Kızıl bayrak
Kara sin alga!..
Kürämseñ anda
Kızıl bayraknı:
Buyalgan kanga.
Köçle eşçelär
Kütärgän anı,
Buyalgan aña
Şähitlär kanı.
Hörlek, tigezlek —
Anıñ şigarı,
Nämmä bayraktan
Tora yugarı.
Şunda hakıykat,
Şunda çın iman.
Kuzgal, eşçelär!..
Tañ kalsın cihan.
İtkän täcässem1
Halıknıñ köçe,
Bu Kızıl bayrak —
Şunıñ bilgese.
Kuzgal, eşçelär!..
Doşman ciñelsen.
Köç kemdälegen
Bar dönya belsen.
Kara köçlärgä
Karşı torgan ul,
Birde bu yulda
Milon korban ul.
Böten kara köç
Annan ciñelde,
Şunıñ çön bügen
Yugarı elende.
Bügen patşa ul
Böten dönyaga,
Aña nindi köç
Karşı torala?..
Äy Kızıl bayrak,
Nur bir cihanga!
Äydä, eşçelär,
Alga vä alga!..
Ber ğaşıyqnıñ süzläre
Min anıñ aldında çakta, ber minut itmim äräm,
är eşen, härber töşen ber-ber küzemnän ütkäräm.
Moñlı bulsa — min dä moñlı, şat ikän ul — min dä şat,
Min anıñ aldında çakta, cömlä2 häsrättän azat.
1 İtkän täcässem — gäüdälängän.
2 Cömlä — barça.
Teşlären ber kürsätep kölsä, tirä-yak yaktıra,
Ul kölä, kölgän sayın, ul ber maturlık arttıra.
Çın maturlık mänbägı1 ul, çın mähäbbät çişmäse,
Cirgä yañlışlık belän töşkän ber ocmah çäçkäse.
Köndezem tönnän karañgı, ul yanımda bulmasa,
Kükrägemdä ut ta yanmıy, ul kölep yandırmasa.
Ul mäläkne2 kürmi kalgan könnäre avıru bulam,
Min añar yögräm, kürim dip, kanlı bäğrem sızlasa.
Äylänämne kaplap algan kap-karañgı ber bolıt,
Östemä yaktı töşermi, ul «koyaş» yaktırtmasa.
Kayvakıt häsrät yozagı berlä küñlem biklänä,
Şul yozaknı göl kebek kerpek belän tik «ul» aça.
Moñlı küñelem östenä ul küz nurın yaudırdisä,
Şatlanam min; şatlıgımnan can yanıp kükkä aşa.
Göl bitennän ber genä üpsäm kızu irenem belän,
Bar vöcüdemne ilahi ber mökatdäs nur basa.
Avızı käüsär3, tökrege abelhäyättan4 tämleräk,
Tik şunıñ berlän genä ülmi tora yangan yöräk.
Bu şiğırlärne yazam min moñlanıp häm şatlanıp,
Şul söyeklemneñ ike zur küzlärennän nur alıp.
Encelär ezläp çumarga ul gına tik yul aça,
Bu şiğırneñ ber yulı bulmas ide, ul bulmasa.
Ul — kanatlangan fireştä, ul miña ilham birä,
Min sulıp betkän bulır idem — fäqat ul can birä.
Ence tösle bu şiğırlärne yazıp, rättän tezim,
Ul söyeklemneñ matur muynın şunıñ berlän bizim.
1 Mänbeğ çıganak.
2 Mäläk — färeştä.
3 Käüsär — ocmahta şirbät çişmäse.
Abelhäyät — mäñgelek suı, tereklek suı
Aysız tön
Ber keşe yuk, tışta tıp-tın, tik karañgı tön genä,
Şul karañgılık eçendä «ul» da häm tik «min» genä.
Söyläşäm min ak kulın kulga totıp äkren genä,
Äytämen çın-çın mähäbbät süzlären yäşren genä.
Ay vä yoldızlarnı kaplap, pärdä yapkan közge tön,
Ämma hiçber kaplıy almıy söygänemneñ ak biten.
Şunda min, auzın übep, bu kalbemä şäm yandıram,
Uşbu şämneñ yaktısı berlän üzem dä yaktıram.
Yämle tön bu, serle tön bu, monda «cännät», monda «hur»,
Ul minem aldımda torsa, tönnärem aysız matur!..
Tatar cegetenä!
(Şuralar cömhüriyäten
ğamälgä kuyuçı cegetlärebezgä)
Vakıt citte, ceget! Canıñ bulsa,
Uyan, sikerep, kükbüz atka men!
Küräseñme İdel buylarında
Matur al, kızıl tañ atkanın?..
Ural taularınnan kük taş alıp,
Kayra kılıçıñnı şuñarga.
Tañ cilläre iskän matur çakta,
Kit sin doşmannarnı kuarga.
Ber närsädän kurıkmıy, can-färmanga
Alga çap sin, cirlär selketep;
«Dönya bezneñ!..»— diyep kıçkır şunda,
Gayrät belän yöräk cilketep.
Sin kıçkırgan çakta sörän salıp,
Astıñdagı atıñ keşenlär1.
Sine kürep, şunda: «Tatar cegete
Korallangan ikän!..»— disennär.
Şulay itep vähşi yırtkıçlarnıñ
Kotların al, salıp kurkınıç.
Kıp-kızıl kan belän bizäklänsen
Uñ kulıña totkan şul kılıç.
1 Keşenlär — keşnär mäğnäsendä.
Şul vakıtta çınlap tınıçlanır
Kükrägeñdä yangan yörägeñ.
Şul vakıtta birgän bulırsıñ sin
Mäzlum ilneñ kötkän telägen...
Balalar häm kitap
Dürt-biş bala cıyılgannar ber urınga,
Näq urtada berse kitap totkan kulga;
Hämmäse dä kolaklarnı torgızgannar,
Berse ukıy, başkaları tıñlıy şunda.
Utıralar kitap ukıp, küñel açıp,
Şatlıkların bergä-bergä urtaklaşıp;
Kayvakıtta tıñlıy bolar tıp-tın gına,
Kayçagında köleşälär şırkıldaşıp.
Kayçagında ällä kemne kızganalar,
Ufıldaşıp, äkren genä kuzgalalar;
Ahırısı, bu kitap bik küñelleder —
Küz dä almıy ukıy anı bu balalar.
Koşlarga!..
Nik kaçasız, äy matur koşlar?..
Alay sez kaçmagız!
Sezne bez kurkıtmabız häm
Taş, agaç ta atmabız.
Uynagız şul bakçalarda,
Kiç vä irtän sayragız;
Tik kenä tıñlap torırbız,
Sezgä bez süz katmabız.
Şul agaçlarnıñ arasında
Oçarsız pır da pır;
Sez oçıp yörgän urınnar
Bik küñelle, bik matur.
Dus bulıyk sezneñ belän bez,
Sezne bez kurkıtmabız;
Uynagız da sayragız sez,
Monda bezdän kurıkmagız.
Diñgez buyında
İşetä kildem küptän «diñgez» süzen,
Arzu itä1 idem kürergä,
Maturlıkta kükkä ohşatılgan
Diñgez buylarında yörergä.
1Arzu itä — teli.
Mäcnün niçek ğaşıyq Läyläseneñ
Gıyşık belän tulgan yözenä,
Min dä şulay ğaşıyq bulıp yördem
«Diñgez» süzenä häm dä üzenä.
Teli idem kotırıp, tulkınlanıp,
Yarga bärgän vakıtın kürergä;
Ak kübeklär çäçep, kömeşlänep
Torgan sularına kerergä.
Könnär buyı karap utırunı
Teli idem tıp-tın çagında,
Diñgez buyındagı tau yanında,
Utırıp yäşel yözem bagında.
Diñgezlärdän çıkkan kük tomannar
Biyek tauga niçek çolgana,
Taunıñ biten söyep häm irkäläp,
Niçek kuştanlana, tulgana!
Şunıñ kebek çolgap algan ide
Yörägemne diñgez buyları,
Küñlem tiräsendä bolıt kebek
Yöri ide kürü uyları.
Diñgez östendäge akçarlaklar
Kanat cilpep niçek oçalar,
Ärle-birle yörgäç, bik tiz genä
Töşep diñgez biten koçalar.
Minem uylarım da şulay oçtı,
Şulay koçtı hıyal diñgezen;
Kanat cilpep tordı nazlı kükräk,
Diñgez ezläp kiçen, köndezen.
Ömet yoldızları ber-ber artlı
Çıktılar da tagı battılar,
Gomrem däryasınnan yözep ütte
Küpme karañgılar, yaktılar?!
Moñlı, gamle, nurlı, nursız yıllar
Berse artınnan berse üttelär,
İke küzem ömet diñgezenä
Küpme küz yäşläre tüktelär?!
Şaulap akkan küpme zur yılgalar
Zur bualar belän buıldı!
Görläp torgan matur cirneñ öste
İnsan kanı belän yuıldı.
Küpme keşe kaynar yäş tükmäde,
Küpme keşe gazap çikmäde;
Küpme keşe monda betmäde dä
Küpme keşe mäñge kitmäde?!
Nindi altın tähet cimerelmäde,
Nindi şahlar mordar kitmäde;
Küpme altın, kömeş hucaları,
Häsrät çigep, ah-zar itmäde?!
Küpme karalıklar cuyılmadı,
Küpme teläk buldı, bulmadı;
Küpme aklar pıçrak taptamadı,
Küpme kızıllıklar uñmadı?!
Küpme börket oçkan kiñ kügennän
Gayrät betep artka dünmäde1,
Läkin mindä haman alga oçu
Yalkınnarı hiçber sünmäde!..
1 Dünmäde — mätälep töşmäde.
İşetäsezme anıñ, sulıgıp-sulıgıp,
İñräp äytkän moñlı süzlären?
Karıysızmı süngän küzlärenä,
Küräsezme katkan yözlären?..
Salasızmı küzne gäüdäsenä:
Niçek sulgan, niçek kibeşkän;
Mayı küptän betep, ite, kibep,
Katkan söyägenä yäbeşkän.
Sizäsezme anıñ eçke hälen,
Şul minutta nişläp torganın,
Cılan kebek, açlık eçenä kerep,
Kanın suırıp, eçen borganın?..
Beläsezme cılap kul suzarga
Anı närsä mäcbür itkänen?
Aktık köçen cıyıp, sezgä karap,
Sezdän berär yärdäm kötkänen?..
İdän çüprägenä yaramastay
Külmägenä küzegez töşäme?
Şul vakıtta neçkä küñlegezdän
Törle-törle uylar kiçäme?
Bu ber bala tügel, bolar meñläp,
Açlık belän şulay bulgannar;
Kırau töşep sulgan göllär kebek,
Sargayışıp nindi sulgannar?!
Şuşı göllär häzer sargayışıp,
Zar cılaşıp sulıp betälär;
Soñgı sulışların algan çakta,
Sezdän izge yärdäm kötälär.
Taş küñellär yomşap, yañgır bulıp
Yava torgan vakıt — bu zur eş;
Yärdäm kulın suzu uşbu köndä
Vacib1 kına tügel, farız eş...
1 Vacib — ütärgä tiyeşle, kiräkle.
«Kük cırları»
(kıskartıp alındı)
İblis:
— Sinme — Alla, ällä minme — Alla?.
Ä İblis — sin, min — Allamı?..
Töptän gakıllırak bändälärne
Kaysıbız soñ kübräk aldadı?..
«Işan miña!»— dideñ,— ışanmadım,
«Buysın!..»— dideñ,— buysınmadım.
Säcdä kılırga sin ämer itteñ,
Min karıştım — säcdä kılmadım.
Eşneñ ayılın beldem — ışanmadım,
Sineñ belän eşne beterdem.
Matur cännäteñä kızıkmadım,
Garşe körsilärgä1 tökerdem.
Cir yözendä kayber gakılsızlar
Sineñ öçen yanıp yörilär;
Cähännämnän kurkıp, ocmahıña
Kızıgıp, ğamäl kılıp yörilär...
Alla:
— Mälgun İblis, mine inkyar itmä!..
Läğnät kamıtın tizdän kiyärseñ;
Väğdä kılgan könnär kilep citkäç,
Mäñge cähännämdä köyärseñ!..
Tübän cirdä yörep, azıp-tuzıp,
Söyläşmä sin alay zur bulıp,
Rähmätemnän sine yırak ittem,
Sin kalırsıñ mäñge hur bulıp...
(Bu — ber şağıyr cırı, şağıyr moñı.
«Alla» — «İblis» bulıp cırlagan.
Mäğlüm inde, alar cırlaşkannı
Üze karap tıñlap tormagan...)
' Garşe körsi — kük tähete, Alla tähete.
Bu cırlarnı berkön min cırladım
Ber eşçegä — eşçe tıñladı.
Tıñlap betkäç, üze süz başladı
(Şakkatıp tik karap tormadı).
Eşçe:
— Sataşma sin, şağıyr, yuk-bar belän!.
Sin yazgança tügel, yuk alar!..
Hiçber zaman şulay söyläşmägän,
Sin äytkänçä, İblis, allalar...
İblis, Alla bulıp yalgan söyläü —
İske zamannardan kalgan eş,
Şul yalgannar haman suzılıp kilä,
Tik ul häzer algan yaña tös.
Kart tarihnıñ soñgı könnäre
1
Baş yagınıñ bik küp originalı
Yugalıp, naborları sibelgän,
Kilä torgan kanlı yullarına,
Mayak bulıp, skelet tezelgän.
Küperläre — adäm söyägennän,
Yılgaları — keşe kanınnan,
Eçep käyeflängän şärabları
Küz yäşennän sıgıp alıngan.
Meñ yıllarça yulın üzgärtmiçä,
Ber yul belän alga atlagan,
Cillär, davıllarga oçrasa da,
Kara tösen haman saklagan.
Sömsez tarih kerde zur köç belän
Yegermençe ğasır eçenä;
Alpamışlar adımı belän atlap,
Mäğrur bulıp kara köçenä...
Korallangan çiksez ğaskärläre
Cirneñ yözen buyap kan belän,
Väzirläre, köçle sakçıları,
Tantanalı olug dan belän.
Cariyälär, kollar, äsirälär —
Hezmätendä tora sızganıp,
Yalan kılıç totkan kansız cällad,
Şpionnar belän çolganıp...
Eçtä saklap yäşeren, serle vähşät,
Tıştan tantanalar kürsätep,
Kılıç,
Mıltık
Belän korallanıp,
Keşelärne köçläp eşlätep!..
«Ul» gına bar, anıñ ämere kisken!..
Başkalar çüp aña... yuk aña!..
Karşı ber süz äytsäñ, harap buldıñ!
«Ul» diktator böten dönyaga...
Anıñ yulı östenä karşı kilgän
Keşe, kiräk bulsın kem genä —
Yä taptalıp şunda sıtılıp kala,
Yäisä kurkıp artka çigenä.
Yä bulmasa, büregen kulına alıp,
Sälam birep, «aña» baş bögä.
Ul kürmägän çakta, zolımnarın
Sanap, küzdän kaynar yäş tügä...
Anı zurlap, «aña» säcdä kılıp,
Hörmätlilär mahsus kolları.
Anıñ sızgan yulın täqdis itä1
İtağatçel, kurkak ulları...
Ayak tuzannarı — küzgä sörmä,
Tırnak, sakalları, çäçläre
Cılı kükräklärdä genä saklanalar,
Kämmäse dä anıñ tösläre...
İrek betkän adäm balasında, —
Nämmäse dä anıñ kulında;
Üzen, üz balasın, üz kızların
Korban itä anıñ yulında...
1 Täqdis itä — izge dip ışana.
Meñ-meñ yıllar buyı şulay uylap,
Şulay kilgän, şulay torılgan;
Böten eşlär, böten «fälsäfä»lär
Şul nigezgä karatıp korılgan.
Kara-kara!.. Tizräk çitkä taypıl,
Kaç tiz, sine taptap sıtmasın!..
Eläkterep sine köpçägenä,
Cänçemäsen, canıñ çıkmasın!..
İzelsäñ dä, sine kızganmas ul,
Kan äçüdän genä täm taba;
Ah-zarlardan, kaynar küz yäşennän
Läzzät taba, matur yäm taba!..
«Tukta!.. Ütte däüreñ, bette gomreñ!..
Soñgı köneñ citte, kart täre!»
Digän köçle tavış çıktı berkön,
Baş kütärde eşçe ğaskäre.
«Ul» yılmaydı şunda mıskıl itep,
Akırındı: — İh sez!.. Sez — nadan!.
Alda kötä sezne açı ülem,
Üz kanıgızga üzegez susagan!..
Kanıgız çuçkalarga susın bulır,
Etkä azık bulır itegez!..
Närsä monda borçıp tavışlıysız?!
Tizräk küz aldımnan kitegez!..
«Katı cäza!..» Kayda, kil tiz monda,
Küz aldımnan alıp kit barın!..
Karañgı, tar, salkın taş zindanda
Beräm-beräm özder başların!..
Äydä, cällad, ütker kılıçıñ al!..
As, kis, dönyadan cuy şul arnı,
Kemnär bolar «keşe» bulgan bulıp
Kıçkıralar?!
Avız açtırma sin bolarnı!..
— Sugış!.. Sugış!.. Olug doşman belän
Soñgı sugış, katgıy zur sugış!..
«Yä sez, yä bez!..» digän köçle tavış,
Soñgı minut, soñgı kurkınıç!..
— Ciñü!.. Berdän bärep, katgıy ciñü!..
Alga, alga!.. Häzer yuk çigü!..
«Kart şaytan»nıñ muynın özep taşlıyk!
Betsen cir yözendä kan tügü!..
Ozak kanlı sugış, katgıy sugış
Belän doşman tämam ciñelde,
Sarayları vatılıp, cälladları,
Kurkıp, artka karap çigende!..
«Kart doşman»ga oçlı ştık teräp
Torgaç...
Bögelep töşte, älseräp,
Sakalınnan söyräp, tähetennän
Töşerdelär cirgä österäp...
Altınnarı, cäühär-yakutları
Belän taptap, cirgä kümdelär...
«İzge mäğbädläre» aldındagı
Utlar beräm-beräm sündelär...
Cälladların totıp, beräm-beräm
Kärberseneñ başın kırıktılar.
Altın hisapların, baylıkların
Yazgan däftärlären yırttılar...
Törkem-törkem kollar azatlıkka
Çıgu şatlıgınnan köldelär...
«Kart tarih»nıñ kaldık-postıkların
Cırlıy-cırlıy cirgä kümdelär...
Yaz!..
Koyaş nurın bolıt kaplasa da,
Yaz yazlıgın itä, eretä...
Karlar betep, kara cir yäşärep,
Sandugaçlar sayrar kön citä.
Cirneñ yözen, kara çatır kebek,
Kara bolıt kaplap yatsa da;
Yaz yazlıgın itte, ülän çıktı
Köngä karşı bulgan bakçada.
Koyaş, bara torgaç, ciñep çıktı,
Cir yözenä karap kölde ul;
Salkın kara bolıt saf koyaşnıñ
Köçle nurlarına birde yul.
Nurdan bulgan koyaş cädräläre
Yırtıkladı bolıt pärdäsen;
Zifa buylı, yalangaç kızlarday,
Kürsätte ul böten gäüdäsen.
Küräm: yırtık bolıt kisäkläre
Kurkınıp çitkä kitälär,
Kitälär dä... beraz baru belän,
Töten kebek taralıp betälär.
Töten — härvakıtta tiz yugala,
Tiz tarala torgan närsä ul.
Häm şulay uk hämmä karañgılık
Koyaş nurlarına birä yul...