Şiğırlär - Kıyam Yuldaşev

Almagaç

Cil isep akrın gına, koyaş nurın çäçkän vakıt,

Bakçada çuk sandugaç sayrap, cimeş peşkän vakıt.

Bändä his belän çıgıp açık dala eçlärenä

Saf hava, huş çäçkä isnäp cirdä uynagan vakıt.

Bän küräm: bändän tübän ber almagaç alma birä,

Al, kızıl töslärgä kergän alması peşkän vakıt.

Meskin agaç bu dala(da) nik üze yalgız, digäç,

Kart torıp agaç töbennän kıyssa kıyldı şul vakıt.

Min keçek çakta tariq ezlim bayuga uy belän,

Bay keşelär akçanı taba, imeş, kuvşin belän.

Karyamezneñ ber gakıllı kartına serne salam.

«Mal tabu asat, ciñel, tik gaklıñ bulsın,— di,— balam.

Sin kazıp al şul çokırdan töndä yöz sum akçanı,

Bik tırış, kemgä dä äytmä monnan algan akçanı...»

Min kazıym töndä çokırnı, baz eçenä baz itäm,

Kartnı orışıp, berni tapmıy, et bulıp arıp kitäm.

«Bändägä mal buş vä arzan, tik gakıl bulsın, diyep

Äyttem min, uğlım, miña eşne belep kıylsın diyep.

Barmı gaklıñ dip sınadım, täcribä kıyldım açık,

Almagaç utırt çokırga, buşka kitmäs,— di,— köçeñ».

Bu agaç birde tınıçlık, bar täğam bunnan kilä;

Başkaga yuk ihtıyacım, Uganım[1] şunnan birä.

Milli telgä

Äy gaziz tel, çikmä artka, härvakıtta alga bar!

Algıl ürnäk, kür agımsunı: niçek ul alga agar.

Citte yaz, üste ülännär, yardı yafrak här agaç,

Sin dä yar yafrak, cimeş bir, bul mökämmäl almagaç.

Bette zolmätlär häzer, tuğdı yaña nurlı koyaş,

Yugalıp betkän löğatne sin dä kıyl dönyaga faş.

Köz köne küçkän asıl koşlar kilep yaz sayradı,

Sayrasın sineñlä koşlar, tordılar küp sayramıy.

Siskänep kitte tatarlar, eşläre hiç uñmagaç,

Kıçkıralar: bez niçek yäşik, gaziz tel bulmagaç!

Barçası totkan qaläm, ah-vah belän ezli sine,

Aç nikabeñ, äy mönäüvär tel, kürikçe bez sine.

Agaç

Mözäyyan ber matur urman eçendä cil-davıl kürmi

Üsep ber yäş kayın saflık lä hiç berkemgä dä buy birmi;

Tämam rähät vä läzzätkä çumıp, gam-kaygı hiç tatmıy,

Bulıp näq şämdäy, üskäç uñga-sulga käkräyep katmıy;

Üze zurlarga tiñ bulgaç ta, alarga ihtıyac betkäç,

Täkäbberleklä tüş kiyerde, küzennän yäşläre kipkäç.

Tuyıp bu tormışınnan, täqdirennän, iş vä dustınnan,

Totındı zarlanırga baltaçıga zurlar östennän.

«Yatam min urtalıkta nur, koyaş, ay, yaktı kön kürmi,

İzeldem, bu agaçlar zolmı üsmäklekkä yul birmi.

Kilep kotkarçı min mäzlümne, yulçı,

oşbu ğarlektän!» —

Diyep kisärdäy çittän bar agaçnı şähse tarlıktan.

Teläk buldı, fäqät şämdäy katıp ber yalgızı kaldı,

Läkin cil bik usal, başnı bögep tormış yämen aldı.

Tınıçlık birmi, härdäm cil bilennän cirgä bökkäçten:

«Bähetsezmen! Hur uldım min,— di,— duslar»,

yäşne tükkäçten.

Yul

Niçek yörsä — şulay yul bar adämgä,

Vä härber yulda bar söygängä — yäm dä.

Kiräk eç — yör säfahätkä [2] bulıp kol;

Namus-vöcdannı taptap, vähşäteñ kıyl!

Kiräk täm tap, eçeñ may berlän tuptır,

Fäqıyrdän kaç yırak, bay berlän ultır!

Kiräk — bul baş, tırış, tibrän, bul östen,

Birep rişvät, küper kıyl yarlı östen.

Kiräk hakim bulıp, sal kul cäbergä,

Eçep kan, barça zatnı kert kabergä.

Kiräk bul zur işan, koyrıknı bolgap,

Mökatdäs dingä çüp sal, dinne bolgat.

Kiräk tibrän, fäqıyr bul, alga atla!

Gaziz köç qıymmäten bel. Buşka yatma!

Kiräk mäktäp salıp, sör dinne alga,

Sınık millätkä can kert, ruhlä [3] yalga!

Kiräk millät öçen can-mallarıñ at,

Säbat[4] kürsät, bu yulda tağları vat.

Kiräk tibrät qaläm, ğayrätläner saç,

Fäläk kahrenä säd çik [5], üz yulıñ aç.

Bu eşlär barçası saçmäkkä orlık,

Väli ([6] saç sin karap — kaysı urırlık.

Häsrättän soñ ömid

Kaçan min ber säbäp berlän yäşem häm häsrätem tüksäm,

Mökatdäs därt berlä küñlem tulıp kalsa böten büksäm;

Bu kön eş maksudım tam dip, täşäkker berlä min yatsam,

Çılangan küzne yomgaç, yoklıymın dip yurganım yapsam,—

Yokalmıy[7], dust vä millätneñ karıym min ähvalen bergä,

Alar berlän yäşim dim häm keräm anlar belän gürgä.

Karıym, bar eşlären täftiş itäm min, töbçeli başlıym;

Kürep küp kurkınıç äşyane6, därhal[8] täftişem taşlıym.

Agıp bar kimçelek alga, tagın häsrät tula başlıy,

Ömid bakçamda üskän almanı vöcdan özep taşlıy.

Şulay ah-zar, fäğan-häsrätlä kiçne ütkäräm min dä,

Atar tañ, tiz atar millät tañı dim häm şul uk hindä[9].

Zolım

Matur ber kön: böten cir çäçkä, al göllär belän tulgan;

Koyaş mirattay [10] yaktırtkan, cılıtkan,

külne may kıylgan.

Şu anda ber balık küldä yözär, kaldırmıy al-artnı,

Zolım kıylmakta, kan eçmäktä, belmi yahşı yäş-kartnı.

İmeş, ul zur hakim, patşa üzençä — älläkem bulgan;

Güyä cir-kükkä saylap Täñre anı zur hakim kıylgan.

Buñar küz yäşlä ah ormak vä yalvarmak äsär birmi,

Hami [11] vöcdanı betkän dä, katkan kalbe hiç eremi.

Şulay zalim hökem sörgändä, kük hökmen alıştırdı,

Davıl, cil häm bolıt çıktı, katı yağmur yavıp tordı.

Nihayät, hökmene gaib itep [12] kük külne taştırdı:

Açıp yul zur bähergä [13], su belän külne totaştırdı.

Zalim külgä kaniğ bulmıy, hökem sörmäkkä diñgezgä,

Ömid berlän çıgıp äytte: häzer min patşa, dip, sezgä!

Höcüm kıyldı, balıklar hurlanıp yuk kıldılar berdän;

Häzer mäzlüm balıklar şat, tınıç çönki zalim ülgäç.

Böten dönya miña mäğlüb — min östen,

Yözen birde cihan, kuät — üzemdä.

Berazdan cil çıgıp, dulkın totındı;

Sibä zolmın butap, yommıy küzen dä.

Koyaş yuk, kön karañgı, bähtem oçtı;

Hävef doşmannan arttı üz-üzemdä.

aman min tibränäm yözmäkkä yulda,

Läkin yuk alga barmak hätta üzemdä.

Şulay zolmı aşıp, küp könnär ütkäç,

Kitä ciñelü sizep tiz ul üzendä.

Tugannan birle min tormış la uynıym,

Ciñä tormış — ciñäm bäğzan üzem dä.

Tormış

Totındım tormış diñgezendä

Yözärgä tuktamıy kiç-köndez dä.

Hävef yuk, uñga-sulga küz dä salmıym;

Ömid tam [14], hör küñel, şatlık yözemdä.

_____________

[1] Uganım — Allahım.

[2] Säfahätkä — bozıklıkka.

[3] Ruhle — ruh ilä.

[4] Sebat — nıklık.

[5] Säd çik — karşı tor; kirtä kor.

[6] Väli — läkin.

[7] Yokalmıy — yokı almıy.

[8] Derhal — şunda uk.

[9] Hindya — vakıtta.

[10] Mirat — közge.

[11] Hami — yaklauçı (kitapta: hamiyät).

[12] Gaib itep — yukka çıgarıp.

[13] Beher — diñgez.

[14] Tam — tulı, zur.