Muňa durmuş diýerler - 17

Эшитмәндим шу өмрүме.
Айдым-саздан
баш
чыкарян,
Кишилериң
мен
биридим.
Шахыр,багшы
хем
языҗы,
Болуп мүдүми дирисиң.
Анык
билйән
бир
зады
мен,
Адыңы
дөвүр
гөтерер.
Эсерлерңи,айдымларңы,
Илиме бир гүн етирер...
Эзбер языҗы, батыргай редактор
Мен онуң эзбер языҗыдыгыны билйәрдим, йөне
батыргай редакторлыгына велин соң гөз етирдим.Онуң язян
романларыны үрч эдип окаянам болсам якындан таныш
дәлдим,ёгсам, кәте Үмүр Эсен
билен баран еримизде,
аладаларда онуң билен душушярдым.Бир гүн мен гөр,
нәчинҗи гезек “Мару-Шаху-Җахан” газединиң редаксиясына
бардым,максадым,газеде иберилен пудлисистики макалаларымың ягдайыны билмекчидим.Илки билен баш редакторың
орунбасары Хаҗаберди Чарының янына совулдым.Ол өзүни
аклаҗак болян ялы ,отурмага мүрәхет этди,чай хөдүрледи,
соңам:
-Билйән,сен макалалаң ыкбалы билен гызыкланып геленсиң. Сениң хемме хекаяларыңы ве макалаларыңы окадым.
312
Оларың көпүси газедимизде чап болды я-да чап эдилмәге
тайярланды, ызына гайтаранларымыз хем бар.Мен сениң
гелин-гызларың дурмушындан язан макалаңы,”Айтмасаң
боланок” атлы язгыңы хем чапа тайярладым,эмма ёлбашчылар гөвнемейәрлер.Муны сенден гизләп билҗек дәл-дийди.
–Баш редактор Таган Сөхбет гөвнәнок дийсеңизле?!Ол
нәме бахана тапяр?-дийип,мен сорадым.
–Ол”Газедимиз
областымызың
чәгинде
чыкяр,танкыт эдилйәнлерем ерли ёлбашчылар,онсоң ,чап
этмеги гелшиксиз гөрйәрин” диййәр.Бу хем бизиң дургунлык
йыллардан галан эндиклеримизден чыкып билмейәнлигимизи
субут эдйәр.Шол себәпли,ынха, макалалаң
мен-де
дур.Ислесең Таган аганың янына барып гөр.Шу гүн-ә,онуң
янында языҗы Тиркиш Җума-гелди хем бар.
–Болар-дийип,мен
Таган
аганың
янына
бардым.Тиркиш Җумагелди редакторың чеп эгнинде отуран
экени. Салам-лашдык, саглык-аманлык сорашдык..
–Гелениң говы болды,өзүм чагыртҗак болуп дурдумдийип,Таган ага сөзе башлады хем-де Тиркише йүзленип:Икиңизи танышдырмак герек дәлмикә диййән !Мен Аманмухаммеди ир дөвүрлерден бәри танаярын,йөне онуң дөредиҗилик ишинде шу чака ченли нәме үчин ялталык эденине
дүшүнип билемок.Я-да,үйтгедип гурмак
сыясытына гол
бе-рип, гойберен эдим-гылыгымыкан?
Йөне,олам дәл ялы.Себәби,мен онуң макалалардыр,
гошгуларыны барып алтмышынҗы йылларың аякларында
хем газет-җурналларда окаярдым.Соңкы дөвүрлер ол редаксияны гиң гөврүмли публисистики макалалар билен гөмди,
йөне,небсим агырса-да,мен олары чап эдип билемок. Бирин313
җиден-ә,олар өрән батыргай язылан,икинҗиденем,танкыт
эдилйәнлер
ерли җогапкәр адамлар. Онсоң,чап этмәге
богнум ысанок,хас догрусы горкярын.
–Горкян болсаңыз олары маңа берәйиң!Маңа хут
шейле йити макалалар герек!-дийип,Тиркиш сесленди.
–Вах,автор билен геплешде алыбер,мең бойнумдан бир
айыр!Догрусы макалалары чыкарып билмейәниме гынанярын. Везипе дийлен бир задам бар.
–Автор гөвнесе олары мен алып гитҗек-дийип,
Тиркиш маңа йүзленди.
–Мен разы-дийип,җогап бердим.
–Хоҗаберди!-дийип,Таган ага телефоны галдырып
сесленди-Сен-де Аманмухаммедиң макалалары болмалы,
шолары гетир! Бир нәче вагтдан соң Хоҗаберди макалалары гетирип,Таган аганың өңүне ташлады,олам олардан
дынянлыгына бегенйән ялы чалтлык билен
язгылары
Тиркишиң өңүне сүйшүрди.
–Хоҗаберди,булары окап бир гөрдүңми? Чап эдерлиги
бир бармы!?-дийип,Тиркиш сорады.
–Шейле язгылары чап эдип билсеңиз газедиңизиң
абырайы хем,саны хем артар!
-Онда мен булары алярын.
Шейлеликде,”Себәп диңе утанч-хаядамы?”,”Айтмасаң
боланок”атлы язгыларым Тиркишиң элине дүшди,бир нәче
вагт геченсоңам олар “Эдебият ве Сунгат” газединде пейда
болды. Илкинҗи макаламың чыкан гүни
шу гүнки ялы
ядым-да. 1987-нҗи йылың август айының аякларыды.Ир
билен Мары шәхер газет нокатларының биринден “Эдебият
ве
Сунгат”газедини
алдым.Онуң
орта
гүрпүнде
314
ерлешдирилен
макаламы
гөрүп
бегендим.Өзүңиз
билйәңиз,гадырлы окыҗы-лар, хер бир макаланы язмак үчин
онларча ере бармалы, энчеме адама йүз тутмалы,маглумат
топламалы,
язып,
болдум
эдеңсоңам
,метбугатда
чыкман,дулуңда ятса нәхили болар?Шу чыкан макалаң-а
языланына бир йыл дагы боландыр, ахырым Тиркишиң
голдавы билен чыкды.Онсаң ненең бегенмеҗек!Йөне
бегенҗимиң узак гитмәнлигини беллемелидирин. Оны
дүшүндирейин.Мениң бир эндигим бар,билмедим,ол говумы,
эрбетми.Бир макала язанымда онуң гараламасыны ады
тутулян адамлара
гөркезйәрдим,хемме языланларың
догрылыгыны биленимден соңам чапа берйәрдим.Ёкарда ады
агзалан макалада хем шейле болды. Онуң гараламасыны
Сакарчәге этрап хәкимлигиниң җогап-кәр адамларының
бирине окамага бердим.Ол “Язылан вакалар догры,йөне
бейле ягдайлар диңе бизиң этрабымызда дәл,хемме
этрапларда
хем
бар.Макаланың
пейда
болмагы
этрабың,бизиң абрайымыза зепер етирер”дийип,онуң чап
эдилмегине дүйпгөтер гаршыдыгыны
яңзытды.Макала
пейда боланындан соң болса ,хайышы канахатландырылманлыгы үчин гахарланан җогапкәр ишгәр этрап прокуратурасына “мениң билен гызыкланмагы” табшырыпдыр.
Прокурор өз гезегинде макалада ады агзалан гелинлери
чагырып,олардан “дүшүндириш”алыпдыр,соң мени чагырып,
олар билен танышдырды.Онда йигрими йыл мундан өң гөйәки “мениң гелинлери зорланлыгым “ барада айдылярды.
Прокурор “Шу маглуматлар эсасында гаршыма “иш гозгап
билйэнлигини”айдып,мени
гаты
толгундырды. Бейле
гүррүң-лериң яландыгыны билсемем,хер гүн чагырылып
315
дурмагым маңа эрбет тәсир этди.Онсаң “ягдайым шейлешейле” дийип,баш редактор Тиркиш Җумагелдә җаң
этдим.Ол улы топар болуп этраба гелди хем-де әхли зады
илик-дүвме өвренди. Шондан соң
мени хич ере
чагырмадылар.Ёгсам,шол дөвүрлер, мениң язан хер бир
макалам үчин,бахана тапып “иш гозгап” билйәрдилер.Мен
Тиркишиң шу көмегине
өрән миннетдар болдум.Йөне
,хайсыдыр бир топара гошулман,өз бәхбиди үчин херекет
этмән,диңе хакыкы дурмушың тара-пында дуруп херекет
эдйән языҗы,шол дөврүң ёлбашчы-ларына гаты бир ярап
хем дуранокды.Онсоң онуң мертебе-сини песелдйән
херекетлер билен
дегнасына дегмегиң
ёлларына
чыкдылар.Илки билен университетиң талыплары билен
душушык гечирмек барада
йүзленип,разылык аланларындан соңам, душушыгың гечмели гүни ,талыпларың гарашып отуран вагты “техники себәплере гөрә” диен бахана
билен, душушыгың ятырылмагы ялы ёллара йүз уруп,языҗының абрайына зепер етирмек иследилер,соң хайсыдыр
бир языҗының мертебесини депелейән макаланы “Эдебият
ве Сунгат” газетинде чыкармак барада гөркезме бердилер.
Тиркиш бейле затлары эдип билҗек дәлди.Шол себәплем ол
,”Эдебият ве Сунгат” газетиниң баш редакторлы везипесинден өз арзасы билен чыкмага меҗбур болды.
Мен эзбер языҗы,батыргай редактор Тиркиш Җумагелди
билен
азда-кәнде иш салышмалы боландыгыма
түйс
йүрекден гуванянлыгымы беллемелидирин.Гой,онуң галамы
йити,яшы узак болсун!
Мазмуны
316
Пуплисистики макалалар,ятламаласр----- -----------3
Хемме зада ыхлас герек.---------------------------------------- -14
Муны дөвүр талап эдйәр-----------------------------------------45...
Бендәм бендәме себәп.-------------------------------------------173
Танышлык---------------------------------------------189
Бизиң Гурбандурды агамыз-----------------------------------217
Артык Җаллы ве Алтымырат -----------------------------254
-Өденияз Нобатдан язылып алынан язгылар. -------262
Шахыр Какабай Гурбанмырадов----------------------------265
-Шахыр Аман Аннамырады ятлап...----------------------279
-Шахыр Гелди Бәши билен Сәхет Шаҗа оглы...--------283
-Җумадурды Непеси ятлап... ------------------------------- 299
Эзбер языҗы, батыргай редактор------------------------313
317