Ynha, muňa oýun diýerler! - 4

Кыят (айгытлы). Ёк Хоҗа, икимизи масгара этмек үчин хилепирим гуруляр!
Хоҗа. Ёк, Кыят Кепбанович, икимиз диңе дәлиресек утяс!
Кыят. Ёк, Хоҗа, ѐк!
Хоҗа (ювашҗа). Шейда маңа инди сен я ӛлсең я дәлиресең
утарсың дийди! Ӛлели дийсең ӛләели, йӛне мениң пикиримче
дәлиресек хас утарыс!
Дөвлет, Гаммар, Узук, Керешме дагы гелйәр. Олар Кыят билен
Хоҗаның дашында айланып ичгин-ичгин сынлаярлар.
Дөвлет. Хоҗа какам-ов! Кантуш какам-ов! Йылҗаҗык хем док
гышладылян кашарыңданам ковлайдыңмы? Хах-хах-ха! Талак
хатыңам электрон почта билен иберилдими? (Кыядың голайына
баряр) Кыят Кепбанич, нәме хан тагтың сынып, Эҗешхан
Амановна ызыңа шакырдык дакайдымы?
Гаммар.
Хай-хай
халыпалар!
Хай-хай
сизиң
халыпа
болайшыңызы!
Узук (өйкүнйәр). «Сизден шәгирт болмаз! Сизден артист болмаз!»
дийшен болуп…
Керешме. Элбетде, биз сизе шәгирт болмарыс…
Дөвлет. Хай-хай халыпалар, билйәңизми сиз ким? Сиз бир топар…
Гаммар… ахлаксыз…
Узук…азгын…
Дөвлет… хаясыз, хелейбаз, хыз-харамы эххенекоккоклар!
Гаммар. «Сӛйги эйле, ышк бейле…»
Дөвлет… сахнада шейдип сӛйүшмели, бейдип сӛйүшмели»
дийшен болуп…
Гаммар. Асыл буларың ышк-сӛйгүси башга экен-ә!
Дөвлет (ичгин сынлаяр). Хоҗа кантуш, сен бир халалҗа
җанавердиң, би Кыят Кепбаның ызына дүшүп харама
чыкайдыңмы?!
Пайтык билен Огулла гелйәр, олар ваканы сынлаяр.
Узук (гөге гарап). Эй, гайтармыш атам, үч йылда Дӛвледе диен
сӛзлеримиң әхлисини ызына гайтаравери! Мен акмак үч
йыллап «Дӛвлет, адам болҗак болсаң Кыят Кепбаничден
49
гӛрелде ал, артист болҗак болсаң Хоҗа Хайыдовичден гӛрелде
ал» дийип гулагыңда гуртлар болдум.
Дөвлет. Мен би икисинден гӛрелде аланымда…
Узук…мен гӛргүли дурмуша чыкман дул галайҗак экеним-ов!
Огулла. Гыйв, гыйв, утаның, уялың!
Дөвлет. Эшидйәңизми, Огулла Оррыевна-да сизе утаның, уялың
дийип дур!
Огулла. Мен сизе утаның, уялың диййән!
Дөвлет (аңк болан боляр). Ох-хо, халыпалар-а харамылык этмели,
шәгиртлерем утанмалымы?!
Пайтык. Түкедиң-айт! Гӛрмейәңизми, гӛргүлилер гирере дешик
тапман дурлар!
Дөвлет (яшлары гыра чекйәр, халыпалара середйәр). Хах-хах-ха,
ынха бир сүри саллах! Догруданам, биз утанмалы, уялмалы
экеник! Ханы утаналың!
Чыра сөнйәр, ене яняр. Инди сахнада Кыят, Пайтык, Хоҗа.
Кыят (айгытлы).Пайтык, әхли артистлере еке-екеден җаң эт!
Эртир сагат он нол-нолда репетисия!
Пайтык. Вай, башлыкҗан, артистлер зәхмет ругсадында ахыры!
Кыят. Артистиң зәхмет ругсады болмаяр!
Хоҗа (эгшейәр). Вай, Кыят Кепбанич, эййәм дәлирәйдиң-мей…
Кыят. Эртир репетиция!
Хоҗа. Кыятҗан, бизи ӛйден кован хелейлеримиз инди репетисия
гелерми?!
Кыят. Гелер! Дурмуш бир зат, сунгат башга зат! Эгер олар хакыкы
артист болса гелер! Эгер олар сунгаты сӛййән болса – гелер!
Инди бизи диңе сунгат, диңе театр халас эдип билер! Дурмуш
бизи айра салды, инди бизи диңе хикметли, кераматлы,
гудратлы сунгат бирлешдирип билер! Сунгат, мениң Худайым!
Сунгат! Онуң алы хезретлери Сунгат!
Ол дызына чөкүп гөге эллерини герйәр, Хоҗа билен Пайтык оны
дәлирәндир өйдйәр.
Хоҗа мүззерип дур. Пайтык билен Огулла оны ойнаяр, гыҗалат берйәр.
Пайтык (йылгыряр). Хоҗаҗан, охо-хо-хо, Хеңкир билен Мүңкүр
гелйә…
Огулла (чынаберимсиз). Кантуш, агыршан-ынҗашан болсак, ырза
болавергин!
Пайтык. Какам пакыра-да кӛп догай салам айдавери.
Хоҗа (гахарлы). Мен довзахың үстүнден гечмен.
50
Огулла. Шейда ялы айырха билен яшаның еди аркасы учмаха
дүшйәндир!
Пайтык. Хай, Хоҗаҗан, халк артистинем алман гидибермели
болдуңмы…
Арлы ялы Эҗеш билен Шейда гелйәр. Хоҗа четде гулагыны дыкяр.
Огулла (Пайтыга ювашҗа). Оюн билен чын гарышанда аҗайып
томаша боляндыр!
Шейда. Гӛр-ле, этҗегини эдип мүззерип дуршуны! Ханы сениң
эмир-күмириң?
Эҗеш. Бигайратлар, онуң алы хезретлери сунгатдан далда
гӛзлейәр! Репетисия диен болуп яңадан ярашҗак боляр! Ханы
Кыят Кепбаның?
Шейда. Сиз театрда ишлесеңиз, биз велаяты терк эдерис!
Эҗеш. Ёк, театрда биз ишләрис! Ынха, би хемшериси билен
гүмүни чекер!
Шейда (сүем бармагыны узадып гыгыряр). Ханы сениң хемшериң?
Хоҗа (яяплап). Эгин-эшигими ӛзүм ювянлай.
Шейда. Сениң җулуңы сорамок, җулы гурамыш, ханы ол ады
йитмиш…
Хоҗа (ясама йыршаряр). Маңа мекдепде шимпанзе, институтда
орангутан диердилер.
Шейда. Сен нәме самахыллап дурсуң?
Эҗеш. Айлыга ене он гүн бар…
Пайтык. Гелинлер, эзиз гелнеҗелер, биз аралар ӛйдүбә урушмаң,
биз араламарыс, себәби…
Огулла… себәби биз гызыкланян тарап.
Пайтык. Саллах болсаң, дул болсаң, бир әр-хелей айрылышыпдыр
дийилсе гӛзүң ялпа ачылып, гӛвнүң телвас уруберйәр…
Огулла. Себәби әре чыкмак ве ӛйленмек мүмкинчилиги артяр.
Уршавериң, уршавериң!
Пайтык. Шейда ялы гелне бивепалык эдйән гуррумсагы сатын
алып, гул эдинсең! Вай, вай, Шейда гелин, сениң гадам басан
топрагың тозуна гурбан!
Огулла. Вах, Шейда бир акмак-да, Хоҗа ялы халыпаның гадырыны
билмейәр-ә! Хоҗаҗан, аркайын уршубер, сени саллах
гездирмерис…
Шейда. Сен нәме газарып дурсуң, бол гепле!
Хоҗа. Айдым айдып берердим вели, сесим ятайды-да.
Шейда Хоҗаның чигнинден тутуп гулагына середйәр.
51
Шейда. Вай, би харам ӛлмүш ики гулагынам дыкан экен-ә!... Вах,
мейит, мен сени довзаха дыкы этмейәнми! Бол гулагыңың
дыкысыны айыр!
Хоҗа гачып йөршүне гулагындакы дыкылары айыряр. Шейда хиле
билен онуң алнындан чыкяр, Хоҗаның зәхреси ярыляр.
Шейда. Дерхал, дуран ериңде җан бер!
Хоҗа сазанаклап, саңңылдап «хош» дийҗек боляр, эмма сеси
чыкмаяр. Ол бирден Кыядың гелйәнини гөрүп харбыларча хасабат
берйәр, йөне сеси аял сесине өврүлипдир.
Хоҗа. Башлыкҗан, артистлер топары нобатдакы репетисия тайяр!
Режиссѐрың ассистенти Хоҗа Хайыдов!
Кыят артистлере серетмән, ардынып, аграс басып орнуна гечйәр,
стол башында кагызларыны дөрүп уграяр. Хоҗа шиндем гарадер
саңңылдап дур.
Огулла. Вай! (Пайтыга ювашҗа). Сынла, Хоҗа кантушың сакгалмурты ичине гидип, кӛсе болайыпдыр. Горкаңда шейдип
горкайсаң!
Пайтык (ювашҗа Огулла). Сесине нәме диерсиң?
Огулла. Гӛргүли горкусына хелей сес болайыпдыр…
Пайтык (ювашҗа). Сакгал-муртуң, сесиң гүррүңини эдйәсиң.
Горкусына кантушың җынсы үйтгәп хелей болмадык болса мен
хелей болайын!
Огулла (ювашҗа). Бизде маңлай ѐкдур-ла…
Кыят. Хоҗа Хайыдович, хемме артистлер ербе-ерми? Яшлар
ниреде?
Хоҗа. Башлыкҗан, менден мелгуның кандадыгыны сора, җантыны
якайын! Хардеҗҗалың хачан гелҗегини сора, айдайын! Эмма
бу яшлар…
Пайтык. Би бизиң театра дүшен яшлар ичиңи якып, дишиңи
дӛкҗек атаңанәлетлер!
Огулла. Бейле түнт, кӛрзехин, надан, бисоват пеләкетлер нәдип
дӛрәйдикә?
Хоҗа. Алла тарапындыр! Бейле нетиказа яшлары окадыба-а
етишдирип болмаз!
Кыят. Би яшларда җогапкәрчилик, профессионал борч, халыпа
хормат, этика-эстетика диен дүшүнҗелер ѐк.
Пайтык (зала). Ӛзлерем ахлаксыз, азгын…
Огулла (зала). …харамы, хелейбаз эххенекококлар!
Кыядың габыл телефоны җырлаяр, ол зала «багышлаң» диен әхеңде,
чете чекилип пессай гүрлешйәр. Огулла алыслара середип бегенйәр.
52
Огулла. Вай, ханха маңа лак атып, гӛз гыпан йигренҗи гелйәр!
Пайтык (сынлаяр). Огулла, ол оглан гаты яш дәлми?
Огулла. Вай, яш болуп, он секизем яшан дәлдир ӛйдйәмиң?
Пайтык. Он секиз яшандыр, йӛне саңа яш дәлми?
Огулла (гызяр). Вай, дул хелей хӛкман гарры-гурта
бармалымышмы? Я мен яш дәлми?!
Алыслара середен Пайтыгың йүзүне йылгырыш чайыляр.
Пайтык (дүнйәни унудып). Охо-хо! (айдыма башлаяр) Бас гадам
дидәм үстүне-хей, гар басан аяҗыкларың-эй, дар басан
аяҗыкларың-эй, Огулбег-эй!
Сахнадакылар яяплап, горкуп башлаяр, себәби он секизинҗи
асырдан чыкан ялы ики йигит гелйәр: силкмели, гырмызы донлы, гушагы
сапанчалы. Эллеринде ханҗар. Ызында ики саны гелин, хәзиркизаман
гейимде.
Биринҗи йигит. Ханы шол ахлаксыз хелейбаз!
Ики газаплы йигит Пайтыгың алкымына баряр, Пайтык үм билен
горка-горка Кыяды гөркезйәр, икиси аңк болуп дуран Кыядың алкымына
дыкыляр, Кыят горкусына Хоҗаны гөркезйәр. Олар Хоҗаның янына
баряр, Хоҗа йыгрылып ере гирип баряр. Йигитлериң бири гулагындан
тутуп, Хоҗаны ѐкарык чекйәр.
Икинҗи йигит. Ханы Хоҗа кантуш атлы гуррумсак?
Хоҗа (сакавлап). Кантуш ӛлди…
Биринҗи йигит. Ханы Кыят Кепбан атлы некгенде?
Хоҗа (сазанаклап, сакавлап). Кыят Кепбан ренемасияда!
Биринҗи гелин (Кыядың алкымына баряр). Сен ким? Кыят Кепбан
сен ким?
Биринҗи йигит. Кыят Кепбан, ӛлди диййән арвадың шулмы?
(Эҗешиң янына барып сынлаяр) Булар ялы арватлар ӛлмейәр!
(биринҗи гелне) Би азгын доңзуң сени алданам говы болупдыр.
Сен би гарантга әре чыканыңда бүтин ӛмрүңе ӛлер йӛрердиң,
ӛлер йӛрердиң!
Икинҗи йигит. Би эшекяссыга середиң-ә! (Хоҗаның алкымында
гүлйәр) Би эшекгарна середиң-ә! Хах-хах-ха. (икинҗи гелне)
Сен би ышарада адам дийип ашык болдуңмы? Артист дийип
ашык болдуңмы? Хах-хах-ха!
Икинҗи гелин. Байлыгына ашык болдум-да!
Биринҗи йигит (биринҗи гелне). Сен мунуң нәмесине ашык
болдуң? Бу хов, бушмен! Бу-хов неандертал!
53
Биринҗи гелин (Кыяда). Вай, вай, Кыятҗан, би албассы билен
нәдип яшашып йӛрсиң? Бейле мусаллатдан диңе ӛлүп сыпып
боляндыр!
Икинҗи гелин (Хоҗа). Вай, вай, багтыятан кантушҗан, би атайры
билен нәдип яшашып йӛрсиң? Булар ялы арвахдан диңе ӛлүп
сыпып боляндыр!
Биринҗи йигит (ханҗарыны гезейәр, сапанчасыны аляр, икинҗә).
Гардашым, ханы комедияны гутаралы!
Икинҗи йигит биринҗиниң ханҗарына ханҗарыны чаляр.
Икинҗи йигит. Гардашым, атып ӛлдүрелими я дамагыны
чалалымы?
Пайтык төверегине, Огулла үм билен дүшүндирйәр.
Пайтык. Онуң алы хезретлери сунгатың ады билен, чозуң душман
үстүне!
Пайтык биринҗи йигидиң, Кыят икинҗи йигидиң үстүне товусяр.
Огулла, Шейда, Эҗеш дагам гелинлериң үстүне бөкйәр. Гык-бак,
якатутды сөвеши башлаяр.
Гох-галмагал. Аял артистлер ики гелни богалап, арасына аляр, Шейда
биринҗи, Огулла икинҗи гелниң башына дүйрленен сачындан пенҗе
уруп гыгыряр. Париклер оларың элине гелйәр. Кыят билен Пайтык ики
йигит билен сөвешйәр, кимсиниң әйнеги гачяр, шляпасы гачяр. Кыят,
Пайтык, Эҗеш, Шейда, Огулла аңк боляр, себәби оларың йигит дийип
сөвешип йөрени Узук билен Керешме, гелин дийип уршаны Дөвлет билен
Гаммар.
Дөвлет, Гаммар, Керешме, Узук дагы вахахайлашып гүлүшйәр. Пайтык
билен Огулла вахахайлашып гүлүшйәр. Кыят, Хоҗа, Шейда, Эҗеш дагы
йүзүни эгшидип гүлүбем биленок, аглабам.
Пайтык. Хах-хах-ха, Кыят Кепбанич, асыл сен Узукдан еңлип
йӛрмиң?! Хах-хах-ха!
Огулла. Кантуш, асыл сен Керешмеҗандан басылып йӛрмүң?
Шейда (кантушы гуҗаклаяр). Вай, вай, юмрулан оҗагам яңадан
дикеләйдим-мов!
Эҗеш (Кыяды гуҗаклаяр). Вай, ӛлен йүрегим, яңадан
җанланайдым-ов!
Пайтык (Огулла). Вай, икимиз болса ене дул галайдыкмы?!
Огулла эл чарпып Пайтыга гүлүп башлаяр.
Огулла. Вай, вай, сениң Огулбег дийип ашык болуп йӛрениң
Дӛвлетҗан экен-ә! (гүлйәр)
Пайтык. Огулла, Огуллаҗан, акыллыҗа бол, ѐгсам мен саңа
ӛйленер отурыбирин!
54
Огулла. Ёк, сен акыллыҗа бол, ѐгсам гош бирикдирәгеде сенем
кантушың гүнүне дүшүрерин!
Пайтык. Огуллаҗан, мени кантушың, гүнүне дүшүр!
Шейда. Бейле томашалы гүн той күйсейәр!
Огулла. Эгоист болма, яшлары ӛңе дүшүрели, Пайтык!
Дөвлет. Узукҗан, дурмуша чыкмага горкмасана! Гезегимизи
халыпалара бермәли.
Узук. Вай, горкайынмы? (юваш) Той пулуңы бир җемледиңми?
(Дөвлет баш атяр, Узук онуң агзыны ысгаяр) Вай, агзындан
сүйдүң ысам гидипдир. Ынха мен горкмамы гойдум!
Кыят. Яшлар, яшлар, бизиң гүнәмизи гечевериң!
Кыят, соңра Хоҗа дызына чөкүп яшларың өңүне дызанаклап баряр.
Кыят. Аперин!Аперин! Биз сизиң талантыңыза…
Хоҗа. Зехиниңизе, уссатлыгыңыза баш эгйәрис!
Дөвлет. Халыпалар, гӛдек ойнумызы багышлавериң!
Шейда (Хоҗаның аркасындан гуҗаклаяр). Вай, кантушым, ене
маңлайымдан чыкайдыңмов!
Пайтык. Бай, томаша болдов!
Огулла. Ынха, муңа оюн диерлер!
Кыят. Ынха, муңа хакыкы оюн диерлер!
Халыпалар-яшлар бири-бирини гуҗаклаяр.
Пайтык. Ай, миллет тоя гелевериң-эй, тоя гелиң!
Огулла. Тамадаңыз билен биле гелиң!
Олар бири-бирине голайлаяр, хер артист өз ярының янына баряр.
Артистлер томаша залына баш эгйәрлер.
Перде.
55