Huzur - 24

  -Bilakis, ben ıstırabımla insanlıkla barışıyorum. Onu mustarip olduğum zaman daha iyi anlıyorum. Aramıza o kadar sıcak bir şey giriyor ki... o zaman mesuliyet duygumu daha iyi idrak ediyorum. Istırap günlük ekmeğimizdir; ondan kaçan insanlığı en zayıf tarafından vurmuş olur, ona en büyük ihanet ıstıraptan kaçmaktır. Bir çırpıda insanlığın talihini değiştirebilir misin? Sefaleti kaldırsan, bir yığın hürriyet versen, yine ölüm, hastalık, imkansızlıklar, ruh didişmeleri kalır. O halde ıstırap karşısında kaçmak kaleyi içinden yıkmaktır. Ölüme kaçmak ise büsbütün korkunçtur. O sadece mesuliyetsiz hayvanlığa sığınmaktır.

  Bir dakika durdu. Onun da Suat kadar ve belki de daha fazla ıstırap çektiği belliydi. Yüzü ter içindeydi. Ağır ağır devam etti.

  -İnsan talihinin mahpusudur. Ve bu talihinin karşısında imandan ve bilhassa ıstıraba katlanmaktan başka silahı yoktur.

  -İmandan bahsediyorsunuz, aklın yolundan gidiyorsunuz.

  -Akıldan gidiyorum. Elbette akıldan gideceğim. Sokrat, akıllı aşık ihtiraslı aşıktan iyidir diyor. Akıl, insanın ayırıcı vasfıdır.

  -Fakat öldürenin de, kendisi de öldürme hareketinde ölenle beraber ölmüyor mu?..

  -Bir bakıma göre doğru... Ama işte bu ölüm istediğin yeniden doğuşu temin edemez. Hiç olmazsa her zaman için. Çünkü bu isyanla biz kategorinin dışına çıkarız. Sen insanı kainatın içine layıkiyle yerleştirmiyorsun. Halbuki işe oradan başlamalı. Ben insana tanrılık vasfını reddedenlerden değilim! Bilakis kainatın efendisi insan ruhudur.

  Suat güldü:

  -İhsan'ın coşkun tarafına rastgeldim, dedi. Fakat Mümtaz sen yine bu hikayeyi yaz!

  Mümtaz ilk defa söze karıştı:

  -İyi ama, niçin benim yazmamı istiyorsun da kendin yazmıyorsun?..

  -Gayet basit. Sen hikayecisin. Yazmaktan hoşlanıyorsun. Rollerimiz ayrı. Ben sadece yaşıyorum!

  -Ben yaşamıyor muyum? Bu suali Mümtaz en yumuşak sesiyle, yoksa öldüm mü? der gibi sormuştu.

  -Hayır yaşamıyorsun; yani benim gibi değil. Sen bir noktaya çekilmiş orada yaşıyorsun. Geniş ve parlak hayallerin var. Zamana hükmedeceğim diyorsun. Kendine yarayacak hiçbir şeyi kaybetmemek için çırpınıyorsun. Bu bana yarar, bu yaramaz, diye ayırıyorsun. İstediğine bakıyor, istediğine bakmıyorsun. Adeta kendi kendine konuşuyordu. İkide bir öksürüyor, her öksürükten sonra aldırmayın geçer... der gibi başını sallıyordu. -Senin behemehal kendinin olmasını istediğin bir dünyan var. Yapmacık da olsa onda kalıyorsun. Ben senin gibi miyim? Ben sefil, maddi, ayyaş, vazifesinden kaçan bir adamım. Benim ömrüm biçare bir israftır. Su gibi akıyorum. Hastayım, içki içiyorum; evlat babasıyım, yüzlerini görmek istemiyorum. Kendi hayatımı bir tarafa bırakmışım, her an başka bir insanın derisinde yaşıyorum. Bir hırsız, bir katil, bacağını sürükliyerek yürüyen bir zavallı, hepsi, her gördüğüm canlı mahluk, benim için ayrı ayrı davetler oluyor. Beni çağırıyorlar. Hepsinin peşlerinden koşuyorum. Bana kabuklarını açıyorlar, yahut ben onlara vücudumu açıyor, farketmeden içime yerleşiyorlar, elimi, kolumu, düşüncemi zaptediyorlar, korkuları, vehimleri, benim korkularım, vehimlerim oluyor, geceleyin onların rüyasını görüyorum. Onların azabıyle uyanıyorum. Sade bu mu? Bütün inkar edilenlerin azabını içimde yaşıyorum. Her düşüşü tecrübe etmek istiyorum. Bizim bankanın kasasını, bana emanet edilen kasayı kaç defa soydum biliyor musun?

  Macide ağlayacak gibiydi:

  -Neler söylüyorsun Suat?.. Dinlemeyin bunu Allah aşkına... Ter içinde baksanıza...

  Mümtaz yengesine baktı; yüzü bembeyazdı, gözleri büyük büyük açılmıştı. Macide tam bir asab krizi içindeydi. Fakat Suat onun telaşına ehemmiyet vermedi:

  -Merak etme Macide. Zannettiğin gibi değil. Hakikatte soymadım. Fakat belki yüz defa kasayı soymayı düşündüm. Sade düşünmedim, soyduğumu tahayyül ettim. Belki yüz defa bankadan en geç olarak çıktım. Arkamda her an beni yakalıyacak adamlar vehmederek küçüle küçüle yürüdüm, hiç geçmediğim yollarda yürüdüm.

  İhsan sordu:

  -Peki ama niçin yaptın bunu?

  Fakat Suat hep Mümtaz'a bakarak cevap verdi.

  -Niçin hayatımı en manasız şekilde budalaca yaşadıysam, niçin eğlendiysem, niçin içtiysem, niçin evlendiysem. Zamanı öldürmek için. Yaşamak için; çürümemek için! Omuzlarını silkti; ne bileyim ben? Kendimi duymak istiyorum da ondan! Uçuruma, her an ben varım, demek ihtiyacı. Şimdi niçin sen yazasın istiyorum, öğrendin mi? Bir kere olsun belkemiğinde dehşet ürpersin diye! Hepinizin kafasında sevgi, ıstırap diye bir yığın kelime var. Kelimelerde yaşıyorsunuz. Ben kelimelerin manasını öğrenmek istiyorum. Onun için yaptım. Mesela öldürecek derecede sevmediğini öğrenmek için yazmalısın. Fakat sen ölümü de bilmezsin... Kahkahalarla gülüyordu: Eminim ki senin için ölüm bir fırında iyice piştikten sonra, tıpkı bir müzede muhafaza edilen eşya gibi ebediyette daha parlak, daha kendisi olarak beklemektir. Öyle değil mi? Ve sen ölümden iğrenmezsin, onu güzelin ve aşkın kardeşi görürsün. Hiç ölümün iğrenç bir şey olduğunu düşündün mü? İğrenç bir çürüme ve kokma!.. -İçinizde Allah'a inanan var mı, bilmiyorum. Fakat eminim ki hepiniz müphem bir sükutta bu bahsi kapatmışsınızdır. Çünkü kelimelerde yaşıyorsunuz! Bir kere olsun, Allah'la konuşmak istediniz mi? Ben dindar olsaydım onunla konuşmak, onu tecrübe etmek isterdim.

  Nuran:

  -Lüzumu var mı Suat bunların, diye çıkıştı. Fakat Suat dinlemiyordu. O alabildiğine konuşuyordu. Mümtaz'ın korktuğu olmuş, kriz başlamıştı.

  Mümtaz hep aynı çocuk sesiyle sordu:

  -Sen inanmıyor musun?

  - Hayır, yavrucuğum inanmıyorum: Bu saadetten mahrumum. İnansaydım mesele değişirdi. Bilseydim ki vardır, insanlarla hiçbir davam kalmazdı. Yalnız onunla kavga ederdim. Her an bir yerde yakalar, bana hesap vermeğe mecbur ederdim. Ve zannederdim ki bana hesap vermeğe mecbur olurdu. Gel, derdim gel, yarattığın mahluklardan birisinin derisine bir an gir. Benim her gün yaptığımı yap. Bir tanesinin hayatım yirmi dört saat yaşa! Pek bedbahtına gitmene lüzum yok. Sen ki yaratıcısın, bilmemen, anlamaman kabil olmaz. Onun için herhangi birinin derisine gir. Ve kendi yalanını bir an bizimle beraber yaşa; bizim gibi yaşa. Yirmi dört saat bu bataklıkta küçük susuzlukların kurbağası ol!

  İhsan güldü:

  -İyi ama, bütün bunları ancak inanan söyliyebilir. Sen pekala inanıyorsun!.. Hem hepimizden fazla!

  -Hayır, inanmıyorum. Yalnız hakikaten inananın kafasıyle düşünüyorum. Başını salladı ve hiçbir zaman inanmıyacağım da. Ben yerde romatizmadan ölmeği tercih ederim.

  Hepsi birden şaşkın güldüler. Yalnız Mümtaz'ın yüzü gergin bir dikkat içindeydi. Suat ne bu dikkatin, ne de gülüşün farkında oldu.

  -Evet, dedi. Yerde romatizmadan ölmeği tercih ederdim! Hikayeyi isterseniz anlatayım. Akrabam arasında, çok safdil, iyi bir adam vardı. Dindar, temiz, evliya ruhlu bir adam. Hepimiz çok severdik. Hayat karşısındaki duruşuna hayran olmamak kabil değildi. Topkapı taraflarında bir yerde otururdu. Şehre eşekle gelir giderdi. Bu eşek benim çocukluğumun zevklerinden biri olmuştu. Bir gün evlerine gittiğimiz zaman eşeği bahçede her zamanki yerinde görmedik. Ne oldu? diye sorduk. Zavallı romatizma oldu, dediler ve ahırı açıp gösterdiler. Eşeğin eğerini karnına ters vurmuşlar, üzengilerden tavana asmışlar. Böylece ayakları ahırın rutubetinden kurtuluyor, üstelik de ayakta kalmasının önüne geçiliyordu. Bilir misiniz başınızın ucundan sarkan dört ayağıyle, yere doğru uzanan o mülayim çehresiyle ne kadar gülünç bir şeydi. Hazin ve gülünç; adeta beşerileşmişti. İlk önce çok güldüm. Fakat sonra gülmedim. Şimdi her metafizik sistem bana onun halini, tepemizden o hazin bakışını hatırlatır.

  Nuran:

  -Hiç işitmemiştim, bunu. Bari iyileşti mi?

  -Ne gezer... birkaç gün sonra öldü. Adeta intihar etti. Yani kendisini bir akşam bir çaresini bulup yere attı. Toprakta ölmek için. Ama öyle asılmasaydı romatizmadan ölecekti.

  Mümtaz omuzlarını silkti:

  -Maskaralık... dedi.

  Fakat Suat hala gülüyordu. Sonra birdenbire ciddileşti:

  -Belki, dedi. Fakat benim için hakikat budur. Anlıyor musunuz! Benim için Allah ölmüştür. Ben hürriyetimi tadıyorum. Ben Allah'ı kendimde öldürdüm.

  İhsan sordu:

  -Hakikaten hür olduğunu sanıyor musun?

  Suat ona kinle baktı. Yüzü ter içindeydi:

  -Bilmiyorum, dedi. Hür olmak istiyorum...

  -Hayır olamazsın...

  -Niçin olamıyacakmışım. Beni artık kim menedebilir?

  -Çünkü içinde, öldürdüğün Allah var. Sen kendi hayatını yaşamıyorsun artık. Sen bu halinle sadece bir mezar, bir tabut gibi bir şeysin. Korkunç, zalim bir ölümü taşıyorsun. Hangi hürriyet?.. Evet ben de biliyorum, o -olmazsa, her şey mübahtır- sananlar oldu. Onun boşalttığı yeri, insanlığa parçalıyanlar oldu. Tanrı insanı ben de biliyorum. Ne oldu? Sadece sefaletlerimizle basbaşa kaldık. İnsanın talihi yine aynı talih. Aynı imkansızlıklar içindesin. Aynı ıstıraplar içindesin. Hakikatte bir şafak diye baktığın şey bir yangındır... hayır, sen Allah düşüncesini içinde azdırmakla ondan kurtulamazsın. Hiçbir yara kurcalamakla iyileşmez. Bir müddet durdu. -Fakat, bilir misin Suat; ne güzel bir ilahiyatçı olurdun? Çünkü yaptığın tersine çevrilmiş bir teolojidir.

  Suat:

  -Pek zannetmiyorum, dedi. Hatta hiç zannetmiyorum.

  -İstersen... fakat bence böyle.

  Suat saatine baktı, kadehini herkese doğru kaldırarak boşalttı. Fakat Mümtaz onun boş kadehi masanın üstüne koymadan adeta dikkatle dibine baktığını gördü.

  -Artık ben gitmeliyim!.. Cümleye Allah'a ısmarladık... Mümtaz'la Nuran itiraz ettiler.

  -Nereye, nasıl olur? Gece yeni başladı, daha eğleneceğiz, diyorlardı. Fakat o dinlemedi bile.

  -Hayır, benim verilmiş sözüm var! Biraz geç olsa bile behemehal gitmeliyim; hoşça kalın! Bir el işaretiyle hepsine birden veda etti. Nuran'la Mümtaz onu kapıya kadar götürdüler.

  Mümtaz, Nuran'a:

  -Kalması için neden ısrar etmiyorsun?.. dedi. Bunu söylerken içinde garip bir çözülüş vardı. Hakikaten Suat kalmış, kalmamış kendisi için artık ehemmiyeti olmadığını sanıyordu. Nuran Suat'a bakarak:

  -Ona ısrar beyhudedir; madem ki gitmek istiyor. Güle güle Suat!.. ve elini sıkmadan evvel pardesüsünün yakasını düzeltti,

  -Bir boyun atkısı ister misin?..

  -Teşekkür ederim, yakam çok geniş. İcabederse kaldırırım... Mümtaz, beni biraz götürür değil mi?

  İkisi birden kapıdan çıktılar.

  Vİİ

  Mümtaz karanlıkta geniş bir nefes aldı. Kendisini daha fazlasına tahammül edemiyecek kadar yorgun buluyordu. Rutubetli gecede birkaç saat evvel büsbütün başka gözlerle baktığı bir yığın gölgenin arasından yürüdüler. Sonbahar gecesi Emirgan sırtlarını o imkansız yalnızlık vehmiyle kaplamıştı. Karşı kıyının fenerleri bu yalnızlık içinde ümitsiz imdat işaretlerine benziyorlardı. Suat karanlıkta önüne bakamıyormuş gibi sağa sola çarpa çarpa yürüyordu. Yokuşun ortasına kadar böyle yürüdüler. Orada misafiri genç adama:

  -Sen artık dön... dedi. Fakat sözünü bitiremedi. Keskin bir öksürük birkaç saniye sürdü.

  Mümtaz:

  -İstersen dönelim, bu gece bizde yat!.. Vasıta bulamıyacaksın! dedi. Yatak var! Suat öksürüğü bitene kadar cevap vermedi. Sade onun elini sıkı sıkı tutuyordu; öksürük geçince:

  -Hayır, gideceğim, dedi. Zaten sizi kafi derecede tedirgin ettim...

  -Böyle bir şey yok, sade sen rahat değilsin!

  -Evet değilim, hiç değilim... fakat geçer! Ve deminden beri iki eli içinde sımsıkı tuttuğu Mümtaz'ın elini bıraktı, gülerek:

  -Haydi git, eğlen... dedi.

  Mümtaz karanlıkta gözlerinin kendi gözlerini aradığını hissetti ve hiç istemediği halde bakışını ondan kaçırdı. Fakat Suat gitmedi, Mümtaz'ın ceketinin yakasını tutarak, onu durdurdu, yavaş sesle:

  -Ben Nuran'a mektup yazdım, bunu biliyor musun? dedi. Bir aşk mektubu!

  Bu ani hücum karşısında şaşıran Mümtaz adeta kekeledi:

  -Biliyorum, dedi. Bana gösterdi. Evleneceğimizi bilmiyor muydun?

  -Seviştiğinizi biliyordum.

  -O halde?

  -O haldesi yok. O gayesiz hareketlerden biri... yazmadan yarım saat evvel belki Nuran'ı aylarca düşünmemiştim.

  Mümtaz arada kendisine ait bir mesele yokmuş gibi sakin bir sesle:

  -Fakat bana karşı, eski arkadaşına karşı, ne bileyim, pek doğru iş değildi bu. Bu sefer göz göze geldiler. Suat'ın yüzünde acıklı bir tebessüm vardı.

  -Sen, garip ve münasebetsizin bazen bizi nasıl istila ettiğini anlamazsın. Belki hiç anlamıyacaksın. Çünkü hareketlerinin üzerinde ısrar eden, onların behemehal bir devamı ve neticesi olmasını isteyen takımdansın... Onun için herşeyde bir mantık görmek istersin! Ne ise oldu! Seni beyhude tutmayayım. Ben sadece bir münasebetsizlik olsa bile, bunu bilmeni istemiştim... Allah'a ısmarladık. Ve yokuştan aşağı acele acele inmeğe başladı. Mümtaz arkasından bağırdı:

  -Herkes de böyledir; onun için angaje olmamağa dikkat et!

  -Güle güle... Suat acele adımlarla yokuşu iniyordu. Mümtaz olduğu yerde onun gece içinde daha tok gelen ayak seslerini ve iç yırtıcı öksürüğünü bir müddet dinledi. Sonra yavaş yavaş eve dönmeğe başladı. Elinin bu iri, kemikli ve ter içinde avuçların mengenesinden kurtulduğuna memnundu. Nedense bu acayip gecede kendi elini onun avuçları içinde görmek Mümtaz'ı korkutmuştu. Bu yapışkan cendere ona adeta ruhuna kadar giden bir tasarrufun vehmini vermişti; belki gözlerini ondan kaçırması da bu yüzdendi. Bunu hatırlayınca kendisine kızdı; bir hastadan korkmuştu. Fakat kurtuluş hissi o kadar ciddiydi ki elini havaya kaldırıp karanlıkta, tekrar kavuştuğu bir şey gibi seyretmesine mani olmadı. Hummanın ve terin yapışkan sıcaklığiyle Suat'ın elleri sanki avucunun derisinden ve parmaklarının ucundan, çok kuvvetli, kendisi için çok lazım, çok hayati bir unsuru sömürmüş, beraberinde götürmüş gibiydi. Kendi kendine:

  -Niçin bu kadar azapta? Niçin bu kadar zalim! diye birkaç defa sordu. Hiç olmazsa Nuran'ı tanıdığı zamandan beri duymadığı bir ruh hali içindeydi. -Ondan yüz adım ötede bulunuyorum ve bu yolda kendi kendime titriyorum...- diye içinden kendisine kızdı. Hakikaten dünyası diyebileceği herkes bu evde idi; fakat o anda ne Nuran'ı, ne İhsan'ı ne de evdeki öbür misafirleri düşünüyordu.

  Yokuşun başında tekrar durdu ve etrafına baktı. Sonbahar gecesi siyah ve çok cilalı bir camın arkasında gibi, dağınık ve insanın içine kadar işleyen ışıklariyle, her türlü değişme ihtimallerinin dışında parlıyordu. Uzakta deniz koyu kül rengi parıltıdan bir çizgi olmuştu. Onun ötesinde karşı yakanın puslu yol fenerleri yıldızları taklit eden bir durgunlukla, sanki etraflarındaki hayatı değil, kendi sükutlarını bekliyorlardı. Fakat hepsi, etrafında bulunan herşey, küçük gece çıtırtılariyle tek tük kuş ve böcek sesleri, dal hışırtılariyle beraber donmuş gibiydi.

  -Ya dediği doğru ise... Rabbim, ya dediği doğru ise... Bu endişe ile başını kaldırdı, gökyüzünü seyretti. Bir yığın yıldız berrak ürperişleriyle ancak karanlığını daha şiddetlendirdikleri bir gök ortasında ağır bir hasta evinin, ümit, azap, endişe yüklü pencereleri gibi parlıyordu. İstemeye istemeye:

  -Daha ölmemiş... diye düşündü. İçindeki azap o kadar büyüktü ki, bir yerlere kaçmak, sığınmak istiyordu. Fakat nereye kaçabilirdi? Sayısız zamanın ışık kervanlariyle yüklü bu karanlık gecenin hiçbir tarafında insan ruhunun sızabileceği bir çatlak, bir yumuşaklık yoktu. O, sert kabuğuna iri mücevherler kakılmış bir hayvan gibi tek başına, hiçbir şeyi kabul etmiyecek bir toklukla, sanki canlı, herşeyi inkar eden bir toklukla etrafını kaskatı almıştı. Canlılık, o herşeyde gülen ve konuşan sır, bu ağır mücevher yüklü perdenin arkasına çekilmişti. Bir tarafta bir hışırtı oldu, ufkun bir köşesi kımıldadı. Ağır ve haşin gece, büyük, koyu lacivert ve altın bir kuş gibi, sanki başının üstünden kayar gibi oldu. Fakat kanatlarında hep aynı katılık vardı.

  -Beni de beraberinde götürse...

  Başka zamanlarda olsaydı, Mümtaz bu saf mücevherlerden, bakir uykusundan henüz uyanmamış madenlerden, siyah mermer ve granitlerden imiş hissini veren gecede, kendi zevk ve şiir dünyasının en halis tarafını bulurdu. Fakat şimdi çok mustarip, bütün şiir dünyasına kapanmış gibiydi. İçinde büyük bir korku vardı.

  -Bir tarafım yıkılmış gibi... diye kendi kendine konuştu.

  Sokağın başındaki evde, her uzak mahremiyeti bizim için böyle gecelerde o kadar tatlı ve hulyalı yapan bir lamba yandı; ve bir pencere, birdenbire hayat hastalığına tutulmuş gibi gömüldüğü saf ve derin sükut içinden, önündeki ağacın yarı ıslak profiliyle beraber Mümtaz'ın önüne kadar, bu büyük ve muhteşem sükuttan henüz kesilmiş kanlı bir parça gibi fırladı. Mümtaz birdenbire evde misafirlerini ihmal ettiğini hatırladı. Nuran, onu merak edebilirdi. Acele acele yürümeğe başladı. Fakat bu küçük arıza onu sadece kendi zamanına çevirmişti; içindeki yalnızlık duygusunu ve azaplı darlığı giderememişti.

  Hala bir tarafıyle boşlukta yüzüyordu. -Kafamla vücudumun arasında ne kadar mesafe var?..-

  Durdu ve düşündü: -Acaba, hakikaten bunu mu demek istemiştim!..- Belki daha güç, daha anlatılmaz bir şeydi duyduğu. Suat'a kızmıyordu. Yaptığı şeyin kötü olduğunu biliyordu. Fakat hüküm vermek istemiyordu. Artık insanlar hakkında hüküm vermekten vazgeçmişti. O, içindeki sefaleti teşhir ederek ağızlarının tadını bozmuştu. Mümtaz'ı şaşırtan, bu sefaletin derinliği, daha doğrusu onu bu kadar sefil yapan hayatının istikrarsızlığıydı. Bununla beraber azapta olduğu da muhakkaktı. Bütün akşam onu dinlerken, çok rahatsız uykularda birdenbire kilitlenmiş çenelerin vehmi olan o yorucu ve yarı kabus konuşmaları hatırlamıştı. Suat fena bir rüya gören adama benziyordu.

  Vİİİ

  Evdekiler masanın başında, Suat'tan bahsediyorlardı. Nuran o girince -nerede kaldın böyle?- der gibi baktı. Mümtaz içindeki perişanlığı örtmek için gizli bir öpüş işaretiyle gülümsedi ve Nuran'ın, herkes arasında bu laubaliliğe kızmamasından sevindi.

  -Ben de bir kadeh içebilirim, değil mi?

  Nuran:

  -İstediğin kadar, Mümtazcığım! Zaten geceye yeni başlıyoruz.

  O da Suat'tan kurtulduğuna memnundu. İhsan sözüne devam için Mümtaz'ın kadehinin dolmasını adeta aksilikle bekledi. O böyleydi; sözünün kesilmesini hiç istemez, konuşurken araya giren işlerin çabukça görülmesini beklerdi.

  Mümtaz kadehinin arasından Nuran'a bakarak:

  -Madem ki öyle, cümlenin sıhhatine... dedi.

  -Hazin tarafı şu ki, bu cins azapları bütün dünya bir asır evvel yaşadı, bitirdi. Hegel, Nietszche, Marx geldiler, geçtiler. Dostoyevski Suat'tan seksen sene evvel bu azabı çekti. Bizim için yeni nedir bilir misiniz? Ne Eluard'ın şiiri, ne de Comte Stravoguine'in azabıdır. Bizim için yeni, en ufak Türk köyünde, Anadolu'nun en ücra köşesinde bu akşam olan cinayet, arazi kavgası veya boşanma hadisesidir. Bilmem, fikrimi anlıyor musunuz? Suat'ı itham etmiyorum. Fakat onun meselelerinin bugünümüzün, kendi günümüzün çerçevesine giremiyeceğini söylüyorum.

  Mümtaz kadehini boşalttı.

  -Ama bir noktayı unutuyorsunuz! Suat hakikaten azap çekiyor...

  İhsan eliyle bir şeyi kendinden uzaklaştırdı:

  -Çekebilir... ama bana ne?.. Benim ferdin peşinde koşacak vaktim yok. Ben cemaat ile meşgulüm. Sürüden ayrılanın arkasından anası ağlasın! Bilir misiniz bir gün bir mezat yerinde bir yığın eski lokanta menüsü buldum. Bilmem hangi lokantanın talbdot menüsü. Galiba Hamid devrinin ortalarına doğru. Baş tarafında o gece teganni edecek muganniyelerin adı yazılıydı. Suat'ın meseleleri benim üzerimde bu tesiri yapıyor. Gecikmiş şeyler... Herkes bir düşünceyi böyle dönülmez yere taşıyabilir ve orada azdırabilir. Fakat niçin yapmalı? Zorla kendimize baş dönmesi yaratmaktan bir şey çıkmaz ki. Biz yapacağı birtakım işi, mesuliyetleri olan insanlarız...

  -Ama, Allah ebedi meselemizdir.

  -İnsan ve talihi de ebedi meselelerdir. Ve birbirine bağlıdır. Ayrıca halli imkansız meselelerdir. Tabii iman edilmezse... -İhsan bir müddet düşündü.- Biliyorum, bu tarzda konuşmağa hakkım yok. Elbette bütün ahlakımız ve iç hayatımız Allah fikrine bağlıdır. Bu satranç onsuz oynanmaz. Belki Suat'a biraz da bunun için kızıyorum.

  Sözünü bitirmedi. Suat'ın konuşma tarzı onu, Macide'den fazla rahatsız etmişti. Suat, hayatla barışma imkanlarını kükünden kaldırmış adamdı. Her an bir delilik yapabilirdi. Bunu bilhassa Mümtaz'la ve Nuran'la konuşması lazımdı. Fakat meseleleri bu tarzda alması hoşuna gitmiyordu.

  Tevfik Bey, son derecede rahat bir edayla önündeki dolmalardan birini tabağına aldı:

  -Bilmem. Nuran ne diyecek ama, çünkü daha Mümtaz işlerime karışmıyor, ben bu senenin son patlıcanını yiyorum galiba. Gelecek sene de yiyebileceğime şüpheliyim. Yani Suat Bey oğlumuzun uğraştığı şeyleri ben sizden evvel öğreneceğim...

  Son derece zalim ve asık bir çehre ile kendisiyle, Suat'la bütün hayatla ve yaklaştığını duyduğu ölümle alay ediyordu. Beni asıl şaşırtan nedir biliyor musunuz? Gençlerimiz eğlenmeyi unutmuşlar. Eskiden böyle miydi? Bu kadar insan hem bu yaşta, bir yerde olsunlar ve bunları konuşsunlar...

  Nuran:

  -Dayım, Suat'ı hiç sevmez... dedi. Hatta Yaşar'ın Suat'la dost olmasını da istemez. Fakat siz ne derseniz deyin; bu gece ben hiç şaşırmadım. Suat oldum olası böyledir. Bir gün Boğaz'da hep beraber gezinirken bir köpek yavrusunu, şartlarına göre fazla mesut diye denize attı. Zorla kurtardık. Öyle de güzel şeydi ki...

  -Peki, sebep?

  -Sebep basit!.. Bir köpek bu kadar mesut olmamalıymış. Suat bu! O zamanlar, -canlı olan her şeye düşmanım!- diyordu.

  İhsan bir teklifte bulundu:

  -Çocuklar, bu bahisten kurtulmamızı istiyorsanız Orhan'la Nuri bize halk havaları söylesinler.

  Orhan'la Nuri bu kafilenin folklor tarafıydı. Ne kadar çok türkü bilirlerdi.

  Ve gece İhsan'ın düşüncesiyle yepyeni bir istikamet aldı. Orhan'la Nuri ilk önce Tamburacı Osman Pelva'nın yaydığı o güzel Rumeli türküsünü söylediler. Sesi, dik ve heybetliydi...

  Bulut gelir pare pare

  Dördü aktır, dördü kare

  Sen açtın kalbime yare

  Yağma yağmur, esme deli rüzgar

  Yarim yoldadır!

  Mümtaz, halk havalarının kendine has, elle tutulur ıstırabını bir devaya kavuşmuş gibi dinledi. Sanki birdenbire sert ve diriltici rüzgara, yenilmesi behemehal lazım güçlüklere, hayatın kendisine çıkmıştılar.

  Bulut gelir yer yaş olur

  İçer bade sarhoş olur

  Yar kokusu bir hoş olur.

  Mümtaz bu derin ve çıldırtıcı hasretin kendi ıstırabından çok ayrı bir şey olduğun anlıyordu. O bir asab bozukluğunun değişmiş şekli değil, sıcak ekmek gibi hayatın kendisi ile dolu, onu yapan bir şeydi.

  Bulut gelir seher ile

  Çiçek açmış bahar ile

  Herkes kavuşmuş yar ile

  -İşte bunu sevmeliyiz. İhsan hakikaten mesuttu. Bütün hakikatler burada, bu engin manada. Halkımıza ve hayatımıza ne kadar yaklaşırsak o kadar mesut olacağız. Biz bu türkülerin milletiyiz. Sonra birdenbire Yahya Kemal'ın mısraını hatırladı:

  Duydumsa da zevk almadım İslav kederinden..

  Var mı? Yok mu? Ben varım; yeter. Kendime herkesten fazla hiçbir hürriyet de istemiyorum.

  -Fakat burada da azap var. Hem daha keskini?

  -Hayır, burada yalnız söyleyiş var. Eğer bu türkünün, buna benzerlerin kederi hakiki olsa insan kalbi yarım saat tahammül edemez. Burada biz kalabalıkla karşı karşıyayız. Tecrübe bir kişinin değil, bütün medeniyetindir.

  Orhan'la Nuri birbiri ardınca Rumeli ve Anadolu türkülerini söylüyorlar. Cemil onlara neyle bazen yardım ediyordu. Sonuna doğru Tevfik Bey:

  -Size gül ilahisini okuyayım! dedi. Trabzon'da daha ziyade kadınlar söyler bunu!

  Mümtaz birdenbire Fra Flippo Lippi'nin Güller İçinde Çocuk İsa tablosunu andıran bir kainat içinde kaldı. Sanki ferahfezanın o hasret kasırgasında savurduğu bütün güller, bu eski ilahide toplanmıştı:

  Gülden kurulmuş bir pazar

  Gül alırlar, gül satarlar

  Gülden terazi tutarlar

  Alanlar gül, satanlar gül...

  Hicaz makamı birdenbire bütün bir bahar olmuştu. Mümtaz'ın bu geceden hatırladığı son hayal Nuran'ın bu gül tufanı içinden ve onların üst üste akislerini taşıyan, yorgun, süzülmüş, birkaç türlü düşüncede parça parça, fakat sakin tebessümünde birleşen yüzüydü. Hayır. bütün o şüpheler, azapla birer vehimdi. Nuran'ı seviyordu.

  İX