(Hikäyä kıskartıp alındı.)
Keçkenä çakta Gadilä belän Şöhrät bergäläp su koyınırga bik yaratalar ide. Äniläreneñ eşkä kitkännären genä saklap toralar da, ällük Karan buyına. Kamışlar arasınnan kır ürdäklären tabıp bulmagan şikelle, alarnı da ezläp taba almıysıñ. İrennäre kügärgänçe, teşläre teşkä bärelgänçe sudan çıkmıy alar. Gadilä yözärgä bik yarata ide.
– Kara äle, Şöhrät, min änä tege tönboyık yafragına kerep utırsam, kütärä alır ideme ikän? – di ul.
– Yülär, ällä üzeñne bik ciñel dip beläseñme? Tönboyık yafragı tügel, min dä köçkä kütäräm bit sine.
– Sineñ mine kütärep karaganıñ da yuk äle.
– Tege çakta, ayagıña pıyala kadalgaç, kem apkayttı soñ? Alar şulay söyläşep utıralar. Annan kız tagın sorau birä:
– Şöhrät, nişläp agaçlar suda batmıy da, keşelär bata, ä?
– Min kayan belim. Keşe canlı bit, şuña batadır. Gäpläşep utırgannan soñ, alar tagın su koyınalar, komda kızınalar. Tännärenä cılı kergänçe genä yar başında utıralar da külgä yañadan kerep kitälär. Küldän tönboyık çäçäkläre cıyalar. Gadilä ak tönboyıklarnı bik yarata. Ul yar başına menep, ber noktaga karap utıra-utıra da, yırakta matur çäçäk kürep, kinät külgä sikerä. Yözü tämen belgäç, üzeñneñ batmayaçagıña tämam ışangaç, haman sayın eçkäräk keräse, yırakkarak kolaç salası kilä bit. Gadiläne dä sihri yıraklık, kül eçendäge güzällek üzenä tarta.
Bervakıt Gadilä küp itep tönboyık çäçäkläre cıyarga uyladı. Kül östendä sarılı-aklı tönboyık şulkadär küp, äyterseñ zäñgär külgä yanıp torgan yoldızlar taratıp taşlagannar. Gadilä şul cem-cem itep toruçı yoldız-çäçäklärne özep ala da çäçlärenä kadıy, özep ala da çäçlärenä kadıy. Ä çäçäklär eçkäräk kergän sayın maturrak. Vak dulkınnar öslären su belän koyındırıp ta kitsälär, alardan da güzäl, alardan da soklangıç närsä yuk tösle. Yar östennän karaganda Gadilä tönboyıklar arasınnan kürenmi dä diyärlek. Çäçenä küp itep çäçäklär kadagaç, üze dä çäçäk bäylämenä ohşap kitkän. Şöhrät anı küzdän ıçkındırmaska tırışa. Här häräkäten küzätä. Kız yırakkarak kitä başlasa:
– Bik eçkä kermä, Gadilä, – dip kisätep kuya. Ä Gadilä anıñ sayın kirelänä. Häle betkänen sizsä dä, kire borılıp çıgarga uylamıy. Änkäseneñ teşläre şikelle ak çäçäklär, anı üzenä çakırganday, äkren genä tirbälälär. İñ maturın, iñ agın özim di torgaç, ul tämam arıy. Salkın suda ozak bulgangamı, ayakların közän cıyıra başlıy. Şöhrät Gadiläneñ ber batıp, ber kalkıp mataşkanın kürep, külgä taşlana. Ul kilep citkänçe, kız arudan häm kurkudan añın yugaltkan häm şaktıy gına külämdä su yotıp ölgergän bula. Şöhrät anı köç-häl belän genä yarga alıp çıga. Läkin Gadilädä can äsäre bulmıy.
– Gadilä ülde, Gadilä ülde! – dip kıçkıra-kıçkıra, peçänçelär yanına çaba Şöhrät. Kolhozçılar kilep, Gadilägä yasalma sulış aldıralar. Ozak, bik ozak azaplangannan soñ gına kızga can kerä. Anı atka salıp alıp kitälär.
Berniçä könnän inde tämam terelep ölgergän Gadilä Şöhrätlärgä kilep kerde:
– Äydä, Şöhrät, sine äti çakırdı.
– Nigä?
– Kergäç belerseñ.
Şöhrät, Gadiläneñ batuında üzen ğayeple sanaganlıktan, kurka-kurka gına kız artınnan iyärde. Läkin anıñ kurkuı yukka ikän.
– Geroy kerde, geroy, – dip karşıladı anı Gadiläneñ ätise.
– Min nindi geroy bulıym di, İlgiz abıy.
– Kıznı ülemnän kotkargansıñ bit. Maladis ikänseñ. Geroy dimi sine kem diseñ inde. Şunıñ öçen üzeñä ber närsä alıp cippärdem äle. Beläseñme? – Käçtüm-çalbar! Käçtümneñ dä nindiye äle! Menä digän yegetlärskiye. Tovarı da şıgırdap tora.
Gadiläneñ ätise gomer buyı satuçı bulıp eşlägänlektän, härnärsäne şulay maktarga öyrängän ide. Älege kostyumnı da törleçä maktıy-maktıy, Şöhrät tiräsendä böterelgäli başladı.
– Yäle, yeget, uz kiyemnäreñne sal da, menä bu lavsan käçtümne kiyep cippär. Äydä-äydä, berkemnän dä oyalma. Biredä çit keşelär yuk.
– Minem käçtüm bar inde, İlgiz abıy.
– Bar östenä bar sıya ul. Şundıy zur batırlık eşlä dä, ponimayış, büläk tä alma di. Annan närsä bula ul? Ällä soñ käçtüm oşamıymı?
– Oşıy da...
– Oşagaç, davay ki!
Şöhrät İlgiz abıysınıñ süzen tıñlamıy buldıra almadı. Niçek şundıy şäp kostyumnan baş tartasıñ inde? Andıy kostyum berkemdä dä yuk bit. Ä Şöhrättä bulaçak.
Şöhrät Gadilälärdän täesirlänep çıktı. Gadiläne sudan tartıp çıgarunı zur batırlıkka sanap, çın küñeldän rähmät äytüläre häm kıymmätle kostyum büläk itüläre Şöhrätne nık dulkınlandırdı. Ozak kına ul küñelle kiçereşlär täesirendä yörde. Ä inde bu vakıyga onıtıla başlagaç, avılda korrespondent dip danı çıkkan, rayon gazetalarında uymak qadär mäqalälär bastıruçı Rämil monı kuyırtıp cibärde. Berkönnärne ul, arkasına fotoapparat asıp, kulına bloknot totıp, Şöhrätlärgä kilep kerde.
– Nu, Şöhrät, siña isemne belep tä kuşkannar ikän. Minem arkada sin şöhrät kazanaçaksıñ, – dide ul.
– Miña bernärsä dä kiräkmi, – dide Şöhrät tursayıp, çönki oçragan ber keşeneñ üzenä törtep kürsätülärennän häm artık maktau süzlärennän tuygan ide.
Rämil üzeneñ şaktıy kalın bloknotına Şöhrätneñ «cavapların» yazıp utırdı. Ozak ta ütmi ul yazıp cibärgän mäqalälär rayon häm respublika gazetalarında basılıp çıktı. Gazetanıñ şul uk sanında anıñ «Suga batuçını kotkargan öçen» medale belän büläklänüe turında ukaz da bar ide. Bu kinät kilgän dan malaynı ällä nişlätep cibärde.
Dan iyärle bulmasa da, kayberäülär aña atlanırga, şunıñ belän tormış yulındagı barlık kirtälärne sikerep çıgarga telilär. Şöhrät isä bu atka üze atlanmadı, iyärgä anı başkalar utırttı. Tik annan ni fayda? Üze dä añlamastan eşläp taşlagan batırlıgı anı başka balalardan ayırdı.
Şöhrät üste. Kayçandır anıñ batırlıgı turında yazıp çıkkan gazeta bitläre sargaydı häm kilgän ber keşegä barmak bite belän törtä-törtä ukıp kürsätülärdän tämam tuzdı. Häreflär cuyıldı. Gazeta bitendäge süzlär cuyılsa da, Şöhrät küñelendä ul haman saklandı.
Gadiläne ul üzenä burıçlı dip sanıy başladı. Şul hakta kıznıñ isenä töşergäläüdän dä tartınmadı. Bervakıt ul niçänçedär klassta ukıganda:
– Gadilä, öygä eşlärne eşlädeñme? – dip kilep kerde.
– Eşlädem.
– Kaya alaysa miña däftäreñne bir. Tiz genä küçerep kuyıym.
– Niçek inde siña däftär birim? Añlamasañ sora, añlatırmın. Ä keşedän küçerü ğadelsezlek bit.
– Sineñ añlatkannarıñnı tıñlap torırga vakıtım yuk. Malaylar belän tauga menäbez.
– Alaysa, kaytkaç kilerseñ.
– İkeşär tapkır kilergä üzeñne kem dip beldeñ? – dip kızıp kitte Şöhrät. Ul bu minutta üzen kimsetelgän, kıyırsıtılgan itep toydı. – Äle kilgänemä rähmät äyt. Üzeñneñ miña burıçlı ikäneñne onıtma.
Gadiläneñ östenä utlı kisäü ırgıttılarmıni? Kızu bulıp kitte. Şöhrät avızınnan mondıy süzlär elek tä işetkäläsä dä, haman üzeneñ dönyada yäşäve belän keşegä burıçlı ikänenä künegep citä almıy ide ul. Akılı, canı moña karşı töşä. Ul üze kemgä dä bulsa yahşılık itsä, şunı keşeneñ isenä töşerergä çın-çınlap oyala. Başkalarnı da üze kebek itep küz aldına kitergänlektän, adım sayın Şöhrätneñ üz yahşılıgı turında tukıp toruı kıznı räncetä ide.
– Mä, oyalmasañ küçer, – dip, däftären attı ul Şöhrätkä.
– Oyalırga, min keşe äyberen urlamagan, – dide Şöhrät.
***
Karaklıknıñ başı enä urlaudan başlana dilär. Yalkaulıknıñ da başı menä şulay keşe hezmätennän faydalanudandır, mögayın. Şöhrät baştarak vakıtı citmägändä yäki üze añlamaganda gına Gadilädän küçergäläsä, tora-bara bu anıñ ğadätenä kerep kitte. Kız da gel-gel karşılık kürsätmäde, çönki tege süzlärne işetüdän kurıktı.
Ukıtuçı Şöhrätne taktaga çakırsa da, Şöhrät Gadiläneñ avızına gına karap tora başladı. Gadilä kırıy rät partalarnıñ iñ aldagısında utırganlıktan, kıznıñ küp kenä häräkätläre ukıtuçı karaşınnan çittä kala ide. Ämma ukıtuçı kürmäsä dä, klasstaşları hämmäsen dä kürep, belep tordılar. Alar Şöhrätne ürti ük başladılar. Bigräk tä yırık avız Käşif canına tide.
– Sineñ eşlär hutta, malay, ä? – dide ul ber tänäfestä. – Öygä birelgän mäsälälärne çişep, baş vatasıñ yuk. Gadilädän küçerdeñ kuydıñ. Takta yanına çıksañ da, Gadilä kotkara. Berär bişlegä ukuçı kız bäkegä dä töşmi, içmasam, tartıp çıgarır idem dä üzemneñ böten eşemne şuñardan eşläter idem.
– Kızıgasıñmıni? – dide Şöhrät maktanulı tavış belän.
– Kızıgam. Kem şundıy käläşkä kızıkmasın! Käşifneñ avız tutırıp «käläş» dip äytüennän kızlar hihıldap kuydılar. Ä Şöhrät tagın da masayıbrak:
– Käläş şul! – dide. Beläsegez kilsä, Gadilä minem öçen utka da, suga da keräçäk.
– Suga töşkänen beläbez inde. Utına da kerer – anısına da ışanabız, ämma käläş bulmas, – dide tıynak tabiğatle Tälgat. Ul Gadiläne bik yakın itä häm Şöhrät aldında kıznıñ şulay tübänsenüen hiç tä kiçerä almıy ide. Şöhrät tä Tälgatneñ Gadilägä tınıç kına karıy almavın sizä, şuña kürä Tälgatkä üzeneñ östenlegen kürsätergä teli ide.
– Telisezme, menä böten klass aldında Gadilädän min sineñ käläşeñ dip äyttertäm?
– Bulmıy!
– Menä kürersez.
Klasska başka ukuçılar da cıyıla başladı. Tälgat Şöhrätneñ yanına uk kilep:
– Äz genä akılıñ bulsa da, sin mondıy tübänlekne eşlämäyäçäkseñ, – dide.
– Kem öçen tübänlek bit, – dip avız yırdı Şöhrät. Kolaktan-kolakka süz kitte, kızlar ber-berläre belän pışıldaşa başladılar. Yarık kıñgırau Käşif bu häbärne böten klasska taratıp ölgerde. Menä, nihayät, yögerä-atlıy Gadilä kilep kerde. Ällä yögerüdän, ällä yäşlek därtennän anıñ yözläre alsulangan. Yılmaep kitärgä torgan irennäre, avız eçennän şiğır ukıganday, sizeler-sizelmäs kenä kımşanalar. Gadilä klass busagasın atlauga uk, Şöhrät anıñ karşısına kilep bastı. Klass, moñarçı kürelmägän vakıyga kötep, tıp-tın kaldı. Ä Gadilä berni añlamıyça:
– Närsä bar? – dip aptırap, duslarına karadı.
– Gadilä, – dide Şöhrät kisken genä, – böten klasska işetelerlek itep «min sineñ käläşeñ» dip äyt äle. Moña ışanıp citmäüçelär bar ikän.
Gadilä üze belän şayaralar dip uylap, urınına barıp utırmakçı buldı, läkin Şöhrät anıñ yulına arkılı töşte:
– Davay äyt. Sin bit miña gomereñ belän burıçlı... Kız kinät agarınıp kitte. Yılmaerga torgan irennäre usal kısıldı. Ul Şöhrätneñ mıskıllaudan çalşayıbrak torgan yözenä çaltıratıp çabıp cibärde.
Klassta, äyterseñ bomba şartlattılar, görs itte dä tındı. Gadilä sumkasın da almıyça, uramga çıgıp yögerde. Şunnan soñ gına ukuçılar şaulaşırga, kıçkırışırga totındılar. Şöhrätneñ yañagına Gadilädän başka da östäüçelär buldı. Läkin ul inde avırtunı toyarlık häldä tügel ide.
Berniçä kön Gadilä dä, Şöhrät tä mäktäpkä kilmädelär. Berazdan klasstaş dusları Gadiläneñ rayon mäktäbendä ukıy başlavın işettelär. Ä Şöhrät yartı yıl kañgırıp yörgännän soñ, kaysıdır şähärgä hönär uçilişesına kitep bardı. İke dusnıñ yazmışları şulay ayırıldı.