Hikäyä
Anıñ küzläre miña färeştäneke kebek toyılgan idelär.
Keşelär törle-törle bulalar. Kaysıların ciñel genä añlavı da mömkin tügel. Ä ul? Ä ul bötenläy başka ide. Min «alay ikän» disäm, ul «äye» di. «Kiräkmi» disäm, aña da şulay. Keşelär bolay uk iş yanına kuş kilä almıylardır inde alar? Mondıylarnı gomeremdä niçä tapkır gına oçratkanım buldı? Sanıy kitsäm, ber kulımnıñ barmakları da citä bit!
Äle mäktäpkä ukırga da kermägän avıl malayınıñ hıyalları zurdan bulgan ikän. İmeş, ägär öylänsäm, näq şundıy kıznı alaçakmın, başkalarga äylänep tä karamayaçakmın! Bu minem niyätläp kuygan uyım, telägem ide, hätta yäşäü kanunımnıñ ber maddäsenä äverelergä tiyeş ide tügelme?
Ul könne kışkı salkınnıñ kalın pältä aşa ütep kerep çemetergä äzerlängän çaklarınıñ berse buldı. Ciñel çanamnı tartıp kiterep, şua torgan sözäk yar yanına kilep bastım. Cılı öyebezneñ täräzäse karşında gına ul urın. Artımnan Aktırnak isemen yörtüçe etebez, yögerep kilep citep, borınnarımnı-bitemne yalap aldı.
— Bäylänmä äle!
Ämma ul miña bäylänmi, bälki yaratuın gına belderä ide. Yugıysä artıgı belän irkä bala bulıp, başkalarga kön dä kürsätmägänmen bit!
Min şuarga cıyıngan yar östenä çana tartkan ber kız bala menep kilä ide. Aktırnagım anı kürde dä, koyrıgın bolgap, avızın yırganday itte. Aña da bu tamaşa kızıklı ide bulırga kiräk? Minem buylık şul kız, yanıma menep citkäç, ise dä kitmiçä:
— Sälam!— dide.
Kem ikän bu? İsänläşep mataşa äle citmäsä. Sarı bödrä çäçläre başındagı büregennän büselep çıgıp toralar. Bit oçları kıp-kızıl, ä yöze — yılmaygan.
— Sin kem? Nişläp minem taudan şuasıñ?— dip açulı itep sorap, aña holkım tarlıgın kürsätep aldım. Ämma şunda uk küñelemdä başka törle soraular da tuıp, färeştä tügelme ikän bu diyäräk uylap ölgerdem. Äle yaña gına apalarım miña ällä nindi färeştälär barlıgı turında, alarnıñ iñnärendä ak kanatları buluın bäyän itep, kitaptan ukıp söylägän idelär. Alar böten cirdä dä küplär imeş. Minem işe bala-çagalarnı yıgılıp imgänüdän dä saklıylar ikän äle citmäsä.
— Bu sineñ eteñme?— dide bu matur kız, soraularıma ise dä kitmiçä, uylarımda närsälärder barın başına da kitermiçä.
— Et tügel, Aktırnak!— didem, et häm Aktırnagıbıznıñ ber ük närsä buluların añlarga da telämiçä. Bu färeştäme, balamı, belmi dä ikän şunı: et dip apalarım mine açulanalar. Ä Aktırnak ul — başka. Anı yaratalar alar, başınnan da sıypıylar.
— He, et bulmagaç, närsä soñ?— dide bu kız.
Ähä, tögäl beldem: bu bala färeştä tügel! Kanatı da yuk bit. Etneñ min, ä Aktırnaknıñ närsä ikänlegen dä belmi! İ-i ahmak kız!
— Anı cigep yörgäneñ barmı?
— Abıynıñ — bar!— didem, maktanırga cay tabıp.
— Söyrime?
— Ala da kitä!
— Kızık ikän!
Şunda minem dä Aktırnaknı cigep, abıy kebek dönyalarnı şaulatıp çaptırtıp, çanada utırıp yörisem kilep kitte. Ämma ölgerä almıyça kaldım. Kapka töbenä abıy çıgıp baskan ikän. Ul inde başlangıç mäktäpneñ ikençe sıynıfında ukıy. Däreslären äzerläp kalgan ide. Eşe betkän! Sızgırgalap aldı, «fi-fi» kiterep. Aktırnagıbız abıy yanına yögerde. Min dä, çanamnı tartıp, kapka töbebezgä taba çaptım.
— Abıy! Abıy, dim... Aktırnaknı miña cigep bir äle?
— Bulmıy!— dide abıy, şunda uk üz yulına kuzgaldı.— Bezneñ yugarı oçka menep töşäsebez bar. İyärep yörmiseñ!
Nigä Aktırnak belän barganlıgın bik yahşı beläm: usal malaylar üzen kimsetmäsennär öçen şulay itä ul.
— Kaytkaç, cigep biräseñme soñ?
— Yarar,— dide abıy,— kararbız!
Häm yögerep-yögerep kitep tä bardı, artınnan Aktırnak ta iyärde. Alar tiz arada yukka da çıktılar. Miña, tau şuarga dip, yar başına kabat kilep basarga gına kaldı. Tege kız isä barıp çıkmagan eşemnän kölep kuydı da, çanasına utırıp, tübän taba vıclap töşep tä kitte. Häyer, añardan kalışırga uyımda da yuk ide. Çanama atlanıp min dä, şaulap-görläp, ura kıçkırıp, aska taba taşlandım. Şäp cilderdem. Tege balanı uzıp ta kittem.
Şulay çanalarda şaktıy ozak yarışa-yarışa tau şudık. Buran kuzgala barganın da sizenmi kalganbız. Kön şundıy da rähät häm ap-ak ide. Kayçan cılınırga ölgergän? Tik niçekter eñger dä yakınlaşkan sıman toyılıp aldı.
— Ä sineñ ak burannarga utırıp oçkanıñ barmı?— dip soradı şunda bu kız, tämam häyranga kaldırıp.
Bez äle haman da isemnärebezne belmi idek. Ul da kızıksınmadı, minem dä iğtibarımnan çittä kalgan.
— Yuk, alay da bulamıni?
— Bula, nişläp bulmasın!— dide ul, miña yakındagı sikertmäne törtep kürsätep:— Menä şunnan oçıp kütäreläbez dä, buran kanatlarına menep utırabız.
Häm ul yar başına yögerep menep kitte. Min dä anıñ artınnan kalmadım. Sikertmägä çananı töbäp töşü dä kotnı beraz ala ide anısı. Şulay da täväkkällärgä buldım.
Kız minnän ölgerräk ide. Sikertmägä taba töşep tä kitte, oçıp uk kütärelep, ällä kaya uk citmäsä dä, şaktıy gına aranı ütte dä lıp itep çanasında karga kilep terälde häm mätälep tägäräde. Miña bu tamaşa kızık ide bilgele.
— Buldıra almadıñ!— dip köldem añardan. Ä üzem hikmät inde menä, kürep torsın: buran kanatına utırıp oçaçakmın!
Yar başınnan çanamda töşep tä kittem, sikertmädän alga taba oçıp, kükkä kütäreldem. Näq şul vakıtta ak buran kanatına turı kilep, anıñ östendä şaktıy ara cirne uzdım. Ämma inde çanamnan töşep tä kalasım kilä başladı. Ä ak buran mine kanatında oçırta da oçırta ide. Harap kına buldım ahrısı! Bu kıznıñ süzlären tıñlarga kiräk ideme? Citmi ideme elekkeçä rähätlänep şuuım? İ yülär baş, ak buran kanatına utırırga beldem! Ä niçek töşärgä — ämälen küz aldına kiterä almıym. Harap itep yırakka-yırakka iltep taşlasa?
Şunda lıp itep çanam borını belän katı karga kilep törtelde dä alga taba şuıp kitte. «Ura!»— dip kıçkırıp cibärdem.
— Nu oçıp ta kürsätteñ, malay!— dide bu kız, miña soklanıp.
«Min bit ul!»— dip kükräk kagıp, äylänä-tirämne karasam, şul kız çaması gına aranı sikertep uzganmın bit! Ä minem küzemä ällä nilär kürende, uyım aşa küpme häsrätlär uzdı. İ hıyal, sin nindi yalgançı ikänseñ! İ küzlär, sez nikadär sukır ikänsez!
Şunda karañgılık tämam kuyırıp uk iñä başladı. Uram yagında Aktırnagıbıznıñ örgälägän tavışı işetep aldı. «Ähä, abıy anı çanama cigep biräm digän ide bit!» Şunı uyladım da öyebezgä taba yögerdem. Aktırnagıbız, karşıma kilep, bitemne yalap aldı. Min abıynı ezläp kıçkırdım. Ul cavap birmäde. Öygä kerdem. Abıy anda kaz mayında peşkän koymak belän ballap-tämläp çäy eçep utıra ide. «Miña kaldırmıy, aşap beterä inde ul!»
Ösläremne tiz-tiz salıp, bitemne dä yuarga onıtıp, min dä aña «yärdämgä» taşlandım. Yarışa-yarışa aşıy torgaç, bal belän koymaklarnı ber kabuda diyärlek yota başladık... Aşlık suga torgan kombaynnan ber dä kim tügel inde bez aşaganda, költäse-költäse belän aşlıknı yotkan kebek sosabız gına!
Ul kiçne tege kız da, Aktırnaknı cigep yörü teläge dä onıtılgan. İkençe könne çana şuarga çıgıp baskaç kına alar isemä töşte. Yarar, Aktırnaknı cigep yörergä annarı öyrändem, anısı. Ämma tege kız başka bervakıtta da kürenmäde. Ällä üpkälädeme, ällä çınnan da färeştä ideme ikän ul? Niçämä törle kızıklarga, iñ kiräge — ak buran kanatına utırıp oçarga öyrätep kaldırdı bit ul mine. Ämma äle häzer dä:
— A-u, sin kayda, färeştä kız?— dip, aña endäşäsem, anı çakırasım, anıñ belän kabat oçraşasım kilä.
Ällä çınnan da şulay itimme ikän?
07-10.01.2010.