🕥 32-मिनट पढ़ा गया

Öç Başlı Keşelär, Yäki Hikmätneñ Dönyada Betäse Yuk - 2

शब्दों की कुल संख्या 4113 है
अद्वितीय शब्दों की कुल संख्या 1979 है
37.6 शब्द 2000 सबसे आम शब्दों में से हैं
52.2 शब्द 5000 सबसे आम शब्दों में से हैं
60.4 शब्द 8000 सबसे आम शब्दों में से हैं
प्रत्येक पंक्ति प्रति 1000 सर्वाधिक सामान्य शब्दों पर शब्दों के प्रतिशत का प्रतिनिधित्व करती है।
  Halıkçan şağıyrlärneñ üzläre işetkännären häm kürgännären äsär itep yazuları hakında söyläp algan idem, äñgämädäge yäşlär:
  — Gabdulla Tukay da şundıy bulganmı?— dip soradılar.
  Min «äye» didem.
  — İşetkänen-kürgänen genä yazgaç, ä icatı kayda? Çın şağıyrlär icat itärgä tiyeşlär!— didelär alar miña, çın mäğnäsendä qanäğatsezleklären belderep.
  — Tukaynıñ böyeklege şunda — ul yöräge belän işetkän, yöräge belän kürgän, yöräge belän añlagan, çönki hakıyqatne başkaça tanıp alu mömkin tügel,— didem min alarga, ämma yäşlär barıber dä rizasız kaldılar.
  26.10.2009
  
  ESTETİK TANIP BELÜ
  Hikäyät
  Bez hakıyqatne tanıp belgändä fikerlärebezne mantıykka buysındırabız, tormış faktların alıp, alarnı mäğnä ülçävenä salıp, asıl näticälärebezne çıgarabız. Mantıygıbız nikadär korı häm nıklı bulmasın, ämma hatalanmıy mömkin tügel.
  Şuşı hakta añlatkanımda ukuçı yäşlär minnän soradılar:
  — Ul vakıtta nindi tanıp belü döres bula soñ? Niçek tanıp belergä kiräk?— didelär.
  — Yöräk belän töşenüdän dä döresräk yul yuk,— didem min.
  — Ul barı tik estetik tanıp belü genä tügelme soñ?— dilär tagın da.
  — Äye,— didem,— ämma yöräkneñ saflıgınnan başka ul mömkin tügel.
  
  NÄRSÄ UL ŞİGIR?
  Hikäyät
  Şiğırne keşe tudıra häm ul anıñ tabigatenä turı kiler däräcädä bula. Ä keşeneñ tabigatendä ike üzençälek bar: ul yäki his itärgä, yäisä akıl satarga mahir! Şağıyrlär dä şunlıktan ike törle bulalar.
  — Ä cır akıl satamı?— dip soradılar minnän.
  Mönäcätlär, yağni köyle dogalar hakında isemä töşerdem. Başka misallarnı ezläp başımnı katırdım. Cavap taba almadım. Annarı ukuçılarıma:
  — Yuk, akıl satmıylar. Cırlar hiskä korılmasalar, alarnıñ mäğnäläre bulmıy,— dip cavap birdem häm akıl satuga korılgan şiğırlärneñ dä asılda şiğır genä bulmauların añlap aldım.
  
  İLAHİ ŞİĞRİYÄT
  Hikäyät
  — Qorän şiğır belän yazılganmı?— didelär ukuçılarım, «ak şiğır» mäsäläsen tikşergänebezdä.
  — Yuk,— didem min.
  — Ä nigä ayätne «stih» dilär?
  İkelänep kalırga tiyeş idem. Ämma XI–XII yözlärdä yäşägän İmam Gazälidän bu hakta ukıganım bulu säbäple bik ciñel cavap birdem:
  — Şiğır ul keşelärneñ tabiğatlärenä has hisläre täesirendä barlıkka kilä. Şunlıktan alar añlaşıla häm küñelgä yogıntı yasıy. Ä Qorän — İlahi, bez anıñ hakıyqatlären toyıp citkerä dä almıybız, kaya di inde ul kabul itärgä? Barı tik rizalaşabız gına!
  
  BÄLADÄN KOTILU
  Hikäyät
  Hodaynıñ miña birgänennän duslarım-tanışlarım küpsendelär häm könçeleklären belderäse ittelär. İnde alarnıñ üçläre arta bargaç, yılap doga ukıdım:
  — Allahı täğalä, birgäneñne dä barı tik minnän keşe könläşmäslek itep birsäñ ide!— didem.
  Hak täğalä barlık birgännären minnän alıp beterde. Könçelekle duslarımnı-tanışlarımnı minnän östen yasadı. Hurlıkka töştem. Küñelem häyranlık eçendä ide.
  Ämma könnärneñ berendä küñelemä nur iñde häm min söyenep doga ukıdım:
  — Allahı täğalä, dogalarımnı kabul itkäneñ öçen rähmät!— didem.— Könçeleksez, üçleksez keşedän dä bähetleräge dönyada yuk!
  
  GAMÄLLÄR HİKMÄTE
  Hikäyät
  İzgelek kılgan keşelär bervakıtta da qanäğatlänä almıylar, şunlıktan alarnıñ eşenä bez daimi rähmätlär belderergä mäcbürbez. Ägär dä yahşılıkka yahşılık belän cavap kaytaruıbıznı ul izgelek iyäse azsınsa — ğacäplänmägez. İzgelek kılgan keşedä qanäğatlek bula almıy!
  — Monnan kotılu çarası barmı?— didelär şäkertlärem.
  — Äye,— didem,— ike yul bar: berse — yahşılıknı kıl da onıt, «suga sal», ikençese ... Ägär dä yamanlık kılsañ, sin şul usallıgıñ belän şulqadär qanäğatlänäseñ, hätta böten eçeñne-tışıñnı kuanıç biläp alganday toyıla!
  
  CÄNNÄTLEME, TÄMUGLIMI?
  Hikäyät
  Keşelärdän izgelek ezläp kilsäñ häm alar anı siña kürsätsälär, belep tor — ğomereñ buyına anıñ bäyäsen tüläp beterä almayaçaksıñ. Üzeñ onıtsañ da, siña kürgän izgelegeñ hakında iseñä töşerep torır.
  — Ä kayber keşelär izgelekne bäyäli belmilär, rähmät tä äytmi kalalar äle,— didelär ukuçılarım.
  — Äye, sez — haklı!— didem min.— Böten keşelär dä Allahınıñ izge bändälärennän tügel şul. Kürsätkän izgelegeñne añlar öçen dä izgelegeñne kürgän keşeneñ yöräge saf bulu kiräk!
  
  ŞİGIR ÇİŞMÄSE
  Hikäyät
  Şiğırlärneñ eçtälektä ğadiläre dä, katlaulıları da bula. Ämma mäğnä tiränlegen ğadäti hislärneñ quäte bilgeli. Ägär dä bu ğadätilek eçtälekkä äverelä ikän, ul vakıtta şiğır ülä.
  Şuşı hakta añlatıp söylägänemdä minnän:
  — Kaysı tör şiğır çın şiğır soñ?— dip soradılar.
  — İkese dä çın şiğır!— dip cavap birdem.
  — Ä ğadäti hislärneñ tiränlege närsädän soñ?— didelär.
  — Şağıyrneñ yörägeneñ nikadär çista häm saf buluınnan, ziheneneñ kamillegennän!— dip cavap birdem.
  Tıñlauçılar qanäğat kaldılar.
  Min isä şunı añladım: adämneñ döreslege, ğamällärendäge ğadellege haman da küñele saflıgına barıp totaşa, şuña kürä dä yahşılar — haman da yahşı, yamannar — haman da yaman!
  
  KİLEŞLE NÄSIYHÄT
  Hikäyät
  Üzeñne akıllı keşe itep toyuı ber häl, ämma kürsätä belügä kilgändä — açılasıñ da kuyasıñ, hätta berkem dä tügellegeñne añlap häyran kalasıñ.
  Şulay bervakıt ber adämnän näsıyhät işettem dä häyran kaldım: «Üzenä dä akılı citmägän bu keşe nindi hakıyqatlärne açtı bit!»— didem. Ä berazdan şuşı uk keşeneñ ineştän arkılı çıgarga dip taştan-taşka sikerüen, ämma tayıp kitep, suga kaplanuın kürdem. Annan ille adım da yırak tügel urında arkılı basma da bar ide yugıysä.
  Äyttem:
  — Näsıyhäte üzenä kileşle bulgan!
  
  KOL TÜRÄLÄR DÄVERE
  Hikäyät
  Bervakıt mine, türä itäbez dip, cavaplı eşkä çakırdılar. İmeş, buy-sın da kileşle, belemem dä citärlek. Ämma:
  — Minnän bulmıy,— dip baş tarttım.— Bändälärgä tügel, üzemä dä huca bula alganım yuk!
  Allah bändäse ni diyä ala soñ?
  Ämma alar:
  — Häzer zamana üzgärde. Demokratiyä! Ul elek kenä halıknı kolga sanauçılar huca idelär, tiraniyä çorında! Ä häzer bezneñ hucalar sezneñ kebek bulırga, halıkka kol sıyfatında üzlären his itärgä tiyeşlär,— didelär.
  Äye, niçä yıllar halıkka kol bulıp eşlärgä turı kilde.
  
  
  TORMIŞ TÄCRİBÄSE
  Hikäyät
  Halıklarnıñ tormış täcribäläre folklorlarında, matur ädäbiyätlarında saklana. Halıknıñ küñelen añlıym-töşenim disäñ, menä şularnı öyränergä häm belergä kiräk tä inde.
  — Çönki halıknıñ akılı-añı anıñ ruhında, ä ruhı isä ädäbiyätında çagıla,— didem.— Tormış täcribäse şul uk añ inde ul, akıl!
  — Ä monda halıknıñ ruhınıñ ni katnaşı bar?— didelär miña.
  — Härkem üz tabigate belän yäşi. Ruhnıñ, cannıñ tabigate — añ inde, akıl,— didem.— Ägär dä alar bulmasa, yäşäüneñ mäğnäse kalmas ide.
  
  YuMARTLIK BİZMÄNE
  Hikäyät
  Yöräklärneñ katılıgın beterer, küñel kazanınıñ yuşkının çistartır öçen yumartlıknıñ böyek ähämiyäte hakında näsıyhätlär äytkänemdä:
  — Altın öläşkän bay yumartrakmı, bakır songan yarlımı?— dip minnän soradılar.
  Alarga İmam Şäfiğıy vakıygasın söylädem. Ul monnan ğıybarät ide:
  «Elekke zamannarda meskennär faydasına häyer-sadaka cıyıp, alarga yärdäm itü eşen oyıştıru belän mäşgul ber adäm yäşägän. Şähäre — Kahirä ikän.
  Berkönne aña, ber mesken kilep:
  — Minem ulım tudı!— digän.
  Alar şuşı bala faydasına häyer soraşırga çıkkannar. Ämma halık zur saranlık kürsätkän.
  Bolar zarda ber ziratka kergännär. Oçraklı qaber yanına utırıp, tege yarlılarga yärdäm eşen oyıştıruçı, yağni häyer estäüçe adäm:
  — Ya rähmätle Allah, üzeñ kürdeñ, tırıştım, ämma hiçkem sadaka birmäde,— dip zarlanıp äytkän dä, kesäsennän ber bakır akça çıgarıp, anı urtalay sındırıp, yartısın älege dä bayagı ir balası tugan meskengä birgän. Ämma äytkän:
  — Bayıgaç, miña kaytarıp birerseñ!— digän.
  Şulay ayırılışkannar.
  Häyer estäüçe adäm tönge yokısında töş kürgän. Köndez qabere östendä utırıp zar kılganın işetkän gür iyäse, imeş, aña kilgän dä, bügen yortıma bar, balalarıma äyt, miç töbenä kümelgän çülmäkne kazıp alsınnar, altınnarın siña birsennär, digän.
  Yarlılar faydasına häyer estäüçe mesken adäm, uyangaç, töşendäge häbär buyınça eş itkän. İşetkännäre hak bulıp çıkkan. Tege gür iyäseneñ dönyalıkta yäşägän yortına bargan, häzinäsen ezläp tapkan.
  Çülmäktäge altınnarnı häyer estäüçe adäm tege ulı tugan meskengä kitergän. Bik kuanışkannar. Şunda ulı tugan mesken keşe, ber altınnı ikegä bülgän dä, yartısın häyer estäüçegä birgän, yartısın üzenä alıp kalgan. Çülmäktäge başka altınnarnı isä mohtaclar faydasına totarga kuşkan.
  Bolarnıñ kaysısı yumartrak bulgan?»
  — Bakırnı urtalay bülep, ber yartısın ulı tugan meskengä birgän yarlılar faydasına häyer estäüçe adäm yumartrak bulgan!— didelär tämam kuanıçtagı akıllı başlar.
  — Ni öçen şulay uyladıgız? Raslagız!— didem.
  — Çönki baylıktagı yartı öleş mohtaclıktagı yartı öleştän mäğnävi yakta kimräk bula,— didelär miña.— Hikmät sanda, külämdä, avırlıkta tügel bit, hikmät — mäğnädä! Ä yumartlık ul mäğnävi köçkä iyä!
  Uyga bireldem: dönyalıktan kitkän gür iyäsenä häzinäse kiräk tügel, şuña ul yäşergän häzinäsen birde, ämma bu yumartlıkmı?
  Ägär dä ul tege häyer estäüçe meskenneñ töşenä kerep serne äytmäsä, gür iyäseneñ balaları çülmäkne ezläp tapmasa häm aña birmäsä, ulı tugan meskengä ul anı iltmäsä, bu adäm üzenä ber altın akçanıñ yartısın sındırıp alıp, ikençe yartısın burıçı bularak kaytarıp birep, kalgan başka akçalarnı mohtaclarga bagışlıy alır ideme?
  Bu mäsäläne hiçşiksez çişäsem kilde. Belä idem, moña qadär anı berkem dä häl itä almagan. Borıngıdan mädräsä mödärrisläre şäkertläreneñ başın şuşı mäsälä belän katırırga yarata torgan bulgannar.
  — Mantıyk noktasınnan çıgıp karaganda — iñ yumart keşe,— didelär miña,— älbättä äle genä ulı tugan mesken adäm inde! Ul üzenä nasıyp itelgän altınnarnıñ da bersenä genä kızıkkan, hätta anı da, urtalay sındırıp, yartısın burıçı öçen tülägän. Härhäldä yartı altın akça yartı bakır akçadan qıymmätleräk!
  — Bolarnıñ barısı da häm mäğnävi, häm mantıykıy yaktan yumartlar,— didem min, yumartlıklarınıñ berse ikençesenä bäyle ikänlekne añlatıp birep.
  Alar, tıñlap betergäç, süzlärem belän kileştelär. Tik min şikkä kalırga ölgerdem: bu süzlärem belän artık yumartlık kürsättem tügelme?
  
  DOŞMANNAR ARASINDA
  Hikäyät
  Ber tanışım oçradı. Süzen başladı, söyläp tä betersen inde dip tıñlap tora idem, yanıbızga ber miña bilgesez adäm kilep, tanışıma akça suzdı häm:
  — Burıçlı bulasım kilmi! Küptän biräse idem, oçrata almıyça yördem!— dide.
  Ämma tanışım annan akçasın almadı, säbäben añlatıp birep:
  — Sezneñ miña bernindi burıçıgız yuk bit. Yalgışasız. İnde ul zamannardan birle niçä tapkır akça alışındı,— dide.
  Tege keşe äüväle aptırabrak kaldı, annarı gam eçendä kitep bardı.
  Şunda min:
  — Sezneñ bügennän tagın ber doşmanıgız arttı,— didem tanışıma.
  — Niçek inde?— dide ul.— Min aña yahşılık eşlädem, ä ul aşka taş belän kire kaytarırmı?
  — Burıçı bar keşelär, burıçları öçen oyalıp, küzgä kürenmäskä tırışıp yörilär.
  — Äye, anısın beläm. Döres äytäsez, näq şulay eşlilär. Ämma bolay bulmasın öçen burıçın inkar ittem häm hätta häter däftäremnän sızıp taşladım bit!
  — Ä ul aña bik tä kimsende. Ä kimsengän keşelär üçle bulalar. Ägär dä anı şuşı qadär dä niçä yıllar sabır itüe öçen maktagan bulsagız, küñelen aulap, üzegezne ciñüçe itär idegez,— didem.
  
  İREKLE ADÄM
  Hikäyät
  Borıngı hakimnärdän İmam Gazäli äytkän: «Keşe üzen şulqadär nık yarata häm monı yäşerä almıy, hätta başka keşegä ğaşıyq bulsa da — anı üze öçen yarata!»— digän.
  Bu süzlären yahşı häterli idem. Şunlıktan ğaşıyqlarnıñ süzlärenä ışanmaska, tırnaklarına kapmaska tırışıp yäşädem. Monıñ öçen salkın akıl, taş yöräk iyäse bulu kiräk ide. Ämma yörägemne taşka äverelderü cayı bulmadı. Citmäsä härkönne diyärlek ber ğaşıyqka oçrap, ädäp vä oyatım mähäbbät uçagında köyep betärgä mömkin idelär. Yäş keşeneñ häle şulay möşkel bula bit inde ul.
  Nişlärgä belmiçä aptıraganımda akılsız telem yärdämgä kilde. Kem oçrasa da häm, ägär minem belän kızıksınuın beldersä, min aña mähäbbät hakında äkiyätlär söyläp, üzemne tavıkka tölkeneñ ğaşıyq bulganıday kürsätä başladım. Ozaklamıy minnän dä azat, minnän dä irekle keşene dönya yözennän ezläp tä tabarga mömkin tügel ide.
  «Menä şulay,— didem tämam kuanıp,— sezneñ beregezneñ dä milke tügelmen!»
  Äle dä yarıy keşelär yahşı bulıp çıktılar, mähäbbätemneñ dälilen taläp itmädelär.
  
  BERDÄMLEK HAKI
  Hikäyät
  Ätkäy täräzä yasıy torgan ide. Anıñ agaç eşendä ostalıgı mäşhür bulıp, eş kütärep kilüçelär bezdän özelmäde.
  Bervakıt kürşelärebezdän berse kergän. Täräzä yasap birüen sorıy, ämma ätkäy bu arada gına mömkin tügellegen äytä. Kürşebez, açulanıp, rizasız çıgıp kitä.
  Ätkäydän sorıym:
  — Nigä baş tarttıñ?— dim.— Kürşe hakı — Alla hakı bit, berençe bulıp aña bulışırga kiräk ide!
  Ätkäy dä süzläremnän aptıraşta kala, annarı gına:
  — Keşelärgä väğdä itelgän eşlärem bar ide, väğdä — iman bit!— dip äytep kuya.
  Ätkäydän sorıym:
  — Allah hakınnan bändäneñ imanı östen bula alamı?— dim.
  Ul üze täräzä kısaları yasıy, üze uylana, annarı cavap birä:
  — Bolar bähäs kılına torgan äyberlär tügel şul!— di.
  Miña bu cavabı oşamıy. Anda nindider äytep betermägänlek, yarım-yortılık dimme şunda, citeşsezlek bar.
  — Allah öçen älbättä üz hakı, bändä öçen üz imanı qaderle,— dip äytep kuya tagın ätkäy.
  Min, uylarga birelep, ser dönyasına çumam. Dönya ber dä ğadi genä tügel ikän şul!
  
  BÜLÄK SERE
  Hikäyät
  Päyğambärebez, aña Allahınıñ rähmäte yausın:
  — Hoday täğalä, miña yaman keşe büläk birmäsen, yuksa anı küñelemä yakın itärmen!— dip äytä torgan bulgan.
  Bez, keşelär, büläklär alırga yaratabız. Ägär dä kemder sezgä büläk kiterä ikän, dimäk anıñ uyı — küñelegezgä kerergä teläü.
  Bervakıt miña yırak ber şähärdän yat ber keşeneñ bülägen kiterdelär. Kurka kaldım. Alasım kilmäde. Hatı da bar ikän. Ukıdım. Yazgan kitaplarım öçen häm zamanında birgän kiñäşem arkasında rähmät yözennän ikän bu istälekle büläkläre. Ber tapkırmı küreşkänbez şunda.
  Bik ozak uylarda canımnı aptıratkaç kına üzemne künderergä turı kilde. Hörmät yözem bulsın, didem. Ämma küñel sizengän ikän. Ul isä mañgay küzennän yahşırak häm açıgrak kürä şul.
  Ber yıldan soñ büläkneñ iyäse dä kilep çıktı. Ul:
  — Päyğambärebez, aña Allahınıñ rähmäte yausın, öç äyberne söygän,— dide.— İsle may isen, hatınnarnı häm izge dogalarnı!
  Äye, ul şulay öç äyberne küñelenä yakın dip sanagan, şuşı öç äybergä soklangan. Monı belä idem. Ämma cavabımda:
  — Huşbuylarnıñ da, hatın-kızlarnıñ da, dogalarnıñ da barısı da küñelemä huş kilep betmi şul, min päyğambär tügel!— didem.
  
  MÄHÄBBÄT SINAVI
  Hikäyät
  Dönya yöze şıksızlanıp kaldı. Anda mähäbbät tä, hakıyqat tä yuk ikän, imeş. Alarnıñ barısı da barı tik mänfäğatne, üz faydañnı kuunı yäşerü öçen uylap çıgarılgan. Keşelär çönki barı tik üzlären genä yaratalar, närsä eşläsälär, äytsälär, uylasalar da — barı tik üzlären genä küz aldında totalar.
  Düsem avılında şulay ber yäş yeget ülep-betep ber kızga ğaşıyq bulgan. Bu hakta dönya yözenä häbäre dä taralgan. Ämma kız bik tä gorur ikän, bu hakta işetergä dä telämägän. Ä annarı başına uy töşkän, sınap karıym äle bu yegetne, hisläre çınnan da safmı, digän. Tik niçek uyın tormışka aşırırga, ğaşıyq canga nindi avır eş kuşarga belmiçä aptıragan. Ber sandık ence-märcän sorasa, yäki taunı işärgä kuşsa, yäisä kışnı cäy belän alıştırırga ämer itsä dä bula bit inde, bolarnıñ bersen dä ğadi adäm balası moğcizasız başkarıp çıga almıy.
  Kız bu hakta änise belän kiñäşergä bulgan. Yeget hakında söyläp birgäç, niçek sınap kararga mömkinlegen soragan. Änise şunda aña äytkän:
  — Ä üzeñ yaratasıñmı soñ ul yegetne?— digän.
  Kız şunda uk cavabın birgän:
  — Yuk, yaratmıym şul!
  — Ul vakıtta,— digän kızga änise,— anıñ mähäbbäte saflıgın sınarga sineñ hakıñ yuk! Bu ğamäleñ zur gönah bulır ide!
  
  STUDENTLAR DA KEŞE
  Hikäyät
  «Belem dä, ukıtuçı da — söyekle, ämma belemne belem bulganı öçen, ukıtuçını isä şul belemneñ çıganagı bulganına kürä yaratalar»,— digän böyek akıl iyäse İmam Gazäli.
  Bervakıt millätebezneñ söyekle häm bähetle äfändeläre belän söyläşep toram. Min — möğallim keşe, alar — şağıyr häm yazuçılar.
  Aradan berse:
  — Sezneñ anda lektsiyägez sayın yegerme bişär ence börtekläre kebek güzäldän dä güzäl çibär kızlar! Şul ille soklangıç küzneñ yavın alıp lektsiyä söyläp yörüläre rähätter ul!— dip, bik tä rähät yılmayıp, ğacäep däräcädä üz itep sorap kuydı.
  Ä min, tile, tämam dulkınlanıp, bu hakta uylaganım da bulmavı başıma kerep, şunda uk:
  — Yuk,— didem,— utızar, kayvakıtta yözär studentka da minem lektsiyäläremdä utıra. Ämma alarga bit min üzem tügel, ğıylemem kiräk!
  Duslarım rähätlänep köldelär. Annarı:
  — Sin äle yalgançı gına tügel, maktançık ta ikänseñ!— didelär.
  Min şunda gına, barmak belän törtep kürsätkännärennän soñ, üzemneñ itağatsez däräcädä maktanıp alganımnı añlap ölgerdem. Yözem kızardı.
  Alar:
  — Yarar, borçılma, dustım, kızlar turında söyläşkändä hämmäbezneñ dä yöze kızara. Sin dä alarga ukıtuçıları bularak tügel, vakıt-vakıt keşe bularak kara!— didelär.
  
  SABAK
  Hikäyät
  Birgän keşeneñ yözenä, büläkneñ «teşenä» karamıylar, dilär. «İzgelek iyäseneñ üzen tügel, igelegen yaratabız!»— digän bit äle İmam Gazäli.
  Allahı täğalä dä igelek iyäse, bez dä aña karata şundıy häldäbezme? Ul bezne tügel, aña ğıybadätebezne genä söyäme? Mondıy mähäbbät çın bula almıy tügelme soñ?
  Şularnı uylap başımnı katırıp, yörägemne taşka äverelderep yörgän könnäremneñ bersendä min monı böyek ğadelsezlek dip bäyälädem. Ruhıma bik tä küñelsez ide. Niçämä keşegä kılgan izgelek häm igelekläremne isemä töşerdem, alarnıñ näticäsendä aşka taş kına algalaularımnı häteremdä yañarttım da:
  — Bu dönya yöze märhämät urını tügel, usallık cire,— dip, küzlärem dımlanıp, çak yılap cibärmädem.
  Beraz tınıçlangaç, tönlä belän kürgän töşem isemä kilde. İmeş, minem kulımda kap-kara yomşak yonlı keçkenä cänlek ide. Ul divar buylap yögerep kitte dä ürmäküçkä äverelde. Aşıgıp-aşıgıp yätmä ürä başladı. Ämma ul ürgän ceplär ällä kayçangı başka iske ceplär belän uralıp-çornalıp bara idelär. Ul da tügel, yanımda bik çibär ber hanım ikän, ämma aña irlär bäylänep aptıratalar, di. Şunlıktan borının ozın häm yämsez itep bozdırırga mäcbür bulgan. İmeş, menä häzer berkem dä anı üçeklämäs inde!
  Şuşı ğıybrätle töş isemä töşte dä — ah ittem. Allahı täğalä minem nindi hatalı uylarga töşäsemne aldan uk belep, sabagın birep kuyganın añlaudan ide bu.
  
  MÄĞNÄGÄ İREŞÜ
  Hikäyät
  «Çın yaratu ul üzennän-üze, närsägä bulsa da karap tügel, üz-üzennän qanäğatlek tabıp yaratu»,— digän İmam Gazäli. Mondıy yaratuda mantıyk ta, säbäp tä yuk, anda barı tik rähätlek kenä bar. Ämma bu rähätlek küñelneñ soklanuınnan ğıybarät!
  Nartsiss turındagı rivayätne isemä töşerep, çın mähäbbät anıkı kebek, menä şundıy buladır inde digän fikergä kildem. Keşelär çın yaratu belän üz-üzlären genä söyälär dip uylaudan da küñelseze yuk ide anısı.
  Min sandugaç tavışın tıñlarga yaratam, ämma sandugaçnıñ üzennän başka anıñ cırı bula almıy. Dimäk, min sandugaçnıñ üzen dä yaratam, tavışın gına tügel, didem. Miña bik küñelle bulıp kitte.
  Ğomerlär bara tora, uylar — onıtıla. Ämma sandugaçnı berär tapkır kürermenme ikän dip şulay uk üzemä, täqdiremä sorau da birep kuygan idem.
  Sabır keşegä nasıybı citä ikän ul. Bakçada utırganımda sandugaçnıñ özderep sayravınnan huşlandım. Başımnı kütärep karasam, baş oçıma taba cäyelgän almagaçka kunıp, dönyanı cırga kümgän näfis, ämma çıpçıktay şökätsez ber koşnı kürdem. Sayravınnan anıñ sandugaç ikänlegen añladım. Alarnıñ şundıy ikänleklären işetkänem bar ide inde. Şunlıktan isem kitmäde. Süzläre hak ikän dip kenä uylap kuydım. Ämma mäğnägä yulıgu hise böten dönyamnı biläp aldı.
  Sandugaç matur tügelmeni?
  
  
  SARMAN TURINDA CIR
  Hikäyät
  «Güzällekne tanıp-belüdän dä rähäträk ğamäl yuk!»— digän İmam Gazäli. Dimäk, güzällekneñ säbäben açıklarga omtılu keşedä tabiğıy teläktän ğıybarät ikän ul.
  Güzällekkä ğaşıyq bulsak, bezdä soklanu hise barlıkka kilä, ul isä küñel rähätlegen tudıra häm qanäğatlek däryasında ruhıbız köymäse yözä başlıy. Bu häl mäñge bulırdır sıman. Ämma ul närsä öçen şuşı qadär güzäl ikän soñ digän sorau bezdä tusa, anı tanıp belügä-taba berençe adımnı yasıybız. Tanıp-belü yulınıñ başı härvakıt «bu närsä çınlıkta närsä ikän?» digän soraudan başlana häm bezne cavabın ezläp tabuga alıp kerep kitä. Ul ezlänü yulınıñ ozınmı-kıskamı buluı üzebezdän tora, bilgele. Döres, başka faktorlar da bar, ämma aları ikençel yäki öçençel rolne genä başkaralar.
  Min Sarman yagında tuıp üstem. «Sarman cırı» turında nindi genä soklanu süzlären işetmädem häm ukımadım yugıysä. Ämma häyran itüdän uzmagan idem — ul cırlarnıñ närsäse bar inde! Änä Maykl Dcekson niçek şäp cırlıy içmasa!
  Ämma tormış diñgeze çaykaldı da çitkä tibrätep alıp kitte üzemne. Häzer beläm: «Sarman cırı»day güzäl cırnı keşelek älegäçä icat itmägän. Andıy cır başka yuk!
  — Şulaymıni?— didelär miña.— Asılıña kayttıñmıni?
  Äye, şulay şul!
  
  ÄMMA KÜÑELDÄ ŞİK İDE
  Hikäyät
  Mähäbbät soklanu bilävendä tua, soklanu yortında yäşi, soklanu dalasında ülä. Ä çın mähäbbätne ülmi dilär, yugıysä.
  Bu hakta işetkäç, tämam aptıraşta kaldım. Häyer, min añlamagan äyberlär dönyada bik küp oçradılar. Menä şularnıñ tagın da berse:
  Bervakıt namaz öçen dip ber avılnıñ mäçetenä tuktaldım. Yul keşese idem. Küräm, kartlar da kilep mataşalar. Mäçet yanında koyaştan yangan, yañgırlardan yuılgan, yazmış tarafınnan izelgän, cillärdän tetelgän, küñele belän kiselgän ber adämneñ mohtaclıkta basıp toruın kürdem. Aña babaylar sälam dä birmädelär, anı zurlap namazga da çakırmadılar. Möğayın bu adäm alarnıñ teñkälären üze dä az tetmägänder digän uyga kilergä ölgerdem.
  Ul da tügel, şulvakıt zatlı maşinada ber bay yeget kilep tuktadı. Muyınına häm kulına altın çılbırlar tagılgan ide. Yegettän zatlı huşbuy isläre kilep tora. Yözendä — koyaş yaktılıgı, irennärendä — yumart bähet yılmayuı. Millätebezneñ mondıy yegetlärenä kemnär soklanmaslar da ah itmäslär!
  Mäçet babaylarına bötenläy dä yaña därt kerde. Yeget belän olılap isänläşä başladılar. Mulla agay isä anıñ karşına güyäki kalaç kebek tägäräplär kilep citte, hätta iñennän alıp koçtı, bit oçlarınnan üpte.
  Uyladım: «Bu keşe şuşı mäçetne saldıruçı buldıklı yeget inde! Şuşındıy yegetlär il teräge tügelme soñ?»
  Häyer, bu vakıygadan soñ küp sular agarga ölgermäde, häterem yañarıp, şuşı bulgan hälne isemä aldım häm üz aldıma äytep kuydım: «Küñelebez törleçä butala şul, ä altın täesirennän bigräk tä!— didem.— Ä bez Şaytannı ğayeplägän bulabız!»
  
  DÜSMÄMBÄT CIRAUNIÑ TOTKINLIGI
  Hikäyät
  Keşene, üzeñne yaratsın disägez, maktagız, zurlagız häm östen kuyıgız. Ägär dä bu mähäbbätne yöräklärdä tagın da nıgıtasıgız kilsä, ul keşene buy citmäslek biyeklekkä kütäregez. Bu isä hämmäbezdä sagış uyatır häm yöräklärne güzällek belän tutırır. Güzäl gam, yağni güzäl kaygı digännäre menä şuşı bula da inde ul.
  Küräsezme, monda nikadär mäker, häylä! Şunıñ öçen dä isän keşene başkalar aldında maktau — yalagaylık, citmäsä äle başkalarda ul zatka karata könçelek tudıru yulı da. Ämma keşelärne layıklı maktasak häm monı çama belep başkarsak — igelekle kalırbız.
  Tarihta Düsmämbät cırau yäşägänlege turında häbärlär barlıgı ildä yahşı mäğlüm. Ul keşe şundıy da üzsüzle bulgan, dilär.
  Şiğır-cır, törle vakıygalarnı maturlap söyläve hakında nugay mirzası Yosıf hanga häbär barıp citkän. Ämma Düsmämbätneñ baylarnı yaratmavın da iskärtkännär.
  Han anı sarayına çakırtkan. Ni hikmät, Düsmämbät bu çakırunı söyenep kabul itkän, citmäsä Yosıf hannı maktap cır da çıgargan. Divan zalında anı tıñlagannar. Han ber süz dä äytmägäç, Düsmämbät cırau, torıp, aptıraşta çıgıp bara ikän. Şunda Yosıf han aña:
  — İnde häzer, Düsmämbät, sine halık kire kabul itmäs, sarayda yäşäp kal inde!— digän.
  Şağıyr monı işetkän dä, güyäki şunda ayakları bäylänep, yañadan urınına kaytıp, tezenä utırgan.
  
  UÑIŞSIZLIK BÄLASE
  Hikäyät
  Açu kilüne könçelekneñ tamırı ul digän İmam Gazäli. Barlık bälalär dä ğadäti açu kilüdän başlana. Adım sayın açuı kilep, keşelärne açulanıp yörüçe keşelär asılda bik tä könçelekle bulalar häm alardan kayçan da maktau häm kotlau süzläre işetü mömkin tügel. Keşelärne tanıy belüçelär monı şulay dip äytälär.
  Hämmä keşene açulanıp yörüçe ber adämne belä idem, şul äfände bälağä targaç, aña yärdäm dä itkän idem äle. Ä bervakıt anıñ minem hakında naçarga alıp söylägänen işetkäç, tämam häyran kaldım häm:
  — Bökrene qaber genä tözätä ikän!— didem.
  Anıñ üzenä yasagan yahşılıkka ni öçen naçarlık belän cavap kaytaruınıñ säbäben beläsem kilep, küñelemne ozak vakıtlar tarkaulı borçuda yörttem. Mondıy keşelär belän oçraşmaska, küreşmäskä, andıylarga yärdäm kulımnı suzmaska digän näticägä dä kildem.
  Soñgı vakıtlarda käyefsez hälemdä yörüemne işetkän dä, kiñäştä-fikerdä batır ber dustım şaltırattı. Min säbäpne aña añlatıp birdem. Ul rähätlänep kölde-kölde dä:
  — Ber kiñäş birim äle!— dide.— Ägär dä halıkta yahşılık häm östenlek belän tanılasıñ kilsä, menä şuşındıy yaman keşelärneñ telenä kerergä kiräk, häzer däräcäñ üsep kitä. Änä yazuçılarda şundıy ğadät bar: kemder anı tänqıytläp yaza ikän, häzer ukuçıları artıp kitä, äsärlären ukıy başlıylar, yazmışı, tormışı, yäşäeşe belän kızıksınu arta başlıy.
  
  KÖYMÄ BATKANDA
  Hikäyät
  Altı törle keşeneñ tämugka Kıyamät könenä qadär ük kerteläsen äytkän Päyğambärebez, aña rähmätlär yausın! Alar kemnär: «Halkın kısuçı hökemdar, kan tuganlıgına tugırı ğaräp, borının çöygän şäyeh, yalgançı säüdägär, vayımsız nadan häm könçe ğalim».
  Köymägä su ütä başlasa, annan berençe bulıp küselär kaça, dilär. Bulır da.
  Şulay bervakıt ildä globalläşü iseme astında säyer ber säyäsät cäyelderelgäç, yugarı uku yortları berläşterelä başlagaç, ukıtuçı-professorlarnıñ töp sostavında is kitmäü häm häyran itmäü qıyäfäte barlıkka kilde. Üzläreneñ zur ğalim bulularına, belem nigezlären aça alularına bäyle däräcä-kemlekläre dä bar ikänlekkä ışanıp, bähetlären alar yazmış kulına tapşırdılar. Monı bez namuslı bulu dip atadık. Ägär dä härkem üze öçen genä kaygırtıp yögerä başlasa, şähärebez ut, su häm kan eçendä kalaçak ide älbättä.
  Ämma dönya bit ul, aralarında şundıy ğalim-golamälär dä tabılgannar, alar bata bargan, yağni kıskartılırga tiyeşle sanalgan yugarı uku yortınnan isän kaldırılaçak vuzga sukmaların salırga ölgerep, andagı citäkçelek karşında üz kemleklären uçlarına kütärep, başkalarnı karaga buyap, kırıkmasa-kırık törle häylä yärdämendä hätta känäfilären dä yahşı urınnarga küçerep ölgergännär.
  Bu hällär ahırda gına mäğlüm bulıp, moña qadär üzlären akıllı dip uylauçılar kiresençä ahmakta kalgan ikänleklären töşengännär.
  Köymälär bata ikän ul, ä küselär — isän kalalar. Şunıñ öçen, ägär dä küselär kaça başlaganın kürsägez, imin kalırga da aşıkmagız. Keşe ikänsez, sezdä namus häm gorurlık ta bar, bulırga tiyeş bit äle ul! Hävef vakıtında bädbähetlär genä häylägä tayanalar. İsän kalu äle berni dä tügel!
  Şuşı süzläremne işetkän ber äfände:
  — İ sugan sufiı!— dide, minnän kölep.
  — Äye,— didem.— Nişlämäk kiräk, başka çara bulmagaç!
  
  BÖYEK ÄDİPLÄR ARASINDA
  Hikäyät
  Böyek ädäbi äsärneñ eçtälege şunnan ğıybarät: keşe anı ukıganda üzeneñ barlıgın, kaydalıgın onıtsın, hisläre yugarı däräcägä citkerelsen! Ägär dä kitapnı ukıganda cömlälärne häm vakıygalarnı uku belän genä ukuçı şöğıllänsä, kitapnıñ eçendä küñele yäşämäsä, monı uku dip äytep bulamı? Yuk, älbättä!
  Moña ireşü öçen bertörle ädiplär hisne berençel itep, ni-närsä hakında yazunıñ ähämiyäte yuk dip beldergännär, ikençe törleläre isä, cömlälär vä vakıygalar matur itep tezelsennär, digännär. Öçençeläre ğadellek tantanasın alga çıgarırga omtılgannar.
  Eşkä utırganda törle maksatlar kuyıp, zihennärenä häm hezmätlärenä ömetlär baglap icat itüçe yözlärçä ädiplär bar. Ämma ukuçılar alarnıñ aralarınnan bersen, ikesen, küp bulsa — öçesen-dürtesen genä saylap alalar da, şularnı gına ukıylar. Bez inde «O vkusah ne sporyat» dip kenä äytäbez häm bäyälibez citmäsä.
  — Här çornıñ ni öçen üz ädibe bar? Yugıysä ul yäşägän däverdä bütän yazuçılar da bulgan, icat itkän bit! Alar da matur, rähät, küñelle itep yazgannar!— didelär miña.
  — Çönki här çornıñ üz yöze, üz eçtälege, üz mäğnäläre bar, kaysı ädip şularnı döres, tugırı häm açık itep tasvirlıy, şul tarihta kala,— didem.
  Ämma bu süzlär üzemneñ haklı ikänlegemä ışanu belän genä äytelgän idelär. Ä miña:
  — Üzegezneñ äsärläregez hakında äytäsezme?— didelär.
  Oyalıp kuydım.
  
  TANIP-BELÜ SERE
  Hikäyät
  Belemne bez tanıp-belüdä mantıyk yärdämendä tababız, ägär dä başkalarnıñ süzlären tıñlap utırudan näticä çıgara belsäk, monısı inde ışanu dip atala. Häyer, monı İmam Gazäli inde XI ğasırda uk äytep, keşelekkä töşenderep birgän.
  Ä menä ışanu digännäre närsä soñ? Monı härkem üze genä belä!
  Keşelärne ägär dä üzeñneñ haklı buluıña ışandırasıñ kilsä, alarga başkalarnıñ fikerlären misal itep kiterergä mäcbürseñ. Menä kayçan başka keşelärneñ fikerlären sanga sugunıñ ähämiyäte añlaşıla başlıy!
  Ägär dä hakıyqatne açıklarga teliseñ ikän, ul vakıtta mantıyk yärdämendä tanıp-belü eşenä kereşäseñ bilgele. Olı-keçe fänni açışlar şulay gına yasala alalar.
  Eleklärdä mine ber talant iyäse soklandıra torgan ide. Aña hörmätem dä zur buldı. Ämma bervakıt, anıñ belän bergä eşli başlagaç, ul äfände üzeneñ intrigaları, häyläläre-mäkerläre häm mäğnäsezlekläre belän häyran itä başladı. Ä aña hämmä keşe dä: «O ulmı!»— dip soklana idelär barıber.
  Ber dustım isä:
  — Ul bit ak yözle şaytan, kara färeştä!— dide.
  Bu hakıykıy süze akılımnı häyran itte.
  Menä bit hikmät närsädä ikän, ä min belmi genä yörgänmen!
  ŞAĞIYR HÄM GALİM
  Hikäyät
  Ädäbiyät tarihı, ädäbi icat häm anıñ üzençälekläre turında mäqalälär yazarga yaratkan ber şağıyr ikençe ber ğalimgä äytä ikän:
  — Sez dä ğalim, min dä, sez dä şağıyr, min dä!— dip.
  — Äye,— digän aña tege ğalim,— ämma bezneñ ayırmalık ta bar şul: sez küñelegezgä kilgän häm äsärlärne ukıganda tugan hisläregezne bäyän itep yazasız, ä miña äsärlärne analizlarga, hakıyqatne mantıyk yärdämendä açıklarga turı kilä.
  — Ämma mindä haklık kübräk,— digän şağıyr.
  — Süz dä yuk,—dip yılmaygan ğalim,— şulay bulıp toyılgan belän näq şulay bulu arasındagı ayırmanıñ barlıgı da küplär öçen ser hälendä kala.
  
आपने तातारतातार साहित्य में से 1 पाठ पढ़ा है।