Ynha, muňa oýun diýerler! - 3

Пайтык. Валла, мен гулагыма ынанамок! Хоҗа кантуш хелейинден
горканок! Кыят Кепбан хелейини әсгеренок! Хай-ха, якын
гүнлерде кыямат гопяр, кыямат!... Огулла, Огулла, сениң әриң
акыллы экен! Вагтында ӛлүп сыпыпдыр!
Огулла. Сениң хелейиң болса акмак экен! Сенден дагы гачып
гидип!...
Гүлүшйәрлер.
Единҗи гөрнүш.
Сахнаның өңүнден айдыма хиңленип, Хоҗа биле Кыят баряр.
Хоҗа. Хемраның җанын алмага, Хемраның җайын алмага яр
гырмызы гейинәйипдир, гейинәйипдир… Эй, Аллам, ахыры
мен сениң дүнйәңде яшабам гӛрдүм-ов! Җаным гӛненәйд-ов!
Кыят. Хамыды сыпырылып, арабадан бошадылан ат ялы…
Олар гечип гидйәр. Сахна ягтыляр. Эҗеш билен Шейда чай башында.
Кыят (аяллары гөрүп аңк боляр). Вай, сиз хачан гелдиңиз?
Хоҗа. Ярым салкын аэропортда отуранымыз хайп бол-дов!
Кыят (Эҗеши ичгин сынлап). Эй-хо! Ай-хо! Асыл сен ярымай
курортда болуп товланып дуран гайтарма болайыпсыңов! Пахпах чырпынып дуран новҗуван гелин болайыпсың-ов!
Эҗеш (йылгырып киная билен). Ярымай курортда дынч алып,
гайтарма болайыпдырынмы?
Кыят. Вах, гайтарманың гайтармасы-ла!
Эҗеш (киная). Онда биз бир аям гидип гӛрели!
33
Хоҗа (Шейданы сынлап). Кыят Кепбанович, икимизи йүрекли
билмел-ов! Ики саны сувперисини җанпенасыз-затсыз Аваза
уградып гойберипдирис! Шейдам, сиз хачан гелдиңиз?
Шейда (элҗирейәр). А сиз хачан гитдиңиз?
Хоҗа. Гара даң билен аэропорта гидип, ѐлуңыза гарадык отурдык.
Шейда. Биз дүйн гүнортан гелдик. Дүйн ниреде отлап-сувладың?
Хоҗа. Дүйн Гулмырат багшы тоя чагырды… Дүйн тойда болдук…
Эҗеш. Биз бәш гүн мундан озал гелдик! Сиз бәш гүнләп ниреде
болдуңыз?
Кыят. Хоҗа Хайыдович, гелинлер бизден сораг эдип дурлар-ла?
Эҗеш. Элбетде, сораг эдип дурус… Бәш гүн ниреде болдуңыз?
Хоҗа. Кыят Кепбанович, хакыкаты айдаймасак болмаз!
Кыят. Вах, айдар ялы хакыкатмы шол! Эҗеш, биз пис иш этдик!
Биз Пайтыгың хапасына буланып веҗера иш этдик! (Хоҗаның
гөзлери хөвленйәр) Айтмага-да утанян… Эҗеш, биз бәш гүн
Пайтык билен тойларда тамадалык эдип пул газандык…
Эҗеш. Ханы газанан пулларыңыз?
Кыят (янтилинден җаң эдйәр). Пайтык, гелнеҗелериң сениң биле
тоя гидип, тамадалык эдип үч мүң манат газананымыза
ынанмаяр. Үч ярым минут пурыҗа! Газанан үч мүңүмизи алып
гел! (телефоны япяр). Гӛр-ха Хоҗаҗан дүнйәни! Биз-ә эркек
болуп габанман хелейлеримизи курорта уградяс, булар болса
бизе мүңкир!
Хоҗа. Шейдам, дүнйә гелип сенден башга зенана середен
дәлдирин! Сенден башга зенаны хыялыма-да гетирен дәлдирин!
Сенден башга зенаны дүйшүме-де гирдирен дәлдирин!
Эҗеш. Вай, биз сизе бивепалык этдиңиз дийдикми? Нәме ӛзүңизи
аклашып дурсыңыз?!
Шады-хоррам халда Пайтык гелйәр.
Пайтык. Охо-хо-хов, театрымызың йүзүниң тувагы гелипдир!
Театрымызың шаны-шӛхрады гелипдир… Эҗеш Амановна,
Шейда…гелне, ялкымлы салам! (үч мүң манады стола гойяр)
Ынха муңа пул диерлер. Кыят Кепбанич билен Хоҗаҗан мениң
ызыма дүшенинде бир йылдан Рокфеллер боля!
Шейда. Сиз нәме дийип пулы Пайтыкда гойяңыз?
Эҗеш (өй телефоның дүвмелерини басып отуршына). Ӛзлери
йитирендирис ӛйдүп горкандырлар…
Пайтык. Мениң отда янмаян сейфим бар. Сейфи барың-кейпи бар!
Хах-хах-ха!
34
Эҗеш. Алев. Аманат кассамы? Бикеҗан, салам! Сен бизиң
артистимиз Пайтык Перманичи танаямың?
Эҗеш телефоның сес гүйчлендириҗисини басяр, Пайтык яяплаяр.
Бикәниң сеси. Вай, Пайтык хусыды танамаян бармы? Ол яңыҗа
маңа лак атып, сүйшүринтгисинден үч мүң манат алып гитди.
Эҗеш. Саг бол, Бикеҗан!... Беглер, инди нәме диерсиңиз?
Хоҗа (өзеленйәр). Кыят Кепбанович, инди хакыкы хакыкаты
айдаймасаң-булашяр!...
Кыят (азгырыляр). Хакыката ким ынаняр!
Хоҗа (зарындан найынҗар). Гелинлер, биз бәш гүн мундан озал
Ашгабада гитдик. Драматург Селим Хайдаров билен
комедияның үстүнде ишледик…
Эҗеш. Комедия делҗемиди?
Шейда. Комедия оваданҗамыды?
Эҗеш. Комедия яшаҗыкмыды?
Шейда (әрине дызаяр). Ай, тентек, биз мундан он гүн ӛң гелдик!
Эҗеш (адамсына сүрүнйәр). Ай киши, биз гиден гүнүмиз эҗемизи
еримизе уградып ӛе гелдик! Болуң, бахана тапың, бахана!
Кыят. Эҗешҗан, инди ӛзүң бахана тапышаймасаң, бизиң
баханамыз гутарды…
Шейда Хоҗаның янына барып габыл телефоның дүвмесине басяр.
Габыл телефондан язгы сес яңланяр. Хоҗа өз сесини эшидип хайранлар
галяр.
Шейда. Мениң албассым киммиш?
Огулла. Айяр аждарха! Сен нәме хелейиңиң албассы,
аждархадыгынам билеңокмы! Дессине бир хорҗун бахана
билен ӛйүңе гел. Арвахың курорта гитмән ызына гелипдир!
Шейда. Мениң Шейда билбилим арвах, албассы, аждарха болдумы
инди?
Огулла. Ай, акмак, сен серхошмың? Ӛйүңе гелип билдигиң
депәңде кыямат гопяр!
Шейда. Огулла, Огулла, хелейинден горкян кантуш ѐк бу ерде!
Огулла. Сен хелейиңден горкаңокмы?
Шейда. Горкамок! Ӛе бардыгым Шейда атлы шол шейтаның,
албассының, арвахың талак хатыны элине берип, сыртына
шакырдык дакярын мен.
Шейда янтили өчүрйәр.
Хоҗа (аңк). Вай, мен нәмелер самахыллап дурмуң?
Шейда. Хава, сен нәмелер самахыллап дурсуң?
35
Эҗеш Кыядың янына барып габыл телефоның дүвмесини
басяр, телефондан өз сесини танап Кыят алҗыраяр.
Пайтык. Ӛзүңе ики ѐла салам! Башлыкҗан, сен ниреде?
Эҗеш. Хах-хах-ха! Албассысыны курорта уградан Кыят Кепбанич
нирде бор ӛйдйәң?! Хах-хах-ха! Кыят Кепбанич учмахда!
Акгаңлар учмахың хүйр-перилери билен дүнйәниң дәли
дӛвраныны сүрйәр!
Пайтык. Акгамҗан, Эҗеш Амановна курортдан ызына гелипдир!
Ӛйүңе басым гел, саңа довзах гарашяр! Башлыкҗан, канда
болсаңам дерхал гел!
Эҗеш. Сен нәме мениң кейпиме кых берҗек болямың?
Пайтык. Башлыкҗан, ики ѐла, үч ѐла башлыкҗан, мен саңа Эҗеш
Амановна ызына гелипдир диййән! Я сен серхошмың? Ӛе
гелдигиң Эҗеш Амановна асманы агдарып, дүнйәни
дүңдерйәр!
Эҗеш. Хах-хах-ха! Бар Эҗеш Амановна айт, асманы агдарҗак
болса, йүп тапып берйән! Ери дүңдерҗек болса лом тапып
берйән! Хош акгаңлар кейп чекйәр, кейп!
Эҗеш. Кыят Кепбанович, телефонлары чалшанымызың себәбине
инди дүшүндиңми?
Хоҗа багырып, дызанаклап Шейданың алкымына баряр.
Хоҗа. Шейдам, мен ӛлерин, йитерин, эмма бейле сӛзлери айтмаян!
Шейда. Сес сениңкими?
Хоҗа. Сес мениңки, эмма бейле сӛзлери айтмага менде физики,
анатомики, физиологики, психологики укып ѐк! Менде бейле
сӛзлүк составы ѐк!
Эҗеш (хешелле какып яңсылаяр). Хә, учмахда дәли дүнйәниң
дӛвраныны сүрдүк дийсене!
Хоҗа (атылып туряр). Кыятҗан, биз дәлирәпдирис! Дәлирәнимизи
билмән дәлирәпдирис! Биз ӛлсек-де бейле сӛзлери айтмаяс!
Пайтык (четде дуршуна гөге голуны гөтерип). Эй, Аллаҗан,
вагтында албассымдан айраның үчин ѐлуңа бир маң гоюн!
Огулла (гөге голуны герип). Эй, Худайҗан, вагтында әрими
йыгнаның үчин ѐлуңа бир маңрамаз гоюн!
Эҗеш (Кыяда). Ханы гӛтерил ӛйден!
Хоҗа Шейданың алнында дызына чөкүп.
Хоҗа. Шейдаҗан, гӛтерил дийме! Хәзир… хәзир инфаркт болуп
ӛлейин!... Паралич болуп ӛлейин!... Җынлырап, дәлирәп
ӛлейин!
36
Эҗеш (Кыяда). Дерхал гӛтерил ӛйден! Паты-путың почта билен,
талак хатың электрон почта билен барар!
Гапы какыляр. Соңра гаты-гаты какыляр. Эҗеш гапа уграяр. Шейда
Кыядың янына баряр.
Шейда (юваш). Кыят Кепбанович, хәзир мен гӛзбагчы болуп, сизиң
гӛзүңизи баглан борун! Сизе дүрли совал берен борун, сизем
бейик артистлигиңизи гӛркезип, перишде ялы пәклигиңизи
субут эдиң!
Кыят билен Хоҗаның йүзи ягтыляр.
Эҗешиң сеси. Кыят Кепбаныңызы йитирен ериңизден гӛзләң!
Сес. Сиз ким?
Эҗешиң сеси. Мен хич ким?
Шейда гапа голайлаяр, йөне ол томашача гөрүнйәр.
Шейда. Ханы мениң сапанчам! (гапа тарап гыгыряр) Кыят Кепбан
герекми саңа! (Голуны сапанча эдип атяр, эмма хакыкы
сапанчаң сеси яңланяр) Ал саңа Кыят! (атяр) Ме саңа Кыят!
(атяр, хакыкы сапанчаның сесини эшиден дашкы адамың,
гүпүрдәп гачян сеси эшидилйәр. Икисем гайдып гелйәр.)
Эҗеш. Сен энтегем ӛйдеми, дерхал гүм бол!
Хоҗа. Ынха, гүм болдум Шейдам! Ынха, ѐк болдум Шейдам!
Шейда. Эҗеш Амановна! Хәзир мен буларың гӛзүни баглайын,
әхли эден пыссы-пыҗурлыкларыны ӛзлерине айтдырып, соңра
ковалы булары.
Эҗеш. Вай, сен гӛзем баглап билйәмиң?
Шейда. Дүнйәни баглап йӛрен Шейданың билмейән зады бормы?
(Ол гөзбагчы болуп, гөзбагчының херекетлерини эдип Кыядың
гөзлерини баглаяр). Кыят Кепбанович, сен илкинҗи гезек хачан
ашык болдуң? Киме ашык болдуң?
Кыят (артистлерче). Мен…мен он дӛрт яшымда Эҗегүле ашык
болдум…
Шейда. Башга киме ашык болдуң?
Кыят. Башга… Башга хич киме!
Шейда. Иң соңкы гезек ким билен болдуң?
Кыят. Мундан… мундан он алты гүн озал Эҗеш билен!
Шейда (есер йылгырып). Перишде бол-а, перишде болмуш!
Эҗеш бирнеме ынҗаляр. Шейда Хоҗаның гөзлерини баглаяр.
Шейда. Кыят Кепбанич билен нирәк гитдиңиз?
Хоҗа. Ашгабада гитдик!
Шейда. Ашгабатда нәме ишледиңиз?
37
Хоҗа. Ашгабатда мыхманхана ерлешип, драматург билен
комедияның үстүнде ишледик.
Шейда. Башга нәме этдиңиз?
Хоҗа. Гиҗе ресторана гитдик. Ийдик-ичдик. Соң бизи ики гелин
танса чагырды… Танс этдик…
Шейда. Онсоң нәме этдиңиз?
Хоҗа. Онсоңмы?... Онсоң гелинлери Селим Хайдаровың дачасына
чагырдык…
Эҗеш (Хоҗа). Гелинлер яшаҗыкмыды?
Хоҗа. Буввв! Яшаҗык, оваданҗа, нашыҗа җеннетиң җүйҗелери
экен!
Шейда. Онсоң нәм этдиңиз?
Хоҗа (дылым-дылым эдип). Онсоңыны айдар ялы дәл-ләй!
Шейда. Айдар ялы дәлем болса айт.
Хоҗа. Онсоң (шапбылдап). Онсоң яшаҗык, новҗуван гелинлер
билен айыш-эшретде дӛвран сүрдүгов! Кыят Кепбанич билен
кейп чеке-чеке, гӛвүн солпудан чыкдыг-ов!
Кыят (Хоҗа шарпык чаляр). Эй, сен нәмелер дийип дурсуң?
Хоҗа. Бай-бай хезиллер этдиг-ов! Бай-бай гӛнендигов!
Кыят ене урҗак боляр, Шейда онуң өңүни далдалаяр.
Шейда. Хоҗа, мен Шейда!
Хоҗа. Сен Шейда дәл, сен Шейтан! Сен албассы, ал-арвах, айырха!
Шейда (алҗырап элеврейәр). Вай, асыл мен би ишигайданы
хакыкатдан гипнозлайыпдырын-а! Вай-вай, мен хакыкы
гӛзбагчы экеним-ә!
Хоҗа. Дӛвүр, дӛвүр кимиң дӛври! Хоҗа Хайыт билен Кыят
Кепбаның дӛври! Хах-хах-ха, мен ашык, мен новҗуван гелниң
ашыгы!
Дуранларың хеммеси аңк. Чыра сөнйәр.
Секизинҗи гөрнүш.
Хоҗа өйүнде сөм болуп дур. Шейда гөчгүнли халда җайда
айланяр.
Шейда. Хах-хах-ха. Бай, бай мен есерҗе экеним-ов! Асыл мен гӛз
баглап билйән җадыгӛй экеним-ов!
Хоҗа (яраняр). Ӛзем яман баглаяңлай! Асыл гӛзүми-дилими,
аягымы-элими баглап ташлайдың!
Шейда. Мен озалам ӛзүмиң йӛне-мӛне хелей дәлдигими билйәдимле!
38
Хоҗа. Хей, сен йӛне-мӛне гелин бормың?... Мен саңа ниҗе йыллар
бәри айдып гелйән: Шейдам сениң шар гара гӛзлериңде җады
бар, гудрат бар, керем бар, керамат бар – дийип!
Шейда. Асыл мен назарларымы чархлап томашачылара дикан
гарасам, гӛргүлилериң деми тутуля диййәдим-ле! Хах-хах-ха,
мен җадыгӛй Шейда!
Хоҗа. Сен хакыкатдан-да җадыгӛй перизат!
Шейда шеррайлыгына башлап Хоҗаның алкымына барып
гыгыряр.
Шейда. Элбетде, мен җадыгӛй перизат! (якасындан пенҗе уряр) А
сен азгын Дон Жуван! Вах, сен харамхор Казанова! Кыят
Кепбанич билен нәме ишлер гайран болсаң, дерхал айдып бер!
Хоҗа хезиллер эдип гүлүп башлаяр, гитдигиче гаты гүлйәр,
чындан гүлйәр, гөзлери яшаряр, хатда Шейда оны дәлирәндир
өйдүп горкуп башлаяр.
Хоҗа. Хах-хах-ха, Шейдам! Мен Кыят Кепбаничден Хоҗа кантуш
ясадым!... Вай-вай, ӛмрүмде биринҗи сапар шейле хезиллер
эдип ойнап гӛрдүм-ов! Бай-бай мен зор артист болупдырын-ов!
Хах-хах-ха! Шейдаҗан, шумат Кыят Кепбаничиң ягдайы
ничикдир? Хә?
Шейда. Сен гүлен болуп менден сыпмарсың! Дерхал яшаҗык,
оваданҗа, нашыҗа гелинлер билен эден пис ишлериңи айдып
бер!
Хоҗа. Шейда, Шейда, мен оюн этдим. Кыят Кепбанич отурса-турса
«Мен дүйн Эҗеше сӛгдүм! Мен ӛңңүн Эҗешиң үстүне
гыгырдым! Мен ӛңңүси гүн Эҗеши какыш-кукуш этдим!»
дийип Гӛроглы болан боляр! Хах-хах-ха, хелейгулы Херрелбай!
Шейда. Сен маңа Кыят билен эден харамылыгыңы айдып бер
диййән!
Хоҗа. Ай, Шейда, вай Шейда! Сен ики саны хелейгулы
гӛргүлилере мүңкүр болуп акмакмы? Хей, мениң ялы
кантушың, хей Кыят Кепбан ялы хелейгулының йүзүне
яшаҗык, овадан, нашыҗа гелинлер середерми?! (йүзүни
пенҗиләп аглаяр)
Сессиз сахна
Овадан саз билен сахна ягтыляр. Эҗеш өз җайының сагында
торсарып дур. Огулла билен Узукҗемал оңа ялбарып төвелла эдйәр.
Солда Кыят Кепбанович сортдурып дур, Пайтык билен Дөвлет онуң
39
дашында пырланып төвелла эдйәр. Овадан саз. Ахыры төвеллачылар
Эҗеш билен Кыядың өйкесини язярлар. Пайтык билен Дөвлет Кыяды
зор билен Эҗешиң янына элтип саламлашдыряр. Кыят гөвүнҗең,
Эҗеш ызалы йылгыряр. Саз соңланып чыра сөнйәр. Төвеллачылар иш
битирип даша чыкярлар.
Пайтык. Зордан ярашдырайдыг-ов!
Огулла. Вай, олар айрылышайса, театрымызың багты ятяр ахыры!
Пайтык. Йӛрүң, Эҗеш билен Кыядың ярашанының шанына мен
сизе зыяпат берйән!
Өз җайындан атылып Шейда чыкяр, ызында гөзгыны Хоҗа.
Шейда. Гыйв, гыйв, бизе тӛвелла этмән нирәк баряңыз?
Огулла. Вай, сизе тӛвелла нәмә герек?
Пайтык. Сиз барыбир айрылышмаяңыз ахыры!
Шейда. Биз нәме дийип айрылышмаяс? Биз нәме Эҗеш билен
Кыятдан кеммишикми?!
Хоҗа (гөзгыны ялбаряр). Шейдам, җаным, биз айрылышмаяс,
айрылышмаяс!
Огулла. Эшитдиңми, сиз айрылышмаяңыз!
Шейда. Хей шу масгарачылыкдан соң биз айрылышмарысмы? Хей,
мен шу бивепа эшекяссык билен биле яшарынмы?!
Хоҗа. Шейдаҗан!
Шейда (әрине гыгыряр). Бол айрылышяс дий!
Хоҗа (найынҗар). Шейдаҗан хак айдяр! Биз айрылышяс!
Шейда. Эшитдиңизми? Биз айрылышяс!
Огулла. Сизиң чыныңызмы гыз?
Шейда. Элбетде чынымыз!
Пайтык. Кантуш, сениңем чыныңмы?
Хоҗа (гөзгыны). Чынымыз ӛйдйән…
Пайтык. Шейда, сен ӛмрүңе дул отурҗакмы? Сен Хоҗа ялы гулы
кайдан тапарсың?
Огулла. Вай, ялбарма айрылышсынлар! Шейда җан Хоҗаны
ковдугы, кантуша мен эе чыкарын! Саңа-да Шейданы алып
берерис!
Шейда (азгырыляр). Вай, мен шу эшекгарна барарынмы?
Дөвлет (чына беримсиз яңсы). Хай гарамаңлай Шейда еңңе! Сеңки
я эшекяссык, я эшекгарын!
Огулла. Йӛр, Кантуш, мен сени депәме тәч эдер мен!
Шейда. Тоба, тоба, сиз бириниң гүнүни булаҗак боляңызмы?
Огулла. Бириниң гүни буланяр, бейлекиңки дүзелйәр! Хах-хах-ха!
40
Дөвлет. Айрылышың, бирлешиң! Аллаҗан керем-дә! Ынха,
алланәме ики саны той! Огулла билен Хоҗа какамың тойының
тамадасы мен!
Пайтык. Бизиң тоюмызың тамадасам сен болавер иним!
Шейда. Тоба! Тоба! Йӛр кантуш, би пәли пислериң йүзүни
гӛрмегем болмаяр!
Хоҗа. Йӛр эзизим…
Шейда Хоҗаның голундан тутуп җайына гирйәр, төвеллачылар
гүлүшйәрлер. Чыра сөнйәр.
Сахна ягтыляр. Кыят гам-гусса өврүлип, серимсаз дур. Эҗеш сахнада
хер яна йөрәп, найынҗар, зарын гүрлейәр.
Эҗеш. Кыят! Кыят! Мен йигрими йыллап, сениң адың билен,
гурсагымда якан одуң билен яшадым. Мен гыммат-гыммат
гейимлери гейип, нәхили безенип-бесленен болсам, диңе сениң
гӛвнүңи авлаҗак болуп, гейиндим. Мен деликатес затлары
ийип-ичен болсам, диңе серви кадды-каматымың нәзиклигини,
эйҗеҗиклигини сейисләп, сениң ышкың алавлатҗак болдум.
Мен гүнде нәче ѐла сува дүшүп, крем барыны чалып, мүшкиэнвер барыны сепинен болсам, диңе саңа кейпи-сапа берҗек
болдум. Эй, Аллам, мен ниҗе йыллап берхиз саклап, диңе саңа
сӛвер яр болҗак болдум! Саңа эден шунча ыхласымы Аллаҗана
эденимде, мен бу махала ягшызадалара саташып, ялканып
кераматлы кишә ӛврүлердим! Ынха, сенем мениң ышкымың
йүзүне уруп, ыхласымы, сӛйгими бир харам ганҗыга
чалышдың! Кыят, Кыят, мен сениң билен ярашып билерин,
йӛне, йӛне мундан бейләк яг билен бал ялы гатышып билмен!
Кыят дызына чөкүп, оңа ялбарып башлаяр.
Кыят. Эҗеш! Эҗешим, галат, әхлиси галат! Сен маңа Худая
ынанан ялы ынан!
Эҗеш голуны салгап уграяр. Ала шовхун болуп безенен, бесленен,
гөзлери гара әйнекли Биринҗи гелин гелйәр. Ол Кыядың дашында танс
ойнап, айдым айдып башлаяр. Эҗеш аңк болуп ызына доланып, ваканы
сынлаяр.
Биринҗи гелин. Гара даглаң арсланы сен Кыятҗан! Гарлы дагың
аждары сен Кыятҗан! Шейк! Шейк! Шейк! Чекели кейп! кейп!
кейп!
Биринҗи гелин Эҗеши гөрүп тисгинен боляр.
Биринҗи гелин. Вай, Кыятҗан, би арвах ялы кемпир ким?... Вай,
би кемпик кемпир сениң эҗеңми? Ай, ѐк, бейле бедрой кемпир
41
сениң ялы гӛрмегей йигиди догруп билерми?... Вай, я би
албассы сениң хызматкәриңми? Тоба, тоба, хей бейле
ышарадам хызматкәр саклап бормы, Кыятҗан?
Кыят шок болуп гепләп биленок.
Эҗеш (Кыяда). Кыят, би… ким?
Биринҗи гелин. Вай, маңа ким диер ялы сен ким? Кыятҗан, би
айырха ким?
Эҗеш. Кыят, би мыррых ким?
Биринҗи гелин. Кыят, би албассы ким?
Эҗеш. Мен Кыядың аялы? А сен ким?
Биринҗи гелин (җакҗак гүлйәр). Вай-вай, ышарат, Кыят ялы
герчегиң сениң ялы аялы бормы?
Кыят (зордан саковлап). Ол мениң аялым, а сен ким?
Бирниҗи гелин. Вай, ханы сен «аялым рак болуп, үч йыллап
ѐрган-дүшекли ятып, ахыры ӛлүп башымдан совулды»
диймәнмидиң? Вай, сен «мен саллах» дийип, ант ичип, авы
яламанмыдың?
Кыят. Аслында сен ким? Мен сени танамок!
Биринҗи гелин. Вай, сен мени танаңокмы? Ярым айлап ӛйүмде
сермес болуп айыш-эшрет чекениңде, мен сениң сӛвер
ярыңдым, инди бир шум кемпирден горкыңа мени
танамадыкдан болуп дурмуң? (Эҗеше голайлаяр) Я харам
хелей, сен мениң Кыядымы җадылап, догалайдыңмы?!...
Кыятҗан, мениң сӛвер ярымдыр! Кыятҗан мениң әримдир!
Кыятҗан,
мениң
(Огулла
гапыдан
гелйәр)
мениң
гарындашымдыр…
Кыят (хайран). О нәхили мен сениң гарындашың?
Биринҗи гелин (Кыядың якынына барып, ювашҗа). Вай, ниҗе,
гиҗе-гүндиз гарны гарна гойсак гарындаш борсуң-да! (Эҗеше)
Кыятҗан,
мениң
гарындашымдыр,
яссыкдашымдыр,
дүшекдешимдир, ол мениң сӛвер ярымдыр!
Кыят. Оварра бол, масгара, веҗера айырха! Мен сени, сен ялы
ахлаксызы танамок!
Биринҗи гелин. Асыл сен мени танаңокмы?... Хах-хах-ха! Кыят
Кепбан, сен маймын ялы Хоҗа кантушың билен мениң
байлыгымы совурып, мейлис гураныңда мен сӛвер ярыңдымда,
инди мени танамаян болямың?... Сен мени самсык хесиплеме,
сен мениң билен нәхили айыш-эшрет эден болсаң, барыны
видео яздырдым… Ынха, мен олары башлыгыңа иберерин,
42
хәкиме иберерин, министре иберерин! Мен сени агаларыма
айдарын!
Огулла (келлесини тутуп). Охо-хо-хов, перишде диййәнимиз
писсиман болуп чык-дов!
Биринҗи гелин. Хош, Кыятхан, сениң билен диңе казыханада
кеплешерис!
Ол тасанып гидйәр. Эҗеш сүем бармагыны узадып, шейле бир
җынссыз гыгыряр, зарбына чыралар өчүп, сахнада ер титрейәр. Кыят
ики яна ыранып, йыкылмаҗак болуп ере япышяр.
Аванссена
Сахнаның өңүнден биринҗи гелин йылгырып гелйәр. Гаршысындан
чыкан Пайтык гелни гөрүп шок боляр.
Пайтык. Аршдан гелен ак гелин, салам!...
Биринҗи гелин. Салам!
Пайтык. Асманың ак мелеги, сизе җанпена герек дәлми?
Биринҗи гелин (элҗирәп). Хи-и!
Пайтык. Сизе Җопбан бай ялы бай гул герек дәлми?... Сизе хан
талабан герек дәлми?!
Биринҗи гелин (элҗирәп). Хи-и!
Пайтык. Сизе машыны билен гуллук этҗек шопур дагам герек
дәлми?! (гөге середйәр) Эй, Аллам, еди гүн бәри чеп гӛзүми
чекдирип, асыл мени Багта душурҗак экениң-ә! Ай овадан
гелин, сизе уградыҗам герек дәлми? Мен сизи багта сары,
байлыга сары уградаяйын!
Биринҗи гелин (элҗирәп). Хи-и!
Пайтык. Ай, нәзенин гелин, гӛзүңиздәки әйнеҗигиңизи айырайыңда!
Биринҗи гелин (элҗирәп). Хи-и! Әйнегими айырсам ашык
боларсыңыз.
Пайтык. Вай, эйҗеҗик җүйҗеҗик, мен эййәм ашык болдум…
Гӛрен бадыма ашык болдум!
Биринҗи гелин. Вай, гӛрениңизе ашык бор ялы сиз нәме
артистми?
Пайтык. Ёк-эй, Худай сакласын! Хей менем артист борунмы?
Нашыҗа гелин, вәшиҗе гелин, сүйҗүҗе гелин, (якынына барып
гулагына пышырдаяр) мен шәхерде белли бай! Мен велаяды
баглан тамада! Мен хер хепдеде ики-үч ашыгы той-томаша
билен магшугына душурып багтлы эдйән! Эмма ки шу гүне
43
ченли ӛзүм шол багтдан җыдадым! Йӛр, овадан гелин, мен сизи
ловурдап дуран Багтыңыза сары, Байлыга сары уградайын!
(гөге середйәр) Эй, Аллам маңа түкениксиз байлык берип,
ахыры Багтам берҗегиңи билйәдим… Ак гув ялы ак гелин йӛр,
мен сизи тоя сары уградайын!
Биринҗи гелин (элҗирейәр, товланяр). Вай, мен утанян-да…
Пайтык. Вай, сиз утансаңыз хас-да эйҗеҗик болян экениңиз-ә!
Вай, мениң утанҗаң багтым-эй…
Олар гечип гидйәрлер.
Хоҗа өйүнде пенҗесини кә йүзүне уруп, кә герип хем аглаяр, хем
вахахайлап гүлйәр. Онуң агасы гүлкә, гүлкиси ага меңзейәр.
Томашачылар, Шейда – оны дәлирәндир өйдйәр, себәби онуң җынсам
үйтгәпдир.
Шейда. Эй, гиппопотам тимбукту! Сен аглаямың я гүлйәмиң?
Хоҗа. Хах-хах-ха! Мен Кыят Кепбандан Хоҗа кантуш ясаным
үчин гүлйән, ӛз дүшен ягдайым үчин болса аглаян. (Ол аглаяр
ве гүлйәр)
Шейда. Эй, динозавр, Хоҗаназавр!...
Хоҗа. Шейдам! Шейдаҗан, сен мени ӛйден ковҗак болямың?
Шейда. Эй, акмак, атамахавр! Хей, мен Шейда гелин әринден
айрылышыпдыр диен ада галарынмы? Үч сагат пурыҗа!
Дессине ӛл! Дерхал габыр бол!
Хоҗа. Хош, Шейдам, йӛне илки гүлүп-гүлүп гүлкүми гутарайын!
Соңра агымы аглайын. Мен ӛлемде табыдымы гуҗаклап
аглаҗагам ѐк, ӛзүм бир сес эдейин-дә!
Ол гүлүп, аглап башлаяр, Шейда голуны силкәп гидйәр. Гапыдан
икинҗи гелин нәзу-керешме билен сүйнүп-саркып, салланып гелйәр. Ол
гелшине Хоҗаны гуҗаклаяр. Хоҗа җынссыз чыгыряр.
Икинҗи гелин. Вай, башымың гӛвхер җыгасы, ким сениң гӛвнүңе
дегди?
Хоҗа (җынссыз гыгыряр). Шейда! Шейдаҗан, дат халас эйле!
Икнҗи гелин. Хош эзизим, мен сени кимден халас эдейин?
Хоҗа (багыряр). Дат! Дат, Шейдам дадыма етиш!
Икинҗи гелин. Горкма. Горкма, Хоҗаҗан, ынха, мен дадыңа
етишдим!
Гыкылыга Шейда гелйәр, ол аңк болуп сынлаяр.
Хоҗа. Шейда халас эйле!
Шейда. Ол албассы ким?
Икинҗи гелин. Хоҗаҗан, ол албассы ким?
44
Шейда. Мен Хоҗаның аялы, йӛне сен ким?
Икинҗи гелин. Вай, Хоҗаҗан, ханы сен «маймын ялы гарры
хелейимиң сыртына депип ковдум!» диймәнмидиң?... Вай,
ярым айлап мениң билен дӛвран сүреңде мен саллах
диймәнмидиң?
Хоҗа. Вай, мен дәлирәпдирин-эй! Ай Эзрайылҗан, аклымы
аландан аманадымы алавер-эй!
Икинҗи гелин. Ах, бивепа азгын! Сен бейдип шеррайлык эдип
менден сыпармың! Мен бир агаларымы алып гелейин!
Харамхор, шу гүнүң ӛзүнде ӛлмесең, сени агаларым ӛлдүрйәр!
Шейда дессине шелайынсырап шейтанлыга башлаяр.
Шейда. Вай-вай, мениң гүним гелипдир-ә! Вай, гүнүҗаным
гелипдир-ә!... Ай, харам Хоҗа сениң оваданҗа ойнашың бар
экен-ә! Нәме дийип шумада менден букуп гездиң?
Хоҗа (аңаляр). О мениң ойнашым дәл.
Шейда. Догруданам, ойнаш диер ялы дәл, оваданҗа гелин экен!..
Овадан гелин, Хоҗаҗан мениң сыртыма депип ковды бил!
Хоҗаҗан мен буҗагаш перини саңа той эдип алып берйән!
Хоҗа. Мен би айырханы танамасам нәме, Шейда!
Икинҗи гелин. Мен энтек саңа ӛзүми танадарын! Мен сени!..
Хоҗа (аглаяр). Вай, Аллаҗан, ӛз берен җаныңы ӛзүң алавер-эй!
Икинҗи гелин, түйкүрен болуп гидйәр, Шейда-да зала йылгырып,
онуң херекетини гайталаяр. Хоҗа улы или билен эйменч аглаяр…
Докузынҗы гөрнүш.
Дөвлет, Узук, Керешме, Гаммар чайлап отыр. Гөчгүнли романтики
танс эдип Пайтык гелйәр.
Пайтык (олара үнс бермән). Бас гадам дидәм үстүне-хей, дар басан
аяҗыкларыңдан, сейли сейрана чыкаңда гар басан
аяҗыкларыңдан, чӛп басан, чӛр басан аяҗыкларыңдан!...
Огулбег-эй, Огулбег-эй…
Дөвлет. Оххо, Пайтык дәде, саңа нә дӛв чалды?
Пайтык. Акгаңлары ышк ели чалды! Аршы аглаң Хумай гушы
дӛвлетли башыма саясына салып, багт маңа йылгырып бакды,
ышк маңа йылгырып бакды!
Дөвлет. Оххо, Пайтык дәдем ӛлмеен учмаха гирипдир-дә!
Гаммар. Ол Огулбег диййәниң оваданҗамы?
45
Пайтык. Увввв!
Гаммар. Яшаҗыкмы?
Пайтык. Буввв!
Дөвлет. Җенап Пайтык Патарракыев, онда сениң ишиң гайдыпдыр!
Оваданҗа, яшаҗык гелин битини ийме хусыды, варагы чыкан
гаррыны сӛерми?!
Пайтык. Ол эййәм сӛйди. Мен ол нәзенине ширин җанымы, ханыманымы, кӛшк ялы җайымы, аманат кассамың депдерчесини
багш эйледим.!
Дөвлет. Оххо! Пайтыгың җанын алмага, яр гырмызы гейнәйипдир,
кӛшк ялы җайың алмага яр гырмызы гейнәйипдир!
Гейнәйипдир! Гейнәйипдир!
Пайтык. Айлан-эй, дәли дүнйә, долан-эй дәли дүнйә! Дәли дӛвран
Пайтык Пермана дӛнйә! Ай, җиҗуш, сиз акгаңлардан
сӛйүшмәни ӛврениң! Мен оваданҗа Еленаны алып гачан Парис,
Җулеттаның ышкына дүшен Ромео! Чао!
Гидйәр. Дөвлет, Гаммар дагы хахалайлашып гүлүшйәр. Учганаклап
Огулла етип гелйәр. Ол ашакы сөзлери айдып сахнада гайып йөр.
Огулла. Хай, сүссек дийсе, мейит дийсе! Бир яш йигит маңа еди
ѐлуң үстүнде лак атып гӛзүни гыпяр-а!
Дөвлет. Еңңеҗан, о йигит гӛрмегей экенми?
Огулла өзи билмезден баш атяр.
Узук. О йигит новҗуван экенми?
Огулла өзи билмезден баш атяр.
Дөвлет (гапҗыгыны чыкарып пул узадяр). Огулла Оррыевна, ал
бушлугыңы!
Огулла. О нәмәниң бушлугы?
Дөвлет. Сен ышка саташыпсың!
Огулла. Вай, мен бир сүссек маңа гӛз гыпды дийип гахардан яңа
ярылҗак болуп дурун!
Дөвлет. Еңңеҗан, сен аршың-күрсүң арасында гайып-гайып учуп
йӛрсиң! Саңа хут Багт гӛз гыпыпдыр! Саңа Ышк гӛз гыпыпдыр!
Огулла. Харам ӛлмүш, яңадан бир душсун, мен оңа нәхили гӛз
гыпмалыдыгыны ӛвредерин!
Гаммар. Хә, гӛз гыпманы оңармадымы?
Дөвлет. Огулла Оррыевна, гач, башыңы алып гач, о йигит яңадан
душайса, сен дурмуша чыкяң!
Узук. Гӛрмегей болса, новҗуван болса, сыпдырма дайзаҗан!
Огулла. Вай, мен гӛрмегей дийип, новҗуван дийип, танамаянбилмейән гелниңе гӛз гыпыбермек бормы?
46
Узук. Вай, Огулла Оррыевна, сиз юрда мешхур актриса, сизи
танамаян бармы?...
Огулла (силкинип өзүни дүрсейәр). Вай-вай, сиз дүнйеден бихабар
нәдип отырсыңыз? Вай-вай…
Узук. Ене нәм болупдыр?
Огулла. Вай, Кыят Кепбаничиң багты ятыпдыр! Хоҗа кантушы
Худай тутупдыр!
Дөвлет. Бәх, биз олары яңыҗа ярашдырып гайтмадыкмы?
Огулла. Яңыҗа ярашдырып гайтдык, йӛне биз гайдан бадымыза…
Кыят Кепбаничиң немеси гелипдир…
Гаммар. Нәмеси гелипдир?
Огулла. Немеси диемде дүшүнәйиң-дә… Немеси-дә… немеси…
Дөвлет (аамсырап). Нәмеси?
Огулла. Аялындан башга аялы…
Дөвлет. Ойнашымы? (Огулла баш атяр) Ох-хох-хо, асыл онуң
ойнашам бармы? Асыл Кыят Кепбанич ойнашлы ограш экен-ә!
Гаммар. Асыл сӛйгиниң нәмедигине дүшүнмейәрем дийдим-ле!
Ойнашлы ограш ышка-сӛйгә нәдип дүшүнсин!
Дөвлет (чыны билен). Огулла Оррыевна, сен дурмуша чыкмага
горкямың?
Огулла. Вай, нәмеден горкайын?
Дөвлет. Ынха, Узукҗемал вели горкя-да! (кепҗебаш болуп
гөвресини чиширйәр) Шварссанегр ялы Дӛвлете дурмуша
чыкмага горкяр!
Узук. Самсык, мен горкарынмы?
Дөвлет. Горкмаян болсаң, йӛр дурмуша чык-да! Йӛр, йӛр!
Узук. Ресторанда той тутмага пул тапмасаң, мүҗеррет ӛтерсиң!
Мүҗеррет!
Огулла вахахайлап гүлүп йөр.
Огулла.
Вай,
гүлүбериң
ахыры!
Шады-хоррам
болуп
гүлсеңизләң… вахахайлап гүлсеңизләң…
Дөвлет. Гүлмеси бизден, йӛне нәмә?
Огулла. Хоҗа кантуш яңыҗа аялы билен ярашып, хыммылдашып
отырка, далмынып немеси гелипдир…
Гаммар. Нәмеси гелипдир?
Огулла. Кыят Кепбаничиңки ялы немеси-дә…
Дөвлет, Гаммар, Узук, Керешме Огулланың гүлкүсине гошуляр.
Шовхунлы гүлки.
Чыра сөнйәр.
47
Онунҗы гөрнүш.
Гамгын саз. Кыят җайда җанына җай тапман ики яна гатнаяр.
Хоҗаның болшунда, өзүни алып баршында бирхили дәлилик бар.
Кыят. Акмак! Сен нәме дийип яш гелинлер билен кейп чекдик
дийдиң?
Хоҗа (самсыклач мөлерип). Вай, Шейдаҗан мениң гӛзүми баглады
ахыры!
Кыят. Гӛзүңи багланда ялан сӛзлемелими сен? Анха, дел хелей
гӛрмән хелейбаз болдук, ӛйден ковулдык… (диш гысяр) Вах,
бейле болҗагыны билемде… (Хоҗа алыслара гарап
додакларыны мүңкүлдедип, лал херекетини эдйәр.) Сен нәдип
дурсуң?
Хоҗа (Кыядың гулагына ювашҗа). Мен айырхама, арвахыма,
албассыма ялбарып дурун! Гаргап дурун! (гаты сесде) Шейда
мени дәлиредип йӛр! Җынлырадып йӛр.
Кыят. О нәхили җынлырадып йӛр?
Хоҗа (төверегине горка гарап, ювашҗа). Шейда мениң гӛзүми
баглан болуп, аклымы апарыпдыр. Доганым, доганҗыгым, мен
ханҗак гарасам… оваданҗа, новҗуванҗа, ярым-ялаңачҗа
гелинлер нәз-керешме билен янына чагыряр.
Кыят (дикан бакяр). Догруданам, сен җынлырап йӛрсүң.
Хоҗа (буйсанчлы, гаты сесде). Ховва, мен җынлырап йӛрүн!
(Кыядың гулагына ювашҗа) Кыятҗан, дүйн болса яшаҗык,
оваданҗа гелин ӛе гелип, «Сӛвер ярым Хоҗаҗан!» дийип
дашымда первана болуп танс ойнады.
Кыят (гең галяр). Ох-хо, сениң яныңа-да яшаҗык гелин гелдими?
Хоҗа (горка, аңк-таңк болуп). Нәме сениң яныңа-да яшаҗык гелин
гелдими? (Кыят баш атяр, Хоҗа вахахайлап будуна уруп
элхенч гүлйәр). Хах-хах-ха, Шейда сенем җынлырадып йӛр!
Кыят. Сениң яныңа серви бойлы, дал герденли, сачлары депесине
дүйрленип боглан овадан гелин гелдими?
Хоҗа. Ёк, мениң ӛйүме гысгаҗык, этли-ганлыҗа (эллери билен
гелниң сыналарыны гөркезйәр) бу тайы шейлеҗе, о тайы
бейлеҗе, бу ери шуң ялы, немеси немеҗе, немеси чемеҗе ве
ш.м-җе гелин гелди.
Кыят (ойланяр). Дур! Дур! Дур! Хоҗаҗан, хайсыдыр бир кеззап
икимизиң гаршымыза пирим-пыррылдак гуруп йӛр.
48
Хоҗа (хош халда). Ёк, мен җынлырап йӛрүн! Эгер мен
җынлырамадык болсам, хей Шейда о гелни маңа алып берҗек
бормыды? Шейда маңа «Хоҗаҗан, буҗагаш овадан гелни мен
саңа алып берйән!» диермиди?... Хоҗа Хайыт капут! Хоҗа
Хайыт дәлиреди!