LatinEach bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
Perman-1989`Türkmenistan - 15
Total number of words is 3603
Total number of unique words is 1761
36.3 of words are in the 2000 most common words
51.0 of words are in the 5000 most common words
58.5 of words are in the 8000 most common words
Olaryň her biriniň ýüreginde Öwezmyrat batyrdan basymrak
dynmak, oňa kast etmek islegi joşup başlady. Olaryň hemmesi
bir agyzdan Dykma serdara:
—
Seniňki dogry - diýip jogap berdiler.
Şondan
soň
Dykma
serdar
olaryň
öz
diýeninden
çykmajakdygyna göz ýetirip, özi çetde durup, kişi eli bilen ot
gorsamaga başlady. Ýoldaşlaryna garap:
—
Men bu ýerde galaýyn. Siz gidiň-de, Dykma siziň üçin
orslarda girew otyr, siz barmasaňyz ony goýberjek däller diýiň.
Şeýtmeseňiz, olar gitmez - diýdi. Olaryň näme diýse etmäge
taýýardygyny eşidenden soň, kimiň kimiň ýanyna gitmelidigini
aýdyp, birnäçe atlyny ýola saldy.
Dykma serdar Seýitmyrat begi öz ýanyna çagyryp onuň
bilen aýratyn gürleşdi. Özüniň
Hal mollanyň ýanyna
gitjekdigini, onuň ýanynda görjek çärelerini, Hal molla berjek
wadalaryny gürrüň berdi. Onuň özüne hem birnäçe ýumuş
tabşyrdy. Öwezmyrat batyryň ýanyna baryp, ony hem gitmäge
yrmagy-da Seýitmyrat begiň boýnuna ýükledi.
Şondan soň il arasynda “serdar hem batyrlar üçin orslar
Dykma serdary girew saklap otyrmyşlar, eger olar barmasalar,
Dykma serdar öldüriljekmiş” diýen habar ýaýrady. Bu habary
atly-abraýly
adamlar
gelip
aýdansoň,
Gulbatyr
serdar,
Öwezguly serdar ýaly serdarlar hem Skobelewiň ýanyna
gidýan wekilleriň hataryna goşulyp gitdiler. Ýöne Öwezmyrat
batyry gitmäge yrmak Seýitmyrat bege başartmady.
Seýitmyrat beg Öwezmyrat batyryň ýanyna baryp, “batyr,
şeýle ýagdaýlar bar, senem ors baýarynyň ýanyna barmasaň
boljak däl” diýip gürrüň berdi. Emma Öwezmyrat batyr onuň
özüniň üstüne gygyrdy.
—
Eger men barmamda, asman bilen ýer tapyşýanam bolsa
sen meniň gapymdan gelme! - diýdi. - Düşdüňmi? Eger indi
gaýdyp gapymdan geläýseň hökman çaparyn! Düşdüňmi? Git,
binamys!
Öwezmyrat batyr ony urjakdy. Emma şol wagt onuň
işiginde Gandym aksakgal otyrdy. Öwezmyrat batyr şondan
utandy. Seýitmyrat beg:
—
Gandym kaka, görýärmiň munuň aýdýanyny? Dilegi
düşüp, gapydan baranda kimiň-kimdigini bilerem welin, şu
wagt agzyna gelenini aýdyp dur-da. Başyna iş düşende
garyndaşyny tanar - diýip, Gandym aksakgala ýüz tutup
boýurgandy. Gandym aksakgal bolsa:
—
Beýle gürrüň aýdýan adamyň saňa dilegi düşmez,
hanym. Bar, öz ugruňa oýnaber - diýip, gaýta Seýitmyrat begi
bir nakys akmajyk çaga hatarynda tutdy. Gandym aksakgalyň
agyz uluňyny aňan Öwezmyrat batyr:
—
Sen gözümiň öňünden tizräk ýit. Bolmasa, elim degse,
gaty deger saňa. Haýal etseň, hökman çaparyn seni- diýip
hemle urdy. Seýitmyrat beg rejäniň geň däldigini bilip, ýok
bolup gitdi.
Şondap soň Dykma serdar bilen Seýitmyrat beg Öwezmyrat
batyryň garşysyna ellerinden gelen çäreleri görüp başladylar.
Skobelew Aşgabady alandan son Ahal tekeleriniň lap edeni
onuň
töweregine
ýygnandy.
Skobelew
her
gelenden
Öwezmyrat batyr hakda soraýardy. Dykma serdar, Seýitmyrat
beg tarapyndan mazaly gandyrylan adamlaryň hemmesi edil dil
düwşen ýaly: “Öwezmyrat batyr entek gylyjyny taşlanok, özüni
ýeňlen hasaplanok. Heniz onuň hyrşy bar. Onuň niýeti bozuk"
diýip jogap berýärdi.
Emma olar özleriniň berýän uzyn gürrüňleriniň içine özözlerine garşy gidýän ýerleriniň bardygyny bilenokdylar.
Skobelew şol öz-özlerine garşy gidýän ýerlerinden many
çykarýandyram öýdenokdylar. Olar “Öwezmyrat batyryň hyrşy
bar, ol entek ýaragyny taşlanok” diýip tekrarlasalaram,
Skobelewiň “Öwezmyrat batyr Mara ýa-da başga bir ýere
gitmek hyýalyny edenokmy?” diýen soragyna, “Ýok, ol
öýünde ýatyr, gaýta Mara gitjeklere-de gitme diýýär” diýip,
edil şu meselä gezek gelende sadalyk bilen jogap berýärdiler.
Skobelew şu hili gürrüňleri eşidenden soň, eger Öwezmyrat
batyryň urşy dowam etdirmek niýeti bar bolsa, ol öýünde
ýatmazdy, diýmek, onuň niýeti bozuk däl diýen netijä geldi.
Özüniň in ýakyn janyny ynanýan adamy hem dilmajykawkazlyny Öwezmyrat batyryň üstüne ibermegi ýüregine
düwdi. Ol dilmajyny ýanyna çagyrdy-da:
—
Sen ozalam şular ýaly işde işeňňirlik görkezdiň. Indi sen
Öwezmyrat batyryň ýanyna-da gidip gel. Dogry, onuň gylygy
çylşyrymlyrak.
Ýöne,
her
näme-de
bolsa,
kawkaz
adamlarynyňkydan üýtgeşik ýeri gaty az. Sen bir ýol bilen
onuň ugruny tap-da, alyp gel - diýip, ony Öwezmyrat batyryň
üstüne iberdi.
Seýitmyrat beg bilen Dykma serdar bolsa özleri bir agyz söz
aýtman, başgalaryň dili bilen Öwezmyrat batyry Skobelewiň
ýanynda
ýamanlaýyşlaryna
ynanyp,
munuň
üçin
öz
ýanlaryndan hoşal bolup ýörişlerine Öwezmyrat batyryň üstüne
ýörite adam ugradylanyndanam habarsyz galdylar.
***
Ýeriň-suwuň üç-dört güne çeken jedelli sanaşygyndan soň
arkaýynlaşan Öwezmyrat batyr duldan asylgy duran gylyjyny
alyp, süpürdi, ýaglady. Jöwher gylyjynyň tygyny gynyna saldyda, ýene duldan asdy. Onuň bu saparky gylyç asyşy hemişeki
asyşyna meňzemeýärdi. Nähilidir bir üýtgeşik hereket açyk
görünýärdi. Ol ýönekeý gaýyş bagynyň çatrygy tylla gülbent
bilen mäkämlenen gylyja baka hyrydar göz bilen seretdi.
Gaýyş bagyna boýdan-başa düzülen kümüş gyýaklaryň
arasynda tylla gülbent daň saz berip barýan wagtlary owunjak
ýyldyzlaryň arasynda lowurdaýan daň ýyldyzyna meňzeýärdi.
Öwezmyrat batyr göýä gylyjyny bir meýdanda taşlap, onuň
bilen ömür-baky hoşlaşyp aýrylyşýan ýaly, iç işikde durubam
ony ýaňadandan bir sapar synlady. Onsoň alňasaman daş
çykdy. Iým iýip duran gyr at eýesinin söýgüli gylyjyndan el
çekip çykanyny duýýan ýaly, torbaly kellesini bulap bir hili
hereket etdi. Öwezmyrat batyr:
—
At gazykda, gylyç dulda durmaly boldy- diýip, ýuwaşja
hümürdedi.
Gutlymyrat iki syýyny biline çalyp, telpegini bir gapdala
taşlap, täze ýeten ýer paýlarynyň içinde işläp ýördi. Ol
ýetişibildiginden pil bilen ýer peşäp, öz mellekleriniň çägine
pel çekýärdi.
Öwezmyrat
batyr
atynyň
torbasyny
aýyrdy-da,
Gutlymyradyň ýanyna bardy.
—
Sen ýadansyň, pili bir salym maňa-da ber diýdi. Emma
Gutlymyrat:
—
Ýok, ýog-a, batyr, entek sen eliňe pil alma gürrüňini
etmäweri. Ýaralaryň ýagşy gutulsyn - diýip, garşy çykdy.
Öwezmyrat:
—
Meniň ýaralarym gutulyşypdyr - diýse-de, Gutlymyrat
şol bir diýeninde durdy:
—
Şol ýer-suw sanaşygynda-da iki-üç gün bassyr meýdana
çykdyň welin, ýaralaryn azarmyka diýip uly gaýgy etdik.
Özüňe-de zadam diýip bilmedik... Batyr, sen entekler
gymyldajak bolma.
Bolmajagyna gözi ýeten Öwezmyrat batyra “ony eýle et,
muny beýle et” diýip, Gutlymyrada maslahat bermekden başga
ýol galmady.
Öýlerinde Öwezmyrat batyr bilen Gutlymyradyň arasynda
diňe ýekeje pilleri bardy. Öwezmyrat batyr öz ýanyndan: “Indi
piliňem gerek ýeri boljak. Demirçä bize bir pil ýasap ber
diýmeli” diýip oýlandy. Bir meýdan aýak üstünde oturyp,
Gutlymyradyň işini synlady. Ýa oturmak ýüregine düşdi, ýa-da
Gutlymyrada haýpy geldi, ol bir salymdan soň:
—
Aý, Gutlymyrat, bu dünýäň işini birden gutaryp bolmaz.
Ýör, gaýdaly. Dem-dynjyňy alarlar. Soňurrak ýene gelip
işlärler. Bu işi irginsizlik ýeňer - diýdi.
—
Batyr, sen öýe bar. Men şujagaz ýerimi bitirip baraýyn -
diýip, Gutlymyrat ony öýe ugratdy.
Öwezmyrat batyr ýaňy öýe ýetip, işikden giripdi welin,
obanyň ileri çetinden on-on bäş atly göründi. Bu atlylaryň
öňüne düşüp gelýäniň egnindäki çini guşluk galyp barýan
günüň aşagynda ýalpyldaýardy. Şol üýtgeşik atlylar obanyň bir
çetine aralaşanda, obanyň uludan-kiçä ähli itleri baş göterip,
özleriniň bar güýji bilen bogazlaryna sygdygyndan şolara baka
üýrüp hem topulyp başladylar. Obanyň içinde gowga
turuzdylar. Oýnap ýören oglanjyklar:
—
Ors gelýär! - diýşip, öýli öýlerine, çatmaly çatmalaryna
gaçyp girdiler. Daşda-içde öz işleri bilen bolup ýören aýallarda öýlerine kürsäp urdular. Öýde oturan erkek kişiler bolsa daş
çykyşdylar.
Bu çinini ýalpyldadyp gelýän Skobelewiň Öwezmyrat
batyryň üstüne iberen ynamdar dilmajydy. Ol obanyň çetine
gelende, Öwezmyrat batyryň öýüni sorady. Öz çatmasynyň
işiginde duran bir adam:
—
Hol görnüp oturan tam - diýip salgy berdi. Öl indi
soragsyz, dogry şol tamjagaza tarap sürüp barýardy.
Gutlymyrat piline söýendi-de, gara görnüm ýerden gelýän
atlylara syn etmäge durdy. Ol bir meýdan gözüni aýyrman
synlandan soň, atlylaryň dogry özlerine baka sürýändiklerini
aňlap, pilini gapdalyna tutup, öýe baka ylgady.
Dogry Öwezmyrat batyryňka sürülýändigini gören oba
adamlary hem: “Özler-ä batyryňka baka barýarlar, hernä
eýgilik bolsun-da” diýşip, howatyrlanyşyp başladylar. “Kim
bilýär, bir şugul batyry ýamanlandyr” diýýänem bardy.
Gutlymyrat ylgap işige bardy-da:
—
Batyr!-diýip, haslap demini aldy.- Atly orslar göni
biziňkä baka gelýär. Beýiklerem öňlerine düşüp gelýär.
—
Gelseler gelsin-dä, Gutlymyrat, belki, işleri-dertleri
bardyr-diýip, Öwezmyrat batyr äwmezdi bilen jogap berýän
ýalydy welin, sözüniň ahyrynda: - Näme dogry biziňkä
gelýärmi! - diýip soramagy onuňam ýüreginde az-kem howsala
peýda bolandygyny aňladýardy.
—
Hawa, hawa, batyr. Gylyjyňy-zadyňy guşansaň nädýär,
heniz wagt bar - diýip, Gutlymyrat gyssanmaç gürledi. Uly
howsala düşen Mamagül bilen Täzegül egrip duran ýüňlerini
taşlap, aňkarylyşyp otyrdylar.
Öwezmyrat batyr bir oturyşyny üýtgetmedi-de:
—
Men indi gylyç guşanmagy taşladym, Gutlymyrat -diýip,
onuň ýüzüne seretdi.
—
Onda näme iş etmeli bolarys ahyry?-diýip, Gutlymyrat
howsalaly bir ses bilen sorag berdi. Öwezmyrat batyr:
—
Başa näme gelse görübermeli bolarys - diýdi.
Eli işe barman oturan Mamagül umytsyz seslendi:
—
Eýgilik bol-a, özleri her kim ýurtly ýurduna barmaly
diýip jar çagyrdybam şeýle edilermi, janlarym.
Öwezmyrat batyr daş çykdy. Gutlymyrat hem onuň yzy
bilen çykyp, onuň arkasynda durdy. Atlylar eýýäm alkymlap
gelipdiler. Tama ýetmäge on-on bäş ädim galanda, atlylaryň
öňüne düşüp gelýän beýik ýeňillik bilen atdan düşdi. Ol
atyndan düşüp-düşmänkä yzkylaryň biri gelip, onuň atynyň
jylawyny elinden aldy. Ol beýik atdan düşdi-de:
—
Öwezmyrat batyr, salawmaleýkim! - diýip, göýä
Öwezmyrat batyr bilen ençeme ýyllap dost bolup gezen adam
ýaly salam berdi. Görüşmek niýeti bilen iki elini serip, işikde
sanjylyp duran Öwezmyrada tarap giň ädim ätläp ugrady. Ol
Öwezmyrat batyr bilenem, Gutlymyrat bilenem elleşip görüşdide:
—
Batyr, biz-ä seniňkä myhman geldik - diýdi.
—
Köp ýagşy, hoş gelipsiňiz - diýip, Öwezmyrat batyr bir
hili utançly ýagdaýda eýlesine-beýlesine seretdi. Ol ilki bilen
myhmanlary nirede oturdarkam diýip gaýgy etdi. Soň bulara
söwşi nireden taparkam diýip pikir etdi. Onsoň myhmanyna
ýüzlendi. - Biziň jaýymyzyňam ugry ýok. Eger myhmanlar
aýyplaşmasa, daşardan oturybersek niçik bolýar?
Ol beýik:
—
Batyr, aýby bolmaz, köp ýagşy - diýip, göwni açyklyk
bilen gürledi.
Gutlymyrat düşek çykarmak üçin eýýäm öýe giripdi. Ol:
—
Bize hudaý bakdy, ine iň beýigiň özi öz aýagy bilen
myhman geldi - diýip, Mamagül bilen Täzegüle buşlady.
Gorkudan ýaňa bogazlary tüýdüge dönen Mamagül bilen
Täzegül diňe şundan soň arkaýynlaşdylar. Aman batyr gelende
owadan gyzyl gülli bir keçe getiripdi. Şol abraýlaýdy. Bolmasa
bularyň içerisinde ile menzeş bir düşek-de ýokdy. Gutlymyrat
ullakan keçäni gujaklap çykardy-da, işikdäki sekiniň üstüne
düşedi.
Howsala düşen adamlar hem töwerekden ýygnanyşyp
başladylar. Gandym aksakgal hemme kişiden öň gyssanyp
geldi. Ol aljyraňly halda aňyrdan gelşine nämedir bir zatlar
diýmäge synandy. Emma Öwezmyrat batyr:
—
Gandym kaka, elimiziň ýukarak wagty myhmanam
üstümizi basaýdy. Bizä nätjegimizem bilmän durandyrys diýip, ondan öňürtdi.
Aňyrdan gelen beýik gazaba çykyp gelmändir-de, “men
myhman” diýip gelipdir. Gandym aksakgal muňa dessine
düşündi. Arkaýynlaşdy.
—
Hanym, hiç gyssanmagyn. Elimiz ýuka däldir. Gelen
myhmana zat tapylar - diýdi. Soňra Gutlymyrada tarap öwrüldi.
-Gutlymyrat, bar öýden şol uly halyny alyp gel. Oglanlara-da
aýt, dessine şol öweji getirip soýsunlar - diýip buýurdy.
Gutlymyrat çaltlyk bilen gitdi. Ol aradan salym geçmänkä,
ullakan halyny getirip, keçäniň gapdalynda ýazdy.
Heniz myhmanlaram, öý eýelerem - hemmesi aýak üstünde
durdy. “Myhman ataňdan uly” diýen atalar sözüni berk saklap,
her kim myhmanlaryň oturaryna garaşýardy.
—
Baýar, düşek üstüne geçiň! - diýip, Öwezmyrat batyr eli
bilen orun görkezdi.
Gelen beýik halynyň üstüne geçdi. Onuň yzyndan Gandym
aksakgal köwşüni çykaryp, halynyň üstüne geçdi hem gelen
beýigiň, gapdalynda oturdy. Töwerekden ýygnanan ýaşulular
hem çem gelen ýerlerinde oturyşdylar. Ýaş ýigitleriň daştöwereklerde bolup duruşlary “näme buýursaňyz, biz bitirmäge
taýýar” diýip durana meňzeýärdi. Öwezmyrat batyr Mamagül
bilen Täzegüle nämelerdir bir zatlar tabşyryşdyrdy. Eýýäm iki
sany ýigit semiz öweji getirip soýmaga başlady. Ýene bir-iki
sany ýigit ojak gazýardy. Gutlymyrat bir ýigit bilen ullakan
gazany gerňäp gelýärdi. Heniz aýak üstünde duran Öwezmyrat
batyr işleriň ýola düşüp ugranyny görüp, myhmanynyň ýanyna
geçdi. Birdenem bir zat ýadyna düşen ýaly ýerinden turdy.
—
Baýar, olar näme düşek üstüne geçmediler? - diýip, on-
on bäş ädim açyklykda atlarynyň ýanynda duran soldatlara
seretdi. “Atlaryny tutuň!” diýip, oba ýigitlerine buýurmakçy
boldy. Emma gelen beýik:
—
Olar şol ýerde bolar - diýdi.
Ýog-a, beýle bolup bilmez. Olar bärik geçmeli bolarlar - diýip,
Öwezmyrat batyr garşylyk görkezdi. Emma ol beýik ýene:
—
Öwezmyrat batyr, kanun şeýle, düzgün şeýle. Soldatlara
şol ýeri bolar-diýip gaýtalady. Her näme-de bolsa Öwezmyrat
batyr bir az pikirlendi-de:
—
gelen
Baýar, näme-de bolsa, şu wagt siz biziň işigimizden
myhmansyňyz.
Kanunyňyz-düzgüniňiz
bolsa,
öz
işigiňizde ediberiň. Biziň işigimizden gelen myhman şa-da
bolsa bir, geda-da bolsa. Şeýle bolmaly. Gapydan gelen
myhmana at sakladyp oturmagy biz halamarys - diýdi. Onsoň
oba ýigitlerine gygyrdy. - Myhmanlaryň atyny tutuň!
Ýigitler öň hem soldatlaryň atlaryny tutmak hem daňmak
hyýalyndadylar welin, soldatlar atlaryňyň başyny berk tutuşyp
oturanlaryndan soň, baryp ýapyşybermäge çekinişip, olaryň
düzgünlerine geňirgenişip durdular.
Gelen beýik hem oturan ýerinden rus dilinde bir zatlar diýip
gygyrdy. Diňe şondan soň soldatlar atlarynyň başyny
töwerekden baranlara ynanyp berdiler hem göýä gorkuly ýaly
bir hereket bilen iki-ýekeden gelip, halynyň gapdalyndaky
keçäniň çetlerinde ornaşdylar. Gazyklar kakylyp, myhmanlaryň
atlary daňyldy.
Öwezmyrat batyr göýä özlerine “turuň, ýok boluň!”
diýläýjek ýaly bolşup keçäniň erňeginde oturan soldatlara
bilesigelijilik bilen seretdi-de, pikire gitdi. Beýik “soldatlara
şol ýeri bolýar, kanun” diýende Öwezmyrat batyryň ýadyna
Stepan düşüpdi. Onuň patyşaňyň kanuny hakda edip beren
gürrüňleri ýadyna düşüpdi. Indi bolsa ol äden ýerinde Stepanyň
gürrüňleriniň ýadyna düşüp durjakdygyna göz ýetirdi. Ol öz
içinden: “Bu oturan bilen ol oturanlaryň arasynda näme
tapawut bar? Olaram adam, bu-da adam. Ýa-da bu oturan
gökden düşmändir ahyry. Heý, beýle-de bir kanun, beýle-de bir
düzgün bolarmy?” diýip oýlandy.
—
Baýar, öýümize gelen myhman öz öýlerine gelen ýaly
ornaşyp otursa, şonda biziň göwnümiz ynjalýar. Olara aýt,
utanman, çekinmän jaýdar otursynlar - diýdi.
Bu adam türkmenleriň myhmanparazlygy hakda gaty köp
gürrüňler eşiden adamdy. Skobelewiň tabşyrygyny hem şu hili
ýol bilen barsam, bitirip bilerin diýen ynam bilen gaýdypdy. Ol
Öwezmyrat batyryň myhmanlaryny alada edýändigini aňlandan
soň,
özüniň
ynanjynyň
başa
barjakdygyna
düşündi,
soldatlaryna arkaýyn ornaşykly oturmagy tabşyrdy. Soldatlar
oturyşlaryny az-kem düzetdiler. Öwezmyrat batyr diňe şondan
soň birneme ynjaldy.
Az salym geçenden soň, Gandym aksakgal ilki bolup
gürrüňe başlady:
—
Baýar, siziň aslyňyz nä halkdyr? - diýip, mylaýym goja
sesi bilen sorady. Halynyň gölüne seredip, eliniň aýasy bilen
gölüň üstünden sypady. Baýar:
—
Kawkazly - diýip, gysgajyk jogap berdi. Gandym
aksakgal:
—
Şeýle diýsene, gapgazly diýsene. Köp ýagşy, köp ýagşy
- diýip gaýtalady. - Soraşyp-ideşmek aýyp däl, baýar, siziň
adyňyza kim diýerler?
Agaç etli, bugdaý reňk at ýüzli, kyrk bäş ýaşlar çemesindäki
adam ullakan burnunyň öňündäki murtuny sypalady-da:
—
Knýaz Mergen - diýip jogap berdi. Onuň “knýaz” diýeni
Gandym aksakgala “kinas” bolup eşidildi. Gandym aksakgal ak
sakgalyny sypalap, onuň ady bilen ýüz keşbini deňeşdirip
görýän dek ýüzüne syn etdi.
—
Kinas Mergen. Kinas Mergen. Köp gowy, örän gowy -
diýip gaýtalady. Soň gürrüňi uzaldyp, Kawkazyň taryhyna
degişli soraglar berip başlady. - Kinas Mergen diýýän-ä, bu
Gapgaz nähili ýurt bolýar? Onda nähili adamlar ýaşaýar?
Knýaz Mergen Gandym aksakgalyň hemme soraglaryna
göwnühoşluk bilen jogap berýärdi, giňden düşündirýärdi.
Öwejiň gaýnatmasy ýetişdi. Çanaklara çörek dogralyp,
myhmanlara nahar çekildi. Nahar iýlip gutarylandan soň knýaz
Mergen:
—
Öwezmyrat batyr, meniň seniň ýanyňa gelmegimden
maksadym, şu meni beýigimiz iberdi - diýip, özüniň çakylykçy
bolup gelendigini aýtdy.
—
Mergen aga, biziň beýigiň ýanyna barasy işimiz ýok.
Beýigiň ýanyna il agalary, ýurt aksakgallary barandyr. Bize şol
bolýar. Meniň ýalylaryň o taýda näme işi bar?-diýip,
Öwezmyrat batyr sypaýyçylyk bilen özüniň
gitmejekdigini
aýtdy. Emma knýaz Mergen hem ýörite şu işi bitirmek üçin
gelendigini, Öwezmyrat batyry alyp gelmegi boýun alyp
gaýdandygyny gaýtalap:
—
Men seni özüm bilen alyp barmasam, beýigimiziň
ýanyna baryp bilmerin - diýip, bir tutan ýerini tutdy.
Öwezmyrat batyr hem özüniň bir eňegine tutup beýigiň ýanyna
baryp bilmejekdigini aýtdy. Gürleşip, ýaňkalaşyp, ahyry çyna
çykyşanlaryndan soň, şu wagta çenli sesini çykarman oturan
Gandym aksakgal gürrüňe goşuldy.
—
Batyr, her näme-de bolsa seni çagyrýan bir uly ýurduň
patyşasynyň beýigidir. Ol seniň üstüňe özüniň
bir abraýly
adamyny ýörite iberipdir. Şundan soňam “gitmen” diýip
oturmagyň aýypdyr. Onyň tekepbirlik bolar. “Çagyrylan ýere
irinme,
çagyrylmadyk
ýerde
görünme”
diýip,
köneler
oýnamaga aýdan däldir. Çagyrylan ýeriňe bararlar - diýip,
Öwezmyrat batyra töwella etdi.
—
Gandym aksakgal dogry aýdýar - diýip, knýaz Mergen
tassyklar goýdy.
—
Gandym kaka, ilden-günden utanman, men nähili
baraýyn? Menem şol dönükler ýaly il masgarasy bolaýynmy?
Bolmaz ahyry:, Gandym kaka - diýip, Öwezmyrat şonda-da
garşylyk görkezdi.
—
Il-ulusyň öňünde masgara bolsa dönükler bolar. Sen
dönük däl. Sen çakylyk bilen gidýärsiň. Sen hökman gitmeli diýip, Gandym aksakgal oňa çyny bilen gitmegi buýurdy.
Ahyry Öwezmyrat batyr gitmekçi boldy. Emma:
—
Bu gün giç. Ertir daň bilen ugraly-diýdi. Knýaz Mergen
hem:
—
Şu gün ugraly - diýip, näçe janyksa-da, ertir ugramaga
razy bolmaly boldy. Bu gün agşam myhmanlary Gandym
aksakgalyň öýleriniň birinde ýerleşdirdiler.
Ertesi ugramakçy bolanlarynda Gandym aksakgal:
—
Bilip bolmaýar, nä wagt, nä zamana. Onsoňam bu bir
ýaraly adam. Munuň ýanyna bir adam goşsak ýagşy bolardy diýdi. Öwezmyrat batyryň:
—
Adamyň geregi ýok. Heläk bolmasyn - diýenine-de
bakmady.
—
At tutmaga ýarar hem gaýdyşyn höwür bolar - diýip,
özüniň on sekiz ýaşly ogluny atyna mündürip, ýanyna goşdy.
Bular gaty ir ugradylar. Bular ýola düşende gije ýaňy
ýarymdan agypdy. Şonuň üçinem olar gün guşluk galypgalmanka, Skobelewiň düşlän depesine gelip ýetdiler.
Seýitmyrat beg bilen Dykma serdar başlyklaýyn tekäniň lap
edip lakam göterýäni toplanyşyp, şol henizem hoş söz tapman
ýörüşleri eken. Olar henizem ýene daň bilen gelipdirler-de,
Skobelewiň öýüniň agzyna jemlenipdirler. Beýigiň turaryna
garaşyp sadylla bolşup durlar eken.
Öwezmyrat batyr gyr atyny oýnadyp, depä çykdy welin, bu
duranlaryň depesinden gaýnag suw guýlan ýaly boldy. Ýüzleri
bir gyzaryp, bir bozardy, muzzur boldular.
Knýaz Mergen Öwezmyrady daşarda goýup, özi içerik girdi.
Öwezmyrat batyr bilen Gandym aksakgalyň ogly hem atdan
düşdi. Göýä bu ýerde hiç kim ýok ýaly. Öwezmyrat batyr
özlerine tarap gözünem aýlamansoň, Dykma serdar dagynyň
arasyndan kimdir biri:
—
Batyr, salawmaleýkim! - diýip seslendi. Öwezmyrat
batyr ýene-de ol tarapa başynam galdyrmady. Ýöne salam
bereniň kimdigini sesinden tanap, başyny galdyrman, salam
berene igendi:
—
Hamala diýersin, gala alyp, iş bitirip gelen ýaly, senem
gylyjyňy süýräp bularyň arasyndamydyň? Seniň bularyň
arasynda bolmagyň gerek däl eken.
Öwezmyrat batyryň bu duranlara şeýle bir gahary geldi, iki
gözi edil gan guýlan ýaly gyzardy. Ol özüniň gaharyny basmak
üçin atynyň o ýan-bu ýanyny dyrmalan bolup güýmenjek
boldy. Emma ol azajyk wagt hem bolsa şular bilen bir işikde
durmaga tap getirip bilmedi. Olara, aýratynam Seýitmyrat beg
bilen Dykma serdara agzyndan gelenini sögüp, enesine-atasyna
ýetesi geldi. Ýene bularyň arasyndaky sada, bigünä adamlar
ýadyna düşüp pikirlendi. Ýöne ýene kellesine “her näme-de
bolsa, ýeri gelende gepi bökdemek haýyp” diýen pikir geldi.
Aty bilen boýdaş bolup, çep elini eýeriniň gaşyna urdy.
Ýanyndaky ýetginjek ýoldaşyna gürrüň berýän äheňde gaharly
käýinjiredi:
—
Bular-a sered-ä, ömründe gylyjy gynyndan çykarmagy
bilmeýän adamlar biline gylyç guşanyp, eneleriniň aş
pyçagynam guşagyna gysdyryp, şu gapa gelipdirler. Namysly
adamlar şeýle gapylara zor bilen getirilende-de özüni gizläsi
gelýär. Bu binamyslara sered-ä. Binamyslar, bolmanda
gylyjyňyzy, pyçagyňyzy eneňiziň çemçe torbasyna salyp,
gizläp gelmeli ekeniňiz ahyry... Emma namysjaň il-ulusyň
namysjan gyz-gelinlerem şeýle ýaranjaňlyk, binamyslyk
etmez.-Ol sagyndy. “Şeýle binamys gyz-gelinlerem siziň
maşgalaňyzda tapylar” diýesi geldi. Ýene ejap edip saklandy.Namysly merdiň ölümi bir bolar, binamys ýaranjaň dönükler
her gün ýüz ölüp, ýüz direler - diýip, sözüniň üstüne goşdy.
Onsoň daş-töwerekde keserip ýatan köne galanyň ýykyk
ganatlaryna, somalyşyp oturan, ýemrilişen burçlaryna nazaryny
dikdi.
Öz atynyň başyny tutup duran ýetginjegiň Öwezmyrat
batyryň bulara aýdýan gürrüňlerini diňlemäge ýüzi çydamady,
atynyň yk tarapyna geçip, ony sem bolup duran aksakgallar
bilen ara taşa etdi. Olar sem bolup durdular, ýerden seda
çykýardy, olardan çykanokdy.
Öwezmyrat batyr gala ganatlaryny synlamagyny dowam
etdirdi. Onuň göwnüne galanyň her jaýrygyndan adamlar
boýnuny uzadyşyp: “Öwezmyrat, näme sagyndyň? Bularyň
binamys dönükdigine biz şaýat” diýşip, goltgy berýän ýaly
boldy. Ol ýene-de nämedir bir zatlar diýmäge synanan wagty
knýaz Mergen işikden boýnuny uzadyp:
—
Batyr, beýigimiz çagyrýar - diýip habar berdi.
Öwezmyrat batyr atynyň başyny ýoldaşyna berip, öýe girdi.
Oslagsyz ýerden Öwezmyrat batyryň gelip çykmagy, öň
hem ýakymly gürrüň eşitmäge zar bolup duran Seýitmyrat beg
dagynyň ýüregine wehim saldy. Seýitmyrat beg zowzuldap
başlady, Gandym aksakgalyň oglunyň ýanyna gelip o ýan, bu
ýan gürrüň eden boldy. Muny oglansyradyp, Öwezmyrat
batyryň nähili bolup bu ýere düşeniniň syryny bilmekçi boldy.
Emma bu ýetginjek hem:
—
Men-ä şularyň nähili bolup gaýdanlaryny bilmedim.
Ýöne kakam gijäniň bir wagty ukudan turuzdy hem “Batyr
kakaň bilen bile git” diýip ugratdy. Şondan başga bilýän zadym
ýok - diýip, özüni mönlüge saldy. Seýitmyrat beg ondanmundan dürtgeşdirip, ýolda-yzda geplenen geplerden many
tapjak boldy. “Öwezmyrat ýolda ýoldaşy bilen gaharly
gürleşýärmidi, ýönekeý gürleşýärmidi, gülüşýärmidi?” diýen
ýaly soraglar berişdirdi.
Gandym aksakgalyň ogly henize çenli şeýle gajymallyk
düzen oglan däldi. Aslynda ol sada, türkana oglandy. Ýöne
Öwezmyrat
batyryň
ýaňky
gürrüňleri
onuň
ýüreginde
gajymallyk döremegine sebäp bolan bolmaga çemeli, ol:
—
Hawa, olar käwagt şeýle gaharlanyşýardylar, menem
gorkup başlaýardym. Birdenem ýönekeý gürleşýärdiler, hatda
gülüşýärdilerem. Ýolda baýar batyr kakama birnäçe sapar
çilimem berdi - diýip düýbünden bolmadyk zatlary hem
toslaşdyryp aýtdy. Seýitmyrat beg käbir duşwarrak, çylşyrymly
soraglar berende bolsa:
—
Şony welin bilmedim. Şony batyr kakamyň özünden
sora, şol biler -diýip, gaçalak edýärdi. Ahyry Seýitmyrat beg bu
ýetginjegiň gürrüňinden baş çykaryp bilmän, lapykeç bolup
gitdi.
Knýaz Mergen ýanyna giren wagtynda Skobelew ýaňy
ukudan turupdy. Ol heniz daşky geýimlerini hem oňly
geýmäge ýetişmändi. Ol knýaz Mergeniň gürrüňini diňleýärkä,
geýimlerini geýdi. Knýaz Mergen bolan işleri hem gürrüňleri
bolşy ýaly aýtdy. Soň Skobelew knýaz Mergenden Öwezmyrat
batyryň gylyk-häsiýeti barada aňlan zatlaryny gysgajyk gürrüň
bermegini talap etdi. Knýaz Mergen Öwezmyrat batyryň
gylyk-häsiýetini doly öwrenip ýetişmedigem bolsa az-kem öz
bilenini aýtdy.
—
Çagyr, gelsin! - diýip, Skobelew heniz iligini ildirmedik
kürtekçesiniň iliklerini ildirip, özüni tijedi. Öwezmyrat batyr
işikden girende, ol:
—
Salawmaleýkim! - diýip, ony iç işikde garşylady. Onuň
bilen iki elini uzadyp görüşdi. Ol häzirlikçe türkmençe
öwrenen diňe “salawmaleýkim” sözüni aýtmak hem görüşmek
däbini berjaý edenden soň, iki elini arkasyma tutdy-da, yzyna
baka öwrüldi. Iki ädim öňe baka ädimläp, ýene yzyna dolandy,
görşen ýerlerinde butnaman duran Öwezmyrat batyry gaýtadan
syndan geçirmäge durdy. Teletinden tikilen bökejem ädigiň
üstüne agzy bir gulaç gyrmyzy balak bürelipdir. Ädiginiň diňe
başlygy görünýär. Egnine agar çäkmen geýip, bilini sütük
guşak bilen sarapdyr. Ýakasy bejerilen ak köýnegi ýakasy ebşir
guşalmadyk çäkmeniniň içinden görünýär. Başynda ak telpek.
Onuň murty şeýle uzyn hem bolmasa, ýokary gaýdyp,
towlanyp durşy, onuň ýaldyrap duran ullakan gara gözlerini
has hem görke getirýär. Heniz boýy ýetmedik hem bolsa, onuň
eňeginden hüjüm berip çykan güri gara sakgaly bu sypaty
haýbatly bir görnüşe getirýär. Skobelew onuň aýagyndan
başlap tä zömmek telpeginiň depesine çenli gözden geçirdi. Iň
soňunda onuň guşagyna dakylan şakyr-şukurlaryna ikinji gezek
hem göz aýlady. Öwezmyrat batyryň urşa ýa-da başga bir işe
ýolagçy bolanda hemişe ýanynda göterýän şakyr-şukurlarynyň
hemmesi häzirem bilindedi. Olaryň içinde has göze ilginjrägi
bir gary bizden tikilen temmäki haltasydy. Onuň agyz tarapyny
guşagyna gysdyrypdyr welin, aşagy dyzynyň üstüne düşüp
durdy. Teletinden tikilen başga birnäçe gapjagazlar - guty,
serkeç ýaly zatlar guşagyndan asylgydy. Teletinden ýörite
tikilen suw gabyny - mytarasyny egninden heýkelleýin
asypdyr. Şolaryň arasynda gök demir tohumyndan diňe çakmak
demri guşagyndan asylgy durdy. Ýarag ugrundan bolsa onuň
guşagyna gysdyrylan ak saply, kümüş gynly pyçagyndan başga
zat ýokdy. Skobelew bir gapdalda ýazylan ullakan haly düşegi
görkezdi-de, öz ene dilinde bir zatlar diýdi. Onuň näme diýeni
Öwezmyrat üçin düşnüklidi. Emma bir gapdalda duran knýaz
Mergen:
—
Beýik oturyň diýýär - diýip, onuň aýdanlaryny terjime
etdi.
Öwezmyrat batyr geçip oturdy. Skobelew hem özüniň
ýolagçylykda göterýän stolunyň başyna geçip oturdy. Knýaz
Mergen hem oturdy. Skobelewiň Öwezmyrat batyra beren
birinji soragy:
—
Hany, biliňde gylyjyň ýok-la. Ony nätdiň? -diýen sorag
boldy. Knýaz Mergen Skobelewiň sözlerini terjime edenden
soň, Öwezmyrat batyr hamala knýaz Mergeniň özi bilen
gürleşýän ýaly, oňa baka dikilip:
—
Men ýaragymy taşladym -diýdi.
—
Onda bu pyçagy näme taşlamandyr?
Skobelewiň soragyny knýaz Mergen terjime edenden soň,
Öwezmyrat batyr ýene onuň özüne ýüzlendi:
Mergen aga mundan ýarag bolmaz. Bu häki bir itden-zatdan
goranmak üçin göteriläýýär.
Knýaz Mergen ýene Skobelewiň sözlerini terjime etdi:
—
Onuň
bilen
ýeke
dört
dynmak, oňa kast etmek islegi joşup başlady. Olaryň hemmesi
bir agyzdan Dykma serdara:
—
Seniňki dogry - diýip jogap berdiler.
Şondan
soň
Dykma
serdar
olaryň
öz
diýeninden
çykmajakdygyna göz ýetirip, özi çetde durup, kişi eli bilen ot
gorsamaga başlady. Ýoldaşlaryna garap:
—
Men bu ýerde galaýyn. Siz gidiň-de, Dykma siziň üçin
orslarda girew otyr, siz barmasaňyz ony goýberjek däller diýiň.
Şeýtmeseňiz, olar gitmez - diýdi. Olaryň näme diýse etmäge
taýýardygyny eşidenden soň, kimiň kimiň ýanyna gitmelidigini
aýdyp, birnäçe atlyny ýola saldy.
Dykma serdar Seýitmyrat begi öz ýanyna çagyryp onuň
bilen aýratyn gürleşdi. Özüniň
Hal mollanyň ýanyna
gitjekdigini, onuň ýanynda görjek çärelerini, Hal molla berjek
wadalaryny gürrüň berdi. Onuň özüne hem birnäçe ýumuş
tabşyrdy. Öwezmyrat batyryň ýanyna baryp, ony hem gitmäge
yrmagy-da Seýitmyrat begiň boýnuna ýükledi.
Şondan soň il arasynda “serdar hem batyrlar üçin orslar
Dykma serdary girew saklap otyrmyşlar, eger olar barmasalar,
Dykma serdar öldüriljekmiş” diýen habar ýaýrady. Bu habary
atly-abraýly
adamlar
gelip
aýdansoň,
Gulbatyr
serdar,
Öwezguly serdar ýaly serdarlar hem Skobelewiň ýanyna
gidýan wekilleriň hataryna goşulyp gitdiler. Ýöne Öwezmyrat
batyry gitmäge yrmak Seýitmyrat bege başartmady.
Seýitmyrat beg Öwezmyrat batyryň ýanyna baryp, “batyr,
şeýle ýagdaýlar bar, senem ors baýarynyň ýanyna barmasaň
boljak däl” diýip gürrüň berdi. Emma Öwezmyrat batyr onuň
özüniň üstüne gygyrdy.
—
Eger men barmamda, asman bilen ýer tapyşýanam bolsa
sen meniň gapymdan gelme! - diýdi. - Düşdüňmi? Eger indi
gaýdyp gapymdan geläýseň hökman çaparyn! Düşdüňmi? Git,
binamys!
Öwezmyrat batyr ony urjakdy. Emma şol wagt onuň
işiginde Gandym aksakgal otyrdy. Öwezmyrat batyr şondan
utandy. Seýitmyrat beg:
—
Gandym kaka, görýärmiň munuň aýdýanyny? Dilegi
düşüp, gapydan baranda kimiň-kimdigini bilerem welin, şu
wagt agzyna gelenini aýdyp dur-da. Başyna iş düşende
garyndaşyny tanar - diýip, Gandym aksakgala ýüz tutup
boýurgandy. Gandym aksakgal bolsa:
—
Beýle gürrüň aýdýan adamyň saňa dilegi düşmez,
hanym. Bar, öz ugruňa oýnaber - diýip, gaýta Seýitmyrat begi
bir nakys akmajyk çaga hatarynda tutdy. Gandym aksakgalyň
agyz uluňyny aňan Öwezmyrat batyr:
—
Sen gözümiň öňünden tizräk ýit. Bolmasa, elim degse,
gaty deger saňa. Haýal etseň, hökman çaparyn seni- diýip
hemle urdy. Seýitmyrat beg rejäniň geň däldigini bilip, ýok
bolup gitdi.
Şondap soň Dykma serdar bilen Seýitmyrat beg Öwezmyrat
batyryň garşysyna ellerinden gelen çäreleri görüp başladylar.
Skobelew Aşgabady alandan son Ahal tekeleriniň lap edeni
onuň
töweregine
ýygnandy.
Skobelew
her
gelenden
Öwezmyrat batyr hakda soraýardy. Dykma serdar, Seýitmyrat
beg tarapyndan mazaly gandyrylan adamlaryň hemmesi edil dil
düwşen ýaly: “Öwezmyrat batyr entek gylyjyny taşlanok, özüni
ýeňlen hasaplanok. Heniz onuň hyrşy bar. Onuň niýeti bozuk"
diýip jogap berýärdi.
Emma olar özleriniň berýän uzyn gürrüňleriniň içine özözlerine garşy gidýän ýerleriniň bardygyny bilenokdylar.
Skobelew şol öz-özlerine garşy gidýän ýerlerinden many
çykarýandyram öýdenokdylar. Olar “Öwezmyrat batyryň hyrşy
bar, ol entek ýaragyny taşlanok” diýip tekrarlasalaram,
Skobelewiň “Öwezmyrat batyr Mara ýa-da başga bir ýere
gitmek hyýalyny edenokmy?” diýen soragyna, “Ýok, ol
öýünde ýatyr, gaýta Mara gitjeklere-de gitme diýýär” diýip,
edil şu meselä gezek gelende sadalyk bilen jogap berýärdiler.
Skobelew şu hili gürrüňleri eşidenden soň, eger Öwezmyrat
batyryň urşy dowam etdirmek niýeti bar bolsa, ol öýünde
ýatmazdy, diýmek, onuň niýeti bozuk däl diýen netijä geldi.
Özüniň in ýakyn janyny ynanýan adamy hem dilmajykawkazlyny Öwezmyrat batyryň üstüne ibermegi ýüregine
düwdi. Ol dilmajyny ýanyna çagyrdy-da:
—
Sen ozalam şular ýaly işde işeňňirlik görkezdiň. Indi sen
Öwezmyrat batyryň ýanyna-da gidip gel. Dogry, onuň gylygy
çylşyrymlyrak.
Ýöne,
her
näme-de
bolsa,
kawkaz
adamlarynyňkydan üýtgeşik ýeri gaty az. Sen bir ýol bilen
onuň ugruny tap-da, alyp gel - diýip, ony Öwezmyrat batyryň
üstüne iberdi.
Seýitmyrat beg bilen Dykma serdar bolsa özleri bir agyz söz
aýtman, başgalaryň dili bilen Öwezmyrat batyry Skobelewiň
ýanynda
ýamanlaýyşlaryna
ynanyp,
munuň
üçin
öz
ýanlaryndan hoşal bolup ýörişlerine Öwezmyrat batyryň üstüne
ýörite adam ugradylanyndanam habarsyz galdylar.
***
Ýeriň-suwuň üç-dört güne çeken jedelli sanaşygyndan soň
arkaýynlaşan Öwezmyrat batyr duldan asylgy duran gylyjyny
alyp, süpürdi, ýaglady. Jöwher gylyjynyň tygyny gynyna saldyda, ýene duldan asdy. Onuň bu saparky gylyç asyşy hemişeki
asyşyna meňzemeýärdi. Nähilidir bir üýtgeşik hereket açyk
görünýärdi. Ol ýönekeý gaýyş bagynyň çatrygy tylla gülbent
bilen mäkämlenen gylyja baka hyrydar göz bilen seretdi.
Gaýyş bagyna boýdan-başa düzülen kümüş gyýaklaryň
arasynda tylla gülbent daň saz berip barýan wagtlary owunjak
ýyldyzlaryň arasynda lowurdaýan daň ýyldyzyna meňzeýärdi.
Öwezmyrat batyr göýä gylyjyny bir meýdanda taşlap, onuň
bilen ömür-baky hoşlaşyp aýrylyşýan ýaly, iç işikde durubam
ony ýaňadandan bir sapar synlady. Onsoň alňasaman daş
çykdy. Iým iýip duran gyr at eýesinin söýgüli gylyjyndan el
çekip çykanyny duýýan ýaly, torbaly kellesini bulap bir hili
hereket etdi. Öwezmyrat batyr:
—
At gazykda, gylyç dulda durmaly boldy- diýip, ýuwaşja
hümürdedi.
Gutlymyrat iki syýyny biline çalyp, telpegini bir gapdala
taşlap, täze ýeten ýer paýlarynyň içinde işläp ýördi. Ol
ýetişibildiginden pil bilen ýer peşäp, öz mellekleriniň çägine
pel çekýärdi.
Öwezmyrat
batyr
atynyň
torbasyny
aýyrdy-da,
Gutlymyradyň ýanyna bardy.
—
Sen ýadansyň, pili bir salym maňa-da ber diýdi. Emma
Gutlymyrat:
—
Ýok, ýog-a, batyr, entek sen eliňe pil alma gürrüňini
etmäweri. Ýaralaryň ýagşy gutulsyn - diýip, garşy çykdy.
Öwezmyrat:
—
Meniň ýaralarym gutulyşypdyr - diýse-de, Gutlymyrat
şol bir diýeninde durdy:
—
Şol ýer-suw sanaşygynda-da iki-üç gün bassyr meýdana
çykdyň welin, ýaralaryn azarmyka diýip uly gaýgy etdik.
Özüňe-de zadam diýip bilmedik... Batyr, sen entekler
gymyldajak bolma.
Bolmajagyna gözi ýeten Öwezmyrat batyra “ony eýle et,
muny beýle et” diýip, Gutlymyrada maslahat bermekden başga
ýol galmady.
Öýlerinde Öwezmyrat batyr bilen Gutlymyradyň arasynda
diňe ýekeje pilleri bardy. Öwezmyrat batyr öz ýanyndan: “Indi
piliňem gerek ýeri boljak. Demirçä bize bir pil ýasap ber
diýmeli” diýip oýlandy. Bir meýdan aýak üstünde oturyp,
Gutlymyradyň işini synlady. Ýa oturmak ýüregine düşdi, ýa-da
Gutlymyrada haýpy geldi, ol bir salymdan soň:
—
Aý, Gutlymyrat, bu dünýäň işini birden gutaryp bolmaz.
Ýör, gaýdaly. Dem-dynjyňy alarlar. Soňurrak ýene gelip
işlärler. Bu işi irginsizlik ýeňer - diýdi.
—
Batyr, sen öýe bar. Men şujagaz ýerimi bitirip baraýyn -
diýip, Gutlymyrat ony öýe ugratdy.
Öwezmyrat batyr ýaňy öýe ýetip, işikden giripdi welin,
obanyň ileri çetinden on-on bäş atly göründi. Bu atlylaryň
öňüne düşüp gelýäniň egnindäki çini guşluk galyp barýan
günüň aşagynda ýalpyldaýardy. Şol üýtgeşik atlylar obanyň bir
çetine aralaşanda, obanyň uludan-kiçä ähli itleri baş göterip,
özleriniň bar güýji bilen bogazlaryna sygdygyndan şolara baka
üýrüp hem topulyp başladylar. Obanyň içinde gowga
turuzdylar. Oýnap ýören oglanjyklar:
—
Ors gelýär! - diýşip, öýli öýlerine, çatmaly çatmalaryna
gaçyp girdiler. Daşda-içde öz işleri bilen bolup ýören aýallarda öýlerine kürsäp urdular. Öýde oturan erkek kişiler bolsa daş
çykyşdylar.
Bu çinini ýalpyldadyp gelýän Skobelewiň Öwezmyrat
batyryň üstüne iberen ynamdar dilmajydy. Ol obanyň çetine
gelende, Öwezmyrat batyryň öýüni sorady. Öz çatmasynyň
işiginde duran bir adam:
—
Hol görnüp oturan tam - diýip salgy berdi. Öl indi
soragsyz, dogry şol tamjagaza tarap sürüp barýardy.
Gutlymyrat piline söýendi-de, gara görnüm ýerden gelýän
atlylara syn etmäge durdy. Ol bir meýdan gözüni aýyrman
synlandan soň, atlylaryň dogry özlerine baka sürýändiklerini
aňlap, pilini gapdalyna tutup, öýe baka ylgady.
Dogry Öwezmyrat batyryňka sürülýändigini gören oba
adamlary hem: “Özler-ä batyryňka baka barýarlar, hernä
eýgilik bolsun-da” diýşip, howatyrlanyşyp başladylar. “Kim
bilýär, bir şugul batyry ýamanlandyr” diýýänem bardy.
Gutlymyrat ylgap işige bardy-da:
—
Batyr!-diýip, haslap demini aldy.- Atly orslar göni
biziňkä baka gelýär. Beýiklerem öňlerine düşüp gelýär.
—
Gelseler gelsin-dä, Gutlymyrat, belki, işleri-dertleri
bardyr-diýip, Öwezmyrat batyr äwmezdi bilen jogap berýän
ýalydy welin, sözüniň ahyrynda: - Näme dogry biziňkä
gelýärmi! - diýip soramagy onuňam ýüreginde az-kem howsala
peýda bolandygyny aňladýardy.
—
Hawa, hawa, batyr. Gylyjyňy-zadyňy guşansaň nädýär,
heniz wagt bar - diýip, Gutlymyrat gyssanmaç gürledi. Uly
howsala düşen Mamagül bilen Täzegül egrip duran ýüňlerini
taşlap, aňkarylyşyp otyrdylar.
Öwezmyrat batyr bir oturyşyny üýtgetmedi-de:
—
Men indi gylyç guşanmagy taşladym, Gutlymyrat -diýip,
onuň ýüzüne seretdi.
—
Onda näme iş etmeli bolarys ahyry?-diýip, Gutlymyrat
howsalaly bir ses bilen sorag berdi. Öwezmyrat batyr:
—
Başa näme gelse görübermeli bolarys - diýdi.
Eli işe barman oturan Mamagül umytsyz seslendi:
—
Eýgilik bol-a, özleri her kim ýurtly ýurduna barmaly
diýip jar çagyrdybam şeýle edilermi, janlarym.
Öwezmyrat batyr daş çykdy. Gutlymyrat hem onuň yzy
bilen çykyp, onuň arkasynda durdy. Atlylar eýýäm alkymlap
gelipdiler. Tama ýetmäge on-on bäş ädim galanda, atlylaryň
öňüne düşüp gelýän beýik ýeňillik bilen atdan düşdi. Ol
atyndan düşüp-düşmänkä yzkylaryň biri gelip, onuň atynyň
jylawyny elinden aldy. Ol beýik atdan düşdi-de:
—
Öwezmyrat batyr, salawmaleýkim! - diýip, göýä
Öwezmyrat batyr bilen ençeme ýyllap dost bolup gezen adam
ýaly salam berdi. Görüşmek niýeti bilen iki elini serip, işikde
sanjylyp duran Öwezmyrada tarap giň ädim ätläp ugrady. Ol
Öwezmyrat batyr bilenem, Gutlymyrat bilenem elleşip görüşdide:
—
Batyr, biz-ä seniňkä myhman geldik - diýdi.
—
Köp ýagşy, hoş gelipsiňiz - diýip, Öwezmyrat batyr bir
hili utançly ýagdaýda eýlesine-beýlesine seretdi. Ol ilki bilen
myhmanlary nirede oturdarkam diýip gaýgy etdi. Soň bulara
söwşi nireden taparkam diýip pikir etdi. Onsoň myhmanyna
ýüzlendi. - Biziň jaýymyzyňam ugry ýok. Eger myhmanlar
aýyplaşmasa, daşardan oturybersek niçik bolýar?
Ol beýik:
—
Batyr, aýby bolmaz, köp ýagşy - diýip, göwni açyklyk
bilen gürledi.
Gutlymyrat düşek çykarmak üçin eýýäm öýe giripdi. Ol:
—
Bize hudaý bakdy, ine iň beýigiň özi öz aýagy bilen
myhman geldi - diýip, Mamagül bilen Täzegüle buşlady.
Gorkudan ýaňa bogazlary tüýdüge dönen Mamagül bilen
Täzegül diňe şundan soň arkaýynlaşdylar. Aman batyr gelende
owadan gyzyl gülli bir keçe getiripdi. Şol abraýlaýdy. Bolmasa
bularyň içerisinde ile menzeş bir düşek-de ýokdy. Gutlymyrat
ullakan keçäni gujaklap çykardy-da, işikdäki sekiniň üstüne
düşedi.
Howsala düşen adamlar hem töwerekden ýygnanyşyp
başladylar. Gandym aksakgal hemme kişiden öň gyssanyp
geldi. Ol aljyraňly halda aňyrdan gelşine nämedir bir zatlar
diýmäge synandy. Emma Öwezmyrat batyr:
—
Gandym kaka, elimiziň ýukarak wagty myhmanam
üstümizi basaýdy. Bizä nätjegimizem bilmän durandyrys diýip, ondan öňürtdi.
Aňyrdan gelen beýik gazaba çykyp gelmändir-de, “men
myhman” diýip gelipdir. Gandym aksakgal muňa dessine
düşündi. Arkaýynlaşdy.
—
Hanym, hiç gyssanmagyn. Elimiz ýuka däldir. Gelen
myhmana zat tapylar - diýdi. Soňra Gutlymyrada tarap öwrüldi.
-Gutlymyrat, bar öýden şol uly halyny alyp gel. Oglanlara-da
aýt, dessine şol öweji getirip soýsunlar - diýip buýurdy.
Gutlymyrat çaltlyk bilen gitdi. Ol aradan salym geçmänkä,
ullakan halyny getirip, keçäniň gapdalynda ýazdy.
Heniz myhmanlaram, öý eýelerem - hemmesi aýak üstünde
durdy. “Myhman ataňdan uly” diýen atalar sözüni berk saklap,
her kim myhmanlaryň oturaryna garaşýardy.
—
Baýar, düşek üstüne geçiň! - diýip, Öwezmyrat batyr eli
bilen orun görkezdi.
Gelen beýik halynyň üstüne geçdi. Onuň yzyndan Gandym
aksakgal köwşüni çykaryp, halynyň üstüne geçdi hem gelen
beýigiň, gapdalynda oturdy. Töwerekden ýygnanan ýaşulular
hem çem gelen ýerlerinde oturyşdylar. Ýaş ýigitleriň daştöwereklerde bolup duruşlary “näme buýursaňyz, biz bitirmäge
taýýar” diýip durana meňzeýärdi. Öwezmyrat batyr Mamagül
bilen Täzegüle nämelerdir bir zatlar tabşyryşdyrdy. Eýýäm iki
sany ýigit semiz öweji getirip soýmaga başlady. Ýene bir-iki
sany ýigit ojak gazýardy. Gutlymyrat bir ýigit bilen ullakan
gazany gerňäp gelýärdi. Heniz aýak üstünde duran Öwezmyrat
batyr işleriň ýola düşüp ugranyny görüp, myhmanynyň ýanyna
geçdi. Birdenem bir zat ýadyna düşen ýaly ýerinden turdy.
—
Baýar, olar näme düşek üstüne geçmediler? - diýip, on-
on bäş ädim açyklykda atlarynyň ýanynda duran soldatlara
seretdi. “Atlaryny tutuň!” diýip, oba ýigitlerine buýurmakçy
boldy. Emma gelen beýik:
—
Olar şol ýerde bolar - diýdi.
Ýog-a, beýle bolup bilmez. Olar bärik geçmeli bolarlar - diýip,
Öwezmyrat batyr garşylyk görkezdi. Emma ol beýik ýene:
—
Öwezmyrat batyr, kanun şeýle, düzgün şeýle. Soldatlara
şol ýeri bolar-diýip gaýtalady. Her näme-de bolsa Öwezmyrat
batyr bir az pikirlendi-de:
—
gelen
Baýar, näme-de bolsa, şu wagt siz biziň işigimizden
myhmansyňyz.
Kanunyňyz-düzgüniňiz
bolsa,
öz
işigiňizde ediberiň. Biziň işigimizden gelen myhman şa-da
bolsa bir, geda-da bolsa. Şeýle bolmaly. Gapydan gelen
myhmana at sakladyp oturmagy biz halamarys - diýdi. Onsoň
oba ýigitlerine gygyrdy. - Myhmanlaryň atyny tutuň!
Ýigitler öň hem soldatlaryň atlaryny tutmak hem daňmak
hyýalyndadylar welin, soldatlar atlaryňyň başyny berk tutuşyp
oturanlaryndan soň, baryp ýapyşybermäge çekinişip, olaryň
düzgünlerine geňirgenişip durdular.
Gelen beýik hem oturan ýerinden rus dilinde bir zatlar diýip
gygyrdy. Diňe şondan soň soldatlar atlarynyň başyny
töwerekden baranlara ynanyp berdiler hem göýä gorkuly ýaly
bir hereket bilen iki-ýekeden gelip, halynyň gapdalyndaky
keçäniň çetlerinde ornaşdylar. Gazyklar kakylyp, myhmanlaryň
atlary daňyldy.
Öwezmyrat batyr göýä özlerine “turuň, ýok boluň!”
diýläýjek ýaly bolşup keçäniň erňeginde oturan soldatlara
bilesigelijilik bilen seretdi-de, pikire gitdi. Beýik “soldatlara
şol ýeri bolýar, kanun” diýende Öwezmyrat batyryň ýadyna
Stepan düşüpdi. Onuň patyşaňyň kanuny hakda edip beren
gürrüňleri ýadyna düşüpdi. Indi bolsa ol äden ýerinde Stepanyň
gürrüňleriniň ýadyna düşüp durjakdygyna göz ýetirdi. Ol öz
içinden: “Bu oturan bilen ol oturanlaryň arasynda näme
tapawut bar? Olaram adam, bu-da adam. Ýa-da bu oturan
gökden düşmändir ahyry. Heý, beýle-de bir kanun, beýle-de bir
düzgün bolarmy?” diýip oýlandy.
—
Baýar, öýümize gelen myhman öz öýlerine gelen ýaly
ornaşyp otursa, şonda biziň göwnümiz ynjalýar. Olara aýt,
utanman, çekinmän jaýdar otursynlar - diýdi.
Bu adam türkmenleriň myhmanparazlygy hakda gaty köp
gürrüňler eşiden adamdy. Skobelewiň tabşyrygyny hem şu hili
ýol bilen barsam, bitirip bilerin diýen ynam bilen gaýdypdy. Ol
Öwezmyrat batyryň myhmanlaryny alada edýändigini aňlandan
soň,
özüniň
ynanjynyň
başa
barjakdygyna
düşündi,
soldatlaryna arkaýyn ornaşykly oturmagy tabşyrdy. Soldatlar
oturyşlaryny az-kem düzetdiler. Öwezmyrat batyr diňe şondan
soň birneme ynjaldy.
Az salym geçenden soň, Gandym aksakgal ilki bolup
gürrüňe başlady:
—
Baýar, siziň aslyňyz nä halkdyr? - diýip, mylaýym goja
sesi bilen sorady. Halynyň gölüne seredip, eliniň aýasy bilen
gölüň üstünden sypady. Baýar:
—
Kawkazly - diýip, gysgajyk jogap berdi. Gandym
aksakgal:
—
Şeýle diýsene, gapgazly diýsene. Köp ýagşy, köp ýagşy
- diýip gaýtalady. - Soraşyp-ideşmek aýyp däl, baýar, siziň
adyňyza kim diýerler?
Agaç etli, bugdaý reňk at ýüzli, kyrk bäş ýaşlar çemesindäki
adam ullakan burnunyň öňündäki murtuny sypalady-da:
—
Knýaz Mergen - diýip jogap berdi. Onuň “knýaz” diýeni
Gandym aksakgala “kinas” bolup eşidildi. Gandym aksakgal ak
sakgalyny sypalap, onuň ady bilen ýüz keşbini deňeşdirip
görýän dek ýüzüne syn etdi.
—
Kinas Mergen. Kinas Mergen. Köp gowy, örän gowy -
diýip gaýtalady. Soň gürrüňi uzaldyp, Kawkazyň taryhyna
degişli soraglar berip başlady. - Kinas Mergen diýýän-ä, bu
Gapgaz nähili ýurt bolýar? Onda nähili adamlar ýaşaýar?
Knýaz Mergen Gandym aksakgalyň hemme soraglaryna
göwnühoşluk bilen jogap berýärdi, giňden düşündirýärdi.
Öwejiň gaýnatmasy ýetişdi. Çanaklara çörek dogralyp,
myhmanlara nahar çekildi. Nahar iýlip gutarylandan soň knýaz
Mergen:
—
Öwezmyrat batyr, meniň seniň ýanyňa gelmegimden
maksadym, şu meni beýigimiz iberdi - diýip, özüniň çakylykçy
bolup gelendigini aýtdy.
—
Mergen aga, biziň beýigiň ýanyna barasy işimiz ýok.
Beýigiň ýanyna il agalary, ýurt aksakgallary barandyr. Bize şol
bolýar. Meniň ýalylaryň o taýda näme işi bar?-diýip,
Öwezmyrat batyr sypaýyçylyk bilen özüniň
gitmejekdigini
aýtdy. Emma knýaz Mergen hem ýörite şu işi bitirmek üçin
gelendigini, Öwezmyrat batyry alyp gelmegi boýun alyp
gaýdandygyny gaýtalap:
—
Men seni özüm bilen alyp barmasam, beýigimiziň
ýanyna baryp bilmerin - diýip, bir tutan ýerini tutdy.
Öwezmyrat batyr hem özüniň bir eňegine tutup beýigiň ýanyna
baryp bilmejekdigini aýtdy. Gürleşip, ýaňkalaşyp, ahyry çyna
çykyşanlaryndan soň, şu wagta çenli sesini çykarman oturan
Gandym aksakgal gürrüňe goşuldy.
—
Batyr, her näme-de bolsa seni çagyrýan bir uly ýurduň
patyşasynyň beýigidir. Ol seniň üstüňe özüniň
bir abraýly
adamyny ýörite iberipdir. Şundan soňam “gitmen” diýip
oturmagyň aýypdyr. Onyň tekepbirlik bolar. “Çagyrylan ýere
irinme,
çagyrylmadyk
ýerde
görünme”
diýip,
köneler
oýnamaga aýdan däldir. Çagyrylan ýeriňe bararlar - diýip,
Öwezmyrat batyra töwella etdi.
—
Gandym aksakgal dogry aýdýar - diýip, knýaz Mergen
tassyklar goýdy.
—
Gandym kaka, ilden-günden utanman, men nähili
baraýyn? Menem şol dönükler ýaly il masgarasy bolaýynmy?
Bolmaz ahyry:, Gandym kaka - diýip, Öwezmyrat şonda-da
garşylyk görkezdi.
—
Il-ulusyň öňünde masgara bolsa dönükler bolar. Sen
dönük däl. Sen çakylyk bilen gidýärsiň. Sen hökman gitmeli diýip, Gandym aksakgal oňa çyny bilen gitmegi buýurdy.
Ahyry Öwezmyrat batyr gitmekçi boldy. Emma:
—
Bu gün giç. Ertir daň bilen ugraly-diýdi. Knýaz Mergen
hem:
—
Şu gün ugraly - diýip, näçe janyksa-da, ertir ugramaga
razy bolmaly boldy. Bu gün agşam myhmanlary Gandym
aksakgalyň öýleriniň birinde ýerleşdirdiler.
Ertesi ugramakçy bolanlarynda Gandym aksakgal:
—
Bilip bolmaýar, nä wagt, nä zamana. Onsoňam bu bir
ýaraly adam. Munuň ýanyna bir adam goşsak ýagşy bolardy diýdi. Öwezmyrat batyryň:
—
Adamyň geregi ýok. Heläk bolmasyn - diýenine-de
bakmady.
—
At tutmaga ýarar hem gaýdyşyn höwür bolar - diýip,
özüniň on sekiz ýaşly ogluny atyna mündürip, ýanyna goşdy.
Bular gaty ir ugradylar. Bular ýola düşende gije ýaňy
ýarymdan agypdy. Şonuň üçinem olar gün guşluk galypgalmanka, Skobelewiň düşlän depesine gelip ýetdiler.
Seýitmyrat beg bilen Dykma serdar başlyklaýyn tekäniň lap
edip lakam göterýäni toplanyşyp, şol henizem hoş söz tapman
ýörüşleri eken. Olar henizem ýene daň bilen gelipdirler-de,
Skobelewiň öýüniň agzyna jemlenipdirler. Beýigiň turaryna
garaşyp sadylla bolşup durlar eken.
Öwezmyrat batyr gyr atyny oýnadyp, depä çykdy welin, bu
duranlaryň depesinden gaýnag suw guýlan ýaly boldy. Ýüzleri
bir gyzaryp, bir bozardy, muzzur boldular.
Knýaz Mergen Öwezmyrady daşarda goýup, özi içerik girdi.
Öwezmyrat batyr bilen Gandym aksakgalyň ogly hem atdan
düşdi. Göýä bu ýerde hiç kim ýok ýaly. Öwezmyrat batyr
özlerine tarap gözünem aýlamansoň, Dykma serdar dagynyň
arasyndan kimdir biri:
—
Batyr, salawmaleýkim! - diýip seslendi. Öwezmyrat
batyr ýene-de ol tarapa başynam galdyrmady. Ýöne salam
bereniň kimdigini sesinden tanap, başyny galdyrman, salam
berene igendi:
—
Hamala diýersin, gala alyp, iş bitirip gelen ýaly, senem
gylyjyňy süýräp bularyň arasyndamydyň? Seniň bularyň
arasynda bolmagyň gerek däl eken.
Öwezmyrat batyryň bu duranlara şeýle bir gahary geldi, iki
gözi edil gan guýlan ýaly gyzardy. Ol özüniň gaharyny basmak
üçin atynyň o ýan-bu ýanyny dyrmalan bolup güýmenjek
boldy. Emma ol azajyk wagt hem bolsa şular bilen bir işikde
durmaga tap getirip bilmedi. Olara, aýratynam Seýitmyrat beg
bilen Dykma serdara agzyndan gelenini sögüp, enesine-atasyna
ýetesi geldi. Ýene bularyň arasyndaky sada, bigünä adamlar
ýadyna düşüp pikirlendi. Ýöne ýene kellesine “her näme-de
bolsa, ýeri gelende gepi bökdemek haýyp” diýen pikir geldi.
Aty bilen boýdaş bolup, çep elini eýeriniň gaşyna urdy.
Ýanyndaky ýetginjek ýoldaşyna gürrüň berýän äheňde gaharly
käýinjiredi:
—
Bular-a sered-ä, ömründe gylyjy gynyndan çykarmagy
bilmeýän adamlar biline gylyç guşanyp, eneleriniň aş
pyçagynam guşagyna gysdyryp, şu gapa gelipdirler. Namysly
adamlar şeýle gapylara zor bilen getirilende-de özüni gizläsi
gelýär. Bu binamyslara sered-ä. Binamyslar, bolmanda
gylyjyňyzy, pyçagyňyzy eneňiziň çemçe torbasyna salyp,
gizläp gelmeli ekeniňiz ahyry... Emma namysjaň il-ulusyň
namysjan gyz-gelinlerem şeýle ýaranjaňlyk, binamyslyk
etmez.-Ol sagyndy. “Şeýle binamys gyz-gelinlerem siziň
maşgalaňyzda tapylar” diýesi geldi. Ýene ejap edip saklandy.Namysly merdiň ölümi bir bolar, binamys ýaranjaň dönükler
her gün ýüz ölüp, ýüz direler - diýip, sözüniň üstüne goşdy.
Onsoň daş-töwerekde keserip ýatan köne galanyň ýykyk
ganatlaryna, somalyşyp oturan, ýemrilişen burçlaryna nazaryny
dikdi.
Öz atynyň başyny tutup duran ýetginjegiň Öwezmyrat
batyryň bulara aýdýan gürrüňlerini diňlemäge ýüzi çydamady,
atynyň yk tarapyna geçip, ony sem bolup duran aksakgallar
bilen ara taşa etdi. Olar sem bolup durdular, ýerden seda
çykýardy, olardan çykanokdy.
Öwezmyrat batyr gala ganatlaryny synlamagyny dowam
etdirdi. Onuň göwnüne galanyň her jaýrygyndan adamlar
boýnuny uzadyşyp: “Öwezmyrat, näme sagyndyň? Bularyň
binamys dönükdigine biz şaýat” diýşip, goltgy berýän ýaly
boldy. Ol ýene-de nämedir bir zatlar diýmäge synanan wagty
knýaz Mergen işikden boýnuny uzadyp:
—
Batyr, beýigimiz çagyrýar - diýip habar berdi.
Öwezmyrat batyr atynyň başyny ýoldaşyna berip, öýe girdi.
Oslagsyz ýerden Öwezmyrat batyryň gelip çykmagy, öň
hem ýakymly gürrüň eşitmäge zar bolup duran Seýitmyrat beg
dagynyň ýüregine wehim saldy. Seýitmyrat beg zowzuldap
başlady, Gandym aksakgalyň oglunyň ýanyna gelip o ýan, bu
ýan gürrüň eden boldy. Muny oglansyradyp, Öwezmyrat
batyryň nähili bolup bu ýere düşeniniň syryny bilmekçi boldy.
Emma bu ýetginjek hem:
—
Men-ä şularyň nähili bolup gaýdanlaryny bilmedim.
Ýöne kakam gijäniň bir wagty ukudan turuzdy hem “Batyr
kakaň bilen bile git” diýip ugratdy. Şondan başga bilýän zadym
ýok - diýip, özüni mönlüge saldy. Seýitmyrat beg ondanmundan dürtgeşdirip, ýolda-yzda geplenen geplerden many
tapjak boldy. “Öwezmyrat ýolda ýoldaşy bilen gaharly
gürleşýärmidi, ýönekeý gürleşýärmidi, gülüşýärmidi?” diýen
ýaly soraglar berişdirdi.
Gandym aksakgalyň ogly henize çenli şeýle gajymallyk
düzen oglan däldi. Aslynda ol sada, türkana oglandy. Ýöne
Öwezmyrat
batyryň
ýaňky
gürrüňleri
onuň
ýüreginde
gajymallyk döremegine sebäp bolan bolmaga çemeli, ol:
—
Hawa, olar käwagt şeýle gaharlanyşýardylar, menem
gorkup başlaýardym. Birdenem ýönekeý gürleşýärdiler, hatda
gülüşýärdilerem. Ýolda baýar batyr kakama birnäçe sapar
çilimem berdi - diýip düýbünden bolmadyk zatlary hem
toslaşdyryp aýtdy. Seýitmyrat beg käbir duşwarrak, çylşyrymly
soraglar berende bolsa:
—
Şony welin bilmedim. Şony batyr kakamyň özünden
sora, şol biler -diýip, gaçalak edýärdi. Ahyry Seýitmyrat beg bu
ýetginjegiň gürrüňinden baş çykaryp bilmän, lapykeç bolup
gitdi.
Knýaz Mergen ýanyna giren wagtynda Skobelew ýaňy
ukudan turupdy. Ol heniz daşky geýimlerini hem oňly
geýmäge ýetişmändi. Ol knýaz Mergeniň gürrüňini diňleýärkä,
geýimlerini geýdi. Knýaz Mergen bolan işleri hem gürrüňleri
bolşy ýaly aýtdy. Soň Skobelew knýaz Mergenden Öwezmyrat
batyryň gylyk-häsiýeti barada aňlan zatlaryny gysgajyk gürrüň
bermegini talap etdi. Knýaz Mergen Öwezmyrat batyryň
gylyk-häsiýetini doly öwrenip ýetişmedigem bolsa az-kem öz
bilenini aýtdy.
—
Çagyr, gelsin! - diýip, Skobelew heniz iligini ildirmedik
kürtekçesiniň iliklerini ildirip, özüni tijedi. Öwezmyrat batyr
işikden girende, ol:
—
Salawmaleýkim! - diýip, ony iç işikde garşylady. Onuň
bilen iki elini uzadyp görüşdi. Ol häzirlikçe türkmençe
öwrenen diňe “salawmaleýkim” sözüni aýtmak hem görüşmek
däbini berjaý edenden soň, iki elini arkasyma tutdy-da, yzyna
baka öwrüldi. Iki ädim öňe baka ädimläp, ýene yzyna dolandy,
görşen ýerlerinde butnaman duran Öwezmyrat batyry gaýtadan
syndan geçirmäge durdy. Teletinden tikilen bökejem ädigiň
üstüne agzy bir gulaç gyrmyzy balak bürelipdir. Ädiginiň diňe
başlygy görünýär. Egnine agar çäkmen geýip, bilini sütük
guşak bilen sarapdyr. Ýakasy bejerilen ak köýnegi ýakasy ebşir
guşalmadyk çäkmeniniň içinden görünýär. Başynda ak telpek.
Onuň murty şeýle uzyn hem bolmasa, ýokary gaýdyp,
towlanyp durşy, onuň ýaldyrap duran ullakan gara gözlerini
has hem görke getirýär. Heniz boýy ýetmedik hem bolsa, onuň
eňeginden hüjüm berip çykan güri gara sakgaly bu sypaty
haýbatly bir görnüşe getirýär. Skobelew onuň aýagyndan
başlap tä zömmek telpeginiň depesine çenli gözden geçirdi. Iň
soňunda onuň guşagyna dakylan şakyr-şukurlaryna ikinji gezek
hem göz aýlady. Öwezmyrat batyryň urşa ýa-da başga bir işe
ýolagçy bolanda hemişe ýanynda göterýän şakyr-şukurlarynyň
hemmesi häzirem bilindedi. Olaryň içinde has göze ilginjrägi
bir gary bizden tikilen temmäki haltasydy. Onuň agyz tarapyny
guşagyna gysdyrypdyr welin, aşagy dyzynyň üstüne düşüp
durdy. Teletinden tikilen başga birnäçe gapjagazlar - guty,
serkeç ýaly zatlar guşagyndan asylgydy. Teletinden ýörite
tikilen suw gabyny - mytarasyny egninden heýkelleýin
asypdyr. Şolaryň arasynda gök demir tohumyndan diňe çakmak
demri guşagyndan asylgy durdy. Ýarag ugrundan bolsa onuň
guşagyna gysdyrylan ak saply, kümüş gynly pyçagyndan başga
zat ýokdy. Skobelew bir gapdalda ýazylan ullakan haly düşegi
görkezdi-de, öz ene dilinde bir zatlar diýdi. Onuň näme diýeni
Öwezmyrat üçin düşnüklidi. Emma bir gapdalda duran knýaz
Mergen:
—
Beýik oturyň diýýär - diýip, onuň aýdanlaryny terjime
etdi.
Öwezmyrat batyr geçip oturdy. Skobelew hem özüniň
ýolagçylykda göterýän stolunyň başyna geçip oturdy. Knýaz
Mergen hem oturdy. Skobelewiň Öwezmyrat batyra beren
birinji soragy:
—
Hany, biliňde gylyjyň ýok-la. Ony nätdiň? -diýen sorag
boldy. Knýaz Mergen Skobelewiň sözlerini terjime edenden
soň, Öwezmyrat batyr hamala knýaz Mergeniň özi bilen
gürleşýän ýaly, oňa baka dikilip:
—
Men ýaragymy taşladym -diýdi.
—
Onda bu pyçagy näme taşlamandyr?
Skobelewiň soragyny knýaz Mergen terjime edenden soň,
Öwezmyrat batyr ýene onuň özüne ýüzlendi:
Mergen aga mundan ýarag bolmaz. Bu häki bir itden-zatdan
goranmak üçin göteriläýýär.
Knýaz Mergen ýene Skobelewiň sözlerini terjime etdi:
—
Onuň
bilen
ýeke
dört
You have read 1 text from Turkmen literature.
Next - Perman-1989`Türkmenistan - 16
- Parts
- Perman-1989`Türkmenistan - 01Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3672Total number of unique words is 192933.5 of words are in the 2000 most common words47.6 of words are in the 5000 most common words54.9 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 02Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3641Total number of unique words is 173435.8 of words are in the 2000 most common words49.8 of words are in the 5000 most common words57.5 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 03Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3739Total number of unique words is 171936.5 of words are in the 2000 most common words50.9 of words are in the 5000 most common words57.3 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 04Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3708Total number of unique words is 169437.9 of words are in the 2000 most common words52.5 of words are in the 5000 most common words59.9 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 05Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3771Total number of unique words is 173938.2 of words are in the 2000 most common words52.6 of words are in the 5000 most common words60.8 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 06Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3738Total number of unique words is 185035.9 of words are in the 2000 most common words49.9 of words are in the 5000 most common words56.8 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 07Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3564Total number of unique words is 168236.9 of words are in the 2000 most common words51.0 of words are in the 5000 most common words59.5 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 08Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3826Total number of unique words is 182736.5 of words are in the 2000 most common words50.3 of words are in the 5000 most common words57.9 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 09Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3606Total number of unique words is 178236.3 of words are in the 2000 most common words49.4 of words are in the 5000 most common words56.5 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 10Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3671Total number of unique words is 169537.6 of words are in the 2000 most common words50.1 of words are in the 5000 most common words57.6 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 11Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3684Total number of unique words is 187434.8 of words are in the 2000 most common words50.1 of words are in the 5000 most common words58.0 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 12Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3773Total number of unique words is 184635.7 of words are in the 2000 most common words51.5 of words are in the 5000 most common words58.9 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 13Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3625Total number of unique words is 174237.7 of words are in the 2000 most common words51.0 of words are in the 5000 most common words57.6 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 14Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3691Total number of unique words is 183835.2 of words are in the 2000 most common words48.6 of words are in the 5000 most common words56.3 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 15Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3603Total number of unique words is 176136.3 of words are in the 2000 most common words51.0 of words are in the 5000 most common words58.5 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 16Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3696Total number of unique words is 174237.8 of words are in the 2000 most common words52.0 of words are in the 5000 most common words59.6 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 17Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3655Total number of unique words is 170938.0 of words are in the 2000 most common words51.3 of words are in the 5000 most common words58.3 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 18Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3701Total number of unique words is 179835.1 of words are in the 2000 most common words47.8 of words are in the 5000 most common words55.1 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 19Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3710Total number of unique words is 180635.8 of words are in the 2000 most common words49.7 of words are in the 5000 most common words56.3 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 20Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3673Total number of unique words is 181936.5 of words are in the 2000 most common words50.4 of words are in the 5000 most common words56.2 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 21Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3718Total number of unique words is 179738.0 of words are in the 2000 most common words52.6 of words are in the 5000 most common words59.6 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 22Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3627Total number of unique words is 185236.5 of words are in the 2000 most common words50.5 of words are in the 5000 most common words57.6 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 23Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3815Total number of unique words is 187636.2 of words are in the 2000 most common words49.5 of words are in the 5000 most common words56.4 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 24Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3795Total number of unique words is 181436.6 of words are in the 2000 most common words49.9 of words are in the 5000 most common words56.7 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 25Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3588Total number of unique words is 174435.9 of words are in the 2000 most common words49.4 of words are in the 5000 most common words57.0 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 26Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3674Total number of unique words is 183734.7 of words are in the 2000 most common words48.7 of words are in the 5000 most common words56.2 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 27Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3722Total number of unique words is 177136.1 of words are in the 2000 most common words49.8 of words are in the 5000 most common words57.6 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 28Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3701Total number of unique words is 188933.8 of words are in the 2000 most common words48.1 of words are in the 5000 most common words56.4 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 29Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3761Total number of unique words is 178637.5 of words are in the 2000 most common words53.4 of words are in the 5000 most common words61.4 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 30Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3629Total number of unique words is 184035.0 of words are in the 2000 most common words49.4 of words are in the 5000 most common words57.8 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 31Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3736Total number of unique words is 186434.4 of words are in the 2000 most common words49.7 of words are in the 5000 most common words58.5 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 32Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3730Total number of unique words is 186634.1 of words are in the 2000 most common words47.0 of words are in the 5000 most common words54.4 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 33Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3773Total number of unique words is 185336.7 of words are in the 2000 most common words51.2 of words are in the 5000 most common words58.3 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 34Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3796Total number of unique words is 185236.0 of words are in the 2000 most common words50.8 of words are in the 5000 most common words56.9 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 35Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3839Total number of unique words is 192433.3 of words are in the 2000 most common words47.9 of words are in the 5000 most common words54.9 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 36Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3755Total number of unique words is 180934.9 of words are in the 2000 most common words49.3 of words are in the 5000 most common words56.7 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 37Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3721Total number of unique words is 181335.9 of words are in the 2000 most common words49.6 of words are in the 5000 most common words56.7 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 38Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3782Total number of unique words is 191335.8 of words are in the 2000 most common words49.4 of words are in the 5000 most common words56.6 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 39Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3627Total number of unique words is 189536.0 of words are in the 2000 most common words49.6 of words are in the 5000 most common words57.1 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 40Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3614Total number of unique words is 190335.6 of words are in the 2000 most common words49.4 of words are in the 5000 most common words55.6 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 41Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3288Total number of unique words is 155032.5 of words are in the 2000 most common words46.1 of words are in the 5000 most common words52.9 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 42Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3271Total number of unique words is 149233.5 of words are in the 2000 most common words46.0 of words are in the 5000 most common words53.1 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 43Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3435Total number of unique words is 170033.2 of words are in the 2000 most common words46.5 of words are in the 5000 most common words54.5 of words are in the 8000 most common words
- Perman-1989`Türkmenistan - 44Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 822Total number of unique words is 55741.1 of words are in the 2000 most common words54.3 of words are in the 5000 most common words61.3 of words are in the 8000 most common words