Myk adzias axytxytbjy - 09

  axagragarei iztoz, phxaqa ixoz, iqybao zyrtçyxoz
  faktorny izyqaleit. Urtka zegy işryxtou ryx­
  tsa­jara xta-xtala rzaatgylara, aphxao iznagara,
  ari syztçu astatia iuzalagdzom. Ui eiphş iqou aus iata­
  xup zydzbax hamou aşqyooy irtçiarat xatçsaxa gan­
  ratsala iaazyrphşua attsaarat usumta çyda. Ubrigy
  hliteraturat phstazaara işatu dyrny iazxytsşa,
  zxy aztsaşa qalap ha sgy iaanagoit.
  Sara uajy aliteraturei, attsaaradyrrei, apublitsistikei rjurnal «Aqa– Suxum» №2, 2021 şyksazy
  itytsyz ianu Anatoli Laglaa ipovest «Uphsy sxumbaan, syçkyn» sanaphxa, istaxxeit amatsara alkaany
  saxtsajarts, sgaanagarakak sharts. Izbanzar, abri
  aoymta aoyşa aforma auma, akompozitsiat siu­
  jet aitçartyşa auma, apovest atçy iaarphşu aphs­ta­
  zaarat xtyska zegy zxysua afyrxatsa xada Xy­­
  kyç lxatçsaxa tsyrgaşa auma – itçytsuma zzu­ha­şa
  çydarakak atsyzbaaueit. Axa uaandza aoymta axtsa­
  jarax siasaandza, iaarkatçdzany akzargy, is­taxup
  Anatoli Laglaa aphsabara inataz baoxatrak ana­
  patsaqa eitsiz ao-janrk – apoeziei aprozei – rzy
  xşyo­ztsarakak azgastarts. Urt aliteraturat janr xa­
  daka aobagy Anatoli Laglaa irtçiarat protsess atçy
  işeitsiz, nasgy işeitsnargoz zegy raphxadzagy iaz­
  gataxan, Aphsny jlar rpoet Bagrat Şynkba aoada
  zydzbax hhaxou arekomendatsiatçy. Axa, aphxaotsa us
  
  şaku şyrdyruazgy, akyr aamtagy apoet Anatoli
  Laglaa aphxa ddyrgylon aprozaik Anatoli Laglaa
  iaasta. Iara sara sxatagy phxaoyk iahasabala ubri
  aoyza agaanagara aaskandzagy isyman. Us şaku
  şahatra aueit Anatoli Laglaa ipoeziat rtçiamtaka
  iryzku attsaarat statia neitsyx «Adouha aşta»1… Axa
  ui izaqarazaalak adzgy azin inatomyzt apoet ipro­
  zat oymtaka rdunei eiha itşan ha ahara. Izbanzar, urt aojanrkgy laxyntsala baoxatrak anapa­tsaqa
  eizyrazny, eiqarany, isaxarkşa iuhozar, ugk eitsaxon aşqyooy inapqazara aoadzara esaaira iazhalarts,
  imilat literatura dyggadza dalagylarts azyhan.
  Egirax, aphxaotsa iara sargy ubrax snalatsany,
  Anatoli Laglaa rtçiaoyk iahasabala dantsyrts inar­
  kny ipoeziat oymtaka eiha aphyjara zartoz,
  apoezia axata iamou afenoment qazşoup. Ui aua­
  oy idouhat phstazaara atskarka (adetalka) atçry­
  lar­phsny iakueit, lounyt deilzyrşaaua atsanyrra
  qym­şyşka iztsyrnagoit, idgylt xytsraka
  rymtçxak dyrtbaaueit, uaoytyosak iahasabala aphsta­
  zaara atçaphxa itakphxykra iatsanakua eilnarkaaueit, aphsadgyli, ajlari, abyzşei rybziabara ryda
  auaatyosa adgyl rykzaara xaara matsak şatsam,
  anarxagy şamam filosofiatla dazneiua aqyndza
  darxytsueit, iatsou alirizm gyla-phsyla inyryrt
  eiphş ixtynxaaueit. Ubart açydaraka apoezia auaoyaprozat oymtaka raasta dazaaigany dqartsoit.
  Apoe­zia axraka irytsxatça işaxphsaraxa itqany
  ilei­ua ar­oaş tryska iroyzoup. Aproza akzar, agei­
  sra atemp eiha itynçup, iugalanarşoit arxa kar­
  şra iklany aşşyha imoasua adzias! Axa amç du
  
  1
  Uaxaphş: Ruslan Kapba. Adouha aşta. Aphsnyti ahynt­
  karrat universitet, aphsua literatura akafedra. Aqa, 2014.
  
  şamou, amtçxak şytbaau, izgylsua aphstazaara adzyb­
  lara axatçsaxa ganratsala aarphşra şalşo iamou
  aqazşarbagaka imyrxaadzaka irhoit.
  Amala, art aojanrk rzy ixadarou aphstazaara, ega
  ryla aleişa tsgazargy, isaxarkny aarphşra aup.
  Aliteratura rşaz aaxys apoeziat ntsaxy ui iamou amagiat mçy iabzourany esnag lymkaala aga­
  phxara du atsoup, aja saxark phsys iaxoup. Us şaku
  aliteraturattsaaotsa rymatsara rakymka, axarx
  phxaotsagy ibziadzany irdyrueit, gyla-phsyla iqy­
  m­şyşdza irnyrua aqyndza. Apoeziat phtsamtaka
  aua­­oy idouhat kulturatçy inarygdzo afunktsiaka
  aph­sad­gyl azy apatriotizmra ilatsany iaadzara, aphs­
  tazaara atçaphxa atakphxykra harak amazaara, aiaşa­
  tsabyrg atsxamtsra, aurys şqyooy du M. Gorki «daara iqaimatu matsuroup uuaoytyosany adgyl atçy
  aqazaara» ha zzihaz iarban tagylazaaşazaalak atçy
  aphxa argylara uha ireiphşkou jpaky rnaosangy,
  phsyrşagak iaoyzou aestetikat gaxara unatoit.
  Atçyrphşty azy xara stsadzom, ixdzyrymgaroup, mamzargy ixy irtçxoit ha zho dyqazargy, iazgastoit
  sara iaga saaphsany syqazargy haphsua literatura ak­
  lassiktsa hpoettsa (ryphsy sakyxşoup, itsaxou rak­­
  zargy, iara ubas iqou rakzargy) roymtaka san­
  ryphxo syphsy szyrşo, smilat gadura zyrtçyxo, ony­­
  tsqala kraamta isytsu gaxarak soueit.
  Syzzaaiua, aliteratura ajanr xadaka iruaku «apoezia aqazara axkka zegy ireihaup» ha aurys kritik du
  V. G. Belinski izzihaz aphsabara issirdzou, nasgy ada­
  xy iaartny iumbo aphsy tska lazga-oazgo amadzaka
  amoup.
  Ubart aphxao dyztyztua amadzaka uboit, apoet
  Anatoli Laglaa ipoeziatçy aphyjara rymany. Itsa­
  
  byrgytsqany, urt roup ui aprozaik iaasta poetk
  iahasabala eiha deihany, aphxao dizaaigany dqaztsaz.
  Abar Anatoli Laglaa apoeziazy iioua apoet, akademik Vladimir Zantaria: «Aphsua poeziatçy zxa­ty
  phsabaradkylaşa, zxytsşa, oaşara zkym zhou­
  rtaşa gtsarakny, imyrdzka iaazgo, zlirikat tsa­
  laşara atçyxantsat tsa aqyntsaşa iakşo aqa­
  zatsa dyruadzkup Anatoli Laglaa…
  Tçaky eiphşym iara itsaha, iaja eitçybaaşa,
  iara iintonatsia. Uimou, zny-zynla irefrenka, ihou
  eitaharaka mytsxy ixteiktsoma, dyştrak­la­tsou­
  ma ha agyobara anuztsyrtslogy yqoup. Axa nas, uanaştsylalak, uanizaaigaxalak, labtçaba iuboit ubasala, aintonatsia laska, aritmka ryrxmarraka ry­la
  aphxaotsa rax atsyrtsra – apoet urt itseg douhala
  dyrzaaigaztua maakyra tçytsk işaoyzou…
  Apoet iajeinraalaka rtçy lassy-lassy iuphy­
  xaşoit tçytsbarax iudukylaşa aepitet­ka, aitçyr­
  phş­raka, ineitsyxu ametaforat houei­barky­raka.
  Ioymtaka irydubaloit datça avtork dyzlaieiphşym
  asaxarkyrat qazşaka, ajarx­marraka, ain­tona­
  tsiaka. Aus zlou apoet tsyxaphtsarada temak ny­qi­
  tsom, dyphşaaueit, amoa dykup, dryştoup aphxao
  igy zkymtçygyts aformaka. Axa abart artçiarat
  phşaa­raka rdouhat xyltsştra, xtakaxala, aphsua
  jlar rtçaphytst hamtaka rystil, rsaxarkyrat
  kul­tura adzyxtarta ssir aşqa uxanarphşueit. Nasgy,
  zegy irytsku, apoet ixşyoztsarei itsanyrrei rymçrxyphşa zyrggo, iaja aus azyrua xytsxyrta tsauloup
  znyrphşrat lşaraka phkym, idjaşaxu, irşanxagou
  hbyzşa1.
  Araqa iaazgaz htsarauao du Vladimir Zantaria iha­
  xa eilyxxa iahnarboit Anatoli Laglaa poetk iaha­
  
  1
  
  Ajurnal «Aqa – Suxum, №2, 2021. Ad. 4-5.
  
  sabalagy ibaoxatra adats-phaş amilat tsa axany
  iştsaulou, aphxaotsa irzaaigaztyz açydaraka.
  Axa, eitashoit, ui atagylazaaşa zyndzask iaanagom Anatoli Laglaa iprozat phtsamtaka rxy qnyr­
  şo iqoup ha. Urt iaharaku aoadzaratç igyloup. Us
  şa­ku, ilabtçabanatueit atsyxtanti aşykska
  ryo­­nytsqala iaphitsaz iprozat oymtaka zegy hga­
  lahmyrşargy, aaskadza inapy itsytsyz apovest «Uph­
  sy sxumbaan, syçkyn!» amatsaragy.
  Alada szyxtsajarany iqou Anatoli Laglaa ipovest «Uphsy sxumbaan, syçkyn!» ax siasaandza istaxup,
  zeiphşlaşa akzargy, iaarkatçny ui iprozat oym­
  taka iryzkny xşyoztsarakak sharts, nasgy iara
  izy htsarauaai haşqyootsei iryoxou, irhaxou
  maçymka işyqou nazgatany.
  Aşqyootsa zegy ryqny işyqou eiphş, Anatoli Laglaagy axagragarei agaxarei irton ali­
  te­raturatçy dantsyrtsyz inarkny ibaoxatra ixy
  işalaqaz azgatany akymka, obamka hkyphx atçy
  itsyrtsuaz astatiaka. Urt avtortsas iryman haş­
  qyootsa xatraka, htsarauaa nagaka. Auaoy dyph­
  tsazar, deiphyzşua, aryk eigatsazar einzyrşo
  aja bzia, aja iaşa artçiaratçy tçyts zşapy eixyzgaz iaqara iztaxyda! Ui ihaaknatso ratsoup. Başa
  sza­­ş­touzei ha iauihax aurys literatura aklassik
  L. N. Tolstoi abart ajakagy: «Slovo – delo velikoe.
  Velikoe potomu, çto slovom mojno soedinit lyudey,
  slovom mojno i razedinit ix… slovom je mojno
  slujit vrajde i nenavist. Bereç ot takogo slovo, kotoroe razedinyaet lyudey».
  Işaabo eiphş, Anatoli Laglaa axanat artçiarat
  usura ixy-iphsy atany danalaga aaxys igdzam şqyo­
  oyk iahasabala aphxao itçaphxa (ui arol zeg reiha
  
  inazygdzo ioymtaka roup!) dtsyryzgo, ibzardzi, igui
  zho, aja phxa, aja iaşa. Urt ibaoxatra iartoit ar­
  tçiarat galaqarei aaphsara zzymdyrua agaşamxi.
  Ubas Anatoli Laglaa iqybao çyda abla tsry axany agylşaratçy zaja phxa aphyzşyz, nasgy raphxa
  akny aprozatçy ui imaz abaoxatra aphsyntsry şduu
  azgaztaz, dreiuoup, abaoxatra ssir aphsabara azyrazny iznataz, izaamtanymka, zyggamta iştagylaz
  ihaphxaz aşqyooy, apublitsist, auaajlarrat uszu­
  oy, Aphsny apatriot du Djuma Vissarion-ipha Ahba.
  Aoada ishaz axşyoztsara artsabyrgrazy, iaazgoit Djuma Ahba agazet «Aphsny Qaphş» (4.04.1981 ş.)
  ianitsaz astatia «Amoa uannyklaua» aqnyt loaakak,
  hzyxtsajo aşqyooy irtçiarazy iqazşarbagoup
  ha saxaphşny.
  «…Anatoli Laglaa iajeinralaka şysgaphxoz­
  gy, xaradza eihany seigyrgeit, eiha eigaşany saph­
  xeit ui iajabj «Sab». Ajabj iagu ubrioup, aliri­
  kat fyrxatsa, Byka, itsegy dyçkyna xyxandaz,
  itsegy iggany adgyl dykgylandaz ugaxueit.
  Obagy, ajabj aqny ixuxuua, auaoy igatsa iats­
  ra­lakaşa axyratsou aqnyt, imytsxtsazar qalap
  zdunei zyphsaxxou aphhyzba, bzia dyzboz, largy bzia
  ilboz arphys ixy axeikşam. Alabjyşi, ui iar­­
  tsaakua axçkei rylatsajara eiha irmaçtyn. Zaa
  zgatarakak qastseit, uajşta salatsajap ab­zia­
  raka. Urt xaradza eihaup. Raphxadza igyloup abyzşa
  atskara, itskany daxtsajo aamyştaxgy, iaja
  eitç­kaany artaşa idyrueit. Atçyo bzia imany,
  izakymto dioyzoup, ijar beiany, axa eitçkaany
  aja zzymho. Sadzykny, aşqyooy kyphş abaoxat­
  ra ia­şatsqa ilou ilamu izleilyskaako ireiuoup
  aky. Dzyxtsajo duaouma, mataruma, iaaigadzany
  
  iblatçy ibauou imbauou. Iahhap, aşqyooy iheit
  auada sanynyonala sylaphş nakşeit atdzamtsatç ikydyz apatret ha. Uaha akgy. Aphxao izakyzaalak akgy ianahadzom. Aşqyooy ubri apatret iraaiga­ny
  dnaxaphşny, izeiphşrou, uaqa ianu ihanaho, nas djara
  detalkak drylatsajar, usqan iaagany habla ixirgyloit. Abasala, akyrdza atsanakueit, urysşala adetal ha izyştou ikylkaany çyda xyçyk adbalara.
  An. Laglaa iajabj aqny qaza bziadzak inapala ioup
  uhart iqou adetalka amoup. Iaahgap abri aoyza
  tçyrphştyk: «Papa atdzamts ax dnahny deitakieit.
  Sara izdyruan ui aky dşamyrtynçuaz, aky igy
  işytsxoz. Axa sanynaphşlak, itsyzdyraar ha dşany,
  iblaka syrxirphşyladzomyzt, atdzamts ax dnahuan, nas
  ixysganatsa aşyşkamska zlatsoz atdzamts inadikyleit, alada itsozgy, aoada itsozgy atdzamts iatçibaha
  ineiuan». Sxata snatsa atdzamts inadyskylazşa, sxata
  snatskaraka aşyşkamska aveibaha ineiuaşoup
  işyzbaz, stsa-sjy işanyryz. Us anakxa, aşqyo­
  oy kyphş izkikyz atsqara iakşeit. Iiharts
  iitaxyz slymhagy iairhait, blalagy isirbeit. Iaa­
  gap datça houk: «Sxaxy axyş xyçy aqnyt şxyr­
  tsagk aaqymtsdzaka asarka iadxon, iara atala
  iaguazar akxaryn». Slymha intaoit ui aşxyrtsag
  aştybj. Aşxyrtsag ztçugy unarboit, ajabjgy
  inatsanatsoit agalaqazaara. Ajabj aqny iuphyloit
  daaradza imanşalou aitçyrphşraka­gy. Iaaizakny
  ajabj aqny ihaiho şlaxeiktsagou­­gy, ihaşa
  agalaqazaara bzia hnatoit. Aliteraturatçy ui daaradza
  iuadaokou iruakup – ilaxeiktsagou ajabj igy­
  ştyxgaxart eiphş ahara, aphsuaa rjyt tsa­ja­
  şaka iruakup, uamak qamladzazşa, xaa duk inam­­
  tazşa, atragedia dudzdza alatsajara. Abra­qa akxap
  
  iaxytsaxu aliteratura aphstazaara şak­narg­go­za­
  roup ha iahhalo.
  Anatoli Laglaa işqyooratçy makanaz tsoan za­
  tsyk azyrsxou anxaoy dioyzoup. Axa ui iairsyz ats­
  oan tsoan bzioup, adgyl ibziany ialoup. Ir­hoit,
  aşarytsatsa iarban şaraxu zyşta dyrxaz, aşap­
  xyts zatsyk ala matsaragy irdyrueit ha. Tsoan za­
  tsyk airsxazargy, ubri atsoan arsşala matsa­ragy
  iudyrueit zaphxaqa inxaua adzy şiaku»1.
  Aphxao gyraz, iuboit aja saxark azqaza du Dju­ma
  Ahba aphsua literaturatçy abaoxatra zmany itsyr­­tsyz
  aşqyooy kyphş zaqa dleigyrgaz, nasgy şqyk
  ala, iara isaxarkny işihaz eiphş, iairsyz tsoan
  zatsyk ala iaphxaqati irtçiarat laxyntsa aphei­
  phşx bziadza şaiouaz şatsidyraaz. Ari maşyrdzam.
  Ali­teraturatçy urt royztsa atsdyraaraka, lassy-lassy akymzargy, iqalaloit Aurys literaturatçy makana aphxaotsa zyxdz rmahatsyz, irzymdyruaz F. M. Dostoevski raphxati iroman «Auaa rytshaka» («Bednye
  lyudi»), akritik du V. G. Belinski danaphxa igaphxa­ny,
  nasgy Puşkin, Gogol, Lermontov… dryvargylany
  dix­­tsajeit imoaşo abaoxatra zmou, aurys literatura dşazgylaz iheit. Aznykazy aphxaotsa uamaşa
  ir­beit zaja djbaraz, zaja axytqa iaoyzaz akritik
  ajurnal «Sovremennik» (1845 ş.) atçy ikgylara. Axa
  V. G. Belinski agxa qaimtseit, us şakyz aurys şqyo­
  oy du F. M. Dostoevski ioymtaka zegy rşapy ik­
  gy­lany şahatra ruijtei kyrdza tsueit.
  Aphxao gyraz, sara araqa zydzbax symou aşqyo­
  otsa eiqarastueit ha satçym, ui qalaşa zmam aky
  şaku zzymdyruada! Amala, literaturat faktny, nasgy urt douhat duneik izlatu ala saaxaphşny, iaazgeit tçyrphştyk ahasabala.
  
  1
  
  Abaoxatra iaşa aşata, Aqa – 2015 ş., ad. 13-15.
  
  Apoet Anatoli Laglaa aprozatçgy abaoxatra eitsamk imany dyştsyrtsyz axyçka iryzku aoymta­ka
  raphtsaratçgy ilşaraka rpheiphşx şybziou inatsş­
  ny zaagy iazgeitaxan Aphsny jlar ryşqyooy
  Alyksa Gogua «Abaoxatra iaşa aşata» ha xdzys izmou istatiatçy. Ui raphxa akyphx abeit Anatoli La­g­
  laa axyçka iryzku ajabjkei ipovesti eidyz­kylo,
  Aqa 2005 şyksazy itytsyz işqy «Asas» phxajak
  ahasabala iatsitsaz atçy. Iaagap uanti gyl­oaa­kak iah­
  zyrbo, itsegy uazaaigany iuhozar, Anatoli Laglaa
  iprozat oymtaka ryoadzarei, rnap­qaza­rei, phxa­qati
  rlaxyntsei haşqyooy du Alyk­sa Gogua dyş­ry­
  xaphşua, iqaitso alkaaka zeiph­şrou uha ub. its.
  «…Aja abaoxatra iatsharajhaou uaoy iboit Ana­
  toli Laglaa ioymta daqak iadamxargy iaphxaz. Ui
  aphsua phxao bzia igeiteijtei akraatsueit – ap­ro­zatç­
  gy apoeziatçgy.
  Uajy ara hzyxtsajarts iahtaxu aoymtaka axy­ç­
  ka axbydjka iryzkup. Ui krala ianazgarto, eiha­rak
  axyçka, ianryzku, aqazara çydatsqa ataxup. Axy­
  çty oymta zyktçiaz aşqyooy iusumtatçy, ibao­
  xatra açydaraka, urt rşapy, rxytsxyrtaka, rtsa­oa
  zegy eihagy iubartaxoit.
  Abri aşqatçy eizgou aoymtaka ireigu, dyr­oe­
  gyx eitarhoit hliteratura, haphsua proza dyggadza
  dşa­lagylaz abaoxatra iaşa, abaoxatra bzia zmou,
  «zeixaşta» moaşo aşqyooy. Us eiphş hhart atça
  hazto aoymtaka – apoeziatçgy aprozatçgy – iratsoup
  Anatoli Laglaa irtçiamtatçy. Ubart ireiuoup: «Agy
  abjy», «Axş», «Asas», «Myştabzia» reiphş iqou ab­
  ri aizga ialou aoymtakagy.
  Aşqy aazyrtua ajabj xada «Agy abjy» atçy
  iaa­phşueit aphsabara, auaoy, aphstka reizyqazaaşa­
  
  tçy, urt eizaaigaztua, aphstazaara aonytsqa eidyzkylo, ei­tsa­laxny, eitsyştyrxua iqaztso rax avtor
  aph­xa irgy­lo – ari abziabara, auaoy, zyphsy tou zegy
  rax irxou.
  Egyrt xyx zydzbax hou, aoymtaka rtçgy ubri
  ab­ziabara, ui şatas izmou agybylra, arytshaşara
  nyqyzgo rax ialkaau ubri amoaphgara zdu axyçy ila
  ageiphş, apulsator eiphş eisueit, iaştueit ilaşa-laşo, işouşouua iqou aşaxaka.
  Urt aşaxaka rylaşaragy, ryphxaragy zegy
  iry­xdzoit, zyphstazaara ieigyrgarat iqou, ui eiha
  aua­daoraka zzatsitso, aşartatsqa itagylougy, zşa­
  r­­ta xyrphaşa amamka itaxougy. Us iqoup aphsta­zaa­ra
  aiaşa, ua zegy eitsup, aiaşatçy atsgagy abziagy
  ryşxa eivtsoup. Avtor itaxym urt dryvagylar, ixeirşşar, idzxyrşeitr. Aphstazaaratçy axaai aşei eitsup, iuhar alşoit, amç dugy qaztso ui aup ha. Ubri
  aphstazaara agamatsqa aup auaoy diaşany dzaadzogy»1.
  Anatoli Laglaa axyçka iryzku iajabjka ir­
  gylsua, izyrphxo abziabara, iatsou axşyotsaky fi­
  lo­so­fiatla dagylaphşny axyçkagy adukagy
  hailirkaaueit Alyksa Gogua zydzbax hamou ista­tia­
  tçy. Abar ui aztsaara dşaxaphşua:
  «Ubas, abri axyçra amxatçy iiua, ikyhh iaaua zegy iryzkup abziabara, agybylra ha iphxadzoit
  aşqyooy Anatoli Laglaa. Abziabara – zegy irybjou: an, ab, axşara, aioyztsa, aihaby, aitsby, açkyni
  adzgabi. Axa auaa rybjara matsaragy ui zyggaxom.
  Abziabara yqazaroup auaoy iphsy zxatsou aphsabarei
  iarei rybjara, adgyli, iphsadgyli iarei rybjara, inapy iairştsylazar, ieidara imyzdo, idgylou,
  itsxraako aonat phstkei iarei rybjara, iara ubas
  
  1
  
  Abaoxatra iaşa aşata, Aqa – 2015 ş., ad. 9-10.
  
  – abna ilougy, zegy eidyzkylo, aphstazaara eitsalaxu
  iarei rybjara.
  Harada, abartka rty Anatoli Laglaa ioymtaka
  rtçy adzy ditçagylany ajany ihom, adzy atçadzy iabjigom, urt rxyltsueit ua iaarphşu axtyska, urt ny­
  qyzgo axatçsaxaka, auaa rtkagy, aphstka rt­ka­
  gy iqartso, irua-irho, reizyqazaaşaka. Şama­xadzak
  akymzar, urt aoymtaka rtçy zegy asaa­teiphş aus
  ei­tsyrueit, iiaşatsqany, aşqyooy «ieixa­typh»,
  «iei­xaşta» moaşo iqaztso aja, afabula, urtka eidkylany, itsegy ityrtaany iştyzxua asiujet.
  Ajakala, aoymta zleitçkaau, izleibarku, aphsy zla­
  xartso, aphstazaara bzarybzarua iqaztso zegy. Us iqou
  aoymta aphxao ixy-igy aqyndza inanagoit ubri phsys
  iaxou, ibzarybzarua iqaztso zegy aky aanmyjka,
  igyqatsagan. Ubri aup aoymta bzia aphxa hasabtys
  ikgylougy»1.
  Aphxao gyraz, iuboit haşqyooy du Alyksa Go­
  gua zaag işazgeitaxaz Anatoli Laglaa irtçia­rat
  qybao, apheiphşx bzia şamaz, xara itsarany işy­qaz
  2005 şyksazy iioyz, aoada zydzbax hhaxou «Abao­
  xatra iaşa aşta» ha zaxdzu astatiatçy. Alyksa
  Gogua ixala iakdzam zydzbax hamou aşqyooy aph­
  sua saxarkyrat literatura dyggadza dşalagylaz,
  ari­­na­xysgy aizhazygara moa dşanu apoeziatçgy
  aprozatçgy aktçiaraka imany xrak iaoyzou aqazara
  aoadzarax eisaaira axalara dşatçu azgaztaxou. Iah­
  haz hajaka şahatra rzyzua atçyrphştka abraqa
  iaah­gaşa ratsoup, axa urt zegy hazrylalom, izbanzar,
  aky – iatyphym, obagy – zxala iqou, nasgy çydala
  izzaa­tgylatu temoup. Uajy matsara adzyk-oydjak
  rha­xaka hgalaharşap, hnargylaphşyp.
  1
  
  Abaoxatra iaşa aşata, Aqa – 2015 ş., ad. 9-10.
  
  Aphsua literaturatçy apoeziatçgy aprozatçgy zlagala duu, abaoxatra eitsamk zmaz aşqyooy Muşni Mikaia Anatoli Laglaa raphxati işqy «Urt
  ablaka» zaxdzu – Aqa, 1984 şyksazy itytsyz, – iazkny
  agazet «Aphsny Qaphş» (№71–72, 1986 ş.) ianitsaz asta­
  tiatçy abar iiho: «Ishar sylşoit, ari apoet (Anatoli Laglaa – R. K.) uao dzykgygşa, aphsua poezia aşta
  intagylaxou aqybao bzia zmou adzy ha dyşoatsxaxaz.
  Agra zgoit naq-naqti ipoezia anarxagy».
  Izaamtamka zyphstazaara ialtsyz, aphsua literatu­
  ratç ztsyrua eilyxxadza ianu, abaoxatra ssir zmaz, zdyr­
  rat intellekt harakyz, zyrtçiarat laphşhaa tsaulaz,
  itbaaz apoet Sarion Tarkyl iakzar, inatsşny,
  nasgy iiaşaxatany iazgeitoit Anatoli Laglaa ir­
  tçiarat tsaoa – apoeziei aprozei ha eilyxny akym­
  ka, iamou açydaraka. Abar atçyrphştgy:
  «Anatoli Laglaa irtçiamtaka rtçy uaoytyosat
  byzşala itsajoit aphsabaragy, aphsaatkagy, aphs­
  t­kagy – datçadjara iqam eitahaşa zmam du­neik
  işaxşaz, işaadzaz, eitsyrzeiphşu iara ubri adu­nei­
  zats işatu, işaxtaku, zegy neilyx qamtsa­dzaka.
  Axşyoztsaraka drylamgadzaka, ifyr­xatsa rxym­
  oaphgaşala, ruska ryla iitaxu axşyotsak aşqa ikyligoit aşqyooy iaphxaotsa. Arigy aqazara iaqazşa
  dyrgany iqoup, aqazara haraky iaxyltsştroup»1.
  Iara ubas aoada ztsitata aagaz avtor istatiatçy ia­
  oirşom dzyxtsajo aşqyooy iaja, şytskou,
  iş­saxarku, nasgy şqyooyk iahasabala aphxaotsa
  ryşqa dtsyrtsijtei akyr şatsua ixaty bjy ixany
  ixat qazşaka imany.
  Akademik Zurab Djapua Anatoli Laglaa izikyz as­
  ta­tia «Atymta» zaxdzu atçy ioueit: «Atymta». Adzy
  1
  
  Abaoxatra iaşa aşata, Aqa – 2015 ş., ad. 32-33.
  
  ihap: «Anatoli Laglaa itymtax dabaqou!», datça­
  dzgy – «Itymtatçy dyqouma ui!» ha. Aşqyooy
  ir­tçiara axata aqazşa (aintonatsia, apafos uha) as
  iqou agaanagaraka unatoit. Djara-djara (iahhap,
  ipoe­ziatç) eiha axatra idubaloit. Anatoli Laglaa
  aph­xaotsa deitsgartaxeit apoeziatçgy aprozatçgy.
  Ibaoxatra iazxaphşxeit, iaknyhaxeit adzymkaoydjamka apoettsei aprozaiktsei – B. Şynkba,
  A. Gogua, A. Djonua, V. Atsnaria, Dj. Ahba, M. Mikaia,
  S. Tarkyl, T. Adjba, D. Naçqebia uha. T. Adjba işaz­
  geitaz ala, xahaphahada iara (Anatoli Laglaa –
  Z. Dj.) irtçiaratçy apoezia aup aphyjara zmou. Aprozaik
  Dj. Ahba iakzar, Anatoli Laglaa iajeinraalaka
  irytsubaauan apoezia atskys aproza iaha itsa işalaz»
  ha iouan. Apoetgy aprozaikgy as rzyrhaz Anatoli
  Laglaa apoeziagy aprozagy baoxatrala iaxeitsaaiz aup. Irtçiaratçy apoezia zaa axy şakyzgy, aprozagy ui iatstsyrtsit, iatsaaigoit uhar aueit…
  Abasala, aja azqazatsagy aphxaotsagy ialyrkaaxeit, xşyozyştra artaxeit apoet, aprozaik,
  ajurnal «Alaşara» aredaktor xada Anatoli Laglaa
  irtçiara. Ibaoxatra bzia rnyphşueit ui jurnalistk
  iahasabala imoaphigo aradioteledyrrataraka1.
  Aphsua literatura adzy ha iggadza iatsagylaz, bao­
  xatra dulei lamyslei ui amats zuaz Raul Dzykyr-ipha
  Laşria ioyza gaka Anatoli Laglaa irtçiamtaka
  iritoit axşara haraky: «Myşkyzny ireigu aphsua
  jabjka rantologia ha adzyr atyjra dalagozar, daoymsaait ajabj «Sab» («Anyuaa rxy», Aqa,
  1995 ş.). Iztaxu izyhan ailkaara uadaoym kyntçaak
  iaqa­rou,axa izajqyştsou açkyn dzykşo axtyska:
  aş­kol aklass aqnyti idyltsara, igyphjara, zegy
  1
  
  Abaoxatra iaşa aşata, Aqa – 2015 ş., ad. 27-28.
  
  ratskys ixantou, agyroa iargaşaxaz iab ioyjra
  axyççara – abartka zegy dyriaainy bzia iibo iab
  deilkaany igydkylara. Hazlatsajo ajabj atçy
  zeg ryla iaaphşit aşqyooy ibaoxatra iaşatsqa.
  Anatoli Laglaa işqy «Anyuaa rxy» antyts ax­
  tsa­jara maçymka iqaleit. Aşqy axata axdz aztaz
  ajabj «Anyuaa rxy» aqny imoaphysua axtys­ka qa­
  laşas irymouzei zhozgy tsyrtskeit, iqa­latsap,
  auaa haiuanka urylaxar. Inamoatny iahgalahar­
  şap aduneit literatura agadura Şoloxov ioymta
  «Don tynç» atçy iqou axlymdzaaxraka. Abrigy –
  iara ata­la, xlymdzaaxroup. Şoloxov ioymta anglyz
  byzşax iei­tazgaz axdz omaşa irphşdzany, irxaany
  eitarkit: «End Kait Dan» («I teçet Tixiy Don»). Aai,
  Don Tynç ştsats itsoit, axa iara axyk atçy auageimşxara
  yqoup. Xşyotsakyla abri aoyzatsqa auageimşxara
  qa­leit Amşyn Eika iatçphyngylo Anyuaa rxy atçgy.
  Zei­tahara amua arytshara abla axyphşylara rpheiphşyn
  Gymstei, Kydri, Bzyphi rdziaskagy.
  Anatoli Laglaa irtçiaratçy izzaatgylatu, zyxtsa­
  jara xymphada iaphsou aoymtaka (apoeziatçgy apro­
  zatçgy – R. K.) ratsoup, iaharadzakgy ipovestka: «Ubla
  iambo – ugy iabaroup», «Lyphsy zytçharaz», «Uphsy
  sxumbaan, syçkyn». Haphxaqa urt zegy iryxtou aja
  rxyzhaaşa, axşara ryztaşa, aşqyooy ixa­tara
  aşqa, xymphada, ixazyrphşyşa ausumtaka aphtsaxoit.
  …Anatoli Laglaa ipovestkei iajabjkei eidyzkylo işq tçyts «Izdyruada dytsoanşapxar»…
  iagyloup hajlar irxyrgaz h-Djyndjtylat eiba­
  şra iazku artçiamtaka. Sara agra zgoit urt dara
  rxaty phxao dşyrphşaaua, igatsaqyndza işneiua,
  dyşdyrxytsua, dyşdyrgyroo, dyşdyrgyrgo… Us
  anakxa, sara abra iatyphup ha isyphxadzom urt zegy
  
  akakala ryxtsajara, akyzatsyk isho, hapheiphşyp
  aamta, ui zegy ireigu byrtskalup, aşykska antsalak, «ianeilnarşşalak» aştax, ubasqan inxo aup
  aphxao axaanaz dzyxdzydzo igatçy iaanijua»1.
  Raul Laşria Anatoli Laglaa irtçiamtaka rzy
  iqaitso alkaakei axşarakei imoaşo iahdyrboit
  dzyxtsajo aşqyooy – aky, ibaoxatra aphsy axto,
  agy şeisua, tsakys iamou. Obagy, iara astatia avtor
  iliteraturat gamei idyrrei ryoadzara axyndzaqou,
  zaqa dxatrou. Hmilat literatura zgy azybylua, şa­
  tamyrdzgas izyphxadzoz, darbanzaalakgy ixaaimgarts
  zalşom, Raul Laşria izaatsadzany daxhaphxaz, itça­
  xy nagdzany ahaxa imtaka iadjal axixytstsakyz…
  Ui iqazşany iman hliteratura ibziaz, ixdzyrhagaz
  oymta tçytsk alanagalar, iaqara itsnatson, agalaqara
  bzia inaton, igaxara aazyrphşuaz ajak idzyrgany
  daxymtsajaka dzavsuamyzt. Araqa apoet dykritikyn, ixşyoztsaraka tsaulan, aliteratura atouryxi
  atçiara iatyştrou akonopka ibziany işidyruaz
  moaşo aphxao iboit.
  Aşqyooy Daur Naçqebia ity hhozar, aa iioua:
  «Anatoli Laglaa iajeinraalaka iryxtou atyph aanyrkylaxeit haphsua poeziatçy, ryxgy harakny ir­
  şaxeit. Urt eilyxxa ioup, apoet iiharts iitaxu
  myts­xy «amata» aşitsom, «irqyştsom», axa iagir­
  ma­riatsom, işaxtou ahaşa dakşoit, şamaxamzar
  «ixymta» kaşom. Ui, harada, eixdzara bzioup.
  Axa zeg raastagy idjouşaşa iaxxythaam, iga­
  qynti iaxaaua, atsanyrra qymşyşka iaxyr­
  xyltçiaaua aup. Anatoli Laglaa igeisybj ixata
  iahaueit, ui azoup ajeinraalakagy ryphsy ztou»2.
  1
  2
  
  Abaoxatra iaşa aşata, Aqa – 2015 ş., ad. 183-184.
  Iara ua, ad. 185.
  
  Htsarauao du, akademik Şota Salaqaia aşqyooy
  Anatoli Laglaa irtçiamtaka abar dyşryxaphşua:
  «Tematikalagy şarda itbaaup aşqyooy (Anatoli Laglaa – R. K.) isaxarkyrat dunei: izzhaua atçar
  agybylra, arytshaşara, alamşa itsxyraara eiphş
  iqou auaoytyosat tsaoa lyphşaaxka rylaa­dza­ra
  inarkny (iahhap, ajabjka: «Agy abjy», «Asas»,
  «Myştabzia»), zymç-zylşara zegy, iana­tax­xo zyph­
  sta­zaara axatagy zyjlar rzy iameigdzo aph­sad­gyl
  axçao­­tsa rxatçsaxaka raarphşra aqyndza. Atsyx­­tan­
  tika eiharak izyzku 1992–1993 şykska raan­ti
  Adjyndj­tylat eibaşra iadhalou axtys­ka roup
  («Anuaa rxy», «Ztyla şala izkabaz», «Zyphş­dzara
  eiknarxaz», «Tçatsak anyş» uha ub. eg.).
  Haras iataxuzei, aibaşra atematikatçy aş­qyo­
  oy zeg raphxa irgylo ajlar rtseitsa rgym­­şa­ra,
  rfyr­xatsara, ştaxqa rxamtsra aup. Urt xa­ts­na­­myrxa
  ryk­phara aup izybzourou iaxa ihamou axa­kit­­ragy
  axyphşymragy.
  Amala, aşqyooy realistk iahasabala idzom ai­
  baş­ra itsyrnagaz anegativt tsyrtsrakagy: aph­
  sym­­tra, amalrhara, amaleizyhhara (iahhap: «Aj
  ustoit – atça syt!» atçy iaarphşu asaxaka).
  Aphxao, işubo eiphş, systatiatçy xykkys isymam
  Anatoli Laglaa iaxa uajraandza iaphitsaxou ir­tçiam­
  taka iryzkny haşqyootsa, htsarauaa iryoxou, ir­
  haxou, irkyphxxou eixşalany rzaatgylara matsara
  snalas-oalasny zeiphşlaşa isgalasyrşeit ui izyn
  akyphx zbaxou astatiakei, urt avtortsei zusttsou.
  Nasgy, iqartsaz axşarakei alkaakei zaqa xahara
  ryloui. Ui axyxgy urt zegy eilalany aşqyooy
  ixatçsaxa şxadyrtaaua ioymtaka aph­xaotsa eihagy
  irzaaigany işyqartsaua. Aja­kala, Anatoli Laglaa
  
  ioymtaka iryzku astatiaka irtçiarat galaqara iaxatsxraaua anaosangy igu-ibzougy iavamgylaka eilyxxa idyrboit aitatyjraka raan irtçeirt eiphş.
  Akademik Sergei Zyxba istatiak atçy zyndza iiaşany iazgeiteit apoet, aprozaik Anatoli Laglaa
  irtçiarat dunei içydou axaty bjy amoup ha. Abri
  içydou axaty bjy aaboit ui iliteraturat-kri­­ti­
  kat, ipublitsistikat statiaka rtçgy. Ubri aztsaa­
  razgy ajakak abraqa isharts staxup imyts­xym ha
  sgy iaanago. Jyngy tçangy hatyr akyn aşqyo­
  oy izyn aşqyooy iaja, igaanagara. Izban akzar,
  aşqyooy irtçiarat laboratoria izleibarku, ui ix­
  tynxaaua, iaphitsou aoymtaka zaqa iphsy itçartso, dei­
  laphax dyrkua, dyrtyrtua aşqyooy iaqara datça­­dzy
  izdyrdzom, inyrdzom. Ubri azoup aşqyooy ikollega
  izy iaja, igaanagara aphsymçxara zamou, izal­kaau
  aliteraturat phstazaaratçy. Abri aoyza yqoup aphsua
  literaturatçgy atraditsia du amany işakgylaxeit
  ha tçyggala iahzymhozargy. Ui uaoy ibart, ia­
  hart arinaxysgy phxaqa itsart aşapy akxeit,
  adats-phaş aunajxeit. Ui, jaharada, ixatsdyrkit
  raphxati abiphara, ireiuou, datçakala iuhozar, tra­
  di­tsiak eiphş abipharatsyphxadza eixahaua iaaueit. Us
  şaku attsaaoy ity hamhargy, hliteratura znysyz
  atouryxt moa igtsarakny ianyphşylaz darban phxa­
  oyzaalakgy imbarts zalşom, nasgy, axy inardyrueit atçiara aprotsess iphsabaratny işatyştrou. Sa­ra
  araqa xyx ishaz axşyoztsaraka zyrtsabyrgua aphsua
  şqyootsa ryqnyt atçyrphştka raagara salagom,
  izbanzar, ui, aky, ztsaara duup, obagy systatia ahaa
  iaxysueit, zxala iqou akoup aqnyt matsara iaz­syrxoit
  szyxtsajo aşqyooy izy isho xşyo­ztsa­rakak,
  iqastso lkaakak.
  
  Anatoli Laglaa literaturat kritikk, publitsistk
  iahasabala imou abaoxatra şlabtçabougy, nasgy,
  map uaoy işizatsymkuagy, ara iqoup uxatçy iaaugaşa
  datça ixadarou faktorgy. Ui aty ugalaumyrşaka,
  adzbax mhaka uzavsuam. Ui ubri aup: Anatoli Laglaa
  abar uajşta akyr şyksa ineiphynkylany hmilat
  literatura phsys iaxou, atçy zyrtsajo hjurnal «Alaşara» redaktor xadas damoup. Ui adaqaka «irnytsny»
  aup şamaxadzak akymzar, hmilat saxarkyrat literatura ataatsara du ax işneiua aphsua aja saxark
  janr tsyphxadza irtçiaz, izzylphxaz aphtsamtaka. Us
  anak­­xa, Anatoli Laglaa hdouhat mazara ialanagalo
  haş­­qyootsa, htsarauaa roymtaka ibziany idyrueit, agalaqaragy irtoit ui artçiarat protsess iamou
  altsşa şaxka. Ui anaosangy, redaktork iaha­