(Hikäyä)
- Äni, äni mine Yaña yıl kiçäsenä karsılu itep kuydılar!!! Tatar tele ukıtuçısı üze ük kilep endäşte, yänäse dä, kiçäne alıp bara almassıñmı, di?! Kızık ukıtuçı da inde: ber karasañ - yukka gına "2" le kuygan bula, ikençe karasañ - äyterseñ inde min anıñ iñ yakın dustı.
- Sine karsılu itep çakırgaç üz itäder, balam. Işanıçların aklarga tırış.
- Äye, üz itkän di... Anau çaknı gına äle böten sıynıf karşında kıçkırtıp kolagımnı bordı. Alsu häzer citkän kız, balaçaga tügel dip tormadı, bar keşe karşında oyatka kaldırdı.
- Üzeñ şayartkansıñdır, kızım. Minem menä beräü dä kilep bolay gına kolagımnı bormıy.
- Niyä... şayarttım dip... ällä ni eşlämädem inde, - Alsu tägäräp-tägäräp kölä başladı. - Min anıñ matur gına şundıy sumoçkasına tıçkan saldım!!!
- Vät, zur kız digen. Närsä uylap şulay eşlädeñ? - Mädinä kızına usal karaş taşlap aldı, - ber tik tormıysıñ. Köngä çıksañ, sinnän ber "yahşı" häbär.
- Menä üzeñ uylap kara äle äni, kem bu oçrakta döres: tänäfestä Rämilä apa sıynıfka kerde dä, min sezneñ imanıgıznı ukıtam äle, menä aldagı därestä diktant yazdıram da, barıgızga da "ikele" tezep çıgam, di. Añgınçı min dä anıñ imanın ukıtırga buldım! Näq şul könne Aygöl üzeneñ öy tıçkanın alıp kilgän ide. Ätise büläk itkän, - dip kuydı ul süz arasında, basım yasap. Kızık ittek tä kuydık inde, äy kürsäñ nindi kämit bulganın... eçeñne totıp tägäräp kölär ideñ.
- Şunnan nindi kämit buldı inde? - Pırh-pırh kölä ide hatın, üze kölgänen kürsätmäskä tırışıp başın aska ide dä, kızına karamaska tırıştı.
- Tege tıçkan balası karañgı keçkenä sumoçkada adaşkan bulsa kiräk. Kıñgırau şaltıragaç ta özenep-özenep yılarga totındı. Barıbızda tınıp kaldık. Ul-bu tavış işetelmi. Rämilä apa gına arı-bire yörenä başladı, üze-tirä yagına karana. Beraz torgaç tavışnıñ kaydan kilgänen sizep kaldı bit bu. Tup-turı sumoçkasına taba atladı. Açıp cibärüe buldı, tege tıçkannıñ ällä şatlıktan başı äylände, ällä yaktılıktan küzläre kamaştı, açırgalanıp - açırgalanıp kıçkırdı da iyelgän Rämilä apanıñ citez genä kulbaşına menep tä utırdı... Sıynıf buylap ul ukıtuçıbız çaba, anıñ kulbaşında totkınlıktan azat itelgänul ul bu tıçkan balası çaba!!!
Mädinä tıyılıp kala almıyça, şarkıldap kölep cibärde. Annan yäş aralaş äytep kuydı:
- Vät kız, täk kız mindä! Un kızga, unbiş malayga torırlık!
- Ukıtuçılar da şulay di inde. "Birsä dä birä ikän Hoday mondıy şuk huligan balanı, berüze yegerme malaynı almaştıra. Anasına Hoday Täğalä yärdäm birsen!" - dilär.
Kinät kenä şul süzlärdän käyefe bozıldı da kuydı hatınnıñ. "Ata kulı da citmider inde. Bu qadärle ük bulmas ide" - dip uyladı.
***
Balaçaktan sugış çukmarı buldı Alsuı. Ayratı özelep - özelep malay kötkän ide bit. Ul Hodayga niçek kenä yalvarmadı da, niçek kenä soramadı ir. Här könne sanap kötte. Ä Mädinä näq tugız aydan tupıldap torgan kız taptı. Tik, bu kız digännäre üsä torgan sayın malaynı häterlätte. Üz digäne bulmasa kıçkırıp yılapmı, açı tavış çıgarıpmı, yäisä kürşelärneñ ihatasında kaçıp torıpmı bar dönyanı ayakka bastırdı. Berdä bulmasa avıl buylap, ihatadan ihataga yörep här kürgän keşesenä "avır tormışı" turındagı moñ - zarın söyläp yörer ide. Ul balalar bakçasında, mäktäptäge şuklıkların söyläp betergesez... Ut çatkısı kebek äle monda, äle tegendä kürenep kenä kala. Pır-tuzıp sugışıp kaytkan çakları da az bulmadı. Ul ukıtuçılarga yasagan etlekläre: taktaga yazılgan kontrol eşne beterep taşlar, utırgıçnı melga buyar, soñıdan ukıtuçılarnıñ sumkaların da yäşerer ide. Ul sumkalarga taş tutırıp kuyular, söyläp tä torırlık tügel. Azaplanıp betä torgan idelär ukıtuçılar. Tiktormas kızı öçen Mädinägä dä yış kına öleş çıkkalap tordı. Cıyılışlarda iñ berençe anıñ kızın telgä aldılar, bik katı "maktadılar". "Tärbiyä yagı kıtlık, şuña mondıy hällär kilep tä çıga inde. Yahşı kayış kiräk tä bit, " - dip zarlandı sıynıf citäkçese. Nigäder ul çakta bu hatın aldında aklanmadı Mädinä. "Ğayep mindäder, - dip uyladı, - bälki iğtibarım da citep betmider. Köne-töne eştä, bala küp vakıtın yalgızı ütkärä. Ayratı da içmasam yuk bit. Beraz yärdäm itär ide, kiñäşen genä birsä dä niçek ciñel bulıp kitär ide bit Mädinägä..."
...Ul vakıtta Alsunı tapkaç ta yäş ana yanına baş tabib kerde. Başta başın iyep, beraz däşmi tordı. Annarı soñ Mädinägä uyçan karaş taşladı da, süzen başladı: Mädinä Kärimova bit, yalgışmasam...
- Äye Mädinä - ul min. Ä närsä buldı? - dide, närsäder sizengändäy. - Ällä, ällä kızım belän ber-ber häl buldımı, - hatınnıñ yözennän kara şäülä yögerep ütte. Yatkan cirennän köç-häl belän torıp utırdı ul, närsä kötärgä dä belmi tabibka karadı. " Nindi häbär belän yöri ul, cannı öşetep, kaygılarga salırmı, ällä şatlandırırmı?! Hoday üze genä belä!"
- Äle äytmäsäm dä, soñrak barıber beläçäksez. Mädinä hanım, bala tapkanda beraz köç kilgän sezgä, şul arkılı avırlıklar tudı. Analık yullarınıñ küp kenä öleşen kisep alırga turı kilde. Kızganıçka karşı, sez başkaça bala taba almayaçaksız. Şulay da bähet koşı sezne çitlätep ütmäde - menä digän sau-taza kızıgız bar, iregez dä añlar dip ışanam. Bügenge zamanda ber balanı da üsterep, çın keşe itü - üze ber batırlık ul! Häzer berdänber kızıgıznı saklagız.
Tabib tınıp kaldı. - Ä tormış iptäşegez belän süz başlap karagan idem, hislär şaukımı bulgandırmı ul mine tıñlap ta tormadı, äylänep kitep bardı. Üzegez caylap kına añlatırsız.
Mädinä yatkan cirenä audı da, çak ıñgıraşıp kına ikençe yagına äylänep yattı.
- Bette... - dip pışıldadı ul, küz yäşlärenä buılıp.
Tabib anı işetmäde, bulsa kiräk, uftandı da palatadan çıgıp kitte.
Mädinäneñ ire dä şul tabib kebek, işekne "şap" itep yabıp çıgıp kitte. Üze "söyeklem" - dip meñär tapkır kabatlagan keşesen räncette ul. Aña alıp bara torgan yullarnı kisep taşladı, üzen Hodayga tiñläp yaratkan keşesennän baş tarttı. Üzeneñ küñel dönyasın Mädinä öçen mäñge açmas buldı. "Sin mine gafu it, läkin miña kısır sıyır kiräkmi, miña üz ulım kiräk! Näselemneñ dävamı! Ä sinnän närsä? Bette digän süz bit bu, añlıysıñmı sin? Añlıysıñmı, Mädinä!? Açu saklama sin, kızıbıznı üsterergä yärdäm itärmen. Taşlamam. Ä mine cibär. Mähäbbätneñ yäşi-yäşi töse uña anıñ, miña üz malayım buluı möhimräk." Şulay dip Aydar kitep bardı. Başkaça kaytmas bulıp kitte. Döres, alimentlarnı ul üz vakıtında tüläp bardı. Ay sayın yırak Seber yaklarınnan akmasa da, beraz akça tamıp tordı. Alsunıñ ber genä tugan köne dä büläksez kalmadı. Balaçagında, berkemdä dä bulmagan, zur-zur uyınçıklarlar,üsä töşkäç matur-matur kitaplar, kiyem - salım, kesä telefonı aldı ul ätisennän. Aydar salkın Seber yaklarında töplänep, ikençe ğailä korsa da, tugan yaklarında - Başkortostanda kalgan kızın onıtmadı. Küreşmäsälär dä üze turında belgertep tordı.
***
- Äniyem, bu külmäkneñ itägen beraz kıskartsak inde. Bigräk ozın bit. Kış babay belän niçek biyermen?! Abınıp yıgılıp, başıñnı da tişärseñ äle ul. Ravil ul pırdımsız. "Alsu ozın matur itäk kigän" - dimäs, zır äyländerep külmägemne dä yırtır.
- Ä kem ul, kızım? Soñgı vakıtta anıñ turında yış işetergä turı kilä. Elegräk berdä işetkänem yuk ide.
- Äy, yöz tapkır äyttem bit inde. Ravil - ul Kış babay. Bügenge kiçäne bergä alıp barabız. Parallel sıynıftan. Bolay bik yahşı malay, - Alsu kinä kenä kıp-kızıl buldı. Üzeneñ haläten sizdermeskä tırışıpmı başın aska ide.
Monı abaylap aldı, bulsa kiräk, Mädinä. Ällä niçek bulıp kitte üzenä dä, ällä kızı ğaşıyq bulgan inde. Bälki, berençe tapkır. Äle yaña gına bala ide, küzgä kürenmi genä üsep tä citkän. Häzer ul üsmer kız. Üz dönyası. Üz hisläre.
Şulvakıt kemder işekne kilep kaktı. Ozakta tormıy işek artınnan tavış ta işetelde:
- Alsu, sin bikländeñ meni? Aç, tizräk bul! Ozaklamıy kiçä başlana. Ravil inde küptän äzer.
- Häzer, häzer Rämilä apa, häzer çıgam, - dip cavap birde Alsu.
Zal şau - gör kilä, tüzemsezlek belän kızıklı tamaşa kötä. Alarnıñ ömetlären aklaganday zalga iñ berençe, bar cirgä kar börtekläre tuzdırıp, Kış babay yögerep çıktı. Kilep çıktı da " du" kiterep onıgın - Karsılunı ezli başladı. Stsenariy buyınça Karsılunı urmannıñ usal patşası - arıslan urlagan ikän. "Karsılusız bäyrämne alıp barmıym, mindä bäyräm kaygısı yuk. Mindä kaygı, alar kaz bäbkäläre kebek tezeleşep küñel kütärergä kilgännär" - di bu. Zal "pırhıldap" kölep cibärde. Aña yärdämgä kuyan, tölke, pesi kilep kenä häl caylandı - Karsılu tabıldı. Avırlıklarsız da bulmadı tügel, buldı: Ubırlı karçık, Su anası, göberle baka tozagınnan kotılırga turı kilde. Kış babay şatlıgınnan onıgın kütärep äyländerep ük aldı. Ul şunnan kitte biyü - cırlar, uyın -kölke. Berse dä çittä kalmadı.
Kiçä tämamlandı. Äle yaña bar zalnı tutırıp kölgän halık tiz arada yukka da çıktı. İñ soñgıları bulıp Alsu belän Ravil atladı.
- Alsu, kara äle, sine bügen ozatsam niçek bulır ikän?
- Yuk, min äniyem belän kaytam. Ul mine inde küptän mäktäp kapkası töbendä kötä. Öşep tä betkänder, - dip cavapladı kız.
- Alayga kitsä inde mine dä kapka töbendä ällä kayçannan birle ätiyem kötä. Döres, ul öşep betmägänder. Maşinada utıra ul.
- Ä minem ätiyem yuk... Yuk, döres ul bar, läkin min anı belmim, kürgänem dä yuk, - dip nigäder äytep kuydı Alsu. Ä tavışında şulkadärle açınu, moñsulık, ükenü çagıldı, cälläp ük kuydı anı Ravil. Hiçşiksez yahşı süz belän yuatası kilde:
- Alsu, äydä bez ätiyem belän sezne öyegezgä iltep kuyabız. Soñ bit inde, häzer salkınayttı da. Ätiyem yahşı keşe minem, karşı bulmas.
- Sineñ ätiyeñ karşı bulmas ta bit, minem äniyem ni dip äyter ikän?! "Kileşmäs!" diyär inde...
- Yarar, bar sin äniyeñ belän söyläşä tor. "Şulkadär dä tuñdım, ber genä metr da cäyäü atlıy almıym, citmäsä ülem çigenä citkänçe arıdım" - digen. Bezgä utırıp kaytudan başka çarası kalmas anıñ. Añladıñmı, äytä alırsıñmı?
Mädinä başta kızınıñ närsä söylägänen añlıy almıy tordı, annarı soñ katgıy gına:
- Kit, kızım, kileşmäs, tuktalışta da ozak tormabız, utırıp kitärbez äle...
Anıñ süzen bülep, şaulap ciñel maşina kilep tuktadı. Başta Ravil yögerep çıktı, anıñ artınnan urta yäşlärdäge, kakça gına gäüdäle ir atladı.
- Äydägez, salkında ozak tormıyk, bolay da küşekkänsez ahrı. Utırıgız maşinaga, - dide ul iple genä. Mölayım gına yılmaydı da, maşinanıñ artkı işegen açtı. Mädinäneñ yugalıp kaluın kürep dävam itte:
- Yägez inde, Ravil sezneñ kayda yäşägänegezne äytte. Bezdä şul yakka kaytabız. Artık mäşakatlär bulmas, çıclatıp kaytarıp kuyarmın, - dide ul Mädinägä süz kıstırmaslık yasap. - Min Ramil bulam, Ravilneñ atası.
- Min - Mädinä, Alsunıñ änise.
- Ul çaya kız turında yış kına işetergä turı kilde, Ravil anı telennän dä töşermi: "Alsu tegeläy itte, Alsu bolay itte. Bügen şundıy kızık yasadı!" - dip söyläp kenä tora, - dide ul kölep.
- Äye, bezneñ tiktormas çıpçık ul, - dide Mädinä irneñ süzlären dälilläp.
Alsu şul arada citez genä maşinaga kerep tä utırgan ide inde. Mädinä dä anıñ artınnan atladı. Şulay tiz genä kaytıp ta cittelär. Rähmät äytep saubullaşkaç, öydä Alsu süz başladı:
- Rähät inde ätile buluları. Kilep ala, kiterep kuya. Menä Ravilneñ ätise kiñäşçe dä, tugrı dus ta ul. Alar hätta ki futbol uynarga da bergä yöri. Şäp keşe ul - äti.
Anıñ süzlären işetmämeşkä salışıp Mädinä dä äytep kuydı:
- Bu Ramilne berdä kürgänem yuk ide. Küpme ata-analar cıyılışında, bäyrämnärdä bulırga turı kilde, berdä kürenmäde ul. Bik çibär, yahşı kiyengän, läkin üzen başkalardan bik östen totkan yäş hatın kilä ide. Ravilneñ änise bulgandır bälki.
- Belmim, bälki äniseder. Tik Ravil nigäder anıñ turında söylärgä yaratmıy. Ul usal hatın minemçä. Ravil dä şuk bit ul, änise yaratıp betermäve dä mömkin, - Alsu tınıp kaldı, annarı tavışına nindider ber serlelek çıgarıp dävam itte: - Äniyem, ä sin bügen kürdeñme Ravil mine niçek kütärep äyländerde? Stsenariy buyınça ul alay itärgä tiyeş tügel ide bit. Oyalıp uk kuydım.
- Bula torgan häl, kızım. Oşıysıñdır sin aña.
Alsu mölayım gına yılmaep kuydı, yöze alsulanıp yana başladı, ul küzlären yäşerde.
- Ul da miña oşıy äniyem. Şuk bulsa da, yahşı malay... -Alsu tınıp kaldı.Beraz süzsez torgannan soñ äytep kuydı, - äniyem irtägäse könnän bezneñ kanikullar başlana. Avıl balaları öçen üzäk uramda bi-i-i-ik zur itep tau yasap kuygannar di. İrtägä şunda tamaşa bula. Barıyk äle, ä?! Ul uyınnar ütkärälär, büläklär taratalar ikän anda.
- Yarar, balam, barırbız. Kön urtası citkäç, beraz cılıtkaç hiçşiksez barırbız.
***
Uram buylap ikäü atlıy. Yıraktan keçkenä bulıp kürengän kızçık yögerep alga kitä dä, annarı ällä suıktan kurkıp yañadan änise yanına yögerä. Şul kilgän cähättän änisen koçaklap uk ala. Bähete taşkanı kürenep ük tora, bala keşesenä bähetle bulu öçen küp kiräkmeni?!
- Äniyem, kara äle, tauda küpme keşe! Ällä bar halık kilgän inde. Kışkı sabantuy bu! Häzer menä at çabışlarındagı kebek ük uzışa-uzışa taudan şuıp töşärbez, kemuzardan ürmäli-ürmäli menärbez, kar bäreşerbez. Gayät matur bäyräm ul kışkı sabantuy!
- Äy, täteldekkäyem minem. İnde buy citsäñ dä, haman üzeñ sabıy balasıñ, - dip kölde Mädinä, kızın koçıp.
Şulvakıt Alsunı, kinät kenä, yögerep kilep kemder arttan totıp aldı. Çaykalıp kitte kızıy, çak yıgılmadı. Äylänep cille genä berne kundırıym digän ide, karasa... Ravil basıp tora. Yugalıp kaldı, yözläre ük üzgärep kitte.
- Ä, sin ikänseñ. Berär huligan dip toram, - dide ul hislären kürsätmäskä tırışıp. Üze küñelennän äy şatlandı, äy şatlandı! Niçek rähät ul kötmägändä yakın dustıñnı oçratu.
- Sälam Alsu! Sine kürüemä bik şatmın. Mädinä apa, saumısız, - dide ul itağatle genä.
- Saumı Ravil.
- Sälam! Ä sin monda nişläp yöriseñ? Küptänme? - dip soradı Alsu.
- Äti belän kilgän idek. Cıyın kararga, tau şuarga...
Anıñ süzen tıñlap ta betermi, Alsu sorauların tagın da yaudıra başladı:
- Ä äniyegez kayda? Ällä köpä - köndez yoklap yatamı? Ällä berär etlek eşläde dä, cäza birep öydä kaldırdıgızmı? Ällä bazga saldıgızmı? - dip tezde genä ul, üze dä sizmiçä usallanıp. Annarı soñ küzlären kısıbrak karap uyga kaldı. " Menä nigä Ravilneñ äniseneñ ire bar, dimäk Ravilneñ ätise. Ä Alsunıñ äniseneñ ire dä yuk, Alsunıñ ätise dä yuk. Şuña östäp Ravillärneñ maşinaları da bar äle, tız-bız yörergä. Ä Alsularnıñ maşinaları da yuk... Nindi zur citeşsezlek! Kemgäder böten närsä, ä kemgäder ber närsä dä yuk!" - dip uyladı kızıy.
- Minem äniyem yuk...
Ravilneñ küzlärendä, kıska gına gomerlärendä küpne kürgän sabıylarda gına bula torgan, bar dönyanı yalmap alırlık sagış ta, ükeneç tä çagıldı. Ul ber noktaga karap tınıp kaldı. - Min äniyemne häterlämim dä, ul ülgändä min äle kükräk balası gına bulganmın. Ätiyem şulay, di. Ul häzer havada yäşi, töşlärebezdä bezgä kilep kiñäşlär birä, yärdäm itä.
Barsı da moñsulanıp kaldı. Hätta ki, Mädinä dä närsä äytergä dä belmäde. Bu oçraşu närsä belän betär ide, bilgesez, kinät kenä ällä kaydan Ramil kilep çıktı.
- Kara äle bu malaynı ber genä minutka da küzdän ıçkındırıym dimä, şunduk yukka çıga, - dide ul Ravilgä şeltäle karaş taşlap. Annarı Mädinä belän Alsunı kürep kaldı da, yılmaep uk cibärde:
- O, küptänge tanışlar! İsänmesez! - dide ul cılı gına isänläşep. - Nişläp äle barıgıznıñ da kıyafäte kaçkan? Bez bit monda küñel açarga kildek. Äydägez äle ber taudan cilderep töşik! Mädinäneñ yugalıp kaluın kürep, kultıklap uk aldı, - Äydägez, äydä, bälki, mondıy oçrak gomergä ber genä bireläder. Kayçan tagın tauga kiläbez dä, kayçan balalar belän uzışa-uzışa tau şuabız? Oçtıkmı?
Şunı gına kötkändäy, barsı da söyläşep kuyganday canlanıp kitte. Ul şunnan başlandı tau şuular, kar bäreşülär, uzışa-uzışa kuışular. Äyterseñ bu dürtäüdän başka tauda ber keşe dä yuk. Çittän karap toruga bik-bik bähetle, tatu ğailä...
- Minem belän kiçäge kebek süz köräşterep tormıysız, häzer min sezne öyegezgä iltep kuyam, - dide Ramil kön kiçkä avışa başlagaç.
- Ä bez süz köräşterergä uylamagan da idek. Äniyem dä äle menä bayarak kına yanıma kilgän dä, pışıldap kına: "Vät, bu bezne maşinasında çıclatıp kına öygä itep kuysa, niçek rähät bulır ide di!" Alsu şarkıldap kölep cibärde.
- Kit inde, bulmagannı söylämä, kızım, - Mädinä üze dä tıyıla almadı, kölä başladı. Alarga iyärep ir-yegetlär dä tägäräp-tägäräp kölä ide.
Maşinaga kerep utırgaç, Ramil başta kuzgalmıy tordı. Niçek süz başlarga belmi toruı kürenä ide. Ul beraz vakıt tın tordı da, äytep kuydı:
- Ä sez Yaña yıl bäyrämen kayda karşı alasız? Bälki... bergä ütkärerbez?! Sez karşı bulmasagız?!
- Bez riza! Riza! - dip iñ berençe kıçkırdı Ravil.
- Tik bäyrämne bezdä ütkäräbez! - dip östäde Mädinä.
***
Säğat kılları unikene suga başladı. "Yaña yıl tönendä säğat kılları unike tapkır çañ suga. Şul vakıtta telägän bar teläklär dä tormışka aşa. Tik çın küñeldän, bik-bik ışanıp telärgä kiräk" - digän ide berçak Alsuga änise. Bu sere belän Alsu ällä kayçan uk Ravil belän urtaklaşıp ta ölgerde. Şuñamı äle ikese dä bik citdi kıyafät belän närsäder uylıylar. "İ, gaziz Alla babakayım, - dip uyladı Alsu, - sin minem hälemä kerdeñ, ahrı, äti büläk itärgä uylıysıñ, şulay bulsa gına yarar ide! Ätile keşe, bik bähetle keşe ul! Meñ rähmät siña. Yaña, bulaçak ätiyebez - Ramil äti bezne berkayçan da taşlap kitmäsen." Ä Ravilneñ teläge dä üz çiratında, şul uk tirädä äylänä ide: "İ, Hodayım, yañadan änile itsäñ ide... Ber avır süz dä äytmäm min aña, gel şatlandırıp kına torırmın: bar eştä dä yärdäm itep, gel "bişkä" ukırmın. Tik änile genä bulıyk! Ätiyemä dä bu qadärle yalgız, avır bulmas! Änile keşe bik bähetle keşe ul..."
... Serle tön ide bu - Yaña yıl töne. Çın-çınlap bar teläklär tormışka aşa torgan tön!