Latin

Oguzhan - 5

Total number of words is 1140
Total number of unique words is 637
5.9 of words are in the 2000 most common words
13.0 of words are in the 5000 most common words
18.5 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
-- Хах-хах-ха! Гардашым, гошун гылыч сырып гелйәркә мыдама
63
кӛп ялы. Ынха, олары сиңек гыран ялы гырып олҗа
пайлашанымызда, гаты аз гӛрҥнер! – дийип, Агабег хан гүлүп Огузың
гӛркезен еринде отуряр.
Огуз хан. Җала хан, беглере перман бериң! Әхли җеңдиңлерде
сӛвеш одуны якың! Гҥндиз тҥссели от, гиҗе ялынлы от. Алаңңыр
бег, тӛверек-дашдакы обалара чапар гӛндериң, эртириң ӛзҥнде әхли
гошун җем болсун!
Җала хан билен Алаңңыр бег чыкып гидйәр.
Агабег хан. Огуз хан, җеми нәче йыгын йыгнанар!
Огуз хан. Он мҥң!
Агабег хан. Сиз он мҥң, биз хем бир мҥң! Җеми он бәш мҥң
гошун!
Билик хоҗа. Мыхман хан, он мҥң гошун билен бир мҥң гошуны
гошсаң он бир мҥң йыгын боляр.
Агабег хан. Хава, хоҗам, ол шейле! Йӛне әр тҥрканларың мҥңҥси
сӛвеш мейданында бәш мҥң йыгның гудратыны гӛркезйәр! – дийип,
ол лах-лах гүлйәр. – Огуз хан, хатырҗем бол, әр тҥрканлар ѐлда
Итбарак ханың энтер-пелегини чашыряр. Хах-хах-ха, Ит барак хан
сизиң ҥстҥңизе гелип билмән, гачаймаса-да биридир!..
Бедәхет хан. Хах-хах-ха! Хов гардашым Агабег хан, сиз дийсеңдийсемең Дҥйп Ёвгы атамызың Тупан атлы оглуның небересисиңиз.
Апы-тупан ялы бадыхова сиз!
Агабег хан. Ёк, Бедәхет бег, биз Дҥйп Ёвгы ханың Ёвбасар
оглуның ковмы! Хах-хах-ха!
Огуз хан. Беглер, ханы геңеш эделиң!
Дашарда гадым галаның дервезесиниң янындакы әхли диңлерде,
минараларда сӛвеше чагырян отлар яняр. Отларың башы асмана баряр.
ГҤНДИЗ.
Итбарак ханың сансыз-саҗаксыз пыяда, пилли, атлы, дүели агыр
гошуны ер сүйшен ялы болуп гелйәр. Ханха, Итбарак хан пилиниң
үстүнде гызыл чадырда. Бейлеки пиллериң хем он-онкисинде яшыл, гара,
сары чадырлар гурлупдыр. Олар серкерделер…
Гошуның чаңы-тозаны асмана етйәр. Бирден…
Бирден ерден чыкан ялы үч сӛвешҗең атлы агыр гошуның ӛңүнден
чыкяр. Итбарак хан пилинде дик дуруп голуны гӛтерйәр. Йыгын сакланяр.
Ики атлы галяр, Аждар хан – Итбарак ханың гошунының якынына
баряр. Итбарак хан пилини сүрүп ӛңе чыкяр.
Аждар хан. Гҥнҥңиз айдың беглер!
Итбарак хан. Бег йигит, сениңем гҥнҥң айдың!
64
Аждар хан. Хезрети Итбарак хан, сен сан-саҗаксыз йыгның билен
бизиң ӛрҥлеримизи басгыладып, сораг-идегсиз бизиң юрдумыздан
гечип барярсың! Сен бизиң паҗымызы бер!
Итбарак хан гулагына ынанман, чиңерилип сораяр:
-- Нәме бер?
-- Бизе паҗыңы бермесең биз билен душман борсуң?
Итбарак хан оны дәли-телбедир ӛйдүп бир салым сынлаяр, соңам
вахахайлап гүлүп башлаяр. Хан гүленсоң гошуның гүррүңи эшидениэшитмедиги гүлүп уграяр.
Итбарак хан. Хав бег йигит, сениң келләң ерндеми? Сен гызылот болуп дҥнйәни якып яндырмага барян элли мҥң гошундан, адыавазасы җҥмле-җахана долан Итбарак хандан пач сорап дәлителбеми!
Итбарак хан, йыгын гүлүшйәр.
Аждар хан. Элли мҥң дәл, сениң бары-ѐгы отуз мҥң гошуның бар!
Хезрети Итбарак хан, сен сораг-идегсиз бизиң юрдумыздан гечип
баряның ҥчин мҥң ат, мҥң тылла пул, мҥң гылыч, мҥң найза, мҥң
гҥрзи, мҥң дҥе тӛлемели!
Итбарак хан. Хах-хах-ха! Эгер тӛлемесек нәме?
Аждар хан. Сен нәме паҗыңы тӛлемән самсыкмы хан? Хезрети
хан айтды-айтмады дийме, паҗыңы мейлетин тӛлемесең, еди эссе
эдип аляндырыс!
Кейпи кӛк хан йүзүне бакып пач сорап дуран йигиде гарап бирден
гыгыряр:
-- Атың-айт, тутуң-айт о гуррумсагы!
Эмма ханы билен шады-хоррам гүлүшип, аҗалы етене Аждар хана
аңкарып бакян яйчылар яйына ок салянчалар Аждар хан ики йигиди билен
гүв гитди оҗарлы-сазаклы сәхра сиңип.
Итбарак хан. Аҗалы етен Огузың болгусыз харбы хиле гуран
болдугы би!
ДАҢДАН.
Итбарак хан яңы укудан турупдыр. Бир серкерде алакҗап гелшине
дызына чӛкүп ер огшап!
-- Хезрети хан, мҥң саны атымыз ѐк! – диййәр.
-- Гачыпдырлармы? – дийип, Итбарак хан дергазап боляр.
-- Ёк, хезрети хан. Душманлар горагчылары ӛлдҥрип, мҥң саны
аты сҥрҥпдирлер!.. Огурлапдырлар!
Итбарак ханың гӛзлери петрәп ханасындан чыкып баряр…
65
ГУШЛУК.
Аждар хан йүз элли беги билен эле салан атларыны ѐла саляр:
-- Адына бег, йылкылары юрда сҥрҥң! Тҥпбозан хана салам
айдың! Мҥң атлысы билен гелсин, олҗа бол дийиң! Итбарак ханың
паҗыны бермәндигини айдың!
Адына бег үч атлысы билен йылкылары сүрүп уграяр.
ГИҖЕ.
Итбарак ханың сан-саҗаксыз гошуны дүшләпдир. Ики-еке ерде от
яняр. Атлы атыны, дүели-дүесини, пилли пилини огурлатмаҗак болуп
янында саклаяр. Отуз мүң мал-гара билен нӛкерлер гарышыпдыр. Бирден
гошун тебил тапяр…
Себәби яй окы етерден дашда сан-саҗаксыз от янып башлаяр. Гошун
горкяр. Бирден асмандан сес эдип юмрук ялы сапан дашлары гошуның
үстүне ягып башлаяр. Огуз бегиң сапанчылары янар-даш-небитдакыл
атярлар. Гӛкден йылдыз ягян ялы. Атлар хоргурып, дүелер багырып,
пиллер бӛгүрип босгун боляр, себәби ол җанаверлер энтек гӛкден ягян
отлы оклары гӛрмәндилер.
Сапанларың шырпылары элхенч оваз эдйәр.
Чадырлар, дүелериң үстүндәки җуллар яняр. Хер ким сӛвешмеден
гечен башына донуны бүрәп янып гелйән дашлардан гораняр.
Гошуның ичи гык-бак, ала-гох. Шол пурсат оларың еңсесинден ене
йүзлерче йигитлер ок-яй хем сапан атып, душманлары пүррелейәрлер.
Олар Аждар ханың эсгерлери.
ИРДЕН.
Ирден гүн догуп гелйәр. Гараҗеңңелден Итбарак ханың сан-саҗаксыз
гошуны нызам билен чыкып гелйәр. Довуллар, тагаралар,сурнайларкернайлар сӛвеш теблини чалып җүмле-җахан эйменч оваздан доляр.
Ӛң хатарда он хатар пыяда гошун, оларың ызында пилдарлар. Ики йүз
элли – үч йүз чемеси пил тамам сӛвеш совутлы, үстүндәки беглерем.
Пиллерден соң атлы гошун, дүели гошун, пыяда гошун.
Итбарак ханың кейпи гала! Ол пилиниң үстүнде дик дуруп,
чадырының сүтүнинден япышып гаршыдакы гаршыдашларыны сынлаяр.
Гаршыдаш гошун болайса дӛрт мүң, әхлисем пыяда.
-- Хах-хах-ха! Огуз хан, мен сениң юрдуңа ган чайкар мен! Сениң
юрдуңда юмуртга тогалабермели эдер мен! Бҥргҥтлерим, душман
ҥстҥнде!
66
Ол гӛге гылыч сыряр.
Агыр гошун ярагына япышып, чозяр.
Ики гошуның арасы голайлаяр. Огуз ханың ызкы хатардакы
сапанчылары душманы сапан окуна тутяр. Шувлашып барян дашларың,
чырпыларың сеси яңланяр. Эмма гошуның пиңине дәл. Ӛңдәки хатарың
пыяда гошуны Огуз ханың ордасына чозяр. Душман окетере
голайланында биринҗи хатардакы мергенлер окяйыны аятярлар ве
дессине отурып, яйына ок долдуряр. Икинҗи хатар ок яйыны атып отуряр,
соңра үчүнҗи хатардакылар окуны атяр. Окуны атан хатарың нӛкерлери
отуряр. Шейдип гӛз ачып юмасы салымда душманың үстүне мүңлерчемүңлерче ок атыляр, кӛп-кӛп душман яраланяр.
Шол пурсат Итбарак ханың гошунының сагындан бәш мүң, солундан
бәш мүң атлы душман үстүне чозяр. Итбарак ханың совутлы сӛвешҗең
пиллери патанаклашып Огуз ханың йыгнының үстүне чозяр. Огузың
ӛңдәки окяйчылары ыза гачяр. Итбарак хан олары гачандыр ӛйдйәр.
Эмма олар ыза гечип, дүели ханяйчыларына май берйәр.
Бәш-алты йүз дүе чӛкүп отыр. Оларың ховудына ханяйлары
беркидилипдир. Әхли дүелериң янында от якылыпдыр. Нӛкерлер уҗуна
яглы эсги чоланан узын мис оклары отлап, ханяйыны долдурып, ики эли
билен кеменди чекип, атып башлаярлар. Йүзлерче-йүзлерче янып барян
шинди гӛрүлмедик узын оклар пиллере, пиллериң совудына санҗыляр.
Ханяйчылар икинҗи, үчүнҗи оклары атярлар. Бир ярым гулач бойлы мис
оклар эйменч шувлашып, гызыл от янып пиллери яралаяр. Энтек бейле
беланы гӛрмедик пиллер ызына ӛврүлйәр. Пилиң үстүндәкилер
пиллерини сайгылап гачяр. Ханяйчылары узын-узын мис оклары атяр.
Дүелер бӛгүришип, пиллер багырышып Итбарак ханың агыр гошунының
ичине уруляр. Боляр бир басгы. Ардындан гелип санҗылян мис оклара,
оларың одуна авунан пиллер ӛңүнден чыканы какып, йыкып, басгылап
бер-башагайлык эдйәр. Ики яндан Гызылгӛз ханың хем Аждар ханың
атлы гошуны душманлары пүрреләп йӛр.
Итбарак хан пилиниң үстүнде думлы-душа гыгыряр, хайбат атяр,
дәлирәйҗек боляр. Эмма гошун босгуна ӛврүлип баряр…
Сӛвеш довам эдйәр…
Итбарак ханың сагындан чозан Агабег хан герчек беглери билен
хайкырып душман билен дӛвүш эдйәр.
Итбарак ханың солундан чозан Аждар хан, Гызылгӛз хан беглери
билен агыр гошуна гыран дегрип баряр.
Сапанчылар хем шувлашян дашлары, хем янян дашлары атярлар.
Ханяйчылар узын-узын мис оклары атярлар. Мис оклары йылдыз ялы
сүйнүп душманың рухуна санҗыляр.
Ниҗе мүң атың, дүйәниң, пилиң, пыяда гошуның гык-багы,
67
зензелеси, хайкырмасы асманың астына доляр. Ниҗе мүң малың, адамың
тозаны асман билен земин арасыны тутупдыр. Ики тарапам мердимердана сӛвешйәр.
Икинҗи серияның соңы.
68
You have read 1 text from Turkmen literature.
  • Parts
  • Oguzhan - 1
    Total number of words is 4073
    Total number of unique words is 1846
    2.9 of words are in the 2000 most common words
    7.6 of words are in the 5000 most common words
    12.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Oguzhan - 2
    Total number of words is 4015
    Total number of unique words is 1727
    3.0 of words are in the 2000 most common words
    8.1 of words are in the 5000 most common words
    13.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Oguzhan - 3
    Total number of words is 4036
    Total number of unique words is 1630
    3.1 of words are in the 2000 most common words
    8.2 of words are in the 5000 most common words
    13.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Oguzhan - 4
    Total number of words is 4008
    Total number of unique words is 1708
    3.1 of words are in the 2000 most common words
    8.4 of words are in the 5000 most common words
    13.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Oguzhan - 5
    Total number of words is 1140
    Total number of unique words is 637
    5.9 of words are in the 2000 most common words
    13.0 of words are in the 5000 most common words
    18.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.