— Ura! Planeta! Alda atmosferalı planeta küräm!
Bu tavışnı işetkäç, korabl ekipacında bulgan böten keşe, aptırap, çınmı ikän bu häbär? digän tösle ber-bersenä karaşıp aldı häm şul uk sekundta därräü urıpparıpnan kütärelep illyuminatorlarga-taba taşlandı. Tik alar anda bernärsä dä kürmädelär. Bälki alar kürgän dä bulırlar ide, tik alarnıñ küzläre, komsızlanıp, böten ğalämne beryulı aykaganlıktan, bik yırakta keçkenä genä aksıl tap bulıp kürengän planetanı abaylamadı.
— Kaya, kaya, kayda ul? Yuk anda bernärsä dä,— dip tüzemsezlänep kıçkırdı şunda uk berniçä açulı tavış,— kem şayarırga batırçılık itä anda?!
— Teletäräzägä karagız, kürersez,— dide reproduktor aşa küzätüçeneñ tavışı.
İllyuminatorlarga kaplangan keşelärneñ barısı da, cimgä taşlangan koşlar kebek, korablneñ borın öleşendä torgan telstäräzägä taba omtıldı. Korabl kursınnan sul yaktarak bik yırakta çınlap ta tereklek nurları balkıtıp torgan ber planeta kürenä ide. Anı kürep alu belän korablne yañgıratıp «Ura» tavışı yañgıradı, hätta teletäräzä dä küzen kıskalap kuydı. Reproduktor aşa tagın küzätüçeneñ tavışı yañgıradı:
— Planetaga qadär million kilometr kaldı, un minuttan planeta yanına barıp citäbez. Planetanıñ radiusı yakınça un meñ kilometr.
Küzätüçeneñ soñgı süzlärennän soñ avtopilotnı borıp kuyıp, şturvalga kapitan üze utırdı. Ekipacdagı böten keşeneñ küze, may yomarlagına ömetlänep karap utırgan mäçe küzläredäy, yakınaygannan-yakınaya bargan planetaga tekälde. Tizräk, tizräk barıp citärgä! Nindiräk planeta, ikän bu? Närsälär bar ikän anda? Yäşärgä yaraklımı, yukmı? här keşeneñ bu soraularga tizräk cavap alası, härberseneñ planetaga berençe bulıp ayak basası kilä.
Ğaläm kiñleklären aykap keşe ayagı basmagan planetalar ezläp yörüçe nindi korabl, nindi keşelär soñ bolar? Bälki alar säyähätçe, yäki ğalimnärder? Nindi maksat belän ni öçen ezlilär alar ğaläm kiñleklärendä tereklek yäşägän planetalarnı?
Bu korabl ğaläm piratlarınıkı. Piratlar turında belmägän keşe yuktır. Borıngı kitaplar belän tanış ukuçılar piratlarnıñ nindiräk keşelär buluın yahşı belälär. Alar tabış artınnan kuuçı ike ayaklı yırtkıçlar. Tabış digändä berkemne dä, bernärsäne dä kızganıp toru yuk. Alar diñgez häm okeannarda meñlägän korablarnı batırgannar, keşelärne yırtkıçlarça ütergännär. Şunı da äytep kitärgä kiräk, komanda bik çuar. Monda borıngı zamanda Cirdä yäşägän halıklarnıñ unlap väkile bar. Mäsälän: ingliz, amerikan, nemets, frantsuz, yapon, kıtay h. b. Alar korallarnıñ soñga modelläre, yağni lazer pistoletları häm kul tupları belän korallangannar. Kul tubı üze pistolet qadär genä bulsa da, anıñ pulyası böten ber şähärne yäki armiyäne ber mizgeldä yukka çıgara ala. Korablar hakında äytep tä torası yuk. Bilgele inde kul tubı iñ soñgı çiktä genä kullanır öçen, çönki anı kullangannan soñ, berär faydalı äyber tabarmın dimä. Moña qadärle äle bezneñ geroylarnıñ kul tubın kullangannarı bulmadı, lazer pistoletları da yarap tordı. Bilgele, anıñ belän dä ällä närsälär cimerergä bula, ällä nindi kalın stenalarnı, timerlärne tişärgä bula; şulay uk ul ayırım ber genä närsäne yuk itärgä dä uñaylı: mäsälän, keşene. Sekundnıñ meñnän ber öleşe eçendä ul keşeneñ teläsä kay cirendä şundıy matur tügäräk tişek tişep kuya, güyä ul şul tişek belän tugan diyärseñ. Bigräk tä şul sıyfatı öçen bezneñ geroylarga lazer pistoletı nıgrak oşıy ide.
Sez üzegez dä sizgänsezder inde: bezneñ geroylar säüdä korabların häm häzinä yäşerelgän utraularnı ezlämilär, ä böten-böten planetalarnı ezläp tabıp, alarnı törle kampaniyälärgä kıymmät bäyägä satıp cibärälär. Bilgele inde, bu planetalarnıñ bäyäse alarnıñ zurlıgına häm tabigıy baylıklarına bäyle. Bu keşelär başka kıyıgrak eşlärdän dä, mäsälän, cayı kilgändä berär kosmik korablne kulga töşerüdän dä ber dä tartınmıylar. Ägär dä inde tereklek bulgan, yäki akıl iyäläre yäşägän planeta oçrasa, alar anı da başı-ayagı belän satıp cibärerlär, karşılıkka oçrasalar, kırıp beterüdän dä tartınmaslar ide. Tik moña qadär alar atmosferası yäki tereklege bulgan ber genä planeta da taba almadılar. Andıy planeta öçen nindi summalar alırga mömkin buluın küz aldına kiterüe dä kıyın. Anıñ öçen törle kampaniyälär talaşu gına tügel, sugışıp betär ide, ul vakıtta sineñ un-unbiş häzinäle utravıñ ber çittä torıp torsın.
Planeta şaktıy yırak çakta uk anıñ törle urınnarında närsälärder yaltıraganı kürengän ide. Yakınaya töşkäç alarnıñ kübeseneñ şähär kebek närsälär ikänlege belende. Hätta tau öslärendä dä küzlärneñ yavın alıp nindider yaltıravıklı kıyalar, zur-zur taş öyemnä-näre cemeldi. Şulay uk yılgalar häm zur-zur küllär dä kürenä. Şähärlär bulgaç, dimäk, planetada añlı tormış bar. Ägär dä çınlap ta şulay bulsa, bu — hıyalga da kilmägän zur tabış bulaçak. Ä inde planetanıñ halkın ni eşlätergä, alarnı niçek itep buysındırırga alar belerlär. Beryulı millionlagan eşçe kullar! Nindi zur tabış!
Kapitan korablne zur ber şähär yanına zur ostalık belän utırttı. Şunda uk hava sostavın tikşerdelär; ul sularga yaraklı ide. Komanda şunda uk ber minutnı da yugaltmıyça, ike vezdehodka utırıp şähärgä taba yünälde. Tirä-yakta kuyı yäşel ülännär häm biyek-biyek agaçlar üsep utıra; alarnıñ kayberlärendä törle töstäge cimeşlär dä kürenä. Ülännär arasında koñgırt, alsu, aksıl häm başka törle çäçäklär küzgä çalına. Monda yäşärgä bula! Kapitan ike keşene korablne saklarga kaldırdı, läkin alar, iptäşläre küzdän yugaluga, aşıgıp tagın ber vezdehod çıgardılar häm aña utırıp berniçä çakrımda gına kürengän, yalt-yolt itep nur çäçep torgan taşlı tauga yul tottılar. Yakınaya başlagaç, alarnıñ bu küreneştän küzläre yaltırıy, kulları dereldi başladı. Alar korabl turında bötenläy onıttılar.
Vezdehodlar zur tizlektä şähärgä kilep kerdelär. Gacäpkä karşı alarnı berkem dä karşı almadı. Bu äkiyättäge kebek gacäyep şähärne tözegän akıl iyäläre güyä berse dä kalmıy ülep betkännär. Läkin alarnı ayıruça nık gacäpländergän närsä bötenläy başka ide. Tirä-yaktagı stenalar häm hätta uramga cäyelgän yassı taşlar da küzlärneñ yavın alırlık bulıp cemeldi, güyä kemder böten dönyasına kıymmätle taşlar çäçkän.
Gacäplänü digän närsäne küptän onıta yazgan piratlar, aptırap, tellären yotkan keşelär kebek ber süz dä däşmiçä, başların törle yakka borgaladılar. Läkin kay yakka borılsalar da şul uk nurlar, güyä bu şähär monda borıngı äkiyät kitabı bitlärennän kilep töşkän. Häyer, alarnı yaktı dönya yözendä başka bernärsä belän dä gacäpländerep bulmas ide. Piratlar planeta turında da, bu şähärne tözegän can iyäläre turında da, üzläre tuıp-üskän Cir turında da onıttılar. Alar öçen bu minutta böten ğalämdä älege şähärdän başka bernärsä dä yuk ide.
Berençe bulıp vezdehodtan kapitan sikerep töşte. Ul tayıp kitmim digän tösle äkren genä basıp yakında gına torgan dürt katlı yortnıñ stenasına barıp totındı häm anı kulları belän sıypıy-sıypıy centekläp karıy başladı.
— Cäühär! Bu yortlar çın cäühär taşlarınnan salıngan!
Eşkärtelgän cäühärlärdän! Bu taşlarnı lazer da bik avırlık belän tişä.
— İa hoday! Ya hoday! — dip kıçkırıp cibärde ul üzen-üze beleştermiçä. Keşelär şunda uk maşinalardan oçıp töştelär häm kaysı kapitan yanına, kaysıları başka yortlar yanına yögereştelär, ä kayberläre töşü belän yassı taşlar östenä tezlänep, alarnı kulları belän sıypıy, köleşä, akırışa, yülär keşelär kebek başların totıp sikereşä, öy stenaların, uram taşların şaşıp übä başladılar. Kayberläre pıçakların çıgarıp berär kisäk kayırıp alırga da tırışıp karadılar, läkin ber cirdä dä ber yarık ta kürenmi ide, güyä böten şähär ber taştan yasalgan. Çittän karap torgan keşe alarnı hiçşiksez yülärlär yortınnan kaçkan keşelär dip uylar ide.
Piratlar tirä-yaklarına karau tügel, böten dönyaların onıttılar. Ägär dä alar yahşılabrak karıy alsalar, bu şähärneñ çın mäğnäsendä mäñgelek şähär buluın kürerlär ide. Çınlap ta, monda hätta işek totkaları häm tübä kalaylarına qadär saf altınnan yasalgan. Ä işeklär üzläre nindider bik ciñel häm gacäp nıklı materialdan eşlängännär. Täräzä ölgeläre dä ütä kürenmäle häm çagılıp tora torgan närsädän yasalgan ide.
Keşelär kinät kenä tıp-tın kaldılar. Alar şunda uk barısı da sikereşep tordılar häm ber-bersenä şiklänüle häm açulı karaşlar taşlap törlese törle yakka äkren genä artka taba çigenä başladılar.
Çınlap ta, şuşı cäühär tauları arasında berärse sizmägändä arttan kilep ütersä? Yugıysä bu şähärneñ ber genä taşı da un keşe gomerenä citärlek. Tik kem belä keşeneñ başında nindi uylar yörgänen? Bälki anıñ ber üzeneñ şuşı almazlar planetasına baş bulası kiläder. Çönki bu keşelärneñ bersenä dä keşe gomere ber tiyengä dä tormıy, üz tormışınnan başka, bilgele. Şulay bulgaç alarga niçek itep ışanırga kiräk. Närsä genä uylasalar da piratlar ber-berseneñ küz aldında lazer pistoletların söyräp çıgarga batırçılık itmädelär, ber-bersennän küzlären almıyça abınıp yıgılmaska tırışıp äkren genä çigenä birdelär. Tik artlarında yäşerener urın barlıgın çamalagaç kına ber sikerüdä poçmak artlarına kaçtılar häm lazer pistoletlarına totındılar.
Keşe hıyalın, böten fantaziyäne ällä kayda artta kaldırgan bu şakkatırgıç zur baylık alarnıñ baş milären tomaladı. Alar öçen bu minutlarda böten ğalämdä ber-bersennän başka ber doşman da kalmadı. Mondıy häldä piratlar soñgı keşegä kalgançı ber-bersen aulayaçaklar ide. Alar hätta, ber üzläre genä kalsalar, berkaya da kitä almayaçakların da onıttılar. Alay gına da tügel, piratlar hätta dönyada Cir digän planeta barlıgın da onıttılar, alar öçen häzer şuşı cäühär şähärdän häm ber-bersennän başka böten ğalämdä ber närsä dä yuk ide. Kinät kenä alar kurku katış gacäplänü belän öslärendäge kiyemnäreneñ zuraya başlaganın, ä kullarındagı pistoletlarnıñ bik nık avıraya başlaganın sizdelär. Ä yort stenaları, almazdan bulularına karamastan, ni eşläpter zur tizlek belän üsä, kükkä taba kütärelä başladılar...
Ä kire yakka kitkän ike pirat cäühärlär çıgara torgan karyerga barıp çıktılar. Monda ällä nindi gacäp maşinalar tora, ä cäühärlär gadi taşlar kebek ştabelläp ölgän ide. Dimäk, bu planetada almazlarnı kisä torgan ütä katı materiallar da bar. Bezneñ ike geroy belän dä şähärdäge piratlarnıkı kebek ük häl buldı. Alar ber-bersen üterergä ölgermädelär...
II
Anameya planetasında yäşäüçe keçkenä Riçalozidnıñ üzeneñ señlesenä, anı yılaudan tuktatır öçen söylägän süzläre:
«Yıvrasina, üskänem, ägär. dä yılaudan tuktasañ, min siña bik kızık ber närsä söylim. Sin keçkenä äle, şuña kürä berni dä belmiseñ, siña berkem dä bu kızık hälne söylämäde. Zurlar bit alar gel üzläreneñ eşläre belän genä mäşgul bulıp yörilär, şunlıktan bervakıtta da vakıtları bulmıy. Beläseñme, berniçä kön elek bik kızık häl buldı. Andıy gacäp närsäneñ äle bervakıtta da bulganı bulmagan. Menä şul, berniçä kön elek bezneñ Ano-meyaga üzlären «keşe» dip atıy torgan, bezgä ohşaganrak can iyäläre oçıp kildelär. Alarnıñ korableneñ yakınlaşkanın aldan uk belep, bezneñ şähär keşeläre cirastı binalarına küçep tordılar. Alarnıñ kemnär ikänlegen, ni öçen, nindi maksatlar belän bezneñ planetaga oçıp kilgänleklären belergä kiräk, didelär. Bu zatlar bezneñ planetaga töşkännän soñ, zurlar alarnı ber dä küzdän yugaltmıyça kürsätkeç pärdä aşa küzätep tordılar. Min dä ätigä iyärep kerep ul keşelärneñ ni eşlägännären başınnan azagına qadär karap tordım. İ belsäñ, Yıvrasina, şundıy kızık buldı. Bezneñ planetaga moña qadär äle ber kayan da oçın kilgännäre yuk ide iç.
Keşelärneñ korablläre Lnomeyaga töşen uşrgaç, alar, tägärmäçläre dä, ayakları da bulgan maşinalarga utırıp, şähärgä taba yünäldelär. Ul maşinalar tigez cirdän tägärmäçläre belän, o taşlı, tigez tügel cirlärdän ayakları belän baralar. Şähär uramına tişkäç» alar ni eşläpter bik nık söyendelär. Bezneñ öylärne, bez yöri torgan yullarnı koçaklıy-koçaklıy übä, sıypıy başladılar. Ni öçen ul kador nık şatlangannardır, min anısın üzem dä añlap betermädem. Ul keşelär sikereştelär, köleştelär, akırıştılar, tagın ällä nilär kılandılar. Annan soñ kinät kenä sikereşep tordılar da ber-bersenä kinät, ni öçender, açulı karaşlar taşlap äkren genä artka taba çigenä başladılar. Şulay iten öy yanına kilep citkäç, tiz genä, ber sikerüdä poçmaklar artına kerep postılar da kullarına nindider äyberlär alıp, muyınnarın suzıp, saklık belän genä küzätä başladılar. Gel kaçışlı uynagan kebek inde. Tik zurlar al arnıñ uynap betergännären kötep tormadılar, şunısı gına kızganıç buldı. Bälki alar bezgä karaganda ikençe törleräk, kızıgrak iten uynıy torgan bulgannardır. Zurlar alarnı keçeräyttelär şul; ul keşelär çänti barmak kebek kenä bulıp kaldılar. Şulay bulgaç, ber-bersennän bik yırakta bulıp çıktılar, ber-bersen kürmi başladılar. Tege kullarındagı uyınçıkları da üzläre kütärä almaslık bulıp kaldı. Ätidän şul uyınçıklarnıñ bersen soragan idem, birmäde. Keçkenälär uynıy torgan tügel ul, di. Annan soñ zurlar ul keşelärne zur, şakmaklı ütä kürenmäle tartmalarga saldılar, anda küp itep vak taşlar da tutırdılar. Şul keçkenä bulıp kalgan keşeçeklär ul taşlarnıñ kütärä algannarın kütärep haman da yögereşep, ber-bersen kuışıp yä ber-bersennän kaçıp yörilär. Gacäp kızık, bik küñelle ahrı alarga. Min alay itep ozak uynasam tuyar idem. Ul keşelärgä bik tämle äyberlär aşatalar. Alar üzlären bik bähetle itep sizälär, ul keşelärgä şul taşlardan başka bütän ber närsä dä kiräk tügel ahrısı. Min alarnı äle bügen dä barıp karap kayttım. Yartı şähär halkı şunda.
Zurlar äytä, ägär dä bez alarnı keçeräytmäsäk, ul keşelär bezgä bik küp zıyan eşlärlär, isän kalgannarı tagın üzläre kebek bik küp keşelärne iyärtep kilerlär ide, dilär. Kilsälär soñ, ul keşelär şundıy kızıklar, alarga gadi taştan başka ber närsä dä kiräkmi. Bezneñ Anomeyada taş bik küp iç. Alar monda barısı da bik bähetle bulaçaklar. Şulay bulgaç alar bezgä ni eşläp naçarlık eşläsennär di pnds. Bik kızık bu zurlar, äye-me? Ällä närsälär unlap çıgaralar. Beläseñme? Alarnı kiçä muzeyga kuydılar. Ägär dä yılamasañ, irtägä sine dä anda alıp barıp ul keşeçeklärne kürsätep kaytırmın, yäme? Alar bik kızıklar...»
Näni Yıvrasina, yılau turında bötenläy onıtıp, rizalık bilgese itep citdi genä başın selkede.