Ykbal ýollary - 4

мениң
гарыплыгымдандыр,себәби мен етде-гҥтде дурмушың нәмедигини
говы билйән.
...Мен хич хачан хепделер бойы,йыллар бойы гошгы язмадым.Хер
йылда бары-егы бирнәче шыгыр яздым.Мен хемише гошгының
еңил язылмагындан хем сӛзлери ислейшимче ӛврҥп-чӛвҥрмек
уссатлыгын-дан горкян.Мен гошгыны дҥшдҥшиң келебине
ӛвҥрмекден хем горкян.Эгер мен йылларың довамында хер гҥн,хер
гҥн гошгы язан болсадым,онда бир йылың довамында язан әхли
гошгым бир гошга чалым эдерди.
Фростуң яш шахыра язан хатындан:
--―Сениң бу поэмаңда улы рухы кувват билен калбыңа аралашма
дуйгусы бар.Сен оны гӛвнеҗай сҥннәләп языпсың.Поэманы
сынчылык билен адам гылык-хәсиетлериниң хем тебигатың
җадылы гӛзелликлеринден пҥре-пҥрләпсиң.Сен оны шейле айдың
хем йити юморың гҥйҗи билен амала ашырыпсың.Мени барындан
бетер бегендирен зат,яшларың
маңа иберйән сан-саҗаксыз
гошгулары ялы,поэмаңда ленҗ эдилен дашы сҥлекейли җҥмлелер
ек.Сен бу эсериң эркек кишиниң хыҗувы-хыруҗы хем гҥйҗи билен
языпсың,олам калбыңа долуп хейҗана саляр.Поэмада ловурдап
дуран хакыкат билен йӛрите йитилешдирилен дҥнйәни дуюш
бар.Сениң геплейән поэзияң бар.Эмма ӛзҥңде бар задың хич
бирини пида этмезден,эсериң айдың беян эдилишине хем
йӛнекейлиге ҥнс бермегиң ваҗып.‖
...Шӛхрат хем пул мениң ҥчин хич зат.Мени бҥтин ӛмрҥме
адамларың мәхир-мылакаты,догручыллыгы,йҥрекдеш достлугы
хейҗана саляр.
--Сизи сегсен ҥч яша етирен гҥйч нәмеде?
--Белки,мениң
ӛмрҥмде
болгусыз
ушак-дҥшек
затларың
болмандыгы, ӛзҥми сӛйҥп,гӛвҥн ислейшимче яшанлыгым тәсир
эден болса герек.
...Эмма поэзия хич хачан ӛңҥнде гойлан бейик максада етип
билмез,чәресиз болар,эгер оны окаян окыҗының калбы
худоҗнигиңки болмаса.
...Эгер бу дҥнйәде шахырлар яшаян болса,дҥнйә хемише тәзе хем
тер,тапмачадан,пынхан сырдан,бендиван эдиҗи җадылы гудратдан
долы болар.
46
...Хер бир адама поэзия деркар,поэзия бизиң хер биримизиң
калбымызда,эмер-дамарымызда яшаяр,себәби бизиң хеммәмиз бир
вагт чага болупдык ахыры...
ххх
ТИЛКИНИҢ АВЫ
(Хекая)
Токайчы Никодимде токай җанлы-җандарларының дурмушындан
сӛхбет ачян гызыклы-гызыклы хекаят кән,эмма оны гҥррҥңе
башладаймакда иш бар. Онуң айратын елы-угры бар,элбетде, онуң
гӛвнҥни тапаңсоңам бир чҥйше араксыз хем бир гап чилимсиз оны
хекаята башладып болмаяр.
Тебигаты боюнча Никодим тутуксы,дымма адам.Ол яша
алтмышдан гечен,узын бойлы,агаҗетден хорыда киши,екаркы
додагының ҥстҥнде пеззерип дуран мурты бар,гиң гашлары сҥмек
ялы.Гыш болсун,томус болсун,пархы ек, мыдама эгнинде кӛне
кэчулеси бар,ол хич хачан гундагы әтияч ҥчин сим билен саралан
тҥпеңини янындан гоймаяр.
Дашындан середениңде Никодим хыйрсыз адама чалым
эдйәр,эмма онуң гӛзлерине гӛзҥң дҥшенинде токайчының ӛрән
мылайым,мәхрем чакдан аша асуда адамдыгына ынанып,хич бир
гыпынчсыз онуң янына барярсың.
Никодим бҥтин ӛмрҥни токайда яшап йӛр.Ол ӛз какасы Георгеден
токайчы кәрини,кҥлбесини мирас алыпдыр.Никодим какасы билен
обада алысда
токайда яшапдыр,ол чагалыкдан гушларың,
хайванларың,агачларың дилине дҥшҥнйәр,хич хачан ол токайда
екесирәп гама батмаяр.
Шол себәплем ол геплемсек дәл.Бейлеки токайчылары гҥрледен
ялы, оны сӛзе башлатмак аңсат дәл,эмма гҥррҥңе башладымы
онуң сӛзҥнде яланың дҥшнҥги екдур.
Ол токайың җанлы җандарлары хакда япа дегмейән тослама
хекаятлары тосламагы гҥнә хасаплаяр,онсоңам җанлы-җандарлар
ӛзлери хакда кӛп зат билйән адамың хем гӛрен еринде яңрап
йӛрмегини халамаяр.
--Токайың җанлы-җандарлары нәхили яшаяр—ол пынхан сыр—
говусы оны адамларың билмеги герек дәл,себәби олар билйән
нәрселерини хайванларың гаршысына уланяр: җанаверлери
47
ӛлдҥрйәрлер,башга хер дҥрли пыррылдак гурярлар.Ӛзлерем шейле
бир болгусыз җыпдырмалары, хакыкат билен бир җҥлгеде сырты
галташмадык варсакылары гҥррҥң берйәрлер,хут гулагыңа гуршун
гуяай.
Эмма Никодими гҥрледип билсең,ол диңе хакыкаты,гӛзи билен
гӛрен вакасыны гҥррҥң берер.
Мен токайчының гең хәсиети хакында кән гҥррҥң эшидипдим,ине
бир гезек,мен авдан борам-бош гелйәркәм токайың ортасында
ерлешйән кҥлбесине душдум хем ӛй эесине гарашмагы мҥвесса
билдим.
Мен --оба лукманы, бу ҥлкелере яңы-якында дҥшдҥм.Мениң
лукманлык эдйән обам хол гаралып ятан депеден аңырда,бу токаям
шол оба дегишли.Арам-арам бош вагтым боланында тҥпеңими
алып мейдана чыкян,авам бир бахана,мен эсасан тебигатың
гӛзеллигине ӛлемен ашык.Озалам Никодим икимиз токайда
бирнәче гезек габатлашыпдык, шонуң ҥчин ол маңа гең галып
отурман,саламымы алды.
--Салам,җенап лукман.Бизиң токай шалыгымызда чолпыңыза илен
ав болмадымы? Сизиң тҥпең сесиңиз-ә эшидилмеди.Хава,сиз авашикара гиҗирәк чыкыпсыңыз,токай хайванлары эййәм ятмагың
аладасы билен.
--Ай,мен йӛне бир салым энтәп аягымы язайын,гӛвнҥми ачайын
дийип чыкдым,токайың ховасы чакыңдан арасса,тҥйс саглыга
шипа-да.
--Саглыга
нәмелериң
зерурлыгы
сизе,лукманлара
хас
аян.Хова,хәзир хова-да шейле арасса,айдып-диер ялы дәл. Эгер сиз
токайың хас аҗап чагыны гӛрей дийсеңиз,саба-сабалар,энтек җахан
ягтылып етишмәнкә гелиң,асыл җаныңыз гӛненәер.
--Ол кын боляр,Никодим дайы: обамыз токайдан алысда
ерлешйәр,а хассалар болса даң атып-атманка,кәте гиҗәниң
ярымында-да геләййәрлер.Егсам мен кӛпден бәри токайда, хич
болман, еке гиҗеҗик ятып, дынч алманы бай хӛвес эдйән-ә,эмма
мениң бу кәрим билен ол максадыма етҗек гҥманым болмаса герек.
Биз ысыны сачян ӛсгҥн отларың ҥстҥнде чӛкдҥк,мен хәли-шинди
гҥррҥңи токай хайванларың гылык-хәсиетине гӛнҥкдирмәге җан
эдйән.
Эсасан мен гҥрлейәрдим,токайчы болса мениң сорагларыма
гысгача җогап
берйәрди.Сӛзҥмиз алышыберенинде мен ав
48
торбамдан бир чҥйше арак билен ики гап иҥштҥкли чилим
чыкардым.
--Сиз обада гаты сейрек барярсыңыз,онсоң мен буларам артык
боласы ек дийип пикир этдим.
--Миннетдар,җенап лукман,кераматлы сӛзлер.Чилим мейдана
чыкыланында гепбашы боляр-да.
Никодим чҥйшәни ачды,Гҥне тутуп ичини сынлап,ысгап
гӛрди,соңам
гыссанман бирки
овурт
овуртлады.Башыны
силкеләп,чҥйшәни
бейләк
гойҗак
болды,эмма
бираз
пикирленип,ене аз-овлак ичди.
--Говы арак экен,җенап доктор.Нахархана арагымы?
--Элбетде,ек.Эҗем-какам иберипдир.Бизиң илде гаралы кӛп.Гҥйз
гелдиги хер ким элин гайнадыняр-да.
49