Ülken üidegı ürei - 08

  yqylasy ma Qymbattyñ joly aşylyp, mañdaiy jarqyrap sol zamandağy
  ieñ keremet oqu orny – Qarağandy kooperativtık institutyna tüstı de kettı.
  Alyp kelgen äkesı qyzy alaman bäigeden ozyp kelgendei Qymbatty ükılep
  sabağy bastalğanşa üige alyp qaitty.
  Qymbat kökesı iekeuı iesıktıñ aldyna jaqyndağanda aldynan körşı Şolpan
  tätesı şyqty.
  –Qymbat, ainalaiyn oquğa tüskenıñ qūtty bolsyn, – dep mañdaiynan
  süidı.
  –Yrystymen bırge Almatyğa oqimyz dep jür iedıñder. Tağdyr osylai
  boldy ğoi, – dep közıne jas aldy. İekı-üş ai būryn mezgılsız qaitys
  bolğan tūñğyşyn oilap köñılı bosady baiğūs ananyñ. Onyñ Yrystysy da
  osyndai körıktı qyz bolyp boijetıp, «Almatydai astanada därıgerdıñ
  oquyn oqyp jür» dep maqtanyp jüruşı iedı. Qymbattyñ kökesı Quanyş
  zamandasynyñ köñılın aulağysy kelıp:
  –Şolpan Qairat qaida, ötkende Qarağandydan körıp iedım, «jiylysqa
  keldım» degen, özı jinalysşyl bolyp alypty, baiqa, – dep äzıldedı.
  Qymbatty körısımen aldynan apasy, bauyrlary şūbyryp şyğyp bırı
  betınen süiıp, iekınşılerı sömkelerıne talasyp mäz-mäiram boldy.
  Şolpan bolsa ötken jazda ğana osyndai baqyt öz otbasylarynda da
  bolğanyn iesıne alyp, sol künderdı sağyna oilap, jüregı jylap öz aulasyna
  būryldy. Ol jaqtan Qymbatqa Yrystynyñ bauyrlary qyzyğa qarap
  tūrdy…
  Qymbatqa küzde sabağyna keterde Nauat äjesınıñ qaitaqaita aitqany:
  –Basyñdy auyrtyp oqi berme. Jüregıñe salmaq tüsedı, Yrystyny sol oqu
  jep qoidy ğoi. Jatatyn jerıñ bar, bız qarjy jıberıp tūramyz. Tek
  sabağyñnan qalmasañ boldy ğoi. Densaulyğyñdy aldymen oila, – dep
  qaqsai berdı. Qymbat iendı tüsındı nege apasynyñ özın Almatyğa
  jıbermegenın.
  «Almatynyñ oquy auyr, onda barsa zoryğyp ketedı», – dep oilağan ğoi.
  İendı nağaşylarynyñ üiınde jüredı. Qarjyny özderı salady. Tek
  sabağynan qalmai, baryp-kelıp joğary bılım alyp alsa boldy dep oilap
  jürgenı ğoi. Yrysty iekeuı syrlas bolatyn, qūrbysynyñ bır jerı
  auyrğanyna şağynğanyn iestımep iedı. Qaita äñgımesınıñ bärı jıgıtı Töleş
  turaly bolyp, qaşan körseñ jarqyldap jüretın. Onyñ jūmbaq ölımı
  Qymbattyñ da iesıne anda-sanda tüsıp, sebebın ıştei ızdep qoiatyn.
  Yrystynyñ jetısın ötkızerde Töleş iekeuı onyñ bölmesınde otyryp
  ötkendı ieske alysyp ūzaq jylap ta alğan. Bırge tüsken suretterın qimai
  qarağan da iedı. Qanşa saralap oilasa da, Yrystynyñ mezgılsız ölımınıñ
  şeşuın tappağan. Osydan bolar degen sebep te bolmady. Jas qyzdyñ
  jūmbaq ölımı aşylmağan qalpynda qyrqy öttı, jaz aiaqtalyp küz de
  ortalanyp barady.
  Qyrküiekte Qymbattyñ sabağy bastaldy. Bır jetı oqymai jatyp
  studentterdı Tselinogradtyñ astyğyn jinauğa alyp kettı. Jıgıtter
  kombainşylar men astyq tasityn avtomaşinalarğa kömektesıp, qyzdar
  qyrman basynda boldy. Astrahan auylyna qarasty bır auyldyñ
  qyrmanyna bölıngen Qymbatpen bırge oqityn «kooperativkanyñ qyzdary»
  – dep atalatyn brigada boldy. Qabyrğasyn soqpa tammen salğan
  atşaptyrym qyrmannyñ ışınde bidai tau-tau bolyp üiılıp jatady.
  Ortada üş kömeilı qyrman. İekı jağynan bidai tasyğyş apparattyñ
  kömeiıne qyzdar kürekpen bidai laqtyrady. Kışkentai qalaqşalar
  ainalyp otyryp ol bidailardy joğary köterıp qyrmanğa quiady. Bidailar
  onda qabyğynan tazalanyp üñgırdıñ astynda tūrğan avtomaşinalarğa
  qūiylady. Sodan keiın ol kölıkter syrtqa şyğar iesıkte tūrğan tarazyğa
  baryp tūrady. Sol jerde auyldyñ Perizat degen iesepşı qyzyna
  kömektesıp Qymbat jürdı. Perizat ölşeidı, salmağyn şyğarady, ony
  Qymbat qağazğa tüsıredı. Bidai tasityn jürgızuşılerdıñ közı qağazdy
  qadağalamai Qymbattyñ qabağyn bağady. Bır sebep tauyp tıl tabysyp
  qalğylary keledı, äzıl tastaidy. Keibıreulerı kämpit ala keledı. Sol
  jyldary Qarağandynyñ konditerlık fabrikasy «Mişka na severe» degen
  şokolad kämit şyğaryp, qoly jetkenderı sony qyrmandağy qyzdarğa
  tasityn. Äsırese, Perizat pen Qymbattyñ üstelınıñ üstı kämpitten
  bosamaityn. Tıptı sol auyldyñ jıgıtterı qyzdarğa kelgıştei beretın
  boldy. Qyzdar tüskı üzılıste ülken-ülken termostarmen ortalyq ashanadan
  tasyğan tamaqtaryn ışıp alatyn da änge salatyn. Orystary basymdau
  aimaq bolğan soñ ba köbıne orysşa çastuşkalar aitatyn. Oñtüstıkten
  kelgen bır-iekı qyz Şämşı Qaldaiaqovtyñ änderın şyrqap iedı, ol qyzdarğa
  ūnap, jazyp alyp jattap üirenıp jürdı.
  Qoiu qarañğylyq tüskende baryp barlyğy bırge kolhozdyñ studentterge
  arnap salğan jatağyna qaitatyn. Keibır qyzdar qyrmanğa kelgıştep
  jürgen auyl jıgıtterımen qydyryp ta jürdı. Qymbatty keide Perizat
  özımen üiıne ala ketetın. İekeuı jaqsy dostasyp aldy. Perizat iekı jyl
  būryn orta mekteptı bıtırgen ieken. Joğarğy oqu ornyna talpynğanymen
  tüse almai, buhgalterlık kursty aiaqtap alypty. Sodan auyldyñ ortalyq
  buhgalteriiäsynda kışı iesepşı bolyp jürıp, osy jazda ony basşylary
  qyrmandağy tarazyğa Bağila apaimen kezektestırıp otyruğa qoiypty. Bır
  kün tüngı segızge deiın, keler künı tüngı segızden tañğy segızge deiıngı
  tarazyğa kelgen bidaidyñ salmağyn ölşep otyrady. Aiaqqoly balğadai,
  özı aqköñıl, ier mınezdı qyz özı tünde üiınde demalatyn künı Qymbatty ala
  ketedı. Äke-şeşesı, bauyrlary bärı Qymbatty öz qyzdaryndai körıp,
  Perizatpen ierıp kelgende quanyp qalatyn.
  –Täñırım-au, adam balasyna da osyndai körık beredı ieken, tıpä, tıpä, – dep
  tıptı şeşesı Äiımqan apa şynymen aqtarylyp salğan Qymbatqa. Monşağa
  tüsken bır künı Qymbattyñ tırsegıne tüsken şaşyn juyp, tarap ta berdı.
  –Perizat, sen baiqa myna balany bıreu alyp qaşyp ketpesın, – dep ağynan
  jarylyp otyratyn. Qymbattyñ özınıñ de mınezı auyr, anau-mynauğa ielıge
  ketpeitın.
  –Körık degen közdıñ qūrty şyrağym. Qyrmanğa barğanda basyña
  oramalyñdy bastyra tartyp, şaşyñdy jinap, üstıñe qolqyldağan
  körıksızdeu kiım kiıp jürgeisıñ, – dep qamqorlyq jasap, tüngı kezekke
  baruğa şalynyñ küpäikesın kigızıp qoiatyn. Kökesınıñ küpäikesınıñ ışınde
  moiny qylqiyp, apasynyñ bökebaiynan közı ğana jyltyrağan Qymbattyñ
  türıne Perizat ışegı qatyp kületın. Perizattyñ ağa-jeñgelerı de jaqsy
  jandar bolyp şyqty. Ülken ağasy – Äbdıqas qyzdardy qyrmanğa
  mäşinesımen aparyp-alyp kelıp jüretın.
  Bırge oqityn qyzdary, tañerteñ jūmysqa kelgende:
  –Baiqa, bärı qamqorsyp ketıptı, kelın ietıp alyp qalmasyn, – dep qorqytyp
  qoiatyn.
  –Oi, olardyñ üiınde mağan laiyq bala joq, bärı kışkentai, – dep Qymbat
  uialyp qalatyn.
  –Tabylady ğoi, şynymen yqylastary ketse. Jeñgelerınıñ ınılerı bar
  şyğar, – dep qyzdar da qoimaidy.
  –Ketıñderşı-iei, özderıñ baraktyñ suyğyna toñyp jürgen soñ
  qyzğanasyñdar, – dep Qymbat ta söz qağysyp qoiady. Sondai bır jaqsy
  jandardyñ qamqorlyğynda jürıp astyq jinau nauqanynyñ bır aiy qalai
  öte şyqqanyn da bılmei qaldy. Sabaq bastalatyn uaqyt bolyp,
  Perizattyñ otbasymen qimai-qimai qoştasyp Qarağandydan jıbergen
  avtobusqa qūrbylarymen bırge otyrğan. Qymbatty şyğaryp saluğa
  Perizattyñ apasy da kelıptı. İekı betınen kezek-kezek süiıp:
  –Keler aida, iesep-qisabyn tapsyryp bolyp, Perizat da barady. Bırge
  jürıñder, – dep tapsyryp jatty. Avtobus qozğalğanda student qyzdardy
  şyğaryp salğan auyldyñ bır top aqköñıl adamdary qimai qol būlğap
  tūrdy. Avtobus äinegıne ūryp tūrğan küzgı tamşylarmen jarysyp
  Qymbattyñ da közınen qos tamşy üzılıp tüstı. Ai jarym uaqytta osy
  kışkentai auylğa üirenıp qalğany sonşa, qimasy qalğandai artyna
  alañdağan qyzdar mıngen avtobus Qarağandyğa qarai bet aldy.
  Küzgı kolhozdyñ praktikasynan oralğan studentter köpke deiın sonda
  körgenderın ūmyta almai, jiı-jiı ieske alyp jürdı. Äsırese, Qymbattyñ
  qyzdary:
  –Oibai, iendı bır-iekı jetı jürgende Qymbat sol auylğa kelın bolyp qalar
  iedı, – dep mazaqtap otyratyn boldy.
  Sabaq bastalyp, kurstastar bır-bırıne iendı üirenısıp, bılım deñgeilerın
  salystyra qarap jürgende Saryarqağa qys ta keldı. Arqanyñ aiazymen
  bırge jaña jyldyñ aldynda Qymbattyñ oqu ornyna auyldan Perizat
  kelıp qaldy. Ony korpustyñ aldynan körgen qyzdar tanyp auditoriiäğa
  iertıp keldı. Qymbat nağaşylarynyñ üiınen keletın bolğan soñ, keide
  keşıgıñkırep qalatyny bar iedı. Bügın däl sol künge tap kelgen Perizat
  sabaq bastalatyn bolğan soñ auditoriiädan şyğyp dälızde qūrbysyn kütıp
  tūrdy. Bır kezde baspaldaqtan Qymbattyñ köterılıp kele jatqanyn körıp
  quanyp qarsy jürdı.
  –Oi, Perizat, kelıp qaldyñ ba? – degende iekeuınıñ qūşağy aiqasa kettı.
  Bırge tuğan apaly-sıñılılı qyzdardai sağynysyp tabysty.
  Perizat qūrbysy oqityn instituttyñ äzırlık kursyna oquğa tüsuge
  qūjattaryn ötkızıp, äñgımelesuden ötıp qoiğanyn asyğa jetkızıp jatty.
  –Bügın qaida barasyñ?
  –Jataqhana beredı ieken, qazır sony sūrap aluğa baramyn.
  –Oi, ony sağan bügın bırden bere qoimas, bügınşe menımen bırge bızdıñ üige
  bar, ierteñ kelıp bölmeñdı alasyñ, – dep Qymbat jön bıletının körsetıp
  jatty. Perizat keşke deiın qūjattaryn dūrystap jataqhanadan alatyn
  bölmesın rettep, ierteñ köşıp keletın boldy.
  Qymbat sabağynan bosağan soñ, iekı qyz betterın Arqanyñ aiazy soryp
  qalanyñ şetındegı Qymbattyñ nağaşysynyñ üiıne qarai tartty.
  Aialdamadan üige deiıngı aralyqtağy qarmen ombylap kele jatqan
  qyzdardy aldymen Jūldyzbek ağasy körıp, joldyñ şetıne kölıgın
  toqtatyp, salyp aldy.
  –Ağa, myna qyz – Perizat, iesıñızde me «Tselinogradta praktikada bır üide
  jürdım, qyzymen dostasyp kettım» – dep iedım ğoi, sol qyz. Tanysyp
  qoiyñyzdar. Perizat būl kısı menıñ nağaşy ağam – Jūldyzbek, – dep
  iekeuın üige jetkenşe tanystyryp ülgerdı. Jūldyzbek jaratylysynan
  uialşaqtau jıgıt iedı.
  –İä…iä, – dei beredı mıñgırlep.
  Perizat ta kelmei jatyp bır jıgıtpen tanysqanyna qatty qysylyp, tıptı
  «tanys iemes üige qalai baram» degenı iendı iesıne tüsıp, uiattan qyzaryp
  kettı.
  Nağaşy apasy men kökesı iekı qyzdy auladan qarsy aldy. Äsırese, apasy
  ainalyp-tolğanyp, künnıñ suytyp ketkenın aityp qoiatyn iemes.
  –Aittym, Jūldyzğa, Qymbatty baryp alyp kel dep, –deidı auzy
  jabylmai. Mynandai aqköñıl, meiırban adamdardy körıp Perizat
  «bıreudıñ üiıne keldım» degen qolaisyzdyğynan aryla bastady. Ystyq
  sorpa ışıp, iet jegen soñ jastar jağy bölek bölmege kırıp äñgımelesıp,
  Jūldyzbek pen Qymbattyñ suret albomdaryn paraqtady. Qyzdardyñ
  oqulary men jıgıttıñ jūmysy jaily pıkır alysqan boldy. Tañerteñgısın
  Jūldyz qyzdar şyqqanşa «Jiguliın» qyzdyryp kütıp tūr ieken, oqu
  korpusyna äkelıp saldy.
  –Sabağyñ bastalğan soñ üige kelıp tūr Qymbatpen, – dep qaldy
  qoştasarda Perizatqa. Ömırı söilemeitın ağasynyñ öz betımen dosyna
  mynandai qonaqjailyq tanytqany Qymbatty tañqaldyrdy. Bırdeñe de
  mazaqtap, syñğyrlap külgısı kelse de, ūstamdylyq tanytyp,
  baiqamağansydy. Ağasy Perizatqa qolyn ūsynyp qoştasty. Perizattyñ
  uiattan qyzarğany sondai, betı almadai bolyp, közın jerden almaidy.
  Sol jyly Perizat daiyndyq kursınen bırden institutqa tüsıp kettı de,
  Qymbatpen jūptary jazylmai jürdı. Jazğy demalysta Qarqaralyğa
  baryp Qymbattyñ äke-şeşesımen, bauyrlarymen tanysyp qaitatyn
  bolyp kelıstı. İekı qyzdyñ ielge baratynyn iestıgen Jūldyzbek oida-joqta
  belsenıp:
  –Senderdı men aparyp tastaiyn, – dep qaldy.
  –Onda tıptı jaqsy bolar iedı, kökem men apam quanyp qalar iedı. İendı qaşan
  şyğaiyq, – dep quanyp kettı Qymbat.
  Qarqaralyğa baratyn ūzaq jol boiy iekı qyz ben jıgıt bastarynan ötken
  talai qyzyq äñgımelerdı aitysyp, äbden bırbırlerıne aqtaryldy.
  Änşeiınde ündemeitın Jūldyzbektıñ bılmeitını joq aityp otyrsa.
  Arasynda än de şyrqaldy, äzıl de aityldy qas qaraia aq «Jiguli» ülken
  üidıñ aldyna kelıp toqtady. İesık aldynda oinap jürgen bala-şağa kölıkke
  qarai jügırıstı. Üiden de ieresekter şyğyp ūzaq jol jürıp kelgen üşeuın
  bauyrlaryna basyp, sağynysyp tabysty.
  –Ou, Jūldyzjan ainalaiyn, qaryndastaryn özı alyp kelıptı ğoi, – dep
  kökesı Quanyştyñ quanyşynda şek joq, dauryğyp jatyr.
  Qymbattyñ apasy bauyrsaq pısırıp, äkesı bır qoidy alyp ūryp abyr da
  sabyr bolyp jatqanda jastar jağy da jinalyp qaldy bırınen-bırı
  qūlaqtanyp. Synaptastarynyñ bırınşı kursyn aman-iesen «qaryzsyz»
  bıtırıp, ärı janyna bauyrsaqtai bır qyzdy iertıp kelgenı jıgıtter jağyna
  qatty ūnady. İekı iyğyna iekı jıgıt mıngendei batyr tūlğaly Jūldyzbektıñ
  aldynda auyldyñ qyzdary talşybyqtai maiysty. Oidağysy oidan,
  qyrdağysy qyrdan qalai tez jinala qalğanyna özderı mäz. Plastinkadan
  tögılgen äuen yrğağymen bilep, ärtürlı oiyndar oinap tañ atyrdy.
  Üşeuı kelgen qonaqtaryn şyğaryp salyp, iekı bölınıp ūiqyğa kettı. Qyzdar
  bastary jastyqqa tie salysymen ūiyqtai jöneldı. Jūldyzbek jeke
  bölmede jatqan soñ ba ielegızıp, aunaqşyp ūiyqtai almady. İendı ūiyqtap
  bara jatsa, bıreu «tūr» deitındei. Ūzaq küngı joldan, tünımen bilep,
  oinağannan şarşağan jıgıt kün şyğa äiteuır ūiqyğa kettı-au.
  Tüske deiın jastardy ieşkım oiatpady. Tek tüskı asqa otyrarda ğana
  kışkentailar ülkenderdıñ tapsyruy men ağalary men äpkelerın oiatty.
  –Men kün şyqqanşa ūiyqtai almadym, – deidı Jūldyzbek köp jatqanyna
  uialğannan.
  –Bız tündegı dostarymyzben bilegennen, joldyñ ūrğanynan şarşap
  qalyptyq, – dep Qymbat qūrbysy iekeuınıñ «ūzaq ūiqysyn» juyp-şaiyp
  jatty.
  Keşke qarai üşeuı Qymbattyñ synyptastary üilerıne şaqyrdy. Onda
  keşegıdei jastar köp jinalmady. Üi iesı Qymbattyñ mekteptes jan dosy
  Sara degen qyz iedı. Dosynyñ üiıne kelgen nağaşy ağasy men bırge oqityn
  qūrbysyna jasağan qūrmetı bolatyn. Qyzdar ötken-ketkendı iesıne aldy.
  Jūldyzbek olarğa dombyramen än salyp berdı. Nağaşysynyñ mūndai
  önerı baryp tıptı Qymbat ta bılmeidı ieken. Bıraq qyzdardyñ közınşe
  uialtpaiyn dep ündemei tyñdap otyrdy.
  «Läilım şyraq degende läilım şyraq», – dep Aqan serışe şyrqağanda
  nağaşysyna Qymbattyñ özı tañdanyp qarady, onyñ janynda iekı qyzdyñ
  qaibır iesı qalsyn. İekeuı iekı jaqta maiysyp, änge ieltıp otyr. Sondai bır
  äsem keş ötkergen üşeuı ai tua üige qaitty. Sara dostarymen qimaiqimai
  qoştasyp, qonaq jıgıttıñ önerınen jüregıne ot tüsıp qala berdı. İekı qyz iekı
  qoltyğynda Jūldyzbek jūldyzy joğarylap ai astynda Qarqaralynyñ
  tas köşesın tasyrlatyp kele jatty.
  Jastar qonaqtan kele jastyqqa bas qoiğandarymen Jūldyzbek bügın tağy
  ūiyqtai almady. Nege iekenın özı de tüsınbeidı. Közı iendı ılıne berse, bıreu
  türtıp oiatqandai bolady. «Ūiyqtama» deitındei. Yñyldap än aitty.
  Jalğyz jatqan soñ ielegızıp jatqan şyğarmyn dep oilady. Üiınde bır
  bölmede jalğyz jatatyn, jūmystan şarşap kelgen soñ ba tez ūiyqtap
  ketetın iedı. Jatyp alyp Perizatty oilady. Sondai salmaqty, tompiğan
  süp-süikımdı. Ülken janary meiırımge toly. Özı añqaulau, ne aitsañ soğan
  sengış ieken. Özıne alğaş körgennen ūnağan. Bıraq ol sezımıne özı senbei
  qyzğa bıldırmei jür iedı. Osy üş künde Perizatty jan düniesımen jaqsy
  köretınıne közı jettı. İekı qyzdy iekı qoltyğyna alyp kele jatqanda
  Perizattyñ qolyn ūstağanda jan düniesı ierıp bara jatqandai boldy.
  Sodan sol bır ğajaiyp qoldan aiyrylğysy kelmegendei bolyp, ūzaq
  jıbermei tūryp ta qalğan…Jıgıttıñ qolyn ūzağyraq ūstap qalğanynan
  uialğan qyz bılegın tartyp ala qoiğan.
  Sol bır tättı sätterdı oilap jatyp ūiqyğa kettı. Terezenıñ jıbek şılterı
  syrylyp aq kiımdı ieles kırdı. Bölmede aryly-berılı jürdı de jıgıttıñ
  janyna kelıp otyrdy. Jaratylysynan saq jıgıt közın aşyp kep qalğanda
  janynda otyrğan aq kiımdı şaldy kördı. Selk iete tüstı de basyn köterdı.
  İeles atyp tūryp tereze jaqqa qaşyp, aidyñ säulesıne sıñıp joğaldy.
  Jūldyzbek denesın köterıp otyrdy da jan-jağyna barlai qarady. Typtynyş, terezeden tolğan aidyñ säulesı tögıledı. Jıbek şılterlı perde
  jartylai aşyq. Mağan ne boldy, jaña ğana janymda bır ata otyrğan
  siiäqty boldy ğoi, – de özımen özı söilep ornynan tūryp syrtqa şyqty da,
  temekı şektı. Temekınıñ tütının mūrnynan şyğaryp tūryp jañağy körgenın
  tağy iesıne aldy. «Būl ne ieles pe, ne men tüsımmen şatastyryp tūrmyn
  ba?» – dep küdıktendı. Qaityp kelıp sol bır tättı sätterdı qaita ieske alyp
  jatyp qaita ūiyqtap kettı.
  İertesı tündegı körgenın Quanyş ağasyna aityp iedı, ol:
  –Jūldyzjan, bızdıñ üi tarihy ötken ğasyrda jatqan üi, zamanynda osy
  öñırge tatardyñ baiy saldyrğan üiı ieken. Mūnda neşe türlı adamdar
  tūrğan, köptegen oqiğalar ötken. Soğystyñ aldynda ūzaq jyl bos tūrğanda
  bızdıñ kökeme qyzmetınen berıp, köşıp kırgen. Sodan berı iekı jağynda iekı
  otbasy önıp-ösıp otyrmyz. Üidıñ iesı bar deidı. Sol senı baiqağan ğoi,
  qoryqpa, tiıspeidı, – dep jaibaraqat aityp otyr, kädımgı üidıñ bır müşesı
  turaly äñgımelegendei.
  Üşınşı künı Jūldyzdy ieşteñe mazalamai alañsyz tüske deiın ūiyqtady.
  Tüs aua Perizat iekeuı jolğa şyqty. İekı jas jol boiy oñaşa syrlasty...
  Qarağandyğa jetken soñ jıgıt qyzdy auylyna baratyn avtobusqa mıngızıp
  jıberdı.
  İekı-üş kün bırge jürgenge üirenıp qalğan ba, avtobus terezesınen qolyn
  būlğap tūrğan qyzdy qimai jıgıttıñ jüregı şymyrlady…
  ***
  Qymbat jazğy demalysyn bauyrlarymen bırge ötkızıp, arasynda Almatyğa
  baryp bır jetı qydyryp ta qaitty.
  Poiyzda qaitar jolda körşı audannyñ student jıgıtımen saparlas bolyp
  qaldy. Almatydağy Politehnikalyq institutta oqyp jürgen Serık sostav
  kelıp toqtağannan ierteleu poiyzğa mınıp alğan. Vagonyna jaiğasyp alyp
  terezeden syrtqa qarap otyrğan. Bır kezde nazary ierıksız bır qyzğa tüstı.
  Üstındegı qyzylala güldı köilegı qyzdyñ symbatyn aşyp, appaq baltyry
  jarqyrap közdı tartady. Qolyndağy jük sömkesın bır jağyna qisaia
  kötergen qyz tūp-tura Serık otyrğan vagonğa bet aldy. Alystan közı
  körkıne süisınıp otyrğan jıgıt ornynan qalai atyp tūrğanyn özı de
  baiqamai qaldy. Perronnyñ iesıgınen qyz qaisy kupege kıretının baqylap
  qarap tūrdy. Qyzyl köilektı boijetken turadan tura Serıktıñ kupesıne
  kırıp kettı. Köñılı alyp-ūşqan jıgıt qyzdyñ soñynan kupege kırdı de
  amandasyp:
  –Sızdıñ ornyñyz neşınşı ieken? – dedı.
  –On üşınşı.
  –Menıkı on besınşı, iekeumız körşı boldyq qoi. İesımıñız kım? – dedı özınıñ
  qalai batyldanyp ketkenıne qairan qalyp.
  –Qymbat! – dedı qyz syzylyp.
  Poiyzğa jūrttan būryn kelgen iekı jas tanysyp, jai sūrasty. İekeuı de
  student, jıgıt – törtınşı, qyz – iekınşı kursta oqidy ieken.
  Qymbattyñ appaq jüzıne jarasqan betındegı tarydai meñı, tostağandai
  qap-qara közı, qarlyğaştyñ qanatyndai qasy, qyzyl büldırgendei iernı
  tura salyp qoiğan surettei. Kupege kırgen soñ jelkesıne tüigen şaşyn
  tüsırıp iedı, Serık tıptı iesınen tanyp qala saqtady. Sūñğaq boi, tılersektı
  soqqan bılektei būrym…
  Poiyz soltüstıkke qarai tars-tūrs ietıp toqtamai, jüitkıp keledı. Qyz ben
  jıgıttıñ janyndağy körşılerı abysynajyndy bolar, iekı keiuana ieken.
  Kupege kırgennen bastalğan äñgımelerı tausylmaidy. Arasynda Qymbatqa
  şäi aldyryp ışedı. Üstıñgı polkada jatqan jıgıtpen jūmystary joq. Qyz
  kışkentai şäinegın alyp syrtqa şyğa bıreuı:
  –Äi, Külimaş, myna qyzdyñ sūluyn-ai, ömırımde mūndai ädemı qyzdy älı
  körmeppın, – dedı.
  –Suret qoi, suret. Özınıñ tärbiesı de jaqsy körınedı, –deidı iekınşısı.
  –Äi, osy künı qyz bıtken şaşyn qyryqqyzuğa äues, myna şırkınnıñ anasy
  qandai tärbie berdı ieken, aitqanyn tyñdaityndai. Bızdıkıler jap-jaqsy
  şaştaryn şoltityp qiyp-qiyp tastady ğoi, – dep abysynyna şağynyp
  aldy.
  İesıkten şäinegın köterıp Qymbat kırdı. İekı äiel qyz demdegen şäidı ışuge
  kırıstı.
  –Kel, qyzym bızben şäi ış, – dedı bıreuı.
  –Raqmet, apa jäiırek tamaqtanamyn, – dedı.
  –Äke-şeşeñ bar ma? – dedı bıreuı sözge tartyp.
  –Bar…
  –Qaida tūrady?
  –Qarağandy oblysynyñ, Qarqaraly degen qalasynda.
  –Ne ısteidı?
  –Äkem – proftehuçilişede, şeşem – mektepte.
  –Bauyrlaryñ bar ma?
  –İä, alty ağaiyndymyz.
  –Özıñ qazaqşa sairap tūrsyñ ğoi, äzırgınıñ balalary orysşa söilegendı
  täuır köredı.
  Qymbat ündemedı.
  –Almatyda oqisyñ ba? – dedı qaitadan äielder sūraqqa alyp.
  –Joq, Qarağandyda kooperativnyi institutta.
  –İe, torgaştyñ oquy ma? – deidı bıreuı bılgışsınıp. Qymbat tağy ündemedı.
  Sömkesınen kıtap alyp oquğa kırıstı. İekı äiel de özderımen özderı äñgımege bas qoidy. Bärın iestıp jatqan
  Serık ūiyqtap qalğandai bolyp typyr ietpeidı. Qymbattyñ körkı men
  ierekşe tärbiesıne syrttan süisınıp jatty.
  Bır kezde sağatyna qarap iedı keşkı jetı bolyp qalypty.
  «Bügın tanysyp meken-jaiyn bılıp almasam, tañerteñ Qarağandydan
  tüsemız. Bıreu kütıp alsa söilestırmeuı mümkın» dep oilady. Joğarydan
  sekırıp tüstı de, kıtap oqyp otyrğan qyzğa:
  –Qymbat, jürıñız, tamaqtanyp qaitaiyq, – dedı batyldanyp. Qyz basyn
  köterıp.
  –Raqmet, men osynda tamaqtanamyn, – degenı.
  Serık mūndai qarsylyq kütpep iedı, sasqalaqtap qaldy da:
  –Jaraidy, jaraidy, – dei berdı. Uialğanynan kupenıñ iesıgın qusyryp,
  äinekten syrtqa qarap tūrdy. Bır kezde Qymbat janyna keldı de baiau
  ünmen:
  –Renjıp qaldyñyz ba, jaraidy tamaqqa bırge baralyq, – dedı säl jymiyp.
  «Alla-ai, külgenı qandai ädemı» dep oilap ülgerdı jıgıt ışınen.
  –Restoran myna jağynda ieken, – dep qyzdy poiyzdyñ soñğy jağyna qarai
  bastady. Vagondardyñ qosylğan jerındegı aralyqtan ötkende aldymen özı
  ötıp qyzğa qolyn ūsynady. Qymbat qanşa qysylsa da jıgıttıñ alaqanyna
  alaqanyn salady. Serık qyzdyñ qolyn ūstağanda boiyna ğajaiyp bır
  jylu jügırıp ötkendei, küllı denesı ierıp bara jatqandai sezımde bolady.
  Osyndai qol ūstasqan qalpy bır vagonnan iekınşısıne ötıp ömır boiy jüre
  bergısı keldı. Bıraq ömırde bıtpeitın ne bar deisıñ, kezektı bır iesıktı aşyp
  qalğanda tamaq iısı mūrynğa kelıp, kupenıñ ystyğy bettı şarpydy. İekeuı
  ieñ şetkı üstelge baryp otyrdy.
  –Al nege tapsyrys beremız, – dep jıgıt şağyn as mäzırın qolğa aldy. Qyz
  ündemeidı.
  –Qane, ne jeisıñ? – dep qolyndağy as mäzırımen qyzğa jaqyndap
  oryndyğyn jyljytty.
  –Sız tapsyrys berıñız, – dedı Qymbat.
  –Sız ne jeisız, sony jeimın.
  –İe, onda jaqsy boldy ğoi, men ärqaisynan iekı-üş portsydan jeimın, – dep
  äzıldedı jıgıt.
  –A, joq, onda mağan şamamen ğana.. – dep qyz as mäzırın qolğa aldy. İekeuı
  äzıldesıp otyrğanda daiaşy qyz keldı de:
  –Keşırıñızder, meniude jazylğandardyñ bärı joq, bızde, – dedı jymiyp.
  –Onda nesın jazyp qoidyñyzdar.
  –Tärtıp qoi, qazır quyrğan kartop pen tauyq bar, – deidı. Serık pen
  Qymbat daiaşynyñ bergen tamaqtaryn asyqpai, äñgımelesıp otyryp jedı,
  şäi aldyryp ıştı. Serık anany, mynany sūrağan bolyp otyryp qyzdyñ
  tūratyn mekenjaiyn da bıldı. Özı Almatyda oqityn bolğan soñ, küzde
  sabağy bastalyp ketedı. Qyzğa tek hat jazyp tūratyn bolady, sol üşın
  onyñ tolyq meken-jaiy kerek iedı. Üiınıñ telefonyn sūrap iedı, qyz:
  –Oi, üige telefon soqpañyz, kökelerım, apalarym bar uiat şyğar, – dep
  qoimady.
  –Jaraidy, menıñ jazğan hattaryma jauap jazyp tūrsañ bolğany, – dep
  jalynğandai boldy.
  İekeuı kupege oralğanda iekı apasy jatuğa äzırlenıp jatypty.
  –Ä, keldıñder me? Qandai, tamağy qymbat pa? – dep qoidy bıreuı. İekı jas
  küldı de ieşteñe demedı. Qymbat tösegın retteuge kırıstı. Serık äielder
  yñğailanyp jatyp alsyn dep, iesıktı jauyp, şyğyp kettı. Ol qaita
  kelgende apalary da, Qymbat ta aq jaimanyñ astynda bastary ğana körınıp
  jatyr iedı. Sekırıp iekınşı qabatqa köterılıp aq jaimanyñ astyna süñgıp
  kettı. Qol sozym jerde jatqan qyzğa qarap qaldy. Bırdeñe dep aitaiyn
  dese, apalardyñ ūiqysyn būzuğa yñğaisyzdandy. Tek anany-mynany oilap
  jatyp, poiyzdyñ terbetkenınen ūiyqtap kettı…
  Tañğa juyq Qymbattyñ tüsuge jinalğan tyqyrynan oiandy.
  –Ä, Qarağandyğa kelıp qaldyq pa? – degen Serık joğarydan sekırıp tüstı.
  İekeuı zattaryn jinastyryp iesıkke bettedı. Selkıldei kele poiyz
  toqtağanda Qymbat perronda qūlap qala jazdady. Serık qūşağyn jaia
  ūmtylyp ūstap qaldy. Sony syltau ietıp, qūşaqtap tūra bergısı keldı. Oğan
  qyz könsın be, dereu būlqynyp şyğyp kettı. Serıkke Qymbatty iendı
  ieşqaşan körmeitındei qorqynyş paida boldy.
  –Qymbat, hattaryma jauap jazyp tūrşy, jarai ma? –dep jalynğandai
  boldy.
  Sondai süikımdı jymiyspen qarağan qyz.
  –İä, – dedı baiau.
  Jolserık perronyñ iesıgın aşyp aldymen jerge tüstı. Artynda Serık
  Qymbatty köterıp alaiyn dep iedı, art jağynan bır jıgıt kelıp:
  –İnışek, bylai jyljyşy, – dep iterıp qaldy da, perron iesıgıne
  jaqyndağan Qymbatty qağyp aldy.
  –Oi, Jūldyz, – dep qyz da moinynan qūşaqtai aldy.
  Serık ışı janyp qarap tūrdy. Qymbat, oğan basyn säl izep, ğajaiyp
  külkısın syilap kete bardy. Denelı, sary jıgıttı janynda qūlynşaqtai
  bolyp ierıp bara jatqan qyzben bırge ieñ asyly bırge ketıp bara jatqandai,
  ğalamat qimastyq sezımmen şyğaryp salyp tūrdy…
  Qymbat jazğy demalysyn aiaqtap iekınşı kursty bastauğa Qarağandyğa
  kelgende aldynan Serıktıñ jetı haty şyqty.
  –Osy bır aida soğan osynşama hat keldı, – dep jeñgesı berdı.
  «Sol künı, sol poiyzğa bırge mınuge jazğan Allağa degen» rizaşylyqpen
  bastalğan hattar, «Biylğy jazdan ömırıne osynşa özgerıs äkeledı dep
  kütpegen». «Osynşa tärbielı, körkem qyzdy körgenıne» riza bolğan jıgıt
  «Bügınde qaşan küz kelıp hattaryna Qymbattan jauap keler ieken dep kütıp
  jürgenın» aitady. Bır jaqsysy, ötırık maqtap, bır körgennen ğaşyq bolyp
  qaldym dep ölerdegı sözderın aitpapty. Qanşa degenmen sabyrlylyq
  tanytypty.
  Boijetken sabaq bastalğan künı bır paraqtyñ üşten bır bölıgıne oquy
  bastalğanyn, hattaryn alğanyn aityp qana sälem hat joldady.
  Arada apta ötısımen Serıkten hat keldı. Hattyñ är sözı jıgıttıñ qyzdan
  alğan tört söilemdık hatyna quanyşty iekenın bıldıredı. «Suretıñ bolsa
  jıber», – deidı, özı de keler joly suretın jıberetının aitady. Sabaqta
  otyryp ta oilaitynyn aitypty.
  Qymbatqa oquğa tüskelı berı köz saluşylar köp bolğanymen ol
  ieşqaisysyna köñıl bölmeitın. Maqsaty – oquyn qyzyl diplomğa bıtıru
  iedı. Äjesı «Yrysqa ūqsap oqu ūryp, auru bolyp qalasyñ», dep barğan
  saiyn aitsa da, sabaqtan bas almai oqityn. Nege iekenın Serıkten hat kütıp,
  alañdağyş bop aldy. Keide keşte onyñ hattaryn qaitalap oqidy.
  Suretıne qaraidy. Bır künı özı arnaiy foto-salonğa baryp suretke tüstı,
  Serıkke salyp jıbereiın dep. İertesıne suretın aluğa barğanda, fotograf
  jıgıt:
  –Qaryndas sızdıñ suretıñızdı ūlğaityp syrtqa qystyryp qoiyñdar, – dedı
  bastyğym, – deidı.
  –Oi, keregı joq, uiat qoi tanystarym körse, – dep qyz qarsylyq bıldırdı.
  –Nesı uiat, auyldyñ qyzdary osylai. Qalanyñ qyzy bolsa şeşınıp suretke
  tüser iedı, – deidı.
  Sol suretın konvertpen Serıkke jıbergen. Surettı alğan jıgıttıñ hatyn
  oqyp, onyñ özıne aitqan teñeulerın oñaşada qaitalap oilap külıp jürdı.
  Bır kurstasy:
  –Qymbat, sen kördıñ be, köşege senıñ suretıñdı ılıp tastapty, – dep keldı.
  –Qoişy, qaidan alypty, – dep özıne fotograftyñ aitqanyn ūmytyp
  qalypty. Keşke qarai Jūldyz da:
  –Qymbat, senıñ suretıñdı TsUM-nyñ janyndağy fotosalonnyñ syrtyna
  ülken ietıp qystyryp qoiypty, – dedı.
  Jaña jyldyñ aldynda «Qazaqstan äielderı» jurnalynyñ Ortalyq
  Qazaqstandağy tılşısı keldı.
  –8 nauryzdağy sanymyzdyñ mūqabasyna sızdı şyğarsaq dep iedık, sūhbat
  aluğa keldım, – deidı.
  –Menı qandai ieñbegım üşın şyğarasyz, – dep tañyrqady.
  –Sız oqu üzdıgı iekensız, ädemılıgıñızdı tek Qarağandynyñ halqy ğana körmei,
  respublika körsın. Qazaqtyñ qyzdary ädemı bolatynyn maqtanyş ietsın, –
  deidı taqyldağan qyz. Söitıp aitqan maqtauy jaqty ma, sūrağan
  sūraqtaryna jauap berıp, fototılşısıne suretke tüstı. Arağa iekı ai salyp
  jurnaldyñ nauryz aiyndağy sanynyñ mūqabasyna külıp tūrğan ülken
  suretı basyldy. İşkı bölıgınde «Studentpen sūhbat», – degen material
  berdı.
  Qarqaralyğa barğan bır jurnaldy alyp poştaşy apai äjesıne bergen
  ieken, «süiınşı!», – dep. Äjesı köre sala:
  –Mūnysy nesı, ärkımnıñ közıne tüsıp, suretke şyğyp. Köz tietın boldy! –
  dep äbden renjıptı. Ötkende kökesı kelgende aityp külıp otyr.
  –«Äuletımızde mūndai körıktı ieşkım joq iedı, şeşesınıñ tegıne tartty», –
  dep mamañdy ömırınde bır moiyndap otyr äjeñ. Syrtyñnan ūşyqtap
  jatyr. İendı suretke tüspesın! – dep sälem aitty deidı.
  «Gazet kioskısıne jaqyndap tūr iedım, arğy jağyndağy bır suret
  nazarymdy audardy. Üñılıp qarasam menıñ Qymbatym» – dep Serık hat
  joldady. Dereu üş jurnal satyp alypty. Bıreuın dostaryna, bıreuın äkeşeşesıne bermekşı ieken jazğy demalysqa barğanda. «Jurnalistıñ»
  osynşa ädemı qyzdyñ jüregın ieşkım jaulai almady ma? – degenge nege
  «Menıñ bıreuge qarauğa uaqytym da joq, – dep jauap berdıñ. Menıñ osynşa
  ieñbegıme ieñ bolmasa «bıreu bar» demedıñ be? – dep naz aitypty.
  Jurnalğa şyqqany sol ieken ūzamai kinotüsıruşıler de jetıp keldı. Tıptı
  lektsiiäda otyrğan jerınde dekany kelıp, sabaqtan şyğaryp aldy.
  –Qymbat senıñ kinoğa tüsuge şaqyryp kelıptı, prorektordyñ kabinetıne
  bar, rejisser kütıp otyr, – dep süirei jöneldı. Äjesınıñ aitqany iesıne
  tüsıp:
  –Qarlyğaş Tökenovna, mağan üidegıler rūqsat ietpeidı, –dep tartynyp ierıp
  keledı.
  –Oi, sen de bır, qazaqy bala bala iemes degen, – dep keiıp qarağan soñ,
  ündemei ılese berdı. Prorektordyñ kabinetınde bır äiel men ierkek kütıp
  otyr ieken. Prorektor:
  –Ä, mıne Quanyşevanyñ özı de keldı, – dedı qonaqtarğa. Dekanynyñ artyna
  tyğyla kırgen Qymbatty tördegı iekeuı ornynan tūryp qarsy aldy.
  –Oi, ainalaiyn, käne berı kel, senımen myna ağa-apalaryñ tanysqaly
  kelıptı, – dedı prorektor añqyldap.
  Qymbat bır-iekı sanap basyp kabinettıñ ortasyna jaqyndady. İer adam
  janyna jaqyndap:
  –Menıñ aty-jönım İerğoja Bidosov bolady. Rejissermın. Jaña bır
  jūmystyñ soñynda jür iedım, soğan senı köreiık dep keldık, – dedı.
  Qyz ündemei tömen qarap tūrdy.
  –Sen uialyp tūrsañ kabinetten şyğyp söileseiık, – dedı janyndağy äiel.
  –Sol dūrys bolar, keñsenıñ aty keñse ğoi, – dep prorektor maqūldady.
  Dälızge şyqqan soñ iekeuı iekı jaqtan kezek-kezek sūraqqa aldy. Üi-ışın,
  jağdaiyn, oquyn, jatatyn jerın bärın sūrap jatyr.
  –Tüsten keiın myna adreske kel, kasstingke tüsıreiık, –dedı.
  –Menıñ kinoğa tüskım kelmeidı, – dep iedı, äiel adam.