DİVANE LÖGATET-TÖRK
(1072-1074)
Mäqallär häm äytemnär*
Atası açıg alımla yiysä, uglınıñ teşe kamar. [Atası açı alma aşasa, ulınıñ teşe kamaşır.]
Aç ni yiymäs, tuk ni timäs. [Aç ni aşamas, tuk ni dimäs]
Ber karga berlä kış kilmäs.
Ber tölkü tiresen ikilä suymas. [Ber tölke tiresen ike märtäbä tunamıylar.]
Bozdan suv tamar.
Yıgaç ozın kis, timür kısga kis. [Agaçnı ozın kis, timerne kıska kis]
Yıgaç oçına yil tiger, kürklek keşegä süz kiler. [Agaç oçına cil tiyär, matur keşegä süz kiler.]
Kaniğ kan belä yumas. [Kannı kan belän yumıylar.]
Kuş kılıç kınga sıgmas. [Kuş kılıç kınga sıymas]
Kış konukı – ut. [Kış kunagı – ut.]
Küzdän yırasa, küñeldän yemä yırar. [Küzdän yıragaysa, küñeldän dä yıragayır.]
Köngä baksa, küz kamar. [Köngä (koyaşka) baksa, küz kamaşır.]
Tegermändä tugmış sıçgan kük kükrägeñä kurıkmas. [Tegermändä tugan tıçkan kük kükrägännän kurıkmas]
Olıgnı olıglasa, kot (bähetle. – X. M.) bulır.
Şiğırlär**
[Katı yullar yomşara]
Yalvın anıñ küze,
Yalkın anıñ üze,
Tulun ayın yöze,
Yardı mäneñ yöräk.
Äydem añar: "Sävük,
Bezni taba nälük,
Kiçteñ yazı kärik,
Kırlar eziz bäzük?"
Äyde: "Säneñ uzu-
Ämgäk telim ızu,
Yomşar katıyg uzu, –
Küñlem säña yögrek".
Tärcemäse:
Siherle anıñ küze,
Yalkınlı anıñ üze,
Tulgan ayday yöze –
Telgäläde yörägemne.
Äyttem añar: "Söyeklem,
Bezgä taba niçek
Kiçteñ kiñ dala(lar)nı,
Kırlarnı, biyek taularnı?"
Äytte: "Siña kilü yulı (uzu) –
Küp gazaplı üze,
(Ämma) yomşıy katı yul da,
(Çönki) küñlem siña aşkına".
* * *
Yäy kürkenä inanma,
Suvlar üzä tayanma,
Äsizligig anunma,
Teldä çıkar ädgü süz.
Tärcemäse:
Cäy (yaz) kürkenä ışanma,
Su östenä tayanma,
Yavızlıkka alınma,
Teleñnän yahşı süz (genä) çıgar.
* * *
Birmeş tavar – säneñ, bel,
Yalıñuk tabar karınka.
Kalmış tavar – acunnıñ,
Kersä kara urınga.
Tärcemäse:
Birgän mal – sineke,
Keşe karınga tabına.
Kalgan tovar – dönyanıkı (başkalarnıkı),
(Ägär dä) kersä (keşe) kabergä.