Oýun bir, maza iki - 2

бош. Ерде дүшек салнып Язҗемал бир ерде ятыр, Сайыл гапының
агзына голай ерде ятыр. Язҗемал илки бир, соң икинҗи гӛзүни
ачып адамсыны сынлаяр. Сайыл чалаҗа мырлап сүйҗи укыда ятыр.
Язҗемал диварда асылан халылары, оларың үстүнде ерлешдирилен
гылыч билен галканы сынлаяр, соңра онуң назары икинҗи халының
үстүнден асылан дүрре гамчы билен ханҗарда сакланяр.
Язҗемал есер йылгыряр. Ол пишик басышыны эдип гамчыны
аляр, адамсының янына баряр. Гамчыны депесинде гӛтерип, «вай!»
дийип чиркинден чиркин гыгырып, гамчысыны адамсына дегмез
ялы эдип шарпылдадып уряр. Алланичикси болуп, зәхреси ярылып
еринден галан Сайыл келлесини тутяр, Язҗемалың гӛзи юмук, ол
гамчыны адамсындан сова салып гыкылап, ӛйүң ичинде айланып,
хованы гамчылаяр. Дилден галан Сайыл гӛзлерини хӛвлендирип,
онуң ызындан ылгап, аялыны гуҗаклап ӛзүне дӛндүрйәр. Язҗемал
болса «Вай, мелгун! Вай, иблис!» дийип шеррайдан шеррай
гыгыряр.
17
- Язҗа! Язҗемал, саңа нәм болды? Басыргандыңмы?
Дүйшүргедиңми?
Язҗемал гӛзлерини мӛлердип адамсына горка середйәр:
- Вай, Сайыл! Ханы Иблис? Мелгун? – дийип адамсының
келлесини сыпалап, эллешдирип гӛрйәр.
- О нәхили иблис? Дур, мен саңа сув берейин!
Сайыл графиндан сув әберйәр, Язҗемал ичип ӛзүни дүрсейәр,
ол креслода отуршына соҗаяр.
- Дүйш гӛрдүңми Язҗа?
- Билемок… дүйшүмми… хушуммы… бир серетсем сениң
ериңде горкунч бела ятыр! Шахлары шуң ялы! – дийип, ики голуны
говалдып ѐкарык гӛтерйәр – Келләңе дерегем эшегиң келлеси.
Сайыл башыны яйкап:
- Эшегиң келлеси диениң хакыкат! Эгер менде эшегиң келлеси
болмадык болса… - дийип, ол хайсыдыр бир заманда Язҗемала
эден бивепалыгыны айтҗак боляр, хер хал сакланяр.
*
*
*
Гиҗе. Асмандакы балкылдашып дуран йылдызлар дамаярлы
гӛрүнйәр. Кетекдәки хораз чапак чалян ялы ганатларыны какып,
бойнуны үзере гетирип гыгыряр. Гоңшы ховлудакы хоразлар онуң
сесини алып гӛтерйәрлер.
*
*
*
Гиҗе чырасы янып дур. Язҗемал илки бир, соңра икинҗи
гӛзүни ачып адамсыны сынлаяр. Сайыл даңданың сүйҗи
укысындан ганып, йылгырып ятыр. Гуҗагында гамчы.
Язҗемал пишик басышыны эдип гелйәр. Ол ене йүрекяргынч
сеси билен җаҗайлап голундакы оклав билен чәйнеги уруп
гыгыряр. Йүреги ярылып зӛвве туран Сайыл оклавдан горанып
келлесини тутяр. Язҗемал «Вай, иблис! Вай, мелгун!» - дийип,
җайда хованы оклавлап йӛр. Адамсы оны гуҗаклап креслода
отурдяр, сув берйәр. Язҗемал сув ичип ӛзүни дүрсемәниң дерегине
гӛзлерини хӛвлендирип гӛтинләп гапа уграяр. Сайыл:
- Язҗа, нирәк?
- Шасолтанлара…
18
- Шасолтанлар бормы гиҗәң ярында!
Сайыл оны саклаҗак боляр, Шасолтан гӛзлерини хӛвлендирип
оклавыны гӛтерйәр:
- Гелме голайыма!.. Сен …ятдыгың иблисе ӛврүлйәң!...
Арваха ӛврүлйәң!... Горкян…
- Язҗемалҗан горкма, мен гайдып ятман… даңам атып
гелйә…
Сайыл аялына шейле бир найынҗар бакяр, ол гыгырыпбагырып аглап аялының аякларыны гуҗаклап хайсыдыр бир
заманда эден бивепалыгыны айдып, гүнәсинден йүлүнҗек боляр,
эмма горкяр... Язҗемал гӛзлерини хӛвлендирип горка-горка кресло
чекилйәр…
Хоразлар узын узын гыгырышяр. Олар тисгинип гидйәр…
*
*
*
Сайыл дергазап. Ол алакчап гоңшусының ӛйүне баряр, ӛйден
Шасолтан чыкяр. Сайылың кешбини гӛрүп Шасолтан горкуп
гидйәр. Сайыл:
- Бегхан ханы?
- Дүйн арчын Бегханы, Шамырады, Давуды Гызылкакдакы
ерлери күлтелемәге уградыпдыр. Үчисем ене үч гүнден гелйәр!
Сайыл сүйем бармагыны гӛге гӛтерип,
- Алты гүнден үчүсиниңем үчи боля, он гүнден үчүсиниңем
едиси боляр! – дийип, атылып гидйәр. Хайяды гӛчүп зәхреси
ярылан Шасолтан онуң ызындан середип ичине түйкүрйәр.
*
*
*
Эртеси гүнортан. Язҗемал гулагына телевизорың сес
бериҗисини гейдирип креслода отурып телевизора томаша эдйәр.
Узын гиҗе ятып билмедик Сайыл оклавы, гамчыны гуҗагына
гысып меймирәп ятыр. Сайыл йылгыряр. Ол дүйш гӛрйәр,
дүйшүнде дүйнки вака гайталаняр:
Язҗемал орта асыр эртекилериндәки мелике ялы беземен
гейинипдир. Башында җыгасы, үстүнде тенечириң ганаты ялы
юкаҗык йүпекден эдилен овадан перенҗеси. Ол сүйнүп19
саркып, нәз-керешме билен мессан-мессан йөрәп гелйәр. Ол
огрын-огрын гарап Сайылың җаныны алып баряр. Язҗемал
овадан йылгырып:
- Мен саңа мынасыпмы?
- Ёк-эй, ѐк! Сен хатда патышалара-да мынасып дәл!
Язҗемалың гахары гелйәр, ол түвелей ялы пырланып
перенҗесиниң астындан ловурдадып гылыч чыкарып асмана
гөтерйәр. Ол:
- Акмак! – дийип, саляр гылыҗы!
Диванда меймирәп ятан Сейил «вай!» - дийип, чиркин
гыгырып, келлесини гуҗаклап гачып җайда айланып йӛр. Язҗемал
гулагындан сесбериҗини айырып:
- Айтмадыммы сен мелгуна ӛврүлйәң дийип! – адамсына
гӛркезмән йылгырып – Сайылханың-а болҗагы болайды ӛйдйән –
диййәр – Ёк, мен сениң билен яшамага горкян! Горкян! – дийип, ол
җайдан чыкҗак боляр. Сайыл ылгап барып онуң аякларыны
гуҗаклап гойбермейәр. Язҗемал кейип эдип йылгыряр…
*
*
*
Шамырат, Бегхан, Давут бойы етен говачада беҗерги гечип
йӛр. Ӛрән уллакан картада үч саны трактор үч саны янашып йүзүп
йӛрен гәмә меңзейәр. Шамырат алысдан гелйән Сайылың
машыныны гӛрйәр. Ол сигнал берип, ѐлдашларына машыны
гӛркезйәр. Үчүсем трактордан дүшүп, голайдакы тутлы ябың ичине
гирип букуляр.
Сайыл гелйәр. Ябың райшына чыкып тракторлары сынлаяр.
Онуң достлары ѐк. Ол яңадан машына мүнүп олара эмел салмагы
мүвесса билйәр. Ол гидйәр. Үч дост япдан чыкып гүлүшйәрлер.
Оларың бири тутда асылып гойлан сувлы мешиги алып сув ичйәр,
ѐлдашларына берйәр. Олар бир салым дынч алмага чӛкйәр. Мирап
етип гелйәр. Ол:
- Салавмалейким! Армавериң! – дийип еке-еке саламлашяр.
Иң соңунда ол Бегханың голуны гысып сыпдырман:
- Доган, нәме гүнәм болса багышла, хайыш эдйән! Мен хов
гарынҗалы ерден айланып гечип йӛрен адам, гүнәми ӛтевер,
Бегханҗан!
Шамырат билмедик болуп:
- Хә, Мирап, бейле нәме болды?
20
- Болан зат ѐк-да, бир дүшүнишмезлик дийәймесең… - дийип,
Мирап мешикден сув ичйәр.
Давут йылгырып:
- Мирап, Мирап, сенден адам болмаз! Бегхан урупдыр-да
бирки шарпык, сырчаң сынямы?
Шамырат есер йылгыряр:
- Мирапда гүнә ѐк! Бегханда-да гүнә ѐк! Йӛне оба «Кимиң
аялы айданыны этмесе, Мирабы уруп аялының гӛзүниң одуны
алямыш!» - дийип геп яйрапдыр. Гӛрениң Бегхан, бирки шарпык
уруп, аялының зәхресини ярыпдыр!
Мирап гӛзлерини хӛвлендирйәр:
- Дур-ла, дур-ла, арада сен мен ѐк, мени Базар гирденегем
урҗак болдыла, йӛне…
Шамырат гүлйәр:
- Сен бир гоч йигит, урланыңы билҗек дәл. Гой, йигитлер
аялыңа сапак берсинлер-дә! Поссунлыны урсаң ялаңач горкар
диймәндирлерми?
Олар гүрлешйәр. Голы бир гулач пилсапылы Сайыл тудуң
аңырсындан чыкып Шамырадың депесинден гезейәр.
- Сен, сен, сен! – дийип үчүсиниң гӛзи билен гӛркезйәр. –
Дүшүң ӛңүме, ѐгсам ынха пачагыңызы пытрадян!
- Нирәк? – Давут мӛлерип сораяр.
- Язҗемалың янына барып эден пыррылдыгыңызы айдып
берерсиңиз!
Энчеме чаршенбәни башдан гечирен Шамырат йылгырып:
- Сайылҗан, шу гүн айың нәчеси?
- Биринҗи июль.
- Диймек, икимизиң җедел эделимиз бәри кырк гүн гечипдир!
Инди маңа айт, хей кырк гүнүң ичинде Язҗемал еке гезек ахвахлап, дәри-дерман ичдими?... Екеҗе гезек лукманың янына я
дерманхана гитдими? Екеҗе гезек пылан ерде экстрасенс бар
гидели дийип сени чыкдайҗа гойдумы?
Сайыл келлесинде пикир ӛвүрип башыны яйкаяр:
- Ол мени җынлырадып, дәлдиредип алып баряр!
Давут хонданбәрси болуп пелсепе сатяр:
- Аяллар барыбир ахыры аляр! Эйлә ятсаңам аляр, бейлә
ятсаңам!...
- Мени җынлырадяр ол харам! Дәлдиредйәр!
Шамырат есер йылгыряр:
21
- Язҗемал ӛңки ялы ӛңүңде шуррук чорба гойян дәлдир! Үч
вагтына иң говы нахарлары биширип берйәми? Берйәндир!
Хемише тәмиз гейип, ювунып ардынып йӛрми? Йӛрендир! Себәби
онуң гӛвнүне «Сайылҗаның угруна средеәймесем, бир ганҗык
элимден какып гидәймесин» диен иңкис билен мелгун гирендир!...
Озал ол ӛйүң хемме ишини эдип йӛрениң үчин саңа гул ялы
середйәрди, инди ол сениң бегдигиңе, сениң угруңда кӛкенек
болмаса, сенден дынаймагың дашда дәлдигине кемсиз ынанды…
Гардашым, сен азаҗык чыда, сабыр эйле! Магтымгулы атамыз
«Сабыр учмахың ачарыдыр!» диййәндир!
Сайыл таягы ашак гойберип, оңа эллерини дирәп хашлаяр…
*
*
*
Агшамлык. Шамырат, Давут, Мирап, Бегхан дагы далбарың
ашагындакы тапчанда чайлап отыр. Язҗемал газ башында какмач
эдип отыр, палав бугуна гойлупдыр. Ол меҗимәни долдурып дүрли
салатлары гетирйәр. Сайыл салатлары ерлешдирйәр. Шамырат
йылгырып:
- Язҗемал, Рач Гапурларың сеси чыкямы?
Язҗемал йылгырып, ювашҗа:
- Ниҗе вагтдан бәри гиҗе-гүндиз гүмпиде гүмпи, дампыдадампы саз чалып бизар петеңимизи чыкарярды. Худай диен еримиз
бардыр-да, ики хепдеден бәри Рач Гапур чалса-да, айдым айтса-да
ӛйлеринде айдяр!
- Миннети Шамыратдан чекибер, еңңеҗан! Хах-хах-ха!
Язҗемал йылгырып ашхана гирйәр. Сайыл:
- Сенем минети Шамыратдан чекибер! Ӛйленен тоюңдан бәри
бир бада үч нахары ӛңүңде гоюпмыды гелнеҗем? – Сайыл
йылгырып келлесини ыраяр – Ханха, газың үстүнде дӛрт нахар!
Бол, бол Сайыл бег бол!
Отуранлар гүлүшйәрлер. Язҗемал какмаҗы гетирйәр…
22