Кунак кызы

(Шаян поэма)
Шәп егет мин. Буй-сын килгән.
Эштә калышмыйм аттан.
Авылыбыздагы бар кызлар
Чабалар минем арттан.
Бөтенесе дә үзенә
Кияү итмәкче була.
Кайберләре кара төндә
Урлап китмәкче була.
Көн дә ун кат күреп туйган
Үз авылың кызына
Өйләнергә уйласам да
Кәефләрем бозыла.
Аларның арасында да
Бар-барын чибәрләре.
Кайсы яктан карасаң да
Миңа пар килгәннәре.
Ләкин минем план башка,
Юк, көтмим күк йолдызын —
Эләктерергә исәп бар
Берәр шәп кунак кызын.
Көткән — морадына җиткән,
Килде бит кунак кызы.
Моны клубта күрүгә
Баш әйләнде, күз кызды.
Аһ, аның килеш-килбәте —
Өлгереп җиткән җиләк.
Бу җиләкне кабып йотмый
Ничек түзәргә кирәк!
Биергә чакырдым кызны,
Риза булды чибәрем.
Шул минутта уч төбенә
Төште-китте йөрәгем.
Чөнки мин бию дигәндә
Наданның да наданы.
Тик ычкындырасы килми шул
Учка төшкән алманы.
Сер бирмәдем, тыпырдадым,
Үкчәне бәреп-бәреп.
Әйләнергә туры килсә,
Кызны алдым күгәреп.
Арыганчы биедек тә
Чыгып киттек урамга.
Әй сөендем, әй сөендем
Икәү генә калганга.
Мин сөйлим, телгә-тел йокмый,
Ул көлә чырык-чырык.
Аның көлүе тарала
Күккә аҗаган булып.
Мин, димен, якын-тирәдә
Егетнең первый сорты.
Авылыбызның уртасында
Салынып ята йортым.
Нигезгә таш карап кайттым,
Тауда гына ул ташлар.
Нигездән таш артып калса,
Төзим абзар, гаражлар.
Машинасы да булыр бер
Йортың, гаражын булса.
Бәлки әле бер уңайдан
Салып куярмын мунча.
Яратам бөтен нәрсәнең
Капитальный булганын.
Тимербетоннан койдырам
Баганасын койманың.
Сөйлим шулай Чибәркәйгә
Матурлап, тыйнак кына.
Кыз бара, уңганлыгымны
Эченә җыйнап кына.
«Яратам!» — дип әйтергә дә
Талпынып куя йөрәк.
Тик беләм: мондый сүзләрне
Читтән башларга кирәк.
Юкса кинәт кенә эшне
Бозып куюың мөмкин.
Сөйлим әле рәхәтләнеп,
Төн озын, урам иркен.
Фермада маллар карыйм, дим,
Ә анда була мең эш.
Кирәк икән — сыер савам,
Кирәксә — түгәм тирес.
Мал-туарны бик яратам,
Матур алар, сөйкемле.
Карап торсаң, бөтенесе
Кунак кызы шикелле.
Ә беркөнне дуңгыз чәлдем,
Аңа да бар маһирлык.
Суеп сатсаң акча була
Өскә кәчтүм алырлык.
Бурлык түгел, кызык кына
Урлау үз колхоз малын.
Иң кызыгы
капчык белән
Урлау кунак кызларын.
Кыз дерт итеп куйды кинәт,
Эченә ут йөгерде.
Шулай да ул үзен бик тиз
Кулга алып өлгерде.
Әнә, диде, күрәсеңме,
Күктә атылды йолдыз.
Димәк, дип раслап куйдым мин,
Кемнәрдер чәлде дуңгыз.
Мин дуңгыз чәлгән чакта да
Йолдыз атылган иде.
Шуңа карап, чокырдагы
Суга батылган иде.
Кыз тагын сүземне бүлде:
— Әнә, сайрый сандугач.
— Сайрамыйча нишләсен, — дим, —
Бүтән эше булмагач.
Кыз, күктәге Айга карап,
Мактады тулган Айны.
— Аңа нәрсә? — дидем кызга,
Маллар карыйсы бармы?!
Шул чагында җил исте дә
Чәчәк исе таратты.
Гүя күренмичә генә
Хуш исле елга акты...
Сулады кыз бу хуш исне,
Күкрәкләрен тутырып.
Башы әйләнеп киттеме —
Бераз тордык утырып.
Утыргач, Чибәркәемнең
Йөзенә күз ташладым.
— Салкынайтты,— диде кызым,
Калтырый ук башлады.
Әһә, димен, барып җитте
Кызыйга минем сүзләр.
Асыл егет икәнемне
Аңлый башлады гүзәл.
Инде йөрәкне ачарга
Вакыты җитте кебек
Тик гаҗәп хәл: сүз табалмый
Аптырап калдым җебеп.
Второй сортлы егетләр
Нишлидер мондый чакта.
Мин булып мин утырамын
Караштырып як-якка.
Болай каушаган юк иде
Хәтта дуңгыз чәлгәндә.
Бала йоннарына кадәр
Кабарды бөтен тәндә.
Бәлки сүзнең башы итеп
Кызны мактау кирәктер.
Мактаганны яратмаган
Кызлар җирдә сирәктер.
Әйе, әйе, тиз арада
Сүзне бордым уңайга.
— Син,— дидем бик охшагансың
Сыер кызы — бозауга.
Күзләрең дә шундый зурлар,
Сыер күзләре кебек.
Әнә синең күзләреңә
Тулган Ай бара кереп.
Сизеп торам: шәп әйтелде,
Кызым кузгалып алды.
Ул кузгалып кую белән
Эскәмиябез ауды.
Икебез дә барып төштек,
Ә миңа шул кирәк тә.
Караңгыда кармап табып,
Кызны кочтым күкрәккә.
Шул чагында нидер булды,
Әллә яшен яшьнәде:
Ике күземнән берьюлы
Бик күп очкын чәчрәде.
Күз ачып йомган арада
Чибәркәем юк булды.
Әйтерсең, янда кыз түгел,
Җил сүндергән ут булды.
Кочак буш, изүләр ачык,
Үзем — первый сорт егет.
Кеше күрсә, гарьлегеңнән
Тәгәрә дә кит үлеп.
Иелде горур башларым,
Яшьләр акты яңактан.
Хәтта төйгән бәрәңге дә
Үтмәс булды тамактан.
Гашыйк хәлен менә шунда
Мин чын-чынлап аңладым:
Каймактан кала, авызга
Һичбер нәрсә алмадым.
Ярый әле базыбызда
Гел булып торды каймак.
Кунак кызын сагынганда
Каймакны мендем ялап.
Каймак та баса алмагач
Сагыну-сагышларны,
Киттем чибәремне эзләп
Кысып бил каешларын.
Барам җырлап сукмак буйлап
Төннең иң карасында.
Яфраклар өзеп ябамын
Йөрәкнең ярасына.
Бераз шүрләтеп тә куя,
Чүтеки бит чит авыл.
Матур кыз булган авылда
Батыр егет тә бардыр.
Килеп чыкса, сугып екса...
Юк, юк! Бу мөмкин түгел.
Әгәр кемдер егыла икән,
Бүтән булыр — мин түгел.
Авыл ерак. Бардым озак,
Карангалап як-якка.
Менә бәхет: бер чибәре
Килде керде кочакка.
Еш-еш итеп сулый үзе,
Нәкъ кунак кызы сыман.
Минем киләсемне белеп,
Каршы чыккан чукынган.
«Әй җаныем!» — диеп аның
Үбеп алдым борынын.
Ләкин, юеш борынын үпкәч,
Кинәт читкә борылдым.
Кыз дигәнем көтүеннән
Кайтмаган сарык икән.
Өен табалмый мескенкәй
Бөтенләй арып беткән.
Киттем сарыкны җитәкләп
Салкынча колагыннан.
Су эчтек икәү парлашып
Бер чишмә улагыннан.
Теге кыз турында сорыйм
Сарыктан бөтенесен:
— Ниндирәк кыз, егете бармы,
Чыгып йөриме кичен?
Сарык дәшми, мыш-мыш килеп,
Минем янымнан атлый.
Уйлыйдыр инде эченнән:
«Алтын бит җирдә ятмый».
Дөрес уйлый, сарыкта шул
Бар адәм акыллары.
Нишләп җирдә ятсын әле
Кызларның алтыннары.
— Молодец!— дип, сарыгымның
Сыртыннан куям сыйпап.
Ә ул дәшми генә бара,
Күренеп тора: тыйнак.
Бу авылның кызлары да
Булса сарык төслерәк,
Бәлки өйләнеп куярмын,
Шуннан артык кем кирәк!
Сарык дуска сөйли-сөйли
Мәхәббәтнең серләрен,
Эзләп киттек урам буйлап
Сөйгәнемнең өйләрен.
Усал этләр өреп калды,
Туктадык бер тар чатта.
Сарыгым кычкырып куйды
һәм ачылды бер капка.
Капкадан чыккан кыз кем, дип
Сорамагыз: шул үзе!
Сарык белән мине күргәч,
Ут булды моның күзе.
— Әнкәй! — дип кычкырды кызый,
Югалган сарык кайткан.
— Менә бәхет! — диде кемдер, —
Җитмәсә тәкә тапкан.
Сарык белән икәүләшеп
Кердек ишегалдына.
Сер бирмәдем «тәкә» сүзе
Тисә дә бик җаныма.
Яңгыратып сәлам бирдем,
Өйдән чыкты бер ир-ат:
— Әйдә керик әле өйгә
Булырсың бездә кунак.
Кердек эчкә. Өй гаҗәп зур —
Мин саласы өй кадәр.
Бераздан пеште бәрәңге,
Эчелде кайнар чәйләр.
Минем чибәркәем өйдә
Йөрде гел очып кына.
Караваттагы песигә
Еш-еш күз кысып кына.
Яуды миңа сорауларның
Төрледән-төрлеләре.
— Мал-туар яратам, — дигәч,
Булды бик күңелләре.
— Сыер да сава беләм, — дип
Куйган идем мактанып,
Сөйгәнемнең әтиләре
Кочып алды шатланып.
— Болай булгач булды бу, — дип
Сөенеште һәммәсе.
— Син безнең кияү булырсың, —
Диде кызның әнкәсе.
Табын кабат әзерләнде,
Чәй дә, мәй дә куелды.
Минем эчмәгәнне белгәч,
Кыз куенга сыенды.
Туй-мазар ясап тормадык,
Кайнатай фермер икән.
Боларның абзарларында
Утыз биш сыер икән.
Савам утыз биш сыерны,
Түгәмен тиресләрен.
Аллага рәхмәтләр укыйм,
Гөрләп бара эшләрем.
Әйе, тормыш әйбәт бара,
Хатын укый Казанда.
Очрашабыз кайчагында
Май сатканда базарда.
Авыл маен бик ярата
Чибәрем — тәмле тамак.
Фатирына әнкәсе дә
Илтә май яки каймак.
Мин сауган сөтләрне сатып
Хатынга алдык фатир.
Фатир өч кенә бүлмәле,
Шулай да әйбәт, матур.
Кайчагында ул фатирга
Мин дә барып кунгалыйм.
Шунсы әйбәт: анда һәрчак
Егет-җилән булгалый.
Алар шунда мәй эчәләр,
Ә мин кайнар чәй эчәм.
Ярый әле, дип сөенәм,
Ялгыз яшәми бичәм.
Юкса минем чибәркәем
Саргаеп бетәр иде.
Я, укуын ташлап, өйгә
Кайтыр да китәр иде.
Ә хатынны һәркөн
кирәк
Иркәләргә, сөяргә.
Мин эшемне бетерүгә
Чумам тизрәк мендәргә.
Йокым әйбәт, хатын читтә,
Җылы сөт үз кулымда.
Оеп китсәм абзарымда,
Бозау керә куенга.
Әйе, дөньям гөрләп бара,
Кәеф әйбәт, күңел көр,
Үз авылыбыз кызына
Өйләнмәдем барыбер.
Хәер, мин бит өйләнмәдем,
Кияүгә чыктым — теләп.
Үз кулларым белән үзем
Муенга кидем элмәк.
Ир булу бик җаваплы эш,
Белми моны кем генә!
Әйдә хатын-кызга күчсен
Безнең кулдан дилбегә.
Апрель — май, 2002.