Sahawat derýasy - 6

Овадан. Вай, дүнйәде сенден башгада телбе, тентек бармы? Вай, вай,
айна барып сыпатыңа-сымматыңа бир бак!
Семендер. Овадан дийип овадан адам дакыпдырлар-а! Сен айнада ӛзүңе
середиҗи болайма, мысалаңы гӛрүп йүрегиң ярылар! Бедрой сен!
Овадан. Бедройыңам бедройы сен!
Маман /юваш/. А гыз, сен Оваданы бермеҗек болуп икисинем
догаладан дәлсиң-дә? Булар сен ѐк, мен ѐк сӛгүшибердилер-ле!
Гытҗа /юваш/. Вай, икимизиң чагамыздыр-да!... /гүлүшйәрлер/.
Семендер. Овадан, сен йиг-рен-җи! Сен не-җис!
Овадан. Вай, эҗе! /Овадан уяляр/. Серет, ол маңа йигренҗи диййәр!
Семендер. Овадан, мен сени йигренйән!
Гытҗа. Сениң дилиң ѐкмы? Бол сенем оңа йигренҗи дий! Неҗис дий!
Овадан. Вай, мен утанян-да…
Гытҗа. Утанма! Бол шол неҗисе неҗис дий! Йигренҗи дий!
Овадан /гызарып-бозарып/. Сен йигренҗи! Сен неҗис! Мен сени
йигренйәрин!
Овадан билен Семендер огрын гарашып дымярлар.
Маман /юваш/. А гыз, гӛвнүмеми я булар оюн эдип сӛгүшйәми?
Сӛгүшеңде хер сӛзүңден ялып чабрап, хер җүмләңден авың пүркүлип
дурмалы дәлмидир!
Гытҗа. Вай, булар энтек яш боля! Бизиңки ялы теҗрибеси ѐк…
Семендер. Мен сенем, сениң эҗең-какаңам йигренйән! Вай, сен нәхили
овадан йигренҗи!
Овадан. А мен тутуш Петекгәевлери йигренйән!
Семендер. Мен галан ӛмрүме сени шейлебир йигренерин, шейлебир
йигренерин! О дүнйә бар болса о дүнйәде-де йигренерин!
Овадан. Менем… сени йигренерин! /утаняр/ Шейле бир йигренерин!
Зүйлейха бызбыдыклап ики яна ылгап гыгырып башлаяр.
66
Зүлейха. Вай, вай, олар гуш дилинде гүрлешйәр! Вай, вай олар гуш
дилинде геплешйәр!
Гытҗа /оны шапба тутяр/. Гуш дили боланда нәхили дил боляр?
Хумай. Гуш дилинде хемме зат терсине айдыляр…
Зүлейха. Вай, масгаралар! Олар сӛгүшен болуп сӛйүшип дурлар! Вай!
Вай!
Гытҗа /Оваданың голундан тутуп силкейәр/. Зүлейханың айдяны
догрымы?
Овадан /боз-яз/. Эҗе-җан!
Овадан Семендере бакып җайдан чыкяр.
Маман /Семендериң голундан тутуп/. Эне дилиңи ӛвренмегиң ерине
гуш дилини ӛвренип йӛрмиң гуш келле!
Семендер. Эҗе-җан!
Маман. Гүм бол, бисырат! /Семендер чыкяр/.
Зүлейха. Вай, инди биз нәдерис-эй!
Ол Хумай билен Оваданың гирен отагына гидйәр.
Гытҗа. Вай, инди биз нәдерис-эй…
Гамгын саз. Маман Гытҗа, Гытҗа Мамана сырлы середйәр.
Маман. Гытҗа, чагаларымыз бизден зор чыкайдымы?
Гытҗа. Икимизиң чагаларымыздыр-да Маманҗан!
Олар гүлүшип башлаяр, соңра җакҗак гүлүп ахыры гуҗаклашярлар. Чыра сөнйәр.
Аванссена
Мәтер сахнаның өңүнде серим-сал дур. Дызмач киши билен муртлак киши баряр.
Дызмач. О нәхили халка сала салман Шырлаңгыр яйласыны
пайлашямышлар?
Муртлак. Ай, доган, хачан халка сала салынды?
Дызмач. Ёк, гардаш, биз демократик дӛвлетде, халк дӛвлетинде
яшаяндырыс!
Муртлак. Пахай, сен Шырлаңгырың гүррүңини эдйәсиң! Дүнйәниң
найынсаплары асмандакы Айы гектарма гектар пайлашдылар! Халк болса
энтегем «Хакгай-хакгай» дийип Ая сеҗде эдип йӛр!
Дызмач. Ёк, гардаш «Дӛвлет адам үчиндир!» дийип дуран адыл
Президентимиз барка башлыга эденини этдирмерис! Хәкиме гидерин,
Президенте гидерин!...
Олар гечип гидйәр, салланып, сүлмирәп Зүлейха гелйәр, Мәтер бегенйәр.
Зүлейха. Сен нәме еди ѐлуң чатрыгында ики җахан оваррасы болуп
дурсуң?
Мәтер /чыны билен/. Зүлейхаҗан, ягшы гелдиң! Ханы сен айт: мен
обаның ичинде чар тарапа чарп уруп «Зүлейха, Зүлейха!» дийип дәлирәп
ӛлсем сениң мертебәң бейгелерми я шуҗагаз ерде эесинден айрылан кӛпек
ялы увлап-увлап ӛлсем?...
Зүлейха. А сен нәме дийип ӛлҗек?
Мәтер (гахарланяр). Ёк, ѐк, сен маңа ялбарыбам отурма, барыбир
ӛлерин! Сӛйгисинден, Зүлейхасындан җыда дүшен Мәтер би дүнйәде
яшамаз! Ялбарма! (гыгыряр). Ялбарма диййән мен саңа!
67
Зүлейха. (чына беримсиз оюн биле) Азаҗык ялбарайын-да…
Мәтер. Ялбарма, барыбир етишмейәң! Мен эййәм ӛлүп гутарып барян!
Зүлейха (өңки хөрпде). Ӛлмәй-дә… хә, ӛлмәй-дә!
Мәтер. Ӛлҗек хов ӛлҗек! Зүлейхасыз яшайышы башыма япайынмы
мен!
Зүлейха. Ай, акмак! Ет ондан ер хакыңы ал, Шырлаңгыр пайлашыга
дүшүпдир! Гӛроглы айтмаярмы пайлашыкдан юмрук етсе-де хакыңы гидерме
дийип!
Мәтер /аңк/. Хә?!. Чыныңмы Зүлейха? /Зүлейха баш атяр/ Икимизе
билеҗе алайынмы ери? /Зүлейха баш атяр/ Яшша Зүлейха!
Зүлейха Мәтере сырлы середйәр, олар ышка майыл.
Зүлейха. Мәтер… Дәли Мәтер!
Мәтер. Зүлейхам! (сага бакяр). Ох-хо, Гайгысыз! (Зүлейха сага бакяр,
Мәтер онуң яңагындан огшаяр). Ынха, инди сӛзүң, әхтиң мӛхүрлиҗе болды!
(Зүлейха санаҗы билен уряр, Мәтер гачып баршына, зала). Гӛрсеңиз
нәдендирин! Хах-хах-ха.
Олар ковалашып гидйәр.
Онунҗы гөрнүш
Сахна гох-говур, шовхун, гыкылык билен ягтыляр. Башлыгың гапдалында Семендер,
Гайгысыз отыр. Сахнада гызлардан башга әхли гахрыманлар, ики-үч яшулы, дызмач,
муртлак, көселеч яшулы бар. Умуман, театрың мүмкинчилигине гөрә, адам көп болса говы
бор.
Башлык /гахар билен еринден туряр/. Түкедиң-әйт гох-говруңызы!
Кантур сизе Ханалының базары дәл! Утанмаяңызмайт хам пайлашян ялы
гыкылык эдип отурмага!
Дызмач. Шырлаңгыр ялы ери пайлашсаңыз бай-бай гыкылык бор-а!
Муртлак. Шырлаңгыры дул хелейиң малы ялы пайлашанлар утансын!
Көселеч яшулы өңе гечйәр, әйнегини дакынып-айрып башлыгы сынлаяр.
Көселеч яшулы. Чолук, сениң гӛзлериң җӛвхерлидир. Сен говҗа
сынла, би бизиң башлыгымызмы я башга бирими?.. Хов башлык, сен бир
адыл, адалатлы, илхалар башлыкдың-ла! Саңа нә дӛв чалды?
Башлык габак астындан огланлары, огланлар габак астындан башлыгы сынлаяр.
Дызмач. Башлык, мен халкың адындан талап эдйән!
Башлык. Сен ким? Ким саңа ыгтыяр берди халкың адындан гүрләр
ялы?!
Дызмач. Мен адам, башлык! Билмесең билип гой, бизиң дӛвлетимиз
халк дӛвлетидир! Бизиң дӛвлетимизиң баш шыгары «Дӛвлет адам үчинди!»
Дӛвлет мениң үчин, дӛвлет мунуң үчин! /муртлагы гөркезйәр/. Дӛвлет онуң
үчин! Билмесең билип гой, мен, ол, бул – эййәм халк боляс!
Башлык. Ханы сен айт, сен дӛвлет үчин нәме этдиң? Я сениң машгалаң
дӛвлет үчин нәме этди? /башлык муртлага элини узадяр/ Я сен дӛвлет үчин
нәме этдиң? Хайсың шу гүне ченли ер экип дайхан бирлешигине хезил
бердиңиз?!
Дызмач. Башлык, сен бизе ер берҗекми я ѐк?!
Башлык /орта гечйәр/. Хоҗам ага, ханы ядыңа сал! Мен саңа ӛтен йыл
«Хоҗам ага, түвелеме сениң еди-секиз оглуң-гелниң бар, агтыкларыңам ише
68
ярап баряр. Шырлаңгырда экиң үзүми, техника берйән, сув насос гуруп
берйән, ток билен, челекли газ билен үпҗүн эдйән, салың җайы, Хорматлы
Президентимиз дайхана отуз йыллык гӛтеримсиз карз пул берип дур», дийип
ялбардыммы? /Көселеч яшулы ере бакяр/
Көселеч яшулы /мүйнли/. Ялбардың.
Башлык. Падыман, мен саңа «Падыман, түвелеме, сиз кӛп доган,
Шырлаңгыра гидиң, экиң экип билен говачаңызы! Ислесеңиз бирки сүри
довар берейин, гапдалындан бакың малы!» дийип ялбардыммы? (дызмач ере
бакып дур). Сӛвда-сатыг билен гӛрлен гүнүң йүзүне кӛз дегсин дийип
ялбардыммы? Ялбардым, а сен маңа нәме җогап бердиң?
Башлык муртлага середйәр, муртлак мүйнли.
Муртлак. Маңа-да ялбардың, башлык.
Башлык. Ялбардым! Ӛтен йылам, ӛңңи йылам, ӛңңүси йылам
ялбардым!
Муртлак. Ялбардың башлык. Ӛңңүси йыл мен отуз еди, ӛңңи йыл отуз
секиз, ӛтен йыл отуз докуз яшымдадым…Бу йыл кырк яшадым. Алламдан
айланайын, кырк яшымда акыл кәсәм долды…
Дызмач. Сен ӛтен йыл, ӛңңи йыл ялбардым дийип инди бизе ер берҗек
дәлми?
Башлык. Берҗек дәл!
Огланлар габак астындан башлыгы, башлык олары сынлаяр.
Муртлак. Дүшнүкли! Сизе Шырлаңгыры ӛзли-ӛзүңиз пайлашан ага
диерлер!
Дызмач. Башлык, биз саңа эдениңи этдирмерис! Аллаха шүкүр,
демократик дӛвлетимиз бар! Аллаха шүкүр, Алтын асыр дерясыны чекип
берип «Гарагумда экмәге-тикмәге ер кән, ӛзлешдириң, оба-шәхер гуралың»
дийип дуран адыл Президентим бар! Машына мүндүгим, Ашгабада барян!
Гидип Президентиме арз эдәйсем, сен сычаның хинини сатын алмалы боляң!
Башлык /ерине баряр, чекмесинден петде кагыз чыкаряр/. Адамлар,
ӛтен йыл, ӛңңи йыл сиз чагадыңыз-да, бу йыл ага чыкайдыңызмы?!
Шырлаңгырда зарпчы яшлар топарыны дӛретҗек дийдим вели, үстүм алабасгы болды! Гӛрүң-ха бу арзалары! Шырлаңгыр Җәчдепе обамызың рӛвшен
гелеҗеги! Шырлаңгыр бизиң обамызың гелеҗекки Галкынышы!
Шырлаңгыры алан алды эдәер ялы мени акмак дийип эшитдиңизми?..
Адамлар, Шырлаңгыры акыллы-башлы ӛзлешдирмек үчин биз зарпчы яшлар
топарыны дӛретдик. Топарың башлыгы Семендер Петекгәев, орунбасары
Гайгысыз Оразлыев. Зарпчы яшлар топарына диңе ишҗанлы, ыхласлы,
җепакеш, гурсакларында хыҗувы, хыруҗы җош урян яшлардан сайлап
йигрими җуваны алдык.
Дызмач. Шол топарда мениң оглум болма, Хоҗам аганың оглы болма,
Чолугың оглы болма – онда кимиң оглы бар?
Башлык. Топар ише башланында гӛрерсиңиз!
Огланлар башлыга, башлык олара габак астындан середйәр.
Гытҗа. Башлык, шол топарда мениң оглум билен гелним бармы?
69
Башлык. Семендер шол топара сениң оглуңы, гелниңи гошҗак болды,
мен гошдурмадым.
Гытҗа. О нәме дийип гошдурмадың?
Башлык. «Гытҗаның оглы эҗесине чекендир, гелни тербиесини
аландыр. Гытҗа болса геп-гүррүң тапса, тоя-яса бармаяр» дийдим.
Гытҗа /утаняр/. Гоявери башлык, мениң чагаларымың хеммеси
какасына чекендир. Какасы Шахым болса Бабадайхана сапак берип йӛр!
Мәтер гирйәр, ол мүйнли халда ѐлдашларына середйәр. Гайгысыз үм билен
янындакы бош отургыҗа чагыряр. Мәтер гечйәр.
Башлык. Адамлар, шол топара мен ене бирҗе огланы алып билйән!
Дызмач. Мениң оглумы ал, башлык!
Башлык. Адамлар, Хоҗам аганың яшулылык сарпасыны саклап,
Семендериң орнуна Хоҗам аганың бир оглуны алаялың!
Мәтер /алҗыраяр/. Семендер нәме?
Башлык. Зарпчы яшлар топарыны дӛретмек пикирини тапанам, топары
дӛреденем Семендер! Йӛне нәтҗек-дә, эҗеси Семендери окатҗак боляр.
Семендерем эҗесини нәразы этмәни кын гӛрйәдә!
Маман /атылып туряр/. Ким Семендери окатҗак болямыш? /адамсына
гыгыряр/ Я сен окатҗак болямың Семендери?! Хей, мен Семендери окатҗак
борунмы?! Атасы окап-окап бизи нә гүнлере салып йӛр!...
Башлык. Маман, Семендери Шырлаңгыр яйласына ибермеҗек болуп,
онуң гудачылыгыны бозуп йӛрениңи, Ашгабатдакы гарындашың гызыны
алып берҗек болуп чапаланып йӛрениңи ил билмесе-де мен билйән!
Маман /өр-гөкден гелйәр/. Гоявери башлык, хей мен кӛрпе оглумы
янымдан айрарынмы? Гайта «Оглум, ат-абрай ишдедир, Шырлаңгыра гидип
ишле, Гаплаңгыра гидип ишле, халал зәхмет чекип, абрай ал, байлык газан!»
дийип онуң гулагыны камата гетирип йӛрендирин. Мениң шаядым бардыр
башлык! /Атдана/ Бол мениң сӛзүми тассыкла! /Атдан гобсунып, ардынып
гүрлеҗек боляр/ Ёк, кеп-гүррүңсиз тассыкла!
Хеммелер гүлүшйәрлер.
Сеслер. Бизе ер бер башлык.
Башлык огланлара, огланлар башлыга гөз астындан середип, йылгырярлар.
Башлык. Сизиң чыныңызмай адамлар!
Дызмач. Вах, биз ер экҗек!
Сеслер. Биз ер экҗек башлык.
Башлык алыслара гараяр, онуң гөзлери бегенҗинден балкылдаяр.
Көселеч яшулы. Хов, хов башлык, сен бозулып дурмуң?
Башлык. Бегенҗимден… бегенҗимден…
Атдан (юваш). Бу нәхили болдай? Гулагыма ынанып билемок!
Семендер. Мәммет ага нәтди!
Овадан, Хумай, Зүлейха дагы гелип ыздакы бош отургычлара гечйәр. Гайгысыз
Мәтере, Семендере бакып йылгыряр. Гызлар огланлар, огланлара гызлара йылгырып
середйәрлер.
Атдан. Адамлар ер тапса, сув тапса экҗек-ле! (гүлйәр) Арада Гарагум
чӛлүниң ашагындан сүйҗи сувлы деря тапдым дийип хенек этдим вели, онйигрими адам «шол деря ниреде, депесинден турба уруп сувуны алып
70
болҗакмы?» дийип сорая. Ханха, шол деря Гарагумың ортасы билен
луммурдап акып ятыр! Ол ичмәге шор боланы билен йүз дүрли экине тенекар
ахыры!
Гытҗа. Гыйв, такалыңы түкет-де Маманҗан икимизе-де ер ал, ѐгсам
биз ишсизликден халыс гыйбаткеше ӛврүлип баряс!...
Башлык. Обадашлар, бизиң дайхан бирлешигимиз этрапда биринҗи
болуп Бейик Галкынышларың тугуны парладып баряр! Эмма бизиң обамызың
хакыкы Галкынышы Шырлаңгыр яйласындан башлар. Юрдумызың оба
хоҗалыгының бейик-бейик Галкынышлары Алтын Асыр дерямызың
якасындан башланар! Алтын асыр дерясының якасында болса миллионмиллион гектар боз алалар, дүзлүклер, такырлар үзүмдарлык, багзарлык,
экинзарлык болар! Дүнйә глобал майылганлык ховп салян махалы Алтын
Асыр дерямыз сахават дерясы болуп, берекет дерясы болуп Гарагум
сәхрасына җан берип, луммурдап акып ятыр. Обалыларың, оба хоҗалыгының
аладасыны дӛвлет аладасына ӛврен дана Президентимиз Гурбангулы
Бердимухамедовың аладасына бейик ишлер билен җогап берип, Гарагум
сәхрасыны, Алтын асыр дерямызың якаларыны түркмениң байлыкдан,
рысгалдан долы дестерханына айлалың! Шырлаңгыр яйласы яшларымызың
яйласы, яш дӛвлетимизиң яйласы, учмах яйласы болсун! Алтын асыр дерясы
гӛни Учмахдан акып гелйән Абыкӛвсер дерясына ӛврүлсин!
Яш гахрыманлар бир-бириниң голундан тутуп өң хатарда айдым айдярлар, бейлеки
гахрыманлар гайталамасыны айдярлар.
Гарагумум,
гӛз-гуванҗым,
буйсанҗым,
Түркмениң рысгалдан долы сачагы.
Вах, сен бизиң сӛйгимизи дуйсаңдың,
Берекетиң, сахаватың сакасы!
Шаглап гел-эй ак җаласы язларың,
Эйләп гел-эй Гарагумум ләлезар!
Ватан, сенден эзиз,
Сенден мукаддес,
Аршың-күрсүң арасында нәме бар?!
Ышкымызы гӛндерерсиң бадалап,
Гандырарыс гӛзлеримизиң нурундан.
Гүл ачарсың,
паҗарларсың,
парларсың
Герчеклериң гӛчгүн-гӛчгүн рухундан!
Деряларың Бакылыгың айдымы –
Учмахдан товланып гелйән кӛвсердир!
71
Гысым гумуң дүр-мерҗенден арзылы,
Дагың-дашың алтын-күмүш, гӛвхердир!
Гарагума ширин җандан җан берип
Гүвләп акяр Алтын асыр дерясы!
Гӛтерилйәр генҗи-гара баг болуп
Җуван яшлаң калбындакы хейҗаны!
Ӛмрүмизи багш эйлеҗек саңа биз,
Алтын асыр, сен Алладан ялкандың!
Огулларың ыхласындан, ышкындан,
Гүлгүзарлы ыкбал болуп галкарсың!
Гарагумум – аҗап дестерхан болгун,
Берекет пайла сен шәхер-кендиме!
Алкыш болсун,
шӛхрат болсун,
шан болсун,
Адалатлы адыл Президентиме!!!
Перде.
72