«Yazğı Nikola» görlätte Kama buyın
Respublikabızzıñ küp kenä qala häm rayondarında törlö kimäldäge, şul isäptän Başqortostandan sittä lä kiñ bildälelek alğan töbäk-ara häm halıq-ara mäzäni bayramdar häm festivaldär, yır-beyıü bäygeläre, törlö muzıka qoraldarında uynausılarzıñ ostalıq yarıştarın oyoştorou matur yolağa äylängän. Bıl saralarzı ularza qatnaşıusılar za, urındağı halıq ta hağınıp kötöp ala. Şularzıñ berehe – Slavyan yazmahı häm mäzäniäte köndäre barışında yıl hayın uzğarılıp kilgän «Yazğı Nikola» halıq icadı respublika bayramı. Ul «Räsäy mäzäniäte» maqsatlı federal programmağa inderelgän häm bıyıl un ikense tapqır ütte.
...Kama yılğahı buyında urınlaşqan «İzge Nikola ğibäzäthanahı» tarihi-mäzäni üzägendä irtänän ük yänlelek. Küñelle köyzär yañğıray. Qunaqtar şat käyıf menän menän üz-ara gäpläşep, häl-ähüäl beleşä, yañılıqtarı menän urtaqlaşa. Aralarında başqort, urıs, tatar, mari häm başqa halıqtarzıñ milli keyımendäge törlö bıuın väkildäre kürengeläy. Sağıu kostyumdarzağı üzeşmäkär artistar kistän yahap quyılğan olo sähnä yağına tartıla. Ber sittäräk – üz mäşäqättäre menän mäşğül aş-hıu äzerläüselär, azıq-tülek, törlö tauar hatıusılar.
Rayondıñ törlö auıl bilämäläre qorğan milli ihatalar saqırıp tora. Bayramğa kileüselärze täügelärzän bulıp gäräy ırıuı varistarı – Yañı Qayınlıq auılı uñğandarınıñ başqort tirmähe qarşılay. Hucalar yola buyınsa qunaqtarğa halqıbızzıñ milli aş-hıuın täqdim itä, yır-moñ ostaları quray häm bayan moñdarına quşılıp, şayan taqmaqtar äytä. Artaban urınlaşqan urıs, tatar häm mari halıqtarınıñ tormoş-könküreşen sağıldırğan ihatalarza la şunday uq yänlelek. Här yırzä bayram käyıfe häm törlö millät väkildäreneñ üz-ara qaqşamas duslığı häm tatıulığı küzgä taşlana. Bılar här ihatala kürhätelgän teatrlaştırılğan tamaşalarza, ayırım başqarıusılarzıñ sığıştarında la kürende.
Qıtay häm Üzäk Afrikalağı Burundi Respublikahınıñ Öfölä uqığan studenttarı «Yazğı Nikola» bayramın qararğa mahsus kilgän. Bez üzebez qäzimge itep qabul itkän küp nämälär sit il yäştären nıq qızıqhındırzı, hoqlandırzı. Ul ğına tügel, Afrika yıgettäre Arlan auıl bilämähe marizarınıñ kiñ bildäle «Sılbır» («Verevoçka») beyıüyen başqarıuın ber az qarap torzo la, döyöm kütärenkelek menän därtlänep, tüñäräkkä töşöp kitte.
– Bezzä ruhi berzämlek, tıuğan töyäkteñ sağıu tarihına häm küp yaqlı mäzäniätenä haqsıl qaraş, törlö millät väkildärenä qarata ihtiram häm hörmät tärbiäläü buyınsa zur häm maqsatlı eş alıp barıla, – tine rayon hakimiäte başlığı Räzif Ğilmullin. – Bıyıl üzeneñ 200 yıllığın bildälägän İzge Nikola ğibäzäthanahı – Öfö yıparhiyahında iñ zurı häm boronğolarzıñ berehe. Unıñ manarahı Uralda iñ beyıge, bına ike bıuat dauamında nıqlı ışanıs häm iman sağılışı bulıp, Kama buyın yämläp tora.
Tarihi küzlektän qarağanda, Nikolo-Berezovkanıñ häzerge Başqortostan bilämähenä ingän Kama yılğahı buyzarındağı berzän-ber zur sauzagär auılı ikänlege bildäle. Bında küsep ultırğan urıstar täüzä monastır qorğan, azağıraq qoram tözögän. Tora-bara auıl Kamalağı pristanle olo toraqtarzıñ berehenä äüyerelgän. XX bıuat başınasa auılda ikense monastır za bulğan. Nikolo-Berezovkala böyök knyaginya Yılizaveta Fedorovna ike tapqır bulıp kitkän. Monastır parkındağı izge şişmä äle lä Yılizaveta iseme menän yörötölä.
1994 yılda Kama buyındağı Nikola qoramı, XIX bıuat azağında tözölgän qorolmalar, tarihi-arhitektura qomartqıları tip iğlan itelep, bögön tarih-krayzı öyräneü muzeyı bulğan «Nikola qoramı» kompleksı sostavına inä. Bında ike tistä yıl dauamında maqsatlı yañırtıu eştäre alıp barılıu menän bergä sirkäü eşläp kilä, dindarzar İzge Nikola muzeyı menän teläp tanışa. Yır östönän 40 metr beyıklekkä kütärelgän manarahınan Kama yılğahı yarzarındağı hozur täbiğät menän hoqlanırğa bula.
Hristian dineneñ, slavyan halıqtarı tarihı häm mäzäniäteneñ respublikala yäşägän başqa tuğandaş halıqtar dindäre, tarihı häm mäzäniäte menän qaqşamas berzämlege – bayramdıñ töp mäğänähe häm ideyahı. Urıs häm başqa slavyan halıqtarı mäzäniättäreneñ sağıu ölgöläre yıyılıusılarzı bıyıl da bar yaqlap arbanı. Başqortostandıñ rayon häm qalalarınan, kürşe Tatarstan häm Udmurt respublikalarınan, Perm krayınan kilgän 33 icadi kollektivtıñ här bereheneñ sähnäläge sığışı bik yılı qabul itelde. Bıuından bıuınğa küsep kilgän milli yolalarzıñ haqlanıuı, här yırzä yañı bizäktär menän tulılanıuı hoqlanıu uyattı.
Töbäktä yäşägän ber nisä millät häm törlö yäştäge tistälägän halıq ostahınıñ, alıs Stavropol krayı, Vladimir häm Suzdal qalaları väkildäreneñ küp yaqlı yünäleştäge icadi eştäre quyılğan alleyanan häm hatıu-kürgäzmä rättärenän kön ozonona halıq özölmäne.
Ber ük vaqıtta mayzandıñ ikense möyöşöndä oyoştorolğan halıq uyındarı buyınsa bäygelär zä küptärze üzenä yälep itte. Saranıñ ikense ölöşöndä ilebezzeñ küp kenä töbäktärenän yıyılğan hönäri qıñğırau qağıusılar üz ostalığın kürhätte. Kama buyzarınan alıstarğa taralğan sirkäü qıñğırauzarı sıñı bayramdıñ yuğarı oyoşqanlıq menän üteüyen, yıyılğandarzıñ barıhına la yañınan -yañı ruh kütärenkelege büläk iteüyen üzensälekle äytep birze.
Krasnokama rayonı.