Latin Оригинал

  – Beźgä huğış käräkmäy!..
  — Heź burcuaziya menän berläşep eşläyhegeź!..— tip qısqırhalar źa, ularźıñ qısqırıuźarı zvonok şıltırauı menän baśılıp qaldı.
  Vahit häm unıñ keüyek yañı fronttan kilgän häm bı¬ğasa bınday źur sezdı, bınday ośta itep höyläüselär¬źe kürmägän, küñeldärenän bılarğa qarşı sığıp, üźźä¬re äytergä teläp tä köstäre yıtmägän väkildär bılarğa qarşı sığıp äyteüźe kötä başlanılar. Läkin bınday ośta höyläüselärgä qarşı sığıp ta, bılarźıñ dälil¬dären yımerep taşlay torğan keşe bulırmı ikän tigän şöbhägä töştölär.
  Huğıştı tuqtatıu-tuqtatmau mäsälähe tikşerel¬gän mäcles bigeräk tä qıźźı, fronttan kilgän väkildärźeñ yöräktäre urınınan sığırźay bulıp tibä baş¬lanı. Bıl vaqıtta ular arahınan qay beräüźär:
  — Böthön eşse, kräśtiändärźeñ qanın tügä torğan huğış! — tip qısqırğandarın hiźmäy źä qaldılar häm oşo teläktären dälildär menän iśbat itep höylärlek ber gruhtıñ sığıuın kötörgä başlanılar. Bına şul vaqıtta räis:
  — Hüź Markovqa birelä, — tine.
  Küźźär väkildär qarşıhına kilep baśqan, yabığıraq sıraylı, prostoy ğına keyemle ber keşegä terälde.
  Bıl Markov ine. Markov tirä-yağına qaranıp alğandan huñ halmaq, läkin kütärenke tauış menän:
  — İptäştär!—-tip hüźgä başlanı.
  Unıñ «iptäştär» tigän hüźenän ük bığasa höylängän¬gä qarşı höyläyäsäge mäğlüm bulğan keüyek bulıp kitte.
  — İptäştär! Beź häźer qan tügeleü, uğa sik quyıu, keşelärźe qırıu-qırźırtıu mäsälähen bötöröü haqın¬da höyläşäbeź...
  Unıñ bıl hüźe sezd öśtönä auır ber nämä taşlağan yäki qapıl ğına kük kükräp yıbärgän keüyek bulıp kitte. Bınan elek höylägän keşelärgä qarşı sığıp, şunday qatı hüźźär menän hüź başlarlıq keşe yäki berär firqä bulıuın asıq belmägän keşelär, üźźäreneñ teläktären äytä başlağan Markovtıñ höyläy başlağanın kürgäs, şatlanıp kittelär. Läkin «ul üźeneñ hüźźären yaqşı ğına alıp barıp sığara alha yarar ine» tigän şöbhäle ber teläktä qaldılar źa, uğa yarźam telägän räüyeştä qalqınıp ultırıp, auıźınan sıqqan hüźźä¬ren kötörgä kereştelär.
  Markov hüźendä dauam itte:
  — İptäştär, eşse-kräśtiändär! Heź bında häźergä saqlı höyläüselärźeñ hüźźärenän ularźıñ heźgä bögön¬dän häl qılınırğa käräk bulğan mäsälälärźe alğa hu¬źıp kisektereü pärźähe aśtında qaldırırğa teläüźären kürźegeź. Ular hüźgä ośtalıq menän, eşse häm kräśtiän¬där ösön zararlı bulğan yuldarźı maturlap kürhätep, heźźeñ küźźäregeźźe qaplamaqsı, şulay itep, heźźeñ ayaq-quldarığıźźı bäyläp, burcuaziya qulına birmäkse bulalar. Bında beź ularźıñ şul häylälärenä aldan¬may, ularźıñ pärźäläre aśtında qalmay, mäsäläne üźe¬beźgä käräkle räüyeştä häl qılırğa, bında üźebeźźeñ teläktärebeźźe üźebeźgä käräk räüyeştä ütkärergä, ular¬źıñ kemdär ösön tırışıp, nindäy sinıftıñ tirmänenä hıu qoyorğa tırışıuźarın añlarğa teyeşbeź. Bigeräk tä ularźıñ qanlı huğıştı, eşse halıq ösön ber tingä lä käräge bulmağan qırılıştı bötörmäü yağında bulıuźarınan heź ularźıñ kem artınan barıuźarın yaqşı añlağanhığıźźır.
  Unıñ oşo hüźźäre bötöü menän, baytaq yırźärźä köslö qul sabıuźar häm:
  – Döröś, ular burcuaziya artınan baralar... — ti¬gän tauıştar sıqtı. Markov hüźendä dauam itep:
  – Ularsa huğıştı dauam itterergä, doşmandı yıñ¬gänse huğışırğa teyeş bulabıź. Ular haman äźäm ba¬laların ber-bereheneñ qandarın tügeügä öndäyźär. Şu¬nıñ käräge ösön yanıp-beşep dälildär kilterälär. Beź ularźan: «Beźźeñ doşmandar kem? Huğış kem ösön, ni¬ñä käräk, tip tormaybıź», — tine lä, ularğa qarap yauap kötkän keüyek, bik aź ğına tuqtap torźo. Şul vaqıt Va-hit yanındağı haldat Vahitqa törtöp:
  – Bıl bik döröś höyläy... — tigän hüźźe şıbırźanı. Läkin Vahit uğa:
  – Tik tor, huñınan höyläşerbeź, tıñlayıq äle, — tip, küźen höyläüsenän almay ğına yauap birźe.
  – Beźźeñ doşmandar kem? Beźźeñ doşmandar beźgä qarşı qoral kütärep huğışırğa mäcbür bulğan ne¬mets, yäğni ularźıñ eşse-kräśtiändäre tügel. Ularźın artındağı kapitalistar häm üźebeźźeñ Rusiyalağı bay¬źar, alpauıttar, fabrikanttar! Şulay bulğas, beź huğıştıñ da kemdär ösön genä käräk häm fayźalı ikänen belerbeź.
  Tağı qul saptılar.
  — Döröś, ularźıñ üźźären huğışqa yıbärergä kä¬räk! — tip qısqırźılar.
  Markov hüźendä dauam itte:
  — Bına bında höyläüse keşelär, şul äfändelärźeñ, mänfäğättären haqlar ösön, şularğa qoyroq bolğap, beźźe haman da qan tügergä öndäyźär, huğıştı dauam itterergä teläyźär. Min ularźan: «Heź kem artınan ba¬rahığıź? Vaqıtlı hökümät tigän nämägeź kemdärźän tora? Unda dvoryandar, alpauıttar, fabrikanttar tü¬gelme? Heź şular menän qulğa-qul totonoşop barğanığıźźı hiźähegeźme?» — tip horar inem. Ular, älbittä, bıl horauźarğa, «ulay tügel...» tip äytä almaśtar! Markovqa qarşı taraftan:
  — Heź bolşeviktar yulı menän barahığıź, beź va¬tandı nemets koloniyahı bulıp qalıu häläkätenän haq¬lar ösön köräşäbeź! — tip qısqırźılar.
  Markov, ularźıñ hüźźärenä kölöp qarağandan huñ:
  — Döröś äytähegeź. Beź bolşevizm yulı menän bara¬bıź häm nindäy yul menän barıuıbıźźı yäşermäybeź... Beź nemetstıñ eşse-kräśtiäne menän tuğanlaşırğa, bı¬nan huñ tuğandarsa yäşärgä teläybeź. Ä heź ularźıñ burcuaziyahı yulınan barahığıź, heźźeñ ni törlö, nin¬däy nigeźgä qorolğan vatandı haqlarğa tırışıuığıź źa beźgä mäğlüm, heź «vatan» pärźähe aśtında kapita¬listar, ularźıñ mänfäğättären haqlau ösön köräşähe¬geź. Bına beź heźźeñ pärźälär aśtında şul nämälär yatqandı bik asıq belgängä kürä, ğäfü iterhegeź, heźźeñ yuldan bara almaybıź, bolşeviktar fraktsiyahı iseme¬nän huğışqa qarşı ikänebeźźe äytep, böthön qanlı huğıştar! — tibeź häm millionlağan eşse, kräśtiändärźeñ şul teläktä ikänlektären bik nıq töşönöp, «Ber¬läşegeź, bötä donya proletariatı!» — tibeź.
  Unıñ bıl hüźźäre, küptän şul teläktä yöröp tä, äle haman üźźäreneñ teläktären äytä almağan väkildärźeñ yöräktärenä barıp kerźe. Ular:
  — Döröś, böthön huğış!
  — Yäşähen bötä donyanıñ berläşkän proletaria¬tı! — tip qısqırźılar. Qarşı taraftar źa tauış quptarğanlıqtan, zal ber nisä minut göröldäp torźo. Bik küp keşe urınında ultırıp sıźay almay urınınan quźğaldı. Räisteñ kolokol şıltıratıuı küp tauış aśtında yuğalıp torźo.
  Oşo şau-şıu häm Markovtıñ höylägän hüźźäre bik küp keşelär tarafınan qul sabıp qarşı alınıu, hu¬ğışqa häm elek höylägän keşelärźeñ totqan yuldarına qarşı qaynaşıp sığırğa torğan köstöñ barlığın, ul köstöñ yañı eź menän barıp, vlastı eşse, kräśtiändär qulına alıp birergä tırışıuın bik asıq kürhätte. Bığasa sezdıñ barışın häm älegä saqlı höylängän hüźźärźeñ küp yaqtan kötkän teläkkä yauap birmäüyen kü¬ñeldärenä üźläşterä almay ultırğan väkildär, Markovtıñ reçenan, unıñ bik źur şatlıq menän qarşı alınıuınan huñ irken tın alıp, mäclesteñ dauamın kö¬törgä häm üź-ara möhäkämä itergä kereştelär.
  Markov öśtäldäge grafindan hıu alıp este lä urı¬nına barıp ultırźı.
  Unan huñ tağı beräü sığıp, väkildärgä qarap baş eyźe lä:
  — İptäştär, minän elek höylägän Markov iptäş eş¬sän halıqtıñ huğışqa qaraşı nisek bulırğa teyeş bulıuın häm beźźeñ doşmandarźıñ kemdär ikänen häm, ular artınan barıp, qan tügergä yaramağanlığın qıśqa¬sa äytep birźe. Isınlap ta, kem menän, ni ösön huğışa¬bıź, yäki huğışırğa mäcbür itälär? Huğıştıñ ni ösön häm kemdär ösön başlanğanın eşse, kräśtiändär bel¬mäy źä qaldılar. Massa küźenä, huğıştı nemetstar başlanı tip, huğıştıñ säbäben nemets halqı öśtönä auźarıp, beźźe ularğa, ularźı beźgä doşman itep kür¬hätmäkse buldılar. Töbö-tamırı menän yalğan bıl fe¬kerźe haman da ısın kürhätep, haman da huğıştı dauam ittermäkse, sinfi doşmandarıbıź bulğan kapitalis¬tar, imperpalistarğa beźźe qorban itmäkse buldılar. Bında höyläüse äfändelär, bıl qanlı huğış başlan¬ğas ta, üźźäreneñ boronğo yuldarınan aźaşıp, yäki al¬daşıp, huğış tarafında bulıusılar bulıp, namıśta¬rın hatqan, hatlıq keşelär ikäne kürenep tora.
  Ul bıl hüźźärźe äytkäs tä, tağı tauış kütärelde:
  – Döröś, menşeviktarźıñ yulbaşsıları hatıldı¬lar...
  – Äfändelär, häźerge höyläüselär qıźıp kittelär.
  Unıñ berense hüźe ük:
  – Beź äfände tügel!
  – Tik kenä tororğa ikän! — tigän törtmäle tauış¬tar menän qarşı alındı.
  Hüźendä dauam itep:
  – Huğış, älbittä, käräk nämä tügel, ul hisaphıź küp zarar kilterä torğan häläkät. Läkin unı tıuźırğan nämäne, yäğni säbäptärźe, tik kapitalistarğa genä yök¬lätep, başqaların ber yaqta qaldırıp aldanırğa yara¬may. Nemetstarźıñ kapitalistarı ğına tügel, bıl huğış¬ta bötä halıqtıñ mänfäğättäre yata. Ular kiñäyergä, üźźäreneñ sikheź yuğarı quyılğan tehnikalarına tayanıp, donyağa gegemon bulırğa, şul yömlänän Rusiyanı iqtisadi yaqtan da, başqa yähättän dä üźźärenä bäyläp to¬torğa teläyźär. Ularźıñ hämmähe lä oşo teläkte üźźärenä ideya itep alğandar. Ular beźźe yıñmäy torop, huğış¬tan vaz kisergä uylamayźar.
  – Heź źä şulay uq yıñmäy tuqtamaśqa teläyhegeź bit!—tigän hüźźär işetelep qaldı.
  – Eserźar bayźar menän qosaqlaştılar, — tigän hüźźär sığıu menän bergä:
  – Yalğan! Hüźen qaytarıp alhın! Uram hüźźären höylämähen!..
  – Heź hatlıq keşelär artınan barahığıź tügel¬me?!
  — Beźźä vatan namıśı qaynay!
  — Tuqta, hain! — tigän tauıştar yañğıranı.
  Bik oźaq tauıştan huñ tege höyläüse tağı dauam itep:
  — İptäştär, bıl huğış kem ösön fayźalı? Älbit¬tä, bınıñ säbäben beler ösön päyğämbär bulıu käräk tügel. Häźer beź millionlağan eşsän halıqtarźıñ qı¬rılıp yatqanın, ular artında bik aź ğına hanlı bur¬cuaziyanıñ käyef-safa höröüźären, ularźıñ mänfäğättären haqlap qalır ösön, eşsän halıqtıñ fronttarźa ğazap sigeüźären küräbeź. Bına şunıñ ösön «huğış ka¬pitalistar häm imperialistar ösön genä, ular teläge menän genä dauam itä» tibeź, beźźeñ ösön käräk tügel, tip barabıź häm: «Böthön huğış!» — tip qısqırabıź. Şulay, huğış ular ösön genä fayźalı bulğas, bındağı menşeviktar häm eserźar ni ösön huğıştıñ haman da-uam iteüyen teläyźär? Niñä huñ kapitalistar fayźahı ösön bulğan huğıştı yän tirźäre sığıp yaqlayźar? Bın¬da beź haman bayağı hüźźe äytmäy ütä almaybıź. Şunıñ ösön ular aźaşalar yäki aldaşalar, maska keyep yöröy¬źär, tibeź.
  Tağı zal şaulaşa başlanı:
  – Heźgä nemetstar aqsa birälärme ällä? – – Ul döröś äytä!.. – – Böthön huğış tarafındağı keşelär!
  – Doşmandarğa qol bulırğa telägän qurqaqtar? – – Doşman aldında baş eyälär... – – Yuq, heź doşmandarğa lakey bulıp yöröyhögöź? – – Ular bayźar tärilkähen yalayźar!.. — tigän hüźźär aralaşıp, mäclesteñ tärtibe yuğaldı. Elek höylägän keşelärźeñ töśtäre qasıp, ruhtarı töşkän keüyek bula BAŞLANI. – Bıl häldärźe kürgän Vahit häm unıñ iptäştäre bar¬ğan hayın kütärelä barıp:
  — Höylähen, tuqtatmağıź! — tigän talaptarın äytkänlektären hiźmäy źä qaldılar.
  Fronttan kilgän väkildärźeñ auıźınan sıqqan bıl hüź zaldı yañğıratıp yıbärźe häm, tauış ber aź baśıl¬ğandan huñ, höyläüse:
  — Döröś hüźźe äytkängä käyefegeź kitmähen ki, heź¬źeñ kemdär yırın yırlap, kemdär artınan barıuığıź bik mäğlüm bit! Heźźeñ yulbaşsılarığıź burcuaziya ministrźarı menän qosaqlaşıp eş alıp baralar, heź koalitsionnıy hökümät töźöp, Milyukovtar, proletariat doşmandarı bulğan Lvovtar menän bergä barğan Kerenskiyźar, Çernovtar, Tsereteliźar artınan barahı¬ğıź. Bına şunan heźźeñ kem ösön tırışıuźarığıź, nin¬däy yul menän barıuığıź bik mäğlüm. Eşse, kräśtiän ber vaqıtta la ularğa ışanmaś, ular menän bergä bar¬maś, üź yaźmışın heźgä tapşırıp quymay, üźźäre asıq, pärźäheź yul tabır. Ularźıñ, bığa yıterlek köstäre bar, qoraldarı quldarında. Böthön huğış! Yäşähen kapi-talizm qolloğonan azatlıqqa alıp bara torğan kö¬räş!..—tip hüźen bötörźö. Urındarźan:
  — Anarhiyağa öndäy!
  -— Baş-baştaqlıq sığarırğa, häläkätkä alıp ba¬rıu yulın kürhätä!
  – Yuq! Beźgä huğış käräk tügel!
  – Qoraldı qayźa taba bororğa proletariat üźe be¬ler!
  – Tuqtağıź, halqın qan menän möhäkämä itäyek! — tigän tauıştar kütärelde.
  Tauış baśılğandan huñ, tağı beräügä hüź birelde. Ul keşe höyläy torğan urınğa kilep baśqas, hüźźe qay¬źan başlap alıp kitergä belmäy torğan keüyek, tirä-yağına qaranıp alğanday huñ:
  — Heźźeñ hüźegeź buyınsa, beź bögöndän huğış böt¬hön tip nemetstar aldında baş eyä qalhaq, bınıñ nä¬ticähe nimä bulıp sığır ine? Heź şunı uylap qaray¬hığıźmı? Ägär źä heźźeñsä bula ikän, Rusiya ğümergä nemetstarğa huğış rashodı tüläüźän sığa almaś, bınıñ bötä auırlığı eşsän halıq öśtönä töşör ine.
  Unıñ bıl hüźźärenän huñ:
  – Bötä auırlıqtarźıñ eşsändär yılkähenä töşöüye mäğlüm inde!..
  – «Aqıllı» hüź äytä...
  – Huğış rashodtarın huğışqa säbäpse bulğan ha¬lıqtar tülärźär!—tigän tauıştar sıqtı.
  Höyläüse huğıştı dauam ittereü teyeşlege haqın¬da bik oźon höylärgä telähä lä, unıñ här ber hüźe tip äyterlek rizahıźlıq menän qarşı alındı. Nihayät, ul:
  — Beźźe qay beräüźär Kerenskiyğa eyärähegeź tip ğäyeplämäkse bulalar, ä huñ ular üźźäre kemgä eyärä¬lär? Ular źa bit Leninğa eyärälär. Unıñ iptäştäre artınan barıp, Rusiyala ihtilal yahamaqsı bulalar.
  Unıñ bıl hüźźäre:
  — Döröś, Leninğa eyäräbeź!
  — Burcuaziya menän qosaqlaşa almaybıź! — tigän hüźźär menän qarşı alındı.
  Unan huñ fronttan kilgän ber väkil sığıp:
  — İptäştär! Beź, ös yıl buyı qanlı frontta huğı¬şıp, millionlağan eşse, kräśtiän yıgettäreneñ qırılıuźarın, eşkä yaraqhıź bulıp qalıuźarın küräbeź. Beź ularźıñ bala-sağaları yıtem qalıp, kem qapqahına barırğa, kemgä tilmerergä belmäy aptırap yörögändä¬ren bik yaqşı beläbeź. Bındağı huğış äsehen kürmägän yäki añlarğa telämägän qay beräüźär doşman menän haman da huğışırğa öndäyźär. Beźźeñ qarşılağı nemetstarźı beźgä doşman itep kürhätergä tırışalar. Beź häźer beźgä ısın doşmandıñ kemdär ikänen beläbeź. Nemetstarźıñ ryadovoy haldattarı häźer här kön beźźeñ menän tuğanlaşıp toralar. Ular źa bıl qanlı huğış¬qa sik quyıp, tıuğan yırźärenä qaytıp, tınıs kön kü¬reü yulına kereü säğättären kötälär. Bında höylägän iptäş Markov häm başqalar huğıştıñ kem ösön fayźalı bulıuın, unıñ käräk tügellegen bik yaqşı höy¬läp, beźźeñ äytergä telägän teläktärebeźźe äytep birźe¬lär. Beź ularźıñ hüźźären üźebeźźeñ teläktärebeź itep qarşı alabıź häm:
  — Böthön huğış!
  — Yäşähen bötä eşsän halıqtarźıñ berläşeüźäre, tibeź, — tip hüźen bötörźö. Unıñ bıl hüźźäre haldat väkildäre häm başqa bik küp keşelär tarafınan qul sabıp qarşı alındı.
  Huñra Vahit sığıp qıśqa ğına höylägändän huñ, üźenän elek höylägän väkildeñ hüźźärenä quşılıuın, frontta üźen haylağan iptäştäreneñ sezğa säläm äytep, huğıştı bötöröü telägendä bulıuźarın iğlan itep töştö.
  Höyläüselär bötkändän huñ, ike taraftan rezolyu¬tsiyalar kerźe.
  Menşeviktar menän eserźar Vaqıtlı hökümätkä qat¬naşıp eşläü häm uğa ışanıs beldereü, huğıştı dauam ittereü yağında buldılar. Ular yağında küpselek bulıp, ularźıñ täqdimdäre ütte.
  Bolşeviktar fraktsiyahı isemenän kertelgän: Va¬qıtlı hökümätkä ışanmau, vlastı bögöndän eşse-kr䜬tiändär deputattarınan ğibarät sovetqa tapşırıu, bö¬göndän huğıştı bötöröü saraları kürelergä teyeş... — tigän rezolyutsiyaları ütmäne.
  Sezd:
  — Huğıştı bötöröü beźźeñ qulıbıźźa!
  – Eşse, kräśtiän vlastı üź qulına alğanda ğına üź irektäre buyınsa tora alır.
  – Burcuaziyağa qoyroq bulıp yöröüselärźeñ köndä¬re oźaq bulmaś!
  — Ular üźźäreneñ ısın yöźźären astılar!
  — İsemdä genä eşselär partiyahında yörögänlektä¬ren kürhättelär!..-—tigän hüźźär aśtında yabıldı.
  Vahit häm unıñ iptäştäre yulda la, qaytqas ta oşo haqta höyläşep, üźźäreneñ fronttağı iptäştärenä sezdıñ barışı haqında doklad birep, kemdärźeñ üź¬źäre yaqlı bulıp, eşsän halıqtıñ mänfäğätenä heźmät itergä äźer ikänlektären töşöndörźölär.
  Frontta eşse, kräśtiändärźeñ revolyutsiyanan kötkän teläktäreneñ qağıź öśtöndä genä yörögäne asıq belende. Eş başında iśke tormoşto haqlau yulın totop, eşse, kräśtiändärgä qarşı torğan keşelärźeñ ultırıuźarı nıqlap añlaşıldı. Köräş häm hulğa taban auışıu köndän-kön üśte.
  Eşse halıq, eş bılay barğanda, ayaq-quldarına yañı¬nan bığauźar halınasağın bik asıq belep, Vaqıtlı hö¬kümätte qoral menän eş başınan qıuıp, Oktyabr re¬volyutsiyahın yahanı. Oktyabrźäge qanlı köräştärźän huñ bötä vlast Sovettar qulına küste.
  Front bıl almaşınıuźı İnternatsional yırlap qarşı aldı.
  «BIL ŞUL TÜGELME?»
  Oktyabr revolyutsiyahı bulıp, «Berläşegeź, bötä il¬därźeñ proletariatı!» tip yaźılğan qıźıl bayraqtar¬źı yırźeñ altınan ber ölöşö bulğan kiñ Rusiyanıñ här ber qarañğı möyöşönä nıqlap qaźar ösön kön-tön qay¬naşqan köndärźeñ berehendä, guberna şähärźärenän bul¬ğan N şähärendä źur manifestatsiya bulıp, meñdärsä halıqtar yıyılğan źur mayźanda reçtar başlandı.
  İñ elek qaqsaraq, läkin küźźäre därt menän balqıp torğan beräü sığıp höylärgä kereşte. Ul kükrägen ki¬rep, tirä-yağındağı meñdär öśtönä qarap alğandan huñ, asıq tauış menän höylärgä kereşte:
  — İptäştär! Häźer Rusiyala vlast burcuaziya qu¬lınan kös menän alınıp, proletariat qulına küste. Unı yäşäteü, qıźıl bayraqtı tağı yuğarıraq kütäreü beźźeñ öśkä yöklände. Qanlı köräştär arqırı vlastı üź quldarına ala belgän eşse, kräśtiändär unı haqlay źa belerźär! Mägär Sovettar vlası genä yır yöźönöñ eş¬sändären berläşterep, iźelgän millättärźe, iźelgän eşselärźe kapital tırnağınan, imperialistar qolloğo¬nan azat itäsäk. Bınan huñ iźelgän eşselär, bıuattar buyı yäberlänep kilgän şäreq eşsändäre yır yöźönöñ tigeź hoquqlı ağzaları bulıp, kükräk kirep, keşelek donyahına qarap alğa barasaqtar! Häźer oluğ teläk¬tärgä barıuźarźıñ işektäre asıldı. İźelgän sinıf-tarźıñ qul-ayaqtarındağı bığauźar siselde.
  Ul Sovet vlasınıñ totqan yuldarı haqında şaqtay oźaq höyläne. Unıñ hüźźären bülep qul saptılar, iñ ahırźa:
  — Yäşähen eşsändärźeñ kapitalğa qarşı berl京kän köstäre! Böthön huğış! Yäşähen Oktyabr revolyu¬tsiyahınıñ yıtäksehe bulğan Lenin häm unıñ iptäştäre! — tigän hüźźär menän reçın bötörźö.
  Unan huñ tağı ber nisä keşe höylägäs, İnternatsio¬nal yırlanıp, manifestatsiya tarala başlanı. Tribuna tirähendäge keşelär:
  — Yäşähen iptäş Säğitov! — tip başta höylägän yıgetteñ quldarın qıśtılar.
  Säğitovtıñ höylägän hüźen yotorźay bulıp baştan birle tıñlap torğan möhabät ber haldat nimäler iś¬kärgändäy bulıp, Säğitovqa qarap torźo la: «Bıl şul tügelme ikän?..» — tip uyğa qalıp, höyläüseneñ yanına barźı häm:
  — Heź iptäş Nurıy Säğitov bulahığıź tügelme? — tip qulın qıśıp küreşte.
  Ular ber-berehenä tekälep qarap torğandan huñ Sä¬ğitov:
  — Eye, Nurıy Säğitov bulam, ä hin üźeñ kem?
  — Ä min Vahit Yäğfärov. Ällä iśeñdäler, min hal¬datqa alınıp barğanda, yulda osraşqan inek. Kiyivta bergä heźmät ittek, hine iśke hökümätkä qarşı eşläüźä ğäyepläp, un yılğa katorgağa hököm itkändär ine!
  Säğitov Vahitqa qarap torğandan huñ:
  — Häźer iśkä töştö, tanınım... Ul vaqıtta hin dä bit nahaq bulha la elägä yaźğan ineñ... — tip kire kü¬reşte.
  Küptän ayırılğan ike tanış bıl köndärźe küreügä şatlıqtarın belderep, ber aź höyläşkändän huñ kiskä osraşırğa väğäźä bireştelär.
  Vahit, Nurıy Säğitov menän tağı küreşep:
  — Min hiñä berense osrağanda añhıź inem. Tor¬moştoñ törlö baśqıstarı arqırı ütep, häźerge köräşteñ mäğänähen ısınlap añlanım. Bınan huñ ülgänse hi¬neñ häm bötä eşsändärźeñ safında bulıp, proletariat doşmandarına qarşı köräşergä hüź birep, şul yulda yöröyöm. Häźer ... şähärenä heźmät menän baram. Bögön bında vaqıtlısa ğına töşkändä hiñä osranım. Kis os¬raşqanda höyläşerbeź äle, häźergä huş! — tip Säğitovtıñ qulın qıśtı la başqalar menän bergä qıźıl bayraq artınan alğa kitte.
  YILDAR ÜTKÄNDÄN HUÑ
  (Gäzittärźä oşo hüźźär yaźılıp ütte)
  1 — «...se rota komandirı Vahit Yäğfärov Orenburg frontında ranen buldı».
  1919 yıl.
  2 — «...se brigadanıñ härbi-säyäsi komissarı Nu¬rıy Säğitovqa aqtar menän köräşeüźä źur heźmättär kürhäteüye ösön Qıźıl Bayraq ordenı birelde».
  1920 yıl.
  3 — «...Näğim Äminev viläyät mäğarif komissarı itep täğäyen itelde».
  1921 yıl.
  4 — «...auılınan Söläymän bay Yämilev tigän keşe aqtar menän qasıp kitkän ine. Unıñ yorttarı mäktäp häm kitaphanağa birelde».
  1922 yıl.
  5 — «Nikolay vaqıtında stanauay pristav bulıp,, bötä tirä-yaqtı iźep torğan İvan Vasilyiviç Stepanov tigän keşe aqtar menän qasıp kitkän ine. Şul keşe häźer qaytıp, nindäy yul menänder tirmängä mödir bul¬ğan. Ul haman yarlılar menän nasar möğämälä itä. Bıl keşegä käzä bilete birergä käräk».
  «Törtkö»,
  1927 yıl.
  6 — «Min, ... kantonı Sabit auılınıñ mullahı Mäh¬müt Kamaletdinov, 1927 yıldıñ iyunenän başlap mul¬lalığımdı taşlauımdı häm hoquqlı gracdan bulır¬ğa teläüyemde belderäm».