Ynha, muňa oýun diýerler! - 1

Нобатгулы Реҗебов
«Ынха, муңа оюн диерлер!»
(Телевизион комедия)
(ики сериядан ыбарат)
Ашгабат – 2010 й.
Гатнашянлар:
1. Кыят Кепбанович – нобатдакы режиссѐр.
2. Эҗеш Амановна – аялы, артист.
3. Хоҗа Хайыт – артист.
4. Шейда – аялы, артист.
5. Огулла – артист.
6. Пайтык – артист.
7. Дӛвлет – яш артист.
8. Узукҗемал – адаглысы.
9. Гаммар – яш артист.
10. Керешме – айдымчы.
11. Гайлы ага – Керешмәниң атасы, велаят боюнча күшт
чемпионы.
2
Биринҗи перде
Биринҗи гөрнүш
Перде овадан саз билен ачыляр. Сагдан эгни уллакан сумкалы, эли
чемеданлы Гаммар, солдан Керешме гелйәр. Дуйдансыз душушыкдан яңа
икисем тисгинип гидйәр. Олар бирек-биреге голайлап, бирек-биреге дикан
бакяр.
Гаммар. Керешме...
Керешме. Гаммар… Вай, сен нәм ишләп йӛрсиң?
Гаммар. Мен… мен сени гӛзләп гелдим, Керешме.
Олар бирек-бирегиң гөзлерине гарап бендиван боляр.
Сахнаның өңүнден Дөвлет билен Узукҗемал гелйәр.
Олар Гаммар билен Керешмәни сынлаяр.
Дөвлет (юваш). Дӛвүр, дӛвүр кимиң дӛври! Шол ики новҗуваның
дӛври!
Узук. Йӛр, пәсгел бермәли.
Гаммар. Бай-бай сӛйүшйәрлер-овввв!
Узук. Олар ышка сезевар болупдыр. Шу махал икиҗиги аршыңкүрсүң арасында гайып йӛрендир.
Дөвлет. Олар җадылы ышк дүнйәсинде! Гудрат дүнйәсинде!
Хесерлер дүнйәсинде! Нерессе ӛзүне гелерем велин бойнунда
хамыдың, аркасында йүкли арабаның бардыгыны билип
галар… Бай-бай овадан сӛйүшйәрлер-овввв!
Узук (элҗирейәр). Сен-ә шейдип сӛйүшмәнем оңармадың?
Дөвлет. Мен сӛйүшмәни оңармадыммы? Эйсе мениң алгыр
назарларымың алнында гамыш кимин галдырып дуран гыз
кимди? Узук! Узукҗемалым, мен сени еке бакышда бендиван
эдип ташламанмыдым?!
Узук. Гой, гой! Үч йыл ызыма дүшүп, екеҗе гезек элимден тутубам
билмедиң…
Дөвлет (хонданбәри). Себәби мен ӛзүме белет-дә! Голуңдан
тутдугым сакланып билҗекми мен!...
Узук. Вай, вай, нерессе! (өйкүнйәр) Хер гезек душушыкда еңиң
билен маңлай дериңи сүпүрип, сазанаклап, саңңылдап «бай-бай
би хованың ыссыдыгыны!» «бай-бай хованың совукдыгыны!»
диердиң. Менем ӛз янымдан би йигит метеомеркезде
ишләймесе артистә чыкмаз диййәдим.
3
Дөвлет. Узугым! Сениң шар гара гӛзлериң, аташлы назарың
алныңда дурмакда иш бар. Ашык-магшугы якып-яндырян шол
аташ, шол ышк соң нирә ѐк болуп гидйәкә?
Узук. Нирә ѐк болуп гитсин! Сиз хәки магшугыңызы бейләңизе
гечиреңизден соң гара гӛзлере гарап гӛрйәңизми!
Дөвлет. Узукҗемалым, тайяр бол, хәзир назарымы чархлап гаралув
гӛзлериңе середәймейәсми!
Дөвлет Узуга дикан бакяр. Сахна гелип, гөзлери Керешме билен
Гаммара дүшен Огулла нәмедир бир зада бүдүрәп, энтирәп-тентирәп
Дөвлет дагының янына гелйәр.
Огулла (ызына гараняр). Вай, хазан нәмә бүдүрәйдимкәм?
Дөвлет (чынаберимсиз оюн билен). Огулла Оррыевна, сен ышкасӛйгә бүдредиң!
Огулла. Сиз нәм ишләп дурсуңыз?
Узук (йылгыряр). Биз сӛйгини репетисия эдйәс.
Дөвлет. Ёк, биз ялңыш үстүнде ишлейәс.
Огулла (Гаммар билен Керешмәни сынлап). Хакыкы ашыкмагшуклар экен! Бу махал икиси Алланың учмахындадыр!..
Бири-бирине мынасып яшлар экен! Яшлыгымы ятлайдым…
Дөвлет (аамсыраяр). Вай, Огулла еңңе, сенем… сенем
сӛйүшйәдиңми?
Огулла. Вай, мен нәме адам дәлми?
Дөвлет. Мен сени ышкдан-хесерден, адаты адамдан бейик
артистсиң ӛйдердим.
Узук. Сен Огулла Оррыевнаның нәхили ышка дүшенини бир
билседиң! Огулла гелнеҗемиң романтики роман болмага
мынасып ышкы бардыр…
Дөвлет. Оны нәме дийип мен билемок?
Олар сахнаның солуна чекилйәрлер. Огулла гөчгүн билен гүррүң берйәр.
Огулла. Мүң докуз йүз сегсен биринҗи йыл. Гитдим шундан
Ашгабада. Шол йыл пайтагтда меркезиң театр институтына
окува сайлаядылар. Бардым, сыган ялы, дуршум гош-голам.
Демир ѐл мензилинден таксә мүнмәге горкян. Экзамен алынян
ере гидйән автобусың хайсыдыгыны болса билемок. Шол махал
бир буйра сачлы йигит гелди, йүзи-гӛзи йылым атып дур.
Менем сорайманмы? «Вай, менем артистлиге гирмәге гелдим,
йӛр автобус гелйәнчә газлыҗа сув ичели» дийип мени гүнүме
гоймады. Сув ичип дуркам йигидиң гара гӛзлерине
середәйменми?!... Эй, Аллам, гӛр мени нирде ышка
4
саташдырып йӛр! Огрын-огрын гарашып, сув ичип гелсек, гошголам-да ѐк, чемедан-да ѐк!
Дөвлет. Пахай, занныяман гуррумсага душупсың-ов!
Узук. Хай-хай, саклан о йигиде сӛгүберме!
Дөвлет. Онсоң нәтдиң?
Огулла. Нәдер? Эл санаҗымда документлерим билен пулум барды.
Илкинҗи сынагдан гечен гүнүм буйра сач йигит етип гелди
гош-голамым билен. Үч йылдан соңам онуң билен дурмуш
гурдук. Яшап башланымыздан соң Җепбарберди «Огулла, мени
сениң ышкың халас эйледи, мен якасы гайышлы огрыдым,
талаңчыдым!» дийди.
Узук. Ынха, хакыкы ышкың гудраты!
Дөвлет. Овадан новелла язып болҗак экен!
Олар ене бир ѐла ашык-магшугы сынлап гидйәрлер. Керешме билен
Гаммар шиндем бирек-бирегиң назарына гарк болуп дур. Чыра сөнйәр.
Икинҗи гөрнүш.
Сахнаның сагындакы столуң башында Эҗеш, Шейда, Огулла, Узук,
Керешме дагы отыр. Шовхунлы, гүйчли саз. Керешмеден башга әхли аял
артистлер агзының етишдигинден гүрлейәр, арасында җакҗаклап
гүлүшйәр, ене гүрлейәр. Керешме болса махал-махал габак астындан
бейлеки столуң башында отуран Гаммары сынлаяр. Сахнаның солунда
бир столуң башында Хоҗа билен Гаммар дымып отыр. Гаммар хем
махал-махал Керешмәни габак астындан сынлаяр. Ортада гулагы
гулаклыклы Пайтык, голларыны келеменледип зала гарап бир затлар
диййәр. Төрден Дөвлет гелйәр. Ол сахнадакылары сынлап, җүбүсинден
габыл телефоныны чыкарып, пулт ялы гөге узадып дүвмесини басяр.
Саз тапба кесилйәр. Аяллар җакҗаклашып гүлүшип гүрлейәр. Ол
аяллара гарадып «пултуң» дүвмесини басяр. Олар тапба сесини кесйәр.
Дөвлет хайран галып ораторлык эдйән Пайтыгы сынлаяр. Асыл
Пайтык геплемән, мимика билен геплейән ялы эдйән экен. Дөвлет оңа
гарадып «пултуң» дүвмесини басяр. Пайтык доңуп галяр.
Дөвлет. Пайтык Патаррыкыевич, сен гадымы гениал Эфлатуның
кешбини гирип ораторлык эдип дурмуң?
Пайтык. Ёк, мен пелеге гаргап, йигренйән адамларыма сӛгүп
ичими совадян, стреслерими еле совурян.
Дөвлет. Охов, ханы онда дашыңдан сӛг, бизем стресимизи еле
совралы-да!
5
Пайтык. Ёк бол-ов! Мен дашымдан сӛгүп душман газанарынмы?
Мен энтек бу коллективде ишлемели, яшамалы, пенсия
чыкмалы! Энтек ӛлемсоң бу коллектив мени гӛмүбем гелмели!
Дөвлет оңа бакдырып «пулты» басяр, Пайтык ораторлыга
башлаяр. Дөвлет аяллара гарадып пулты басяр, аяллар ене җакҗаклап,
гүрлешип башлаяр. Дөвлет олары сынлаяр. Дөвлет «пулты» басяр,
аялларың сеси тапба кесилйәр.
Дөвлет. Перилер-пейкерлер, хүйрлер-мелеклер ве шоңа меңзешлер,
сиз нәмеҗик эдип отырсыңыз?
Шейда. Биз месавы гүрлешип отырыс…
Огулла. Биз ӛзара пикир алшып отырыс.
Дөвлет. Аперин, сизиң месавы сӛхбетиңизе! Эгер шу махал мен аял
болан болсам, якамы йыртып, ичиме еди гезек түйкүрердим!
Огулла. Эгер эркек болан болсаң нәдердиң?
Хеммелер гүлүшйәр. Пурсатдан пейдаланып Керешме билен Гаммар
огрын-огрын гөзлешйәрлер.
Дөвлет. Хах-хах-ха! Бир нол, сениң пейдаңа Огулла Оррыевна!
Огулла Керешмәниң огрын бакышыны гөрйәр.
Огулла (хүрсеклейәр). А гыз, сен нәме эдйәң?
Керешме (тисгинйәр). Вай, мен бу тайда нәм эдйән?
Аяллар гүлүшйәр, Керешме уяляр.
Хоҗа (Гаммарың огрын гарайшыны гөрүп, бөврүне хүрсеклейәр).
Сен нәм ишләп отырсың?
Гаммар. Ёк-лай, бу махал айдым айдып билмен!
Хоҗа гүлйәр, Гаммар уяляр.
Пайтык голларыны келеменледип, ораторлык эдип дур. Дөвлет оңа
гарадып «пулты» басяр. Пайтык херекетини тогтадяр.
Дөвлет. Бех, Пайтык кака, сен бирхили артисте меңзәп баряң-ай.
Сен шейдип-шейдип бирден артист болуп гидәйме.
Пайтык. Мен артист дәл-де киммишим?
Дөвлет. Мен сениң артист дәлдигиңи билйән, сенем инди ӛзүңиң
кимдигиңи билсең, боланы!
Пайтык. Эй, Пекге Пелекгәевич, сен инди артист-де, мен артист
дәлмишимми?
Огулла. Гоюң-айт, ибалы адамлар бизе артист дийип дашымыздан
утаняр!
Пайтык Дөвлети сахнаның өңүне чекйәр.
Пайтык (юваш). Сен артист болсаң, Хоҗа кантуша агзыңа
геленини сӛгүп, гыгырып саг бол ал-да!
Дөвлет (горкяр). Ёк эд-ов! Хоҗа кантушың гахары гелсе, элиниаягыны айлаяр!
6
Пайтык. Пекгеҗик! Серет! (гаты сесде) Хоҗа кантуш, сен махлук,
сен эшек, сен барыпятан яранҗаң! (гулагына пышырдап сөгйәр)
Гулчулык заманы боланда мен сени сатын алып, дирилигиңе
ере гӛмердим, соңам янып дуран зехиниң, ховалалы талантың
үчин мазарыңы гуҗаклап ӛмрүм ӛтйәнчә аглардым.
Хоҗаның илки гахары гелип юмруклары дүвүлйәр, ол дергазап, соңам
юваш-ювашдан онуң йүзүне самсык йылгырыш чайыляр.
Хоҗа. Хакыкы таланты танаяның үчин саг бол гардаш!
Дөвлет. Халал саңа!.. Хоҗа Хайыдович, башлык гелмеҗекми?
Огулла. Хоҗа, репетисия болгаймы-болмагай, Кыят Кепбанович
гелгейми-гелмегей?
Пайтык. Хоҗаҗан, сагат нәче?
Хоҗа (ода дүшйәр). Мен билмен! Билмен! Барың Кыят
Кепбаничден сораң! Мен хәки йӛне бир режиссѐрың асистенти!
Дөвлет. Пайтык кака, башлык ѐк вагты сагады менден хем сорап
билерсиң!
Пайтык. Ай, ѐг-а? Догмаҗык сагат нәче?
Дөвлет (сагадына середйәр). Сагат… сагат… Ай, ѐк агамҗан,
говусы мен саңа сагады айтмайын, сен оны хемме ерде айдып
мени веҗера эдер йӛрерсиң!
Пайтык. Эй, пекге, Пайтык какаң ит гездирер, ат гездирер, гызылчызыла гӛз гездирер, эмма геп гездирмез!
Огулла. Сагат он бир болуп баря, башлык нәме эглендикә?
Пайтык. Перилер, пейкерлер, сахыпкыранлар, сахыпҗемаллар…
Дөвлет…ве шоңа меңзешлер…
Пайтык. Мен ӛлсем ӛлейине уруп растымы айдайын!
Огулла. Би заманың яшлары…
Пайтык…кӛрзехинликде,
наданлыкда,
бисоватлыкда,
патдаллыкда, түнтликде иле мешхур!
Огулла. Би заманың яшлары!
Дөвлет орта гечип, хер бир артисте тиңкесини дикип, киная эдйәр.
Дөвлет…отуз йыл бәри яш артист адыны гӛтерип, кырк йыл бәри
Шасенем-Гарыбы, Лейли-Межнуны, Зӛхре-Тахыры ойнашып,
бедибагтлары масгара эдишип…
Узук…хорматлы атлары алышып.
Дөвлет. Газанан атларыны йитиришип йӛрлер. Хоҗа Хайыдович
ялы…
Хоҗа. Мен газанан адымы йитирипдиринми! Мен!... мен!
Дөвлет. Хай, Хоҗа кака, кеплеме! кеплеме! кеплеме! Кепледигиң
хакыкаты айдып душман газанарсың, карйераңы йитирерсиң…
7
Хоҗаны геплетмейәр, Хоҗа геплеҗек боляр.
Хоҗа. Айрыл-хов, кеплеҗек…
Дөвлет…онда илки кеплемәни ӛврен-дә!
Огулла. Вай, вай, кантуш, хакыкаты айтмак инди саңа галыпмы?
Кеплеме!
Хоҗа. Мен! (гыгыряр) Мен ялан сӛзлеҗек!
Узук. Вай, пыгамбер яшыны яшап утанмаямың ялан сӛзлемәге
Хоҗа Хайыдович!
Хоҗа. Доганлар, маңа харамзада сӛзи билен маныдаш сыпайырак
сӛз тапып бериң-дә!
Дөвлет. Оны нәм этҗек!
Хоҗа. Саңа дийип, сениң гӛвнүңе дегҗек! Сени веҗера этҗек!
Дөвлет. Вай, ондан Дӛвлет Хуммаев мениң шәгирдим дийәй! Хаххах-ха!
Пайтык (киная). Адамлар, адамлар, биз богемалар, биз уллакан
масгарачылыгың ӛңянында дурус… Мен гойҗак болуп йӛрен
комедиямызы долы окап чыкдым…
Хеммелер өр-гөкден гелен болуп Пайтыга середйәрлер.
Огулла. Бай-бов, ай-хов…
Шейда (киная). Боласы хәлден бәри самсыклап, самахыллап дурсуң
дийдик-ле…
Дөвлет (яңсы). Хей, булар ялы эсери долы окап, сениң аклың
ниреде?
Огулла. Говы эдипсиң, инди гӛрен ериңде самсыкла-да йӛр!
Пайтык. Бизиң гойҗак болуп йӛрен комедиямыздан комедия-да
болмаз, сахна эсерем болмаз!
Хоҗа (өр-гөкден гелйәр). Сен…сен Кыят Кепбаничиң сайлан
ойнуна ат дакып дурмуң? Агзың гышарар! Дилиң лал, элиң шел
болар!
Шейда. Комедияда Пайтыга агып-дӛнүп ойнар ялы рол ѐк!
Огулла. Бу комедияны сахна чыкарсак, томашачылары…
Дөвлет (гыгырып, өйкүнйәр) «…хай ӛңүнден болуң, хай солундан
болуң, габаң бетбагт томашачылары зала!»
Огулла. Томашачылары театра зор билен гетирмели болар!
Хоҗа. Вай, ол гүн комедия бал ялы, гүл ялы комедия дийип дуран
кимди?
Эҗеш. Хоҗа Хайыдович, алада галма, хәзир Кыят Кепбанич гелер
вели, комедия ене бал ялы комедия ӛврүләер!
8
Хоҗа. Адамлар, комедия он бир адам гатнашяр. Он бир артист!
Ойнуң довамында херимиз бәш гезек гүлдүрсек, хер томашача
еди бүтин ондан еди гүлкүден дүшйәр! А сиз болса шейле
аҗайып ойна говшак дийип дурсуңыз!
Эли сумкалы Кыят Кепбанович гелйәр.
Кыят. Адамлар, багышлавериң! Баш башлык саклайды-да…
Пайтык. Хоҗа Хайыдович, анха башлык гелди. Дий инди яңкыҗа
диййәнлериңи!
Кыят (йылгыряр). Хоҗа нәме диййәр?
Дөвлет. Хоҗа какаң самахыллыларыны айдар ялымай башлык!
Пайтык (өңе чыкяр). Хоҗа Хайыдович комедия говшак диййә!
Хоҗаҗан мамла. Комедия говшак! Эмма биз артист! Биз онуң
алы хезретлери артист! Гүйчли артистлер барка, эҗиз комедия
болуп билмез! Бейик артистлер барка, пес оюн болуп билмез!
Аллаҗан мүбәрек эллери билен артистиң йүзүни сыпалап,
мәхрини, нуруны сиңдирендир! Худай бизе керем-кераматыны
берендир, себәби биз театры ыбадатхана ӛвүрип, хер гүн мүң
томашача сежде этдирйәндирис! Бизиң аңрымыз янып дуран
отдур! Аташдыр! Бизиң аңрымызда адамзат генилери Эсхил,
Эврипид, Софокл, Геракл бизе ак пата берип дур.
Дөвлет. Геракл миф-хов!
Пайтык. Хава, олар Алланың гараңкы, гафлатлы, паҗыгалы
яшайышыны мифе ӛвүрипдирлер!
Пайтык графинден сув ичйәр.
Шейда (чете). Шу йыл ат газананы аляр.
Эҗеш. Ёк-ла, хәзир ол җогап аляр.
Пайтык. Бизиң аңрымызда Шекиспир, Мольер, Дон Кихот ялы
ләхеңлер еди сагатлап комедия ойнапдырлар. Хоҗаҗан болса
инди ики сагатлык ойна узын дийип дур.
Хоҗа (хайяды гөчйәр). Мен… мен ойна узак дийдимми?
Дөвлет. Хоҗа кака, кеплеме, кеплеме, хакыкаты айдып масгара
борсуң!
Пайтык (ардынып). Хоҗаҗан, растыны айдяр. Комедия гаты
говшак! Болгусызҗа! Эмма биз нәме ишлейәрис?! Эйсе биз
инди Шекиспирче, Молерче, Дон Кихотча ѐкмы? Шекиспир
дагы говшак комедияның үстүнде ишләнинде биз ишлемели
дәлмишикми? Шекиспир Шекиспир болса, биз Шексиз пир!
Гадырдан артистлер, говшак оюн ѐк, говшак артист бар! Биз
онуң алы хезретлери, бейик артистлер! Алланың аршда
9
палчыкдан адама мүбәрек непеси билен җан берши ялы биз
драматургың ӛли гахрыманларына җанымыздан җан берерис!
Бизиң бейик режиссѐрымыз барка, болгусыз, говшак оюн
болмаз! (юваш башлыга) Башлыкҗан, маңа ругсат берсене!
Кыят (юваш). Җогап ѐк!
Хоҗа. Вай, мен ойна говшак дийдимми! Бу комедия гениал
комедия!
Дөвлет. Хоҗа кака, агып-дӛнүп дурмасана.
Хоҗа. Вай, комедия говшак дийип дуран ӛзүңиз дәлми?
Огулла. Вай, кантуш, сен нирде нәме диййәниңи билйәмиң?
Пайтык. Аты ат эдйәнчә сейис ит болармыш! Биз бу комедияны
комедия эдйәнчәк режиссѐрың ганыны ичерис, сүңкүнисүегини гемрерис! Кыят Кепбанич комедияны комедия эдйәнчә
йүрекагырылы болар! Кыят Кепбанич хер гүн Семендер гуш
ялы аловлап янып күле ӛврүлер, эртесем шол күлден гызыл от
болуп чыкар! (юваш) Башлыкҗан, җогап берәймесең, йүз
доллар увлап гидйәр!
Кыят (юваш). Җогап ѐк диййән!
Дөвлет (Пайтыга өйкүнип оны ойнаяр). Биз кӛрзехин артислер ай
ярымда Кыят Кепбаничи дәлиредерис, җыллырадарыс, эртеки
гүн комедия бал ялы комедия болуп сахна чыканда, хич ким
драматургыңым, реҗиссѐрыңам зәхмедини гӛрмез! Томашачы
Хоҗа Хайыдовиче, Огулла Оррыевна, Шейда еңңемизе эл
чарпар! (юваш) Башлыкҗан, Пайтык Патаррыкыевиче җогап
берәйсене!
Пайтык. Маңа җогап берәйсене, башлыкҗан, йүз доллар… кӛййә!
Дөвлет. Башлыкҗан, шуңа җогап берәймесең, бизи ишлетмейә!
Пайтык. Дӛвлет догрысыны айдяр.
Кыят. Сениң тойыңа түкенме ѐк! Пайтык сен я театры, я
тамадалыгыңы сайла!... Гаммар, ханы чык сахна… (Гаммар
гыза огрын гарап отуршына дүнйәден бихабар) Гаммар, мен
саңа диййән…
Гаммар. Хәх, нәме диййәң?
Хеммелер гүлүшйәр.
Кыят (чынлакай кешбе гирип). Эзиз артистлер, бизиң гӛр нәхили
беркарар дӛвлетимиз бар! Бизиң гӛр нәхили кувватлы юрдумыз
бар! Бизиң гӛр нәхили парасатлы халкымыз бар! Бизиң гӛр
нәхили аҗайып театрмыз бар! Кӛшкден зыяда театрымызда хер
гүн мүңе голай томашачы сунгат атлы гудратдан леззет
10
алмалыдыр! Биз оларың гүйҗүне гүйч, кейпине кейп, рухуна
рух, кӛхүне кӛх гошуп, бу беркарар Ватаны сӛймәни, бу
кувватлы юрда буйсанманы ӛвретмелидирис! Екеҗе гезек гүлен
адамың ӛмри бәш минут узаяр, диймек, биз хер гүнде
томашачыларың ӛмрүне ӛмүр гошмалыдырыс! Бейле аҗайып
театрда ярамаз, говшак оюн гоймага бизиң хакымыз ѐк!
Хоҗа. Вах, шу яшлар кӛсемесе, комедия шедевр болар!
Пайтык. Нәтҗек-дә, медениет министрлиги говы яшлары
Ашгабатда алып галып, кӛрзехинлери болса велаятлара ѐллап
йӛр-дә!
Шейда. Яшлар, сизи ким окатдай?
Огулла. Яшлар, сизе ким диплом бердәй?
Дөвлет. Халыпалар, биз билимизи берк гушарыс. Оюн говы чыкса,
абрай сизиңки, говшак чыкса болса, гүнәни ӛз үстүмизе алярыс!
Хах-хах-ха!
Чыра сөнйәр.Чыра яняр.
Репетисия. Сахнада артистлер бош отургычларда отыр. Кыят ортада
Гаммар билен Керешмә дүшүндирйәр. Ызкы гапыдан Гайлы ага гелип,
олара гөрүнмән залда отуряр.
Дөвлет аңырдан гелшине отуранлара салам берйәр.
Дөвлет. Кыят Кепбанович, чагырдыңызмы?
Кыят. Чагырдым… Ишде тертип-дүзгүн ѐк.
Дөвлет «Астерикс ве Обеликс Сезара гаршы» фильминдәки серкердәниң
кешбине гирип болмаҗысы болуп Хоҗа гыгыряр.
Дөвлет. Нәме дийип ишде тертип-дүзгүн ѐк? Сен режиссѐрың
ассистенти болуп йӛнекей задам ѐла гоюп билмән нәме
ишлейәң? Налаҗэдейин!...
Кыят. Онда гүнә ѐк!... Сен нәме дийип ише гелмедиң?
Дөвлет. Хоҗа Хайыдович, сен нәме дийип ише гелмедиң?
Кыят (гахарлы). Мен сениң билен гүрлешйән!
Дөвлет (өңки херекетини гайталап). Гӛрйәмиң, кыят Кепбанович
мениң билен гүрлешйәр!
Кыят. Эй, хепбесиз, мен сенден хасап сораян!
Дөвлет (Хоҗа). Эшидйәмиң, Кыят Кепбанович менден хасап
сораяр!
Кыят (дергазап). Сен мени ойнаҗак болуп дурмуң?
Дөвлет (Хоҗа чөвҗейәр). Сен пурсатдан пейдаланып менем
ойнаҗак болуп дурмуң?
11
Кыят (еринден туруп, алкымына дыкыляр). Сен нәме дийип дүйн
ише гелмедиң?
Дөвлет (Хоҗа). Сынла, Кыят Кепбаничиң чыны ялы-ла? Сениң
чыныңмай Кепбанович!… Багышла, мен «Астерикс ве Обеликс
Сезера гаршы» киносындан парча ойнаямыкак ӛйдүпдирин!
Кыят. Бол җогап бер, дүйн ниреде болдуң?
Дөвлет (гүвәнама узадяр). Дүйн гиҗе ичимден бир бела тутды,
«Тиз кӛмек» гелип кӛричегедир ӛйдүп кеселхана алып гитди.
Дәл экен. Санҗым барыны этдилер, тутгай айрылды. Ирденем
ише гелдим.
Пайтык. Адамлар агзыбирҗе ишләберелиңле.
Дөвлет. Хоҗа Хайыдович, мен сенден хасап сораян, сен ӛңңүн
ниреде болдуң? Кыят Кепбанович, ӛңңүси гүн сен ниреде
болдуң?!
Пайтык. Гелиң, сенсирешмәни гоялың, агзыбирҗе, әбе-җүйҗе
ишләлиң-ле. Биз онуң алы хезретлери артистлер ахыры…
Дөвлет. Кыят Кепбанович, театрда ики стандарт болмасын!
Коллективе ики гӛз билен середилмесин!
Эҗеш. Гӛр-ха, би яшларың адыны тутарлык галмандыр. Кыят
Кепбанович, репетисия башлалың-ла!
Кыят. Гаммар, спектакл сизиң чыкышыңыз билен башланяр!
Спектакл сӛйгүден башланяр! Сиз сахна хакыкы ашык-магшук
болуп, ловлап дуран ышк болуп гелерсиңиз. Сизиң ышкыңыз
гӛклери гүммүрдедип, земини дүңңүрдедип, залда отуран
мәхелләниң йүрегини пенҗесине алар. Онсоң томашачылар
сизиң ыгтыярыңыздадыр, олар сизиң агла диен ериңизде аглар,
гүл диен ериңизде гүлер.
Пайтык (атылып баряр). Яшлар, дүшүниң, дүнйә ышкдан
ярадыландыр! Сизиң ышкыңыз дүнйәниң ышкына от берйәр,
җүмле-җахан ышка дүшйәр! (Ол режиссѐрың янына баряр).
Башлык! Башлыкҗан!..
Кыят (яшлара бакып, Пайтыга ювашдан, кесгин азгырыляр).
Җогап ѐк-ов, җогап ѐк!... Гаммар, башладык.
Йүзүни алдыран Пайтык сортдырып, ерине гечйәр. Гаммар сагдан,
Керешме солдан гелйәр. Саз башланяр. Гаммар Керешмә, Керешме
Гаммара середйәр, олар ене хакыкы ышка сташып, бири-бирине
бендиван болуп, бири-бирине голайлаяр. Олар шол дымышып дур.
Кыят. Гаммар, ханы сениң репликаң?
Гаммар (укудан оянан ялы тисгинйәр). Хәх…
Пайтык (ювашҗа пышырдаяр). Ханы сениң репликаң?
12
Гаммар. Ханы сениң репликаң?
Кыят (от алып гөге бакяр). Эй, Аллам, бейле артистлери дӛредип,
режиссѐрда нәме касдың бар сениң! (сахнада айланяр). Кӛшеш
Кыят, кӛшеш!.. Гаммар, яңадан башлаяс.
Гаммар билен Керешме гидйәр.
Дөвлет. Кыят Кепбанович, биз комедия гойяс. Томашачылары
гүлдүрер ялы мен сахнаның ӛңүнден гечип баршыма, җыззын
атаяйын! Бай-бай томашачылар гүлерлер-ов!
Хоҗа (хайран). Сен сахнада җыззын атҗакмы?
Дөвлет. Вей, мен ине шейдип (гөркезйәр) ӛрән медениетли
җыртларын!
Кыят. Коллектив болуп оюн гойманы бес эдиң!.. Гаммар
гелйәңиз…
Гаммар сагдан, Керешме солдан гелйәр, ене олар бирек-бирегиң
назарындан җадыланып, бири-бирине голайлаяр.
Кыят (ювашҗа). Гаммар, реплика…
Гаммар. Эзизим…
Керешме. Мәхрибаным…
Гаммар. Керешмәм…
Кыят сачыны пенҗеләп, гыгырып яңадан дәлирейәр.
Пайтык (атылып баряр). Җиҗуш, сен Гаммар дәл, сен Мердан! А
сен җиҗим Җемал!
Шейда. Кыят Кепбанич, ругсат бер, биз шу сахнаны ерине етирип
гӛркезели.
Хоҗа. Шейда икимиз ойнап гӛркезели-ле башлык.
Шейда. Оварра бол-а! Сӛйги сахнасына җан берҗекмиш? Сен нәче
яшаныңы бир билйәмиң? Дӛвлет, геч ханы! Гаммар, Керешме,
ынха, бу сахна шейле болмалы…
Дөвлет (өр-гөкден гелен боляр). Мен биленми? Ёк-лай, Шейда
Аташовна, мен сен билен сӛйги сахнасыны ойнамайын-ла…
Шейда. Акмак! Сӛйги сахнасы ойналянмыдыр? Сӛйги сахнасына
ышкыңдан ышк бермелидир!
Дөвлет. Ёк-лай, гелнеҗе, мен утанян-лай.
Шейда (өр-гөкден гелйәр). Нәме? Утанян? Вай, акмак, артист
боланың нире, утанмаң нире? Ханы ашык назарларыңы чархлап
гел!
Дөвлет. Еңңеҗан, мен бирден ашык болайсам нәме? Менде келле
ѐкдур!
Шейда. Вай, эйсе, сен сӛйгини яландан ойнаҗакмы?
13
Дөвлет. Ёк, ѐк, мен бирден чындан ашык болайсам… Ёк-эй, мен
маковдырын! Мен ашык боламда гаты ашык боляндырын! Мен
бирден ашык болуп дәлирәп, межнун болсам…
Узук. Дәлирәп межнун болсаң, келләңе итиң хамыны гейдирерин!
Кыят. Түкедиң җыгыллыгы! Гаммар, яңадан башлаярыс…
Пайтык (атылып баряр). Гаммарҗан, яраданың ягты яланчысы
ялан! Дүнйә ялан! Паны ялан! Яшайыш ялан! Дүнйәде екеҗе
чын зат бар! Сахнадакы яшайыш чын! (Кыядың янына
голайлап, ювашҗа) Башлык, маңа җогап бер! (Гаммара)
Гаммарҗан, сиз сахна алавлап дуран ышк болуп гелйәрсиңиз!
Сизиң ышкыңыздан җүмле-җахан хейҗана гелип, гара даглар
умманлара ӛврүлер, топраклар-дашлар гайнап даг болуп
галкар! Сиз Адам ата билен Хов эне, Алланың яшайшы сизден
башлаяр!.. Башлыкҗан, инди бир җогап берәй-ов!
Кыят (дергазап). Җогап ѐк саңа!
Хоҗа. Башлыкҗан, шуңа җогап берәймесең, о сени дәлиредер!
Дөвлет. Кыят Кепбанович, шуңа җогап берәймесең, ол сени
җынлырадяр!
Пайтык. Башлыкҗан, шулар растыны айдяр!
Кыят (гыгыряр). Мен дәлиреҗек! Җынлыраҗак! Җогап ѐк саңа!
Пайтык. Башлыкҗан, той янып баряр, йүз доллар кӛйүп баряр!
Кыят. Хоҗа, сапанчаны гетир!
Хоҗа атылып гидйәр.
Пайтык (дызына чөкйәр). Башлыкҗан, иң соңкы җогап сорайшым!
Берәй-дә! Ата Пәлвановичиң тойы-хов!
Шейда. Кыят Кепбанич, театрдан шунуң талагыны берип
гойберсене! Би бизем ишлетмейәр!
Хоҗа сапанчалы ылгашлап гелйәр.
Кыят. Гетир сапанчаны!
Хоҗа. Сапанчаны нәтҗек башлыкҗан!
Кыят (гыгыряр). Ӛзүми атҗак! Ӛзүми атҗак диййән мен саңа!
Хоҗа. Ёк, башлыкҗан, сен ӛзүңи атсаң театр ӛлер, биз ӛлерис!
(сапанчаны Пайтыга гезейәр) Ал саңа җогап! (атяр) Ынха,
саңа җогап! (атяр) Ынха, саңа йүз доллар! (атяр) Гуррумсак!
Сениң тойыңдан яңа театр яс тутяр!
Пайтык ыраняр, онуң көйнегинден ган акып башлаяр. Хоҗа
гахарына алтыатарың бар окуны гутаряр. Пайтык гырмызы ганыны
сечеләп йыкыляр, хеммелер мөлерйәр.
Эҗеш. Вай, сен оны чындан атдыңмы?
Хоҗа. Сахнада ялан болмаяр! Ӛл гуррумсак!
14
Эҗеш. Вай, муны хакыкы ок билен атдыңмы? (ыралап гөрйәр) Вайвай би ӛләйипдир-ә!
Шейда (голундан тутуп пулсуны гөрйәр). Вай, би хакыкатданам
ӛлүпдир!
Огулла. Бедибагт гаты ӛлүпми?
Дөвлет. Пеләкет, овадан ӛлүпдир-ов!
Кыят (олар ынанман, Пайтыгың келлесини гөтерип гөрйәр). Сен
хов муны ӛлдүрәйипсиң-ә!
Хоҗа. Нәме, диңе ол ӛлдүрип йӛрмелими, гүнде-гүнде җогап
сорап! Гуррумсагың ӛзем бир гезек ӛлүп гӛрсүн-дә! Шатланың
ахыры, мен театры бу гуррумсакдан халас этдим!
Шейда. Вай, мен галан ӛмрүми дул отурмалы болдум-эй!
Дөвлет. Кыят Кепбанович, Пайтыгың гулагына җогап берйән
дийип гыгырып гӛр, эййәм довзаха атылмадык болса, дирилер,
җана гелер! (депйәр) Эй, тур, Кыят Кепбанович саңа җогап
берйәр, гитде йүз долларыңы газан! (ене депйәр) Ёгсам ериңе
гидип, тамадалык эдип, йүз доллары мен җантайыма урян!
Эҗеш. Вай, ӛлени депип дурмаң нәме?
Пайтык (келлесини галдырып). Җогап берениң чынмай
башлыкҗан! (ыра-дара еринден галяр) Хер гезек сенден ӛлүп
җогап алмалов!
Шейда. Вай, бисырат, асыл сен ӛлмәнмидиң?... Вай, гара
маңлайым, маңа дуллугам несип этмедов!
Пайтык. Хей, мен ӛлменми? Ӛлдүм! Какынып-силкинип ӛлдүм!
Эмма мен тойың, кӛпчүлигиң хызматындакы адам, ӛлсем-де
гитмейәнми җеседеми сүйрәп…
Огулла. Кӛрзехин, ахыр артист болдов!
Шейда. Йүз доллар үчин маймын болмаямы ол?
Пайтык. Чав! Тойда душайлы! (гидйәр)
Кыят. Ханы яңадан башлаяс… яңадан…
Гаммар билен Керешме сахнадан чыкяр. Саз башлаяр. Гаммар билен
Керешме сахна гелйәр. Инди олар бири-бирине серетмеҗек боляр.
Хоҗа (пышырдаяр). Бири-бириңе середиң ахыры…
Кыят. Яңадан башлаяс!
Гаммар билен Керешме гидйәр. Огулла Кыяды чете чекйәр.
Огулла. Кыят Кепбанович, олар бу сахнаны ойнап билмейәр…
себәби… себәби олар хакыкатдан ашык-магшук… Олар бирибирини сӛййәр!
15
Кыят (гыгыряр). Маңа оларың бири-бирини сӛййәни герек дәл!
Маңа хакыкы сахна сӛйгүси герек! Маңа залда отуран
томашачыларың калбыны хейҗана салян сӛйги герек!
Хоҗа. Ахав, яшлар, аслында сиз артистми бир?
Дөвлет. Ховва, артист биз! Биз хакыкы артист!
Шейда (зала). Хакыкы артып булар!
Узук. Сизем бизиң халыпамыз!
Эҗеш. Биз халыпа, эмма бизде сизиң ялы шәгирт ѐк!
Узук. Шәгиртсиз халыпа болмаяр, халыпасыз шәгирт! Эгер сизиң
шәгирдиңиз ѐк болса, онда сиз артистем дәлсиңиз!
Дөвлет. Халыпалар, сиз бизиң халыпамыз, бизем шәгирдиңиз! Биз
хакыкы артист!
Хоҗа. Хакыкы артист болсаңыз, сахнада йӛремәни бир ӛврениң-дә!
Огулла. Хакыкы артист болсаңыз, сахнада геплемәни бир ӛврениңдә!
Шейда. Хакыкы артист болсаңыз сахнада сӛйүшмәни бир ӛврениңдә!
Хоҗа (җаныянгын). Булара хол сейил багда сӛйүш дий, җантыны
якяр!
Кыят. Ёк, би заманың яшлары сейил багда сӛйүшмәнем
башармаяр. Сейил бага бардыгы ил-гүнден уялман…
огшашып…
Хоҗа. Бири-бирини ялашып веҗера болярлар.
Керешме утанҗындан йүзүни тутуп аглап гидйәр. Гаммар
юмрукларыны дүвүп, Кыяда дергазап бакяр. Залда, ызда отуран Гайлы
гөхерт ылгашлап сахна чыкып бир пенҗеси билен Кыядың, бейлеки
пенҗеси билен Хоҗаның бокурдагындан тутяр. Аяллар ала-гох болуп
сахнаның гырасына гачяр. Гайлы гөхерт гаррылыгына гарамаздан,
оларың икисинем ѐкарык гөтерйәр.
Дөвлет. Ынха, саңа гудрат! Пах-пах Гайлы ага Гӛроглы бол-а!
Эҗеш. Вай, Кыяды ӛлдүрендир-эй!
Шейда. Вай, мен дул галандырын-эй!
Огулла. Дӛвлет, олары халас эйле!
Дөвлет (оларың дашындан айланып хешелле какяр). Башлыкҗан,
гайрат эт, Гайлы ага узакчыл дәлдир! Гайлы ага рехимдардыр!
Гайлы ага ынсанпервердир!
Эҗеш. Вай, олары ӛлдүрдилер-эй!..
Дөвлет. Башлыкҗан, чыдабер! Хоҗаҗан, чыдабер! Хах-хах-ха.
Бейик франсуз шахыры Франсуа Вийон барыпятан огры,
16
галтаман болупдыр. Оны дардан асмак үчин дар агаҗының
астына алып гелйәрлер. Шонда бейик шахыр Франсуа Вийон:
Эй, Вийон, кеззап Вийон,
Хәзир дүнйә оюн гӛрер!
Ганар дей сыртың аграмын
Бичәре боюн гӛрер!
дийипдир… Хах-хах-ха! Зенанлар, эл чарпышың, Гайлы ага
узакчыл дәлдир! Гайлы ага рехимдардыр! Башлыкҗан! Сабыр
эдиң, сабыр эдиң, сабыр учмахың гапысыдыр диййәр
Магтымгулы атамыз…
Аяллар аглашяр. Гайлы ага оларың икисинем гөге гөтерип доңуп
галыпдыр.
Чыра сөнйәр
Үчүнҗи гөрнүш.
Җайда Гаммар дүнйә сыгман айланяр, Дөвлет бипарх халда
оны сынлаяр.
Гаммар. Масгара болдум-ов! Веҗера болдум-ов!... Керешмеҗан
масгарачылыга чыдаман аглап гидйәр, мен болса бинамыс
отырын доңңара даш болуп!... Гоҗа Гайлы масгарачылыга
чыдаман дәлирейәр, мен болса бинамыслыга салып отырын!
Эй, Аллам, яр гара Ериңи, гирмесем хелей болупдырын! Мен
чыдамок! Чыдамок! Мен ӛлйән!.. Ӛлдүрйән!..
Дөвлет (еринден туруп артистлерче гөркезйәр). Гаммарҗан,
Пайтыгың депесинден пенҗе урагада шейдип йүз сегсен градус
терсине айла! Гой, бедибагт эшегиң гарны ялы сыртыны ӛңе
алып, шейдип яйкылдасын йӛрсүн! Хоҗа кантушың мүҗүҗе
келлесини болса тогсан градус гапдала айла! Хах-хах-ха,
кантуш леңңеч ялы гапдаллаклап гыпдыклап йӛрсүн! Кыят
Кепбаничиң болса хыкыртмагындан алага-да багыр-ӛйкени
согруп ташла!
Гаммар (барып якасындан тутяр, дергазап). Сен нәме мени
ойнаҗак болуп дурмуң?
Дөвлет. Ёк, мен сени аклыңа айлаҗак болуп дурун…
Дөвледиң якасыны гойберип җайда айланып башлаяр.
Гаммар. Мен…мен Керешмәниң ышкына дүшүп пайтагт театрыны
терк эдип гайдян!... Мен Керешме дийип какамы дәлиредип,
эҗеми ган агладып, пайтагт язгысындан чыкып гайдян! Гел-гел
мени Керешме җаның янында ким масгара эдйәр? Бир сүпүҗек
режиссерсумак!... Мен гидйән…
17
Дөвлет. Нирәк?
Гаммар. Юртда шу театрдан башга театр ѐкмы?