Perman-1989`Türkmenistan - 09

—
Ýeňňe, meniň aýalym bar. Meniň öýlenenime kemally
bäş ýylam bolanok - diýdi. Ol aýal munuň bilen el çekäýmedi.
—
Ony
bilýän
-
diýdi.
-
Öýleneniňe
kän
wagt
geçmändiginem bilýän. Ikinji sapar öýlenmegiň näme aýby
bar? “Gelse ýigidiň döwleti, üç-dört öýlener, öýlener”
diýmänmidirler? Onuň hiç aýby ýok.
—
Ol aýdanyňam şeýle - diýip, Öwezmyrat batyr öňki
ýylgyryp durşuna gürledi. - Her kim şeýle zada ýetip bilse
armany ýok. Şony bir dereje bilýärler. Emma, ýeňňe, men şol
işi başaryp biljek däl. Onsoňam, öňki eden işimiň üstesine bu
işi hem edäýsem, il-gün näme diýer? “Öwezmyrat batyr ol
namartçylygy şu gyzy almak üçin eden eken... Asyl ýeke şol
gyz üçinem däldir, dul aýalyň zadyna göz gyzdyrandyr”
diýerler. Men, ýeňňe, ol kömegi şu iş üçin etmedim ahyry...
Çopan batyryň aýdan sözüni menem aýtmaly boljak, ýeňňe. Bir
wagt Nurberdi han bilen Çopan batyr Mara kömege baranda,
Nurberdi hana Güljemal hany alyp berip, bir ýabam suw
beripdirler. Çopan batyra-da şeýtmekçi bolupdyrlar. Onda
Çopan batyr gaty gaharlanyp, “Garyndaşlarym, maňa beýle söz
aýtmaň. Men bu taýa heleýsiräp gelmedim. Kömege geldim”
diýipdir. Birnäçe nebsewür adamlar “Çopan batyr akmaklyk
edipdir” diýseler-de, men Çopan batyra gaty akylly diýýän...
Ine, ýeňňe, men saňa ak ýürekden kömek etdim ahyry. Onsoň
sen maňa beýle zatlary diýme...
Şeýdip, Öwezmyrat batyr ol aýaly sypaýyçylyk bilen yzyna
ugradyp goýberdi. Ol bu aýalyň aýdan gürrüňini hiç ýerde
agzyndan sypdyrmandy. Emma niredenem bolsa bu barada il
arasynda ullakan gürrüň ýaýrady. “Özi gelip, öz dili bilen
gyzyny hödürlände alman gaýtarypdyr. Öwezmyrat batyryň
akmakçylygyna
oturylyşykda,
seret
ahyry”
gürrüňçilikde
diýşip,
gürrüň
käbir
adamlar
edýärdiler.
Emma
Öwezmyrat batyr bu gürrüňlere baş galdyryp durmady. “Il
agzyny ýygyp bolmaz, çelek agzyn bogup bolmaz” diýen akyla
eýerdi. Ol şol aýalyň diýenini edäýende hem onuň tersine
gürrüň ediljekdigini bilýärdi.
Öwezmyrat batyr hanyň ogluny yzyna satdy, dilegini bitirip,
şol aýaly hem başyndan sowdy. Indi hanyň ogly sebäpli ýesir
düşen hyzmatçy galdy. Han hem öz hyzmatçysy üçin bäş
tümeni rowa görmedik borly, onuň gürrüňinem etmedi. Başgada yzyndan gelen bolmady. “Öwezmyrat batyr, han aga meniň
üçin ýene bir gezek sargyt et” diýip towakga edensoň, ol elin
gideniň birinden ýene hana habar iberdi. Emma ýene-de
handan hiç hili jogap bolmady. Ýesir biçäre “Men gije-gündiz
han aganyň agyr hyzmatyny etdim, ogly üçin şu güne düşdum,
ýene meniň baham bäş tümençe bolmady” diýip öz başyna
hüňürdäp gezdi. Öwezmyrat batyr “bu-da Kany batyr ýaly
bahasy bir jinnege gelen bagtsyz adam eken” diýip oýlandy-da,
bir gün Mamagüle bir tamdyr çörek bişirtdi.
—
Gutly! - diýip, ýesiri çagyrdy.
—
Hä, Öwezmyrat batyr!- diýip, ýesir ylgap geldi.
—
Sen şu çörekleri hol torba sal-da, ýola düşmäge
taýýarlan. Gutly uludan demini aldy, naýynjar seslendi:
—
Hä, batyr, bolýar, batyr. Kysmatdyr, çekerin. Ýöne meni
nirä satanyňy bir aýt. Hywa gidýän söwdagärlere satdyňmy ýada Buhara gidýän söwdagärlere? Aýt, kysmatymyň haýsy
tarapa çekenini bir bileýin?..
Bir adamyň yzyndan hossarçylyk edilip, satyn alynmasa,
onuň satylmagy ilerde-de, gaýrada-da resimdi. Bu pahyr ol
resime boýun bolup, bazara düşmäge taýýar bolup ýördi.
Öwezmyrat batyr güldi-de:
—
Öýi köýen, men seniň söwdaňy heniz edemok. Men
seni öz iliňe aşyrjak - diýdi. Emma Gutly onuň sözüne
ynanmady.
—
Batyr, takdyra çäräm ýokdur, men senden razydyryn. Bu
il resimidir. Sen meni nirä satýanyňy aýt - diýip, ýene öňki
sözlerini gaýtalady. Öwezmyrat:
—
Seni öz iliňize ugradýan, özümem araçäkden geçirip
gaýtjak - diýse-de, Gutly oňa ynanmady. Şol ynamsyzlygy
bilenem şaýyny tutdy. Bir tamdyr çöregi torba salyp,
boýnundan asdy. Öwezmyradyň öňüne
düşüp ugrady.
Öwezmyrat atly, ol pyýada, atyň öňüne düşüp barýar.
Öwezmyradyň salgan ugruna öz maýdalyna ýöreýär. Arkaç
galalaryndan saýlanyp, araçäge ýakynlanlarynda, diňe egremçe
ýollar bilen daga dyrmaşyp başlanlarynda ol Öwezmyrat
batyryň sözleriniň hakykatdygyny bildi hem ynandy. Ol aýak
çekdi. Ýodanyň gapdalynda somalyp duran daşyň üstüne özüni
goýberdi. Sesini çykarman dymyp oturdy.
—
Gutly, gaty ýadaýdyň öýdýän, indi araçäk ýakyn. Ine
aşan ýeriň pylan gala, onsoň pylan gala - diýip, Öwezmyrat
batyr ileriň etek galalarynyň birentegini atma-at sanaşdyryp
çykdy. Emma Gutly muňa jogap bermegiň deregine monjukmonjuk gözýaşyny ýaňagyndan syrykdyryp otyrdy.
—
Näme beýle hapalyk basdy? Ýigit diýeniň mert bolar -
diýip, Öwezmyrat batyr oňa göwünlik berdi.
—
Aý, batyr, sen meni söwdagärlere satansyň, meniň
baham näçe bolduka diýip, biljek bolupdym. Dogrudanam, sen
meni öz ilime ugradýan ekeniň. Indi men ynanyp galdym
muňa. Ýöne ol taýda meniň baham bir tümenem bolmady. Ol
watanda men gatyr bolup hyzmat edipdim ahyry... Emma
baham bir eşekçe-de bolmady. Indi men şo tarapa näme üçin
barýanyma özümem düşünemok - diýip, Gutly ýürejiginden
syzdyryp aýtdy.
—
Ol aýdýanyň dogry, Gutly. Ýöne hemme ýerde-de şeýle
zat bolup bilýär. Ine, Kany batyry alyp gör - diýip, Öwezmyrat
batyr Kany batyryň başyndan geçirenlerini birin-birin hekaýa
edip berdi. Yzyndanam sözüni şeýle jemledi. - Her näme-de
bolsa öz watanyňdyr, Gutly.
Gutly bir az salym dymyp oturdy-da, Öwezmyrat batyra
ýalbaryjy bir manyda ýüzlendi:
—
Aý, batyr, ol ýerde meniň hiç kimim ýok. Ol ýerde näçe
hyzmat etsem-de, bahamyň artmajakdygyny gördüm. Eger-de
men saňa aýratyn bir ýük bolmasam, nogsanym degmese, sen
meni öz ýanyňda sakla. Men seniň hyzmatyňy edeýin. Ölinçäm
saýaňda saýalaýyn...
—
Näme, maňa hiç hili ýüklügiň ýok. Halys, gitmejegiň
çynyň bolsa, gözel göwnüň. Gezesiň gelse, bu ýerde: geziber.
Belki, şowuna düşse öýlendirerin, illendirerin. Öýli-işikli
bolarsyň - diýip, Öwezmyrat batyr ony yzyna alyp gaýtdy.
Pukaralara ýakyn diýlip hasaplanýan Gandym aksakgal bolsa
Öwezmyradyň bu eden işine monça boldy. Hoş sözler bilen
Gutlynyň göwnüni göterdi.
—
Gutly, ol ýeri boldy näme, bu ýeri boldy näme, göwnüň
söýen ýerini saýla. Bu ýerde bolsaň, senem biziň birimiz.
Aramyzda birimiz bolup gezersiň. Myradyňa ýetersiň - diýdi.
Gutlynyň asly ýerligi Daraýygez türkilerdendi. Ol ýaş
başyndan
çopan-çoluk
bolup
gezipdi.
Soňra
Maşat
sebitlerindäki galalarda onuň-munuň hyzmatyny edipdi. Soňky
döwürde bolsa şol hanyn gara hyzmatçysy bolup işleýärdi.
Şeýlelik bilen Gutly Öwezmyrat batyryň ýanynda galdy.
Soňra Öwezmyrat batyr Gutlyny Daraýygezden bir abraýly
ýeriň maşgalasyna öýerdi. Ony öýlendirmekçi bolanda
Öwezmyrat batyr birneme ýalanam sözledi.
—
Siziň gyzyňyzy öz süýtdeş doganym üçin soraýan.
Özümiziň bolsa iki sany sowutly degirmenimiz bar. Dynman
ýöräp durýar. Mülkümiziň, bag-bakjamyzyň aňyrsyna-bärsine
göz ýetmezdir - diýip öwündi.
Daraýygezliler tekelere gyz bermese bermezdi, emma “biziň
aslymyz Daraýygezli, Änewde oturyp, bir saý-sebäp bilen
tekeleriň arasynda oturymly bolduk” diýip, Öwezmyrat batyr
muny hem bir sülä getirdi. Onuň sözüni tassyklaýjy şaýatlaram
Daraýygezde gyt däldi.
Şeýlelik bilen, şowuna düşürip, Öwezmyrat batyr Gutla
Täzegüli alyp berdi. Bir oraça dikip berdi. Il arasynda onuň
adynyň gapdalyna “myrat” sözüni hem goşup, Gutlymyrat
diýip ýeredip başladylar. “Hemme kişi Gökdepe galasyna
göçüp barmaly” diýlip jar çekilenden soň, Gutlymyrat hem il
bilen bir hatarda Gökdepä göçüp barypdy.
Göz baglaýan perde
Seýitmyrat beg Gutlymyrada buýran ýumşy bitmän, lapykeç
bolup öz tümüne bardy. Gutlymyrada bolan gaharyny
aýallaryndan çykarjak bolýan ýaly, töweregine azm urdy.
—
Tüňçäni oturdyň. Çaý getiriň - diýip herreldi.Ýene
birden bir zat ýadyna düşen dek, laňňa ýerinden galdy. Çykyp
gidip, Hanmämmet atalygyň ýanyna bardy. Onuň ýanynda-da
uzak eglenmedi. Tümleriň arasynda sümsünip, başga birnäçe
gapylara degdi, kimleridir görüşdirdi. Aýallarynyň goýan
tüňçesi birnäçe mertebe gaýnap syndy. Ol ýagşy garaňky
gatlyşandan soň öz tümüne öwrülip geldi. Töre geçip, jaýdar
ornaşyp oturdy.
—
Adam ölermi-ýitermi, bir eşek ýaly gul seniň buýranyňy
edenok. Edil ýüzüňe bakyp, etjek däl diýýär. Gel-gel öz guluň
ýüzüňe bakyp, şeýle diýenden soň, başgalardan näme tama
etjek? - diýip, öz başyna hüňürdedi.
Juwaz ýagy bilen ýanýan ölügsije çyranyň bir gapdalynda
Seýitmyrat begiň ejesi Şasoltan ýaýrap otyrdy. Onuň ikinji
gapdalyny bolsa Seýitmyrat begiň baýry aýaly tutup otyrdy.
Seýitmyrat begiň kiçi aýaly bolsa şolaryň arasyndan syzyp
özüne zordan ýetýän ýagty ülesinden peýdalanyp, nähilidir bir
geýmiň ýakasyna keşde çekýärdi. Kakasy Döwletmyrat
aksakgal bolsa ikinji bir tümde ýanyna gürrüňe gelenler, oglanuşaklar bilen gümrady.
Şasoltan hemişeki häsiýeti bilen:
—
Ýene näme bolupdyr? - diýip, äwmän-alňasaman,
oglunyň käýinjiremesiniň sebäbini sorady.
—
Näme bolar öýdýäň? - diýip, Seýitmyrat beg hemleli
gepledi.- Hol Gutlymyrat kürte ýumuş buýurdym. Ýumşumy
bitirenden geçen, gaýta meniň bilen gep nokatlaşýar.
—
Özüň baryp buýraňda şeýle diýýärmi? - diýip, Şasoltan
geňledi.
—
Wah, hawa-la. Neneň içiň ýanmasyn onsoň?..
—
Bu nä azan gul beýle...
—
Azyp ýöne-de bir azmandyr ol gul.
—
Hemmesi seniň ýüzüňden. - Şasoltanyň birden gahary
geldi. - Ol biliňdäkini nämä göterýärsiň? Aýlap, guluň
kellesinden salmazlarmy?.. Saňa näçe aýdylsa-da, aýdylan
ýokanok asyl...
—
Kellesinden salsaň, näme ölup ýatan guluň bardyr-da.
—
Gul öldi - it öldi. Ölse ölüpler geçsin. Ölende
özümizden başga ganyny sorajak barmy?
Seýitmyrat beg bir azajyk dymyp oturdy-da, hümmüldili
gürledi:
—
Şu guluň syrtyndan goltgy berýän barmyka diýýän.
Ýogsa gul kim, meniň bilen beýle agyzlaşmak kim?
—
Kim bolup biler oňa meçew berjek?
—
Kim bolar öýdýäň?..
Şol wagt daşarda at aýagynyň dükürdisi eşidildi. Oturanlar
gürrüňini kesip, dükürdä baka gulaklaryny gerdiler. Daşarda
adam hümürdisi-de eşidildi. Kimdir biriniň:
—
Sen atlary al-da, öýe bar. Göýä hiç ýerden gelmedik
ýaly bol, eşitdiňmi? - diýen sözleri eşidildi. At üstünde oturan:
—
Bolýar - diýdi-de, düşüp galanyň hem atyny goşlap alyp
gitdi. Atdan düşüp galan tümüň agzyndan seretdi-de:
—
Seýitmyrat beg! - diýip, ýuwaşja seslendi.
—
Dykma serdar, senmi? Gir, gir! - diýip, Seýitmyrat beg
ony ör aýak üstüne turup garşylady. Aýallar bir çete çekildiler.
Dykma serdar agzy köjelgi haly horjuny eline alyp tüme girdi.
Dykma serdaryň ogly Hakberdi bilen niredendir gyssagly
gelip durşudy. Ol ýüzüniň ugruna Seýitmyrat begiň ýanyna
sowlup, onuňkyda düşüp galdy. Atyny hem ogly bilen öýüne
ugratdy.
—
Aldyrman-ýoldurman, sag-aman geldiňmi, serdar? -
diýip, Seýitmyrat beg onuň habaryny aldy.
—
Sag aman geldim - diýip, Dykma serdar elindäki
horjuny bir dulda goýup oturdy.
—
Derweze saklaýan perraçlardan nähili geçdiň? Olar hiç
zat aňmadylar dälmi? - diýip, Seýitmyrat beg sorady.
—
Şolara bildirmejek bolup, ýüzümi garaňka tutup geldim.
Diňe derwezäniň agzyndaky iki sany perraç gelenimi gördi.
Olaram meniň nireden gelýänimi näbilýär. Onsoňam olary
geplemez ýaly edendirin.
—
Hawa, köp ýagşy... Ýeri, iýeniň-içeniň özüňki, gören-
eşideniňden habar. - Seýitmyrat beg Dykma serdaryň üstüni
soragdan gömdi. - Bu sapar nähili hoş habar getirdiň? Ak
patyşanyň beýikleri näme diýýär? Ahyry bize nähili sylag
bermegi wada edýärler?
—
Biziň işimiz oňuna. - Dykma serdar arkaýynlyk bilen
gürledi. - Gowy zatlary-da wada berýärler. Biz ertirden başlap,
hiç kime aňlatman, azyk-suwluk ýarar zadymyzy gaýrak, gum
içine çekmeli.
—
Diňe ikimizmi? - diýip, Seýitmyrat beg sorady.
—
Ýok, öz adamlarymyz bilen. - Dykma serdar sözüne has
sallam berdi. - Bu işi kimlere duýdurjagymyzy özümiz bileris...
Şäheri alanlaryndan soň bolsa hormatlap beýikleriň öňünden
çykmak işini guramaly. Çykjaklar, elbetde, sen, men, ýene öz
diýen adamlarymyz bolar. Belki, nesip çekse, ak patyşanyň
ýanyna-da gitmeli bolsa bolar...
Yzyndan arkaýyn Dykma serdar nähili gidip-geleniniň
gürrüňini dowam edýärdi.
***
Edil Dykma serdaryň Seýitmyrat begiň tümüne girip,
gürrüňe mazaly kellesini gyzdyran wagty agyr topar atlynyň
aýagynyň sesi ýeri sarsdyryp, şäheriň gaýraky derwezesine
ýakynlady. Janpenaň üstünde duran perraçlaryň biri:
—
Kimem bolsaňyz, derwezä gelmäň! - diýip gygyrdy.
Atlylaryň öňüne düşüp, at başyny çekmän gelýän atly
perraçlaryň sesini eşitmedigem bolsa:
—
Derwezeden sowulyň? Haýsy biriň demime düşseň
çaparyn! - diýip gygyrdy hem ädim ogurlaman şähere girdi.
Diňe şondan soň yzyndakylara elini bulap gygyrdy. - Aýak
çekiň!
Janpenaň üstünde gymyldaman duran perraçlar onuň
kimdigini eýýäm sesinden tanapdylar. Yzyndaky atlylar daşyna
hümer bolup aýlanandan soň, atly başy atynyň başyny yzyna
derwezä tarap dolady.
—
Aşak düşüň! - diýip, ol perraçlara gygyrdy.
—
Näme batyr?! - diýip, perraçlardan biri aşak düşdi.
Atlylaryň baştutany egilip, ýanyna gelen perrajyň üstüne
abandy-da, ýuwaşja pyşyrdap sowal berdi:
—
Gaty göniňden gel-de, habar ber. Şu gün agşam
namazyňdan soň şu derwezeden kim geçdi?
—
Ýok, ýok, batyr, janly jemende geçenok - diýip, perraç
jogap berdi.
—
Ataň-babaň haky üçin, ýetim-ýesirleriň, ähli milletiň
haky üçin göniňden gel.
—
Ýok, ýok, batyr, adam geçenok. Gönim - geçenok.
Atlybaşy ata-babany, milleti orta salyp perraçdan dogry
jogap alyp bolmajagyny aňlan bolmaga çemeli, ol:
—
Gönel! - diýip, hemle urdy. Şonda-da perraç:
—
Ynan, batyr, hiç kim geçenok - diýip, şo bir sözünden
ýazmady.
—
Häý, ýala öwrenen ýalçy itler, ähli milleti bäş gyrana
satan namyssyzlar, sizi göniňizden geler ýaly ederdim welin,
işim gyssag - diýip atlybaşy atynyň başyny yzyna dolady.
Ýöne ol gyssanmady. Atyny ýuwaşja sürüp, bir meýdan
içini gepledip gitdi. Bu egnine agyr dag çöken dek ýegşerilip,
pikire batyp barýan Öwezmyrat batyrdy.
Esli gideninden soň, Öwezmyrat batyr atynyň başyny çekdi.
Beýlekilerem saklandylar.
—
Ýakynrak geliň! - diýdi-de, Öwezmyrat batyr atlylaryna
bir zat aýtmaga taýýarlandy. Atlylary atlarynyň böwrüne
debsiläp, onuň daşyna çugdamlandylar. - Biz gijä galdyk diýip, ol ahmyrly seslendi. - Kanynyň atynyň gurruga
ýykylmagy nämä gerekdi. - Onuň bu sözlerindäki müňkürligi
hiç kim aňmady. Ol şol bir äheňinde dowam etdi. - Men gala
girmänkäler olaryň ýüzüni ýere basjakdym. Ýetişmedik, indi ol
arkaýyn oturandyr. - Ol böwrüni diňläp sagyndy-da, ýaýdançly
seslendi. - Hälem bir pille. Men ol adamy tanaýan. Onuň şu
wagt nirede oturandygynam bilýän. Ol adamyň getiren
sowgatlary bilen üstüni basmak boljak welin...
—
Batyr, beýle anygyny bilýän bolsaň, onuň “welini”
bolmaz, süreliň, ol adamy ogurlygynyň üstünde tutalyň diýşip, atlylar ýerli-ýerden gygyryşdylar.
Öwezmyrat batyr bir azajyk diňirgenip durandan soň, ýene
öz şühbesini orta atdy:
—
Onuň üstüne barmagam, ony ogurlygynyň üstünde
tutmagam kyn däl. Ýöne bir zady bar. Ana, şol meni
ýaýdandyrýar. Niçikmi iş jygba-jyga gelen ýerinde, Garry
batyr başlyklaýyn araňyzdan bolgusyz töwellaçylar tapylýarda, meni öz ugruma goýmaýar. Şu sapar şol gylygyňyzy taşlap,
ýeke meniň aýdanymy etseňiz gitjek. Bolmasa, şu ýerden
yzyma dolanjak.
—
Haýyrly iş bolsa, näme etmän, seniň diýeniňi hökman
ederis - diýşip, atlylar ýene ýerli-ýerden seslendiler.
—
Bolýar, onda gideliň. Ýöne sözüňizde berk duruň -
diýdi-de, Öwezmyrat batyr atlylaryň öňüne düşüp ugrady.
“Bu iki atly Dykma bilen ogludyr. Ol beýle ogryn işe
çykanda, oglundan başga adama janyny ynanmaz. Onuň syr
alyşýan adamy hem ýakyn dosty Seýitmyrat begdir. Häzirem ol
göni öz öýüne barman, dogry şonuň ýanyna barandyr” diýip,
Öwezmyrat batyr pugta ynanýardy. Ol şol ynamy bilen
ýuwaşja sürüp baryp, atlylaryny Seýitmyrat begiň tümüniň
daşyna aýlady. Atlylaryň käbiri “Batyryň bu näme edip
ýördügi, öz doganoglany Seýitmyrat bege müňkür-le bu” diýip
göwünlerine
getirdiler.
Emma
söze
salym
bolmady.
Öwezmyrat batyr gylyjynyň baljagyny ýazdyrdy-da, atyndan
düşüp, tüme tarap ylgady. Egilip, tümüň agzyndan seretdi.
Ölügsi ýylpyldap duran çyranyň daşynda oturanlara gözi
düşende, ol ýüregindäki ynanjyny gaty berk tassyklady.
Gylyjyny syryp eline aldy-da:
—
Dykma! - diýip gygyrdy.
Seýitmyrat beg bilen Dykma serdar hiç zatdan habarsyz,
arkaýyn gürleşip otyrdylar. Olar duýdansyz ýerden Öwezmyrat
batyryň sesini eşidenlerinde, üstlerinden gaýnag suw guýlan
ýaly boldy, depe saçlary üýşüp gitdi. Dykma:
—
Hä! - diýip, ysgynsyz seslendi.
—
Hany bir bäri çyk!
Bu tüm göýä gadym bir wagtda gazylyp, weýran bolup
galan çukura meňzedi. Hiç seda çykmady. Öwezmyrat batyr
ýene gaýtalap gygyrdy:
—
Dykma, saňa aýdýan, hany bärik çyk!
Seýitmyrat beg Öwezmyrat batyryň sesini eşiden badyna
tanan hem bolsa, göýä ony ýaňy tanaýan adam bolup:
—
Bu Öwezmyrat batyryň sesi ýaly-la - diýip, ýallaklap
başlady. - Batyr, senmi asyl?.. Gel, öýe gir. - Ol ýerinden turup,
Öwezmyrat batyryň sesini eşidip özüni ýitiren Dykma serdaryň
öňüne düşdi. Emma Öwezmyrat batyr onuň sözüne gulagam
salmady.. Onuň egni üstaşyr Dykma serdara gygyrdy:
—
Näme, gulagyň gapykmy, Dykma?!
Dykma serdar az-kem janlanyp, çalarak ardynjyrady-da:
—
Näme bolupdyr, batyr? Bolup durşuň nähili? - diýdi.
—
Daş çyk! Üýtgeşik hiç zat ýok. Mert adam aýdylanyny
eder.
Dykma serdar Öwezmyrat batyryň häsiýetine beletdi. Daş
çykaýdygy egniniň üstünde kellesiniň tapylmajakdygyna gözi
ýetip durdy. Ol daş çykmak hakda pikirem edenokdy. Ýene
Seýitmyrat beg ara düşdi.
—
Öwezmyrat, hany öýe girsene, bu bolup durşuň nähili? -
diýdi. Öwezmyrat batyr ýene öňküsi ýaly onuň gürrüňine
gulagam asman ýigitlerine buýruk berdi:
—
Kany batyr, ýene üç-dört sanyňyz tüme giriň-de, bularyň
goluny arkasynda mäkäm daňyň. Tiz boluň! Entek bular it
oýnadýar. Näme barlygyny bularyň gözüne görkezeýin. Tiz
boluň!
Kany batyr, ýene-de bäş-alty ýigit atdan düşüp, tümüň
agzyndan bardylar. Kany batyr öňüni başlap girip ugrady.
Seýitmyrat beg rejäniň geň däldigini aňlady-da, hasyr-husur
duly sermeledi. Keşde çekilip bejerilen bukjada arzylanyp
goýlan Gurhany aldy. Maňlaýyna syldy-da, arada goýdy:
—
Eger Dykmadan siziň göwnüňize garalyk gelen bolsa,
şonuň aklygyna men Gurhandan ant içýän - diýip, ýene
Gurhany ýüzüne syldy. Hakykaty basyrmak üçin Gurhan bir
gara perde boldy. Göz baglaýan perde ara düşdi.
Gurhan ara düşende Kany batyr allaniçiksi bolup gaýra
çekildi hem näme etjegini bilmän sagyndy.
—
Näme sagynýarsyňyz? Haýal etmän ellerini daňyň! -
diýip, Öwezmyrat batyr gygyrdy. Kany batyr:
—
Ara Gurhan goýdy ahyry - diýip, ýaýdançly seslendi.
Öwezmyrat batyr janyýangynlylyk bilen gygyrdy:
—
Gurhan däl, eger Muhammediň özem gelip ara düşse
daňyň! Näme ol kitap turup siziň ýakaňyzdan tutar
öýdýäňizmi?- Tiz daňyň!..
Şol wagt atlylaryň bir çäginde duran Hal molla ara düşdi.
—
Bu Gurhanam tananok, Muhammedi-de. Munuň bu
bolşy gowy däl. Biziňem munuň yzyna düşüp ýörmegimiz
düzüw däl - diýip gygyrdy. Şundan soň atlylaryň arasynda
hyşy-wyşy, hümürdi köpeldi. Kimdir biri:
—
Gurhanyň üstüni basyp geçmek bolmaz. Ol Gurhan
ahyry - diýip gygyrdy. Öwezmyrat batyr oňa tarap azgyryldy:
—
Gurhan bolsa bolubersin! Kim oňa bu ara sokul
diýýär?! Durmaň, daňyň!
—
Biz nähak müňkür bolýandyrys, adamlar. Bolmasa,
Seýitmyrat beg orta Gurhan atmazdy. Orta Gurhan atyldy, iş
gutardy - diýip, şol wagt ýene biri gygyrdy. Başga-da bir topar
adam onuň sözlerini alyp göterdi. Adamlar gygyryşyp
başlansoň, şu wagta çenli sesini çykarman duran Garry batyr
hem Öwezmyrat batyryň üstüne gygyrdy:
—
Seniň bu etmäň düzüw däl, dinden çykan!
—
Biz-ä Gurhanyň üstüni basyp geçip biljek däl - diýşip,
tümüň gapysyndan girenlerem yzlaryna çykdylar.
Öwezmyrat batyr uludan demini aldy-da:
Hä, satlyklar, bagtyňyz getirdi - diýip, ahmyrly
—
seslendi. - Ýoldaşlarym bir topar gulaty boldy. Eger
ýoldaşlarymyň
heý
bolmanda
ikisi-üçüsi
algyr,
laçyn
bolanlygynda, ertir gala jemagaty siziň biriňiziň kelläňizi
şäheriň
gaýraky
derwezesinde
derwezesinde,
görerdi.
Asyl
biriňiziňkinem
ogluňy
tirkäp,
ilerki
patyşanyň
beýiklerinden sowgat-sylag baryny alyp, şaýyn tutup gelýäkäň,
şähere ýetirmän, ýolda tutardym. Haýp, ýakyn ýoldaşlarymda
bäş gyrana satylanlar bar...
Öwezmyrat batyr özüniň soňky sözlerini Kany batyra
kakdyryp aýtdy. Şundan soň onuň Kany batyra bolan
müňkürligi has hem güýçlendi.
—
Batyr, Dykmanyň ýedi günden bäri şu şäherden
çykmandygyna Gurhandan ant içýän - diýip, Seýitmyrat beg
gygyrdy.
—
Wah, Dykma ikiňiziň kelläňizi Gurhanyň üstünde
goýup çapardym-la welin, ýoldaşlam duşmady - diýip,
Öwezmyrat batyr ahmyrly seslendi-de, derrew atyna atlandy.
Onuň gahar-gazaby depesine çykyp, gözleri lowurdap
ýanýardy. Gapdaldaky tümlerde ýaşaýanlar daş çykyşyp, aňktaňk bolşup durdular.
Öwezmyrat batyr atyny ýuwaşja sürüp, ilerligine baka gitdi.
Atlylaram onuň yzyna düşdi. Bu sesini çykarman ümsüm sürüp
baransoň, atlylaryň biri:
—
Batyr, nirä barýarys - diýip sorady.
—
Nirä bor, öýüme barýan - diýip, Öwezmyrat batyr
gaharly jogap berdi.
—
Biz nirä barmaly?
—
Siz ol biliňize dakynyp ýören haram ýaragyňyzam
aýryň-da, onuň deregine biliňize mesbap gysdyryň. Garry
batyram baş edinip, metjide baryň. Her gün öňüňizi, ardyňyzy
bäş sapar ýuwuň-da, bäş wagtyňyzy kaza goýmaň. Gurhandan,
Muhammetden gorkýanyňyz çynyňyz bolsa, şolaryň talabyny
berjaý ediň...
Ol soňra sesini çykarman gitdi. Öwezmyrat batyryň bu
gürrüňine gülesi gelip, içi ýarylyp barýan ýigitlerem bardy.
Emma olar Öwezmyrat batyryň gaharynyň gaty gelendigini
bilip, zordan saklanýardylar. Az salym ýöränden soň,
Öwezmyrat batyr ýene atynyň başyny çekdi.
—
Men size aýtjagymy aýtdym-a, ýene näme yzyma düşüp
gelýärsiňiz? - diýip, atlylaryna ýüzlendi. - Baryň, öz işiňize
gidiň. Men indi urşy taşladym.
—
Batyr, seniň bu bolşuň gowy däl. Saňa bir gep-ä az, iki
gepem kän. Munyň bolmaýar - diýip, atlylaryň biri gürledi. Bu
söze Öwezmyrat batyryn belli beter gahary geldi. Ol atynyň
başyny yzyna dolady-da, gylyjynyň baljagyny ýazdyrdy.
—
Meniň bolşum däl eken diýeli. Sen şonda nätsem
diýýän, gyňyr ýigit? - diýip, hemle urdy. Hiç kimden ses
çykmansoň, ol indi atlylaryň ählisine azm urdy. - Eger siz indi
meni ýöne bir garamaýak tekeligime goýmajak bolsaňyz, ynha
ala meýdan, baryňy gylyçdan geçirerin... Ýogsa-da meniň
yzymdan galyň. Gidiň sopuçylygyňyzy ediň. Gurhany tumar
ediniň, ýüzüňize sylyň. Öýüňizi ýykmaga gelýän belany şol
gurhan dep eder.
Ýerden ses çykdy, emma adamlaryň ýekeje birindenem seda
çykmady. Diňe dünýäden perwaýsyz duran atlaryň käbiri
toýnagyny gazap ýer peşeýärdi, käbiri bolsa dodagyny
pyşgyrdyp, burnuny açýardy.
—
Gurhany perde edinilip, galalarynyň içinden ot beriljek
bolnup duranyndan bu akmaklaryň habary ýok! - diýip,
Öwezmyrat batyr öz başyna hüňurdedi-de, atyny sürüp gitdi.
Atlylaryň arasynda adamyň hüýi-häsiýetine beletlikde,
ugurtapyjylykda özüne göwni ýetýän ýigitler az däldi.
“Öwezmyrat batyr her neneňsi gazaba çykaýsyn, onuň hüýhäsiýetini, ugruny tapyp açaryn, gaharyny ýumşadaryn, hatda
ony güldürerinem” diýip, öwünýän ýigitlerem bardy. Olaryň
aýdýany gury öwünmegem däldi. Dogrudan-da, olaryň
käbirinde adamyň ugruny tapmak, gaharyny ýumşatmak ukyby
bardy. Sebäbi olar köpi görüpdiler. Köp-köp batyrlar bilen
ýoldaş bolupdylar. Emma şolaryňam hiç biri häzir Öwezmyrat
batyra zat diýmäge het edip bilmedi.
Atlylar
Öwezmyrat
batyryň
yzyndan
galyp,
şäheriň
ortasyndaky meýdanda üýşüşip durdular. Öwezmyrat batyr
hakda gürrüň edýärdiler. Her haýsy bir zat diýýärdi:
—
Bu baryp ýatan täkmekli adam.
—
Ýok, bu täkmekli adam däl. Täkmekli bolsa, ugruny
tapmak aňsat bolardy.
—
A-haw, şu jynlymy, dälimi, biz-ä şunuň ugruna düşen
däldiris.
—
Aý, ýok, däli ýa jynly bolsa, ugrunam tapsa bordy,
oýnasa-da bordy.
—
Aý, biz-ä şu adamyň nähili adamdygyny bilmedig-ow.
—
Dostlar, onuň düşünmez ýaly häsiýeti ýok - diýip, biri
gapdaldan gygyrdy. - Onuň bu agşamky bolşuna biziň özümiz
günäkär. Öz dilimiz günäkär.
—
Baý,
ýigid-ä
gürrüň
tapdy-ow.
O
nähili
biz
günäkärmişik? - diýip, biri oňa garşy çykdy.
—
O näme üçin özümiz günäkär däl? Aňyrda oňa töwellaçy
bolmaly diýip söz berdik. Bärik gelibem her haýsymyz bolduk
bir namazhon sopy. Ýerli-ýerden jyňda-jyň boluşdyk. Näme
Öwezmyrat batyr özüni bizçe musurman hasaplaýan däldir
öýdýäňmi? Ýa-da Seýitmyrat beg bilen Dykma serdara
garyndaşlygymyz
Öwezmyrat
batyryňkydan
ýakynmy?
Garyndaş onuň özüniňki...
Bu janygyp gürleýän Nepesdi.
Atlylar öz aralarynda maslahat etdiler. Kany batyryň ýanyna
Nepes bilen ýene bir ýigidi goşup, olary Öwezmyrat batyryň
üstüne töwella iberdiler. Olar atlaryny debsileşip, Öwezmyrat
batyr gapysyna ýetip atdan duşäýen badyna bardylar.
—
Batyr, gel, şu saparlykça biziň günämizi geç - diýip,
Kany batyr söze başlady. Onuň ýanyndaky ýoldaşlary hem:
—
Bir ýazykdan är ölmez, şeýt, batyr - diýişdiler.
Öwezmyrat batyr beýlekileriň gürrüňine gulagam asman:
—
Haýsy günäni geçeýin? - diýip, Kany batyra baka
ýüzlendi.
Köp wagtdan bäri Öwezmyrat batyryň özüne müňkür bolup
ýöreninden habarsyz Kany batyr:
—
Ýaňky günämizi, batyr - diýdi.
—
Bir wagtlar ýesir düşeňde, bahaň ýarym batman jöwene
gelende, seniň ýedi doganyň saňa hyrydar çykman, yzyňda
seniň ataňdan galan mirasyň terekä salnyp paýlaşylandygy
hakmy? - diýip, Öwezmyrat batyr gaharly sorady.
—
Hakykatdyr, batyr.
—
Mirasdan diri adama paý goýman bölenler, şol ýaňky
Gurhan hem şony söýýän adamlar dälmidi?
—
Şolardy, batyr.
—
Sen dyrnagyňy ösdürip, saçyňy ösdürip, gedaý gezip oba
geldiň gerek?
—
Hawa, batyr, ganym agalarym maňa hossarçylyk etmeg-
ä beýlede dursun, ýüzüme-de seretmändiler. Sen at-ýarag alyp
berip, meni ile meňzeş etdiň. Men şonuň üçinem seni
doganlarymdan müň esse artyk görýärin. Bular hakykat ahyry,
batyr. Bu gürrüňleriň bu ýerde nämä geregi bar? - diýip, Kany
batyr bolup geçen zatlaryň hemmesini tassyklap geçdi.
—
“Doganlarymdanam ýüz esse artyk görýärin” - diýip,
Öwezmyrat batyr onuň sözlerini bir hili ýaňsy bilen gaýtalady.
—
Elbetde, batyr, artyk görýän. Ýa-da ýalan aýdýanmy? -
diýip, Kany batyr bir hili geň galmak bileň sorady. - Näme
bolupdyr?
—
Näme bolmandyr?! - diýip, Öwezmyrat batyr gazap
bilen gygyrdy-da, öňki-soňky
ýüreginde ajan müňkürlik
zäherini dökdi. - Atlynyň içinde bolan gürrüňi demirgyryňy
münüp elesläp baryp, üstüni ýüz esse artdyryp hana
şugullanyňy
bilmeýändir
öýdýäňmi,
şugul?
Dykma,
Seýitmyrada şugullaýanyňy bilmeýändir öýdýäňmi, bigaýrat?
Şu günden şu ýana meniň ýanymda garaň görünmesin. Eger
görünseň çaparyn.