Latin

Muňa durmuş diýerler - 13

Total number of words is 3867
Total number of unique words is 2207
2.5 of words are in the 2000 most common words
6.7 of words are in the 5000 most common words
10.8 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
Гурбандурды ага шейле адамды.Ол 1992-нҗи йылың
25-нҗи февралында 73 яшының ичинде арадан чыкды.Ол
томусда гүйзе ховлугярды,гышда яза ховлугярды.Президент
С.А.Ныязов, хөкүмет агзалары “Зехинли языҗы,яш эдебиятчыларың эсердең халыпасы,ишеңңир җемгиетчилик ишгәри,
ак гөвүнли адам хакындакы ядигәрлик бизиң йүреклеримизде
хемише сакланар”дийип,гынанч билдирдилер.Шахыр Какабай
Гурбанмырадов болса:
...Ине,индем
гая
ялы
Гурбандурды
агамыз..
Земине-де говсы герек болмагы ахмал бу гүн
231
Гара булут гөги габсап,сечелейәр ягшыны,
Бизчерәк гынанян борлы-аглаяр асман бу гүн...дийип,
гынанҗыны гошгы сетирлере сиңдирипдир.
Мен хем ёкардакы айдыланлара гошулып,язгымы тамамлаярын...
Сөзсоңы:Мен языҗы билен көп хат алышдым.Онуң
маңа эден көмеклери,берен маслахатлары,язан хатлары
санардан артык.Бир гынанян ерим мен онуң хатларыны
сакламандырын. Йөне онуң бир хаты велин төтәнликде
галыпдыр.Мен оны сизиң дыкгатыңыза етирйәрин.
25-нҗи октябр,1989-нҗи йыл,Мары ш,Ашгабат көчеси
10-42 Аманмухаммет Непесова. Ашгабат,Учителская,5.
Хорматлы Аманмухаммет!
Хекаяларыңызың икисини-де-“Энәни”,”Мүйни-де” окадым. Икисем оңат хекая экени.Йөне икисини-де кем-кәс
серетмели,как-сок этмели ерлери бар.Семент меселесиниде,овган меселесини-де азаҗык айдыңлашдырмалы.Хекаяда
умуман гошуна гитмезлик меселеси ялы әхең болмалы
дәл.Эгер энәниң оглы өз ватаныны горап,гурбан болан болса,
эне оглуна хем гынанарды хем гуванарды...-сосреализимиң
тәсири А.Н.-Шо затлара азаҗык серетмели. Чепер эсерде
намек-үм болуп билер,эйсем-де болса хемме задың өрән анык
болмагы герек...Мениң нәме дийҗек боляным-а дүшүнйәнсиң.Бу бир.Икинҗиден сениң языш стилиң-усулың илки бада
мени бираз бирахатландырды.Эмма соң өвренишдим.Сен
хекаяны ички ойланма ,ич хүмлетме эсасында язяң.
Белкем,сениң шол хөрпүң говудыр!Эдебиятда меңзешлик иң
бир ек гөрүлйән зат.Эдебията дүрли рөвүш,дүрли хөрп,дүрли
стил,дүрли беян эдиш герек.Адамың бейнисем дең дәл
232
ахыры,бири бош,бири дана!Бейниниң угруна гөрә хем херекет
этмели.Шол нукдай назардан гараныңда сениңки догры.
Белки,сениң башга хили язып билмезлигиң-де мүмкин.Язып
билшиңе гөрә язмалы.Йөне говы язмалы. Сорага,гүмүртик
гүррүңе ер гоймалы дәл!
Бираз гыссанма. Мениң корректура окап,-авторың үч
томлук сайланан эсерлериниң корректурасыА,Н.-алҗырап
отуранымы өзүң гөрүп гитдиң.Хекаяларыңа середип я тәзеден чап этмәге өзүңе уградарын я-да өзүм бу ерде машинисте
берерин-де җурнала табшырарын.Саглыкда гөрүшели. Сыпынып билсең ишләвери!
Хорматламак
билен
Гурбандурды
Гурбансәхедов.Голы.
-Душушыклар.Сунгат барада кәбир белликлер.
Ишден өе гелсем, арагатнашык бөлүминден”Адыңыза
гелен газет-җурналлары алып гидиң!”диен хаты элиме
говшурдылар.Мен көпленч шейле хем эдйәрдим.Яңы гитмекчи
боланымда,гапың агзында келте бойлы,гоюн гөзли,сачы ир
дүшенлиги себәпли маңлайы ялпылдап дуран 45 яшларындакы бир адам пейда болды.Ол Мары шәхеринде ерлешен
йөрүтелешдирилен сазчылык училишесиниң мугаллымы
Сапар Хоҗагулыевди.
–Мен сени бир ере алып гитмәге гелдим!-дийип,ол
хабарыны берди. Биз онуң билен арагатнашык бөлүмине
барып,газет-җурналлары алдык.”Совет Түркменистанының
аяллары” җурналының үчүнҗи ве дөрдүнҗи санлары биле
гелен экени.Үчүнҗи санының дашыны айдымчы Роза Төрәеваның сураты безейәрди.Сапар җурналы элине алды-да:
233
-Розамы би?Хава шол.Сени шу айдымчы билен танышдырайынмы?-дийди.
–Зехинли айдымчы билен душушмак улы мертебе,йөне
мен Ашгабада гидип билемок-да!
-Онуң үчин меркезе гидип отурма.Дүш,ызыма!-дийип,
Сапар мени мыхманхана алып барды-да,үчүнҗи гатдакы 59нҗи номерли гапыны какды.Ичерден келте бойлы хор адам
чыкып,Сапары гарса гуҗаклады,соң мениң биленем хошамай
гөрүшди.
–Яшулыны танышдырмак герекми?-дийип,Сапар маңа
йүзленди.
–Белли опера айдымчысы Хоҗа Аннаев –дийип,мен
җогап бердим.Онуң кешбини гүнде-гүнаша телевизорда гөрүп
дурамсам, ялңышман экеним.Биз отурып,саглык-аманлык
сорашдык.Сапар Мара гелмезинден өң, көп йыллап опера ве
балет театрында ишләнлиги себәпли Хоҗа билен гүррүңи
алшып гитди.Гүррүң бир артист барада гозгаланда:
-Ол инди бизде ишләнок-дийип,Хоҗа җаныкды-Говы
,зехинли йигит велин,кәте ичмеси бар-да!Бир гүн ичип,
ойнумызың гөркезилмели вагтыны тогтатды. Дөвлетиң
аракхорларың гаршысына гөрешмек барадакы карарының
чыкан дөвүрлериди.Оны саклап билмедик. Йөне, бу карар
җемгиетимизе ят болан шейле ногсанлыклардан арассаланмага улы көмек этди,дүзгүн тертибимиз говуланды.Лап
эдип айтдыгым дәл,бир чүйше арагың башында көп меселелери нәдогры дереҗеде чөзүлип гелинйән вагты бар.Кәбири
өзүниң ярамаз язан эсерини “гечирмек”,оны экрана гойбермек
үчин шейле ёллара йүз урярлар...Хоҗа сесини кесип гапа
серетди.Гапы илки чала ачылып,гарташан,йөне йүзүнде
234
оваданлык судуры билдирип дуран аялың илки йүзи,соң
гөвреси гөрүнди.Ол хеммәмиз билен мылайым саламлашып
төре гечип отурды.
–Белли опера айдымчымыз Аннагүл Аннагулыева.
Мешхур Алты Гарлының аялы-дийип,Хоҗа оны танышдырды. -Анна, бир кәсе чай ичйәнчә башлан гүррүңимизи гутаралың. Яңы нәмеде дурупдык!?
“Ярамаз эсерини экрана гойбермек үчин шейле ёллара йүз
урярлар”дийдиңиз-дийип,мен ятлатдым хем-де:-Хоҗа ага,
Беги Сувхан билен Ашыр Мәмилиниң биле язмакларында
дөрән драма эсерлери нәме үчиндир пейда болуберенок,оларда
хем шейле ёллар бармы?-дийип,сорадым.
–Оларың эсерлери хил тайдан пес болансоң биз өз
репертуарымыза алып билемзок.Шу вагтың томашачыларыны өзүңиз билйәрсиңиз,дийсең талапкәр,кемчилиги гөни
йүзүңе айдайярлар...
–Хоҗа догры айдяр-дийип,Аннагүл сөзе гошулды-Арада
Хыдыр Аллануровың бир эсери билен обалара айлананымызда”Инди оны дөрдүнҗи гезек гөркезйәрсиңиз,йүреге
дүшди.Олам хич дийсең эсер говшак хем дүшнүксиз.Башга
эсериңиз ёкмы?-дийшип, томашачылар гыгырышып дурлар..
–-Догры-дийип,Хоҗа башыны атды-Есериң халанмаянлыгының себәбини сазының халкылыкдан,халк хеңлеринден
дашлыгын-дан гөзлемели дийип дүшүнйән.
–Хәзирки компазиторларың биринде хем халк әхеңлеринде дүзүлен эсерлер ёк.Оларың контаталарына, сеюталарына, симфонияларына дүшүнҗек гуманың ёк,хайсы хеңде
,хайсы ёлда чаляр билмерсиң.Диңе “хаос” бар. Физикада хаос
дийип бир дүшүнҗе бар,ягны булашыклык дийип.. Шол235
да...Онсоң эсериң башы нире, соңы нире,иң бейик дереҗеси
нире,дүшүнер ялы дәл-дийип,Аннагүл бир овурт чай овуртлады.
-Эйсем,бейле эсерлер нәхили ёл билен талап эдиҗи
топарың өңүнден гечип билйәр?-дийип,мен Хоҗа ага йүзлендим.
–--Шонам билеңокмы?Илки дүшүндиңмикәң дийипдим
велин-дийип,Хоҗа йүзүме чиңерилди-Айдалы,Беги Сувхан бир
эсер язяр-да оны гечирмек үчин йөрүте топара дәл-де, гөни
медениет министриниң янына баряр.Язылан эсерлери
алян,пулуны төлейән министрлик.Ине,онсоң,Беги Сувхан
онуң янына гирип чыкяр велин, эсере ене-де бир автор
гошулярда,-ол автор көпленч министриң өзи боляр,хәзирки
мысалымызда А.Мәмилиев-министрлик тарапындан сатын
алынып,бейләк ташланыляр...
–Диймек”Эл эли ювар,ики эл биригип йүзи”диенлери
боляр-да?
-Шейлерәк боляр дийсек ялңышмасак герек-дийип,
Хоҗа ага кәсесинден бир овурт чай ичди-Авторлар эсериң
пулуны алярлар-да,бир гыра зыңып гойберйәрлер,пулы
алынан эсериң инди олара гереги ёк.Театрлара хөдүр
этселер, ол ерде талап гүйчли,эсер геченок. Ятар-да онсоң
бир ерде..
–Гурлушыкда хениз долы тамамланмадык десгалары
табшырмак ялы ярамаз эндик бар дийсек,ол асыл сунгатда
хем бар экен-ов?-дийип,мен Хоҗа сораглы назарымы дикдим.
–Хеммелерден дең дереҗеде тертип-дүзгүн соралса,
бейле ёллара хич хили бахана галмаз,исле ол артист болсун,
исле министр...
236
-Яңы,компазиторларың халк халар эсерлери язмаяндыклары барада гүррүң гозгадык.Якында “Дессан”ансамблы
велаятда болды.Ол барада Сизиң пикириңиз нәхили?
--Мен-ә,догрусы,оны хениз диңләп гөремок-дийип,Хоҗа
бойнуна алды.
–Шамәммет Бәшим зор,бир затлар тапайяр.Мен-ә халадым-дийип,Сапар сөзе гошулды.
–Маңа-да “Диңләң,гүйчли,дөвребап ансамбл” дийдилер
велин,радиода диңледим.Гөвнүме болмаса бир хили сувҗук
ялы,екеҗе түркмен халк айдымы”Түнидеря”,оны хем эстрада
гошҗак болуп,хеңинден чыкыпдыр-дийип,Аннагүл пикирини
мәлим этди.
–Мен томаша этдим,ярады-дийип,Сапар сесленди.
–Саңа-ха хемме зат яраяр.Бириниң йүзүне гелмели
болса дуран ериңдир-дийип,Хоҗа гүлүмсиреди.
–Менем оны диңледим.Ислесеңиз пикирими мәлим
этҗек!-дийип мен диллендим
-Айт,мениң үчин-ә,гурулшыкчы адамының сунгат
барадакы пикирлерини эшитмек дийсең якымлы-дийип,Хоҗа
маңа чайлы кәсәни узатды.
–Айтсам,биринҗиден-ә “Дессан” өз адына габат геленок. Дессандан бары-ёгы екеҗе айдым айдяр,онам Аннагүл
Аннагулыеваның айдышы ялы бозяр,эмма адына серетсең
алтмыш-етмиш гөтерим дессандан айтмалы. Икинҗиден,
гүйчли сес гуралларыны уланып,диңләп отурып болмаҗак
сес-гох дөредилйәр,хат-да гулагың перделери ярылайын
диййәр.Эҗелери билен диңлемәге гелен үмбилмез чагаҗыклар горкуларындан яңа аглаярлар.Хайсы айдым,хайсы
237
саз,хайсы дилде,хайсы хеңде,дүшүнер ялы дәл. Дуршуна дүрүшде.
–Дүрүшде дийсене-Хоҗага меңзетмәме гүлди-Говы
меңзетме тапдың,хакыкы дүрүшде-дә ол.Оргинал болҗак
болуп эдйәрлерми я-да...
–Ол
оргиналлык-өз ёлуны тапмаклык дәл.Эгер
оргинал болҗак болса электродутар, гыҗак, электрогитар,деп ве айдымчы-ине, шулар билен дессанлардан халк
айдымларыны айтдсалар -а-на,шонда оргинал болуп билер.
Ёгсам,оларың ойнаян,дүшнүксиз дашары юрт сазлары бизиң
нәмәмизе герек?Өз юрдуңда бир милли айдым –сазыңы,милли
геймиңи ,гайталап болмаҗак түркмен миллилигини гөркезмели ахырын.Шамәммет Бәшим”Түркмен халк айдымларыны
бейлеки республикаларда ким дүшүнйәр”диййәр,”онсоңам биз
көпленч яшларың өңүнде чыкыш эдйәрис,олар болса еңил
эстраданы говы гөрйәрлер,милл айдымлара дүшүнмейәрлер
”диййәр.”Халк айдымларына дүшүнер ялы,диңләп хөвесленер
ялы эдерис” диймегиң ерине,ине диййәни.Шол гүн ансамблы
диңлемәге геленлериң тас ярысы диен ялы “Бизе чыкыш
ярамады”диен җогабы бердилер.
–Оны хем дийме!-дийип,Сапар сөзе гошулды-Ансамбл
Мары шәхеринде он гүнләп чыкыш этди,хер гүнем җайың ичи
адамдан долды.Эгер ярамаз чыкыш эдилйән болса мунча адам
гелмели дәл.
–Ансамблың өңки чыкышлары эрбет дәлди,шу гезег-ә
оңа говы дийип билҗек дәл-дийип,мен бу пикирими
Шамәммеде айтдым.Ол “Дессан”адына гөрә”дессандан айдым
айтмалы” диениң билен ылалашян,йөне биз бу программа
билен бүтүн СССР-е айланып чыкдык,дашары юртда хем
238
болдук,говы гаршыладылар”дийип,җогап берди.Мениң пикиримче, Шамәммет,түркмен халк саз гуралларындан топар
дөредип,дессанлардакы түркмен халк айдымларына тәзече
өвүшгүн берип,программа дүзен болса,хемме ерде хем үстүнлиге эе болардылар.
–Догры айдярсыңыз-дийип,Аннагүл сөзе гошулды-Хи,
йөне...Хәзирки компазиторлар халыс гөзбоягчылыга йүз
урдулар.Түрк,Эйран ве дүрли сазлардан кесишдирип алярларда елмейәрлер,шейдип эсер дөредйәрлер,ол эсер онсоң
кебелегиң өмри ялы, аңры гитсе ики ай,болмаса алты ай.
Хәки,Хоҗаның айдышы ялы-да,эсерлерини гечирйәрлерде
ташлаярлар.Онсоң бизе чыкыш этмәге эсер тапыланок,я-да
шол бир зады гайталап дурмалы боляр. Компазиторларың
ичинде сыным отуряны бар.Нуры Халмәммедов, зехинлиди,
арман өмри гысга экени.Онуң сазларыны,айдымларыны
дийсене!Милли йөрелгелере югрулан.Шейле эсерлер дөредип
билсең халк сени халар.Догруданам,гиҗе хачан оянсам “Кечпелек” сазы гайталанып дур.Ол сес ниреден чыкярка?дийип,ол Сапарың йүзүне серетди.
–Бакы одуң сазы ол.Хер сагатда гайталанып дурандыр-дийип,Сапар җогап берди.
–Шейледир-ле.А-на саз,а-на зехин.Чары Нурымың эсерлери яман дәл,иниси Дурды хем,Байрам Худайназарам ярамаз
язанок.Даңатар Өвезиң зехини дийсене!Йөрүте билими хем
ёкдур велин,дөредәен затларыны...Эдил өз йүрегиңден чыкян
ялыдыр, шейле бир халка якын,сөз билен дүшүндирип
болмаяр. Ол бир дуран зехинди.
–Шол зехинлилери ербе ер гоюп,опера ве балет
театрының ишиниң илерлемегини гсазанан,онуң угрукдыры239
җы гүйҗи болуп хазмат эден шол вагткы медениет
министри Гара Сейитлиев барада агзаман гечмек болмаздийип,Хоҗа Анна җаныкды-Онуң түркмен медениетиниң
өсмегинде битирен хызматы әгиртдир.
-Хәзир,шол вагткы ялы,зехинли компазиторлар,
языҗылар чыкыберенок.Бейле дийсем Керим Гурбаннепесов,
Гурбанназар Эзизов,Атамырат Атабаев,Бердиназар Худайназаров, Көмек Кулыев ялылары гөз өңнде тутамок.Мен өз
опера -баледимиз барада айдярын.Я-ха зехинли адамлар ёк,яда зехинлиниң депесинден басып,башыны галдырмаз ялы
эдйәрис.-дийип,Аннагүл чай овуртлады.
–Мениң пикиримче бу ерде башга бир себәп бардийип,мен оңа гаршы чыкдым-Зехинли адамлар хәзир хем ёк
дәл,геп шол зехинлери Гара Сейитли ялы агтарып,өңе
чыкарып,голдав бермекде.Ашыр Мәмил-ә зехинли адамлар
герек дәл,себәби онда өз язян затлары гечҗек дәл.Зехиниң
өсмегине пәсгел берйән сосиал меселелерем гытчылык
эденок.
–Хер хили ягдайларда-да зехини басып ятырып болян
дәлдир.Мен Аманың айдянлары билен ылалашмаҗак болярын-дийип,Аннагүл сесленди-Алты Гарлы пахыр билен бу
меселеде кән җедел эдердик.”Хакыкы зехин-дашы ярып
чыкар”диерди гөргүли.Шол дөвүрлер гадырыны билмән йөрүпдирис.Асыл даш ярян зехин онда бар экени.Йөрүте билими
болмаса-да Даңатар Өвез,гөр,нәхили зехинли адам болупдыр?
Онуң эсерлери ине,инди нәче йылдыр, театрымызың сахнасындан дүшмән гелйәр, эсерлериниң мылайымлыгы дийҗексиң,йүрекден чыкян ялы якымы дийҗексиң,галыберсе-де,
халкылыгы дийҗексиң...Оңа “халк хеңлеринден огурлап язяр”
240
диййәнлер кәнди,шейдип,башарып язып билсе,эйсем ол улы
талант дәлми?Хәзирки дөврүң компазиторларының эсерлеринде бир зт-халкылык ёк.
–Аня,бу гүн хайсы оба гитмели?-дийип,Хоҗа еринден
турды.
–Язгы боюнча Мары этрабының Калинин адындакы
обасына бармалы.Оларда клуб бир бармыка?-дийип,ол Сапара
йүзленди.
–Хава,язкы клуб болмалы-дийип,Сапар җогап берди.
–Кәбир обаларда клуб хем ёк.Колхоз бай дийсегем кәбир
ёлбашчыларың гелеңсизлиги зерарлы клуб гурулмандыр.Кын
хем болса ол ерде хем башымызы чараяс,гөни текиз мейданда
сахна гурнап,чыкыш эдиберйәс.Халк үчин кын,ерде отурмалы
болярлар, шонда-да гелип гөрйәрлер.Адамлар сунгата сувсан.
Биз-де,йөне кәбир чөзүлмели меселелер бар,олам гыз
меселеси.
–О нәхили гыз меселеси,Аннагүл гелнеҗе!?-дийип,Сапар
гөзүни петретди.
–Ёгса-да,Сапар,училиәңизде түркмен гызлары окаярлармы?
-Шу йыл ики санысы окувы гутармалы.
–Гутарса,олары медениет институдына гирер ялы
тайынлавериң,иң болманда театрымызың янындакы йөрүте окува ибериң.Билйәмиң нәме,биз-де гыз меселеси өрән
йити дуюляр.Ине,шу хәзирки гөркезйән ойнумызда мен гызың
кешбинде чыкыш эдйәрин. Мен-ә алтмышдан гечен адам,Роза
Төре хем инди яш дәл,эллә голайлады.Театрда башга яш
артист ёк.Сахна болса он секиз,йигрими яшларындакы гыз
болуп чыкмалы.Онсоң пикир эдип гөрүң-дә!”Мен-ә,инди бейдип
241
чыкмага утанянам,яшым бир чене барыпдыр,башга артистка тапың!”дийип,Роза зейренйәр.Ол догры айдяр.Дагы нәме?
Шу затлары сиз сазлап дурмалы ахырын,Сапар җан!Ил
ичинде хөвесек,говы сесли айдымчы гызлар гыт дәлдир
ахырын.Нәме үчин олары йыгнап окува иберип боланок?
-Йөнекей ишгәрден тә министре ченли хеммелер өз
борҗуна дүшүнип,догры ишлеселер,о меселелер чөзүлмелидийип,Хоҗа сесленди.
–Мени министр белләң,оны даш эдип чөзүп берейиндийип,Сапар дегишди.
–Театрлар меселесинде дүйпли өврүлишик этмәге
вагт етди.Президент Ныязовың”дилини тапан” министр
Ашыр Мәмили, медениети өз шахсы бәхбидиниң угруна гөнүкдирди,театрлары долы дереҗеде үнсден дүшүрди.Гара
Сейитли, Алты Гарлы дөврүнде нәхилиди?Маңа якын адам
боланлыгы үчин Алты Гарлыны агзап отыр диймәң.Ол
хакыкатданам,театры,киноны өсдүрмекде улы ишлери
гечирмәни башарды,онсоңам ол улы выҗданлы адамларың
бириди, ене гайталаярын,улы выҗданлы
кишиди.Хәзир
кинометографияның башлыгы Хоҗагулы Нарлыны алып гөрелиң.Зехинли адам,чыкарян кинолары хем өверликли, ишини
говы билйәр,йөне киностудияны өз шахсы хоҗалыгына
өвүрди ахырын.Ашыр Мәмилиден гөрелде аляндыр.Аялы Мая
Аймедова актриса,доганы киноартист хем кинореҗиссор,өзи
ссенария язяр,кино аляр,өзлерем шонда ойнаярлар.Чыкан
филмлери сатын алып,экрана гойберйән хем өзлери.Айтҗак
боляным,сунгатда,эдебиятда эл эли ювар этмеклик говулыгың аламаты дәлдир,онуң ёлы узак,мүдүми болян дәлдир.
”Йити гызыл тиз солар”дийлени бор.
242
–Аня,саг бол,говы гүррүңлер бердиң-дийип,Хоҗа
еринден турды-да,әпишгәниң өңүне барды-Мары хем инди
танар ялы болҗак дәл.Мундан отуз еди йыл өң,Ашгабатда
ер титрәнде биз,а-на,хо ерде яшапдык.Театры хем шу ере
гөчүрип гетирипдик.Булары ятламак мениң үчин дийсең
гызыклы, яшлыгымы ятлаян.Аялым Мая Кулы билен түйс
диен вагтымызды.Шонда шу ерде илкинҗи оглумыз,БАТЫР
дүнйә инипди.Шол себәпли Мары мениң калбыма якын,
мәхирли мекан.
–Мая гелнеҗем,сиз билен гайтмадымы?-дийип,Сапар
сорады.
–Ёк,ол башга топара белленилди-дийип,Хоҗа җогап
берди.
–Буларыңкам,кә вагтҗык шейле болайяр-дийип, Аннагүл дегишди-Әр-аял икиси эп-эсли вагтлап айра гезенсоңлар,
тапышанларында тәзеден дурмуш гуран ялы боляндыр.
Шейле дәлми,Аннаевич?
-Я,Аня,сизем...-дийип,Хоҗа гызарды.
–Сизиң шо дөвүрде яшан җайларыңызың хәзир йыкылман галаны бармы?Ёгсам,гадымы ядигәрликлери хем йыкышып йөрлер-дийип,Сапар сорады.
–Хава,бизиң Мая билен яшан җайымыз,Алты Гарлының яшан җайы хезр-ә бар.Йөне оларам йыкылаймаса дий.
–Олары музей этмели,я-да болмаса җайларың диварында” Шу җайда, пыланынҗы йыллар, Пыланыев яшады”
диен язгы гоймалы-дийип,мен җаныкдым.
–Бейле язгы гояр ялы бир улы битирен ишимиз ёк
ахырын-дийип,Хоҗа Анна җаныкды-Биз бир кичиҗик адам,
оңа мынасып дәл,онсоңам бейле алада нәмә герек?
243
-Бей диймәң,Хоҗа ага!Сиз,Аннагүл Аннагулыева,Мая
Кулыева,,Алты Гарлы дагыңыз сунгатдакы илкинҗи несиллер,Роза Төрәева,Айдогры Гурбан,Гочмырат Халмырат,
Аннаберди Атдан, Сапармырат Баба,Мәми Чары дагымыз
икинҗи несил,хәзир инди үчүнҗи несил етишип гелйәр,
дөрдүнҗи,бәшинҗи несил хем гелер.Сизиң адыңыз соңкы
несиллере нусга болуп галмалы ахырын-дийип,Сапар җаныкды.
–“Садалыкдан хениз зыян чекен ёк, Сада болсун огул
билен гызыңыз”дийип,Гурбанназар нерессе йөнелиге айтмандыр, Сапар җан!Хоҗа-да,менем шол садалыгы говы гөрйәрис.
Бизе шол улы багт-шондан улы багт герекми-кә бери!?дийди-де,Аннагүл Аннагулыева бирден еринден турды-Мен
сизиң яныңызда көпрәҗик отурайдым өйдйән.Яныма Роза
чай ичмәге гелипди, Хоҗаны чагырайын дийип чыкып гайдыберипдирин.
–Розаны гөрмесег-ә болмаз-дийип,Сапар хем еринден
турды-Хер задам болса Дашкентде, консорваторияда
билиҗе окапдык.
–Сиз гөрүң,мен азаҗык дынч алҗак-дийип,Хоҗа бизи
угратды-Инди җайы билйәңиз,гелип дуруң!
-Роза шу отагда болҗак дийипди велин,онда дәл
экени-дийип,Сапар өзүни аклаҗак болян ялы самырдады.
–Мүмкүнми?-дийип,Аннагүл өз отагының гапысыны
какып ачды-Янымдакы мыхманлары кабул эт,Роза.
Сапар Аннагүлиң ыз яны,менем онуң ызындан отага
гирдим.
–О-хов,ким гелди?Гөзүм кими гөрйәр!?-дийип,Роза
гуҗа-гыны
герип,Сапары
гуҗаклады-Мең
Крузамды
244
би...Түвелеме, түвелеме,гарынҗыгыңам...Салам!-дийип,Роза
Сапарың пөкге-рип дуран гарныны сыпады.
–Салам,Розаҗыгым!-дийип,Сапар онуң яңагындан өпди-де, ызына гаңрылып-Таныш бол,достум Аман!-дийди.
-Салам,Аман!Гелибер-де гечибер-дийип,шатлыгындан
яңа йүзи гүлүп дуран Роза ,маңа отурмага ер гөркездиТанышлык ялы говы зат ёк,аркайын отурың.
Мен гөркезилен ере чөкдүм.
–Нәдип тапдыңыз?-дийип,Роза хенизем дик дуран
Сапарың өңүне гечип сорады-Геленими кимден эшитдиңиз?
-О затлары билмеҗек болсам,менденем бир дост
болармы-дийип,Сапар хезил эдип гүлди-де,бирденем ”Фигаро,
фигаро,фигаро-о-о”дийип,айдыма гыгырды,ызынданам-Гелениңи билйән,өзем ол гизлин сыр-дийди.
–Ери боля!Мен чайҗагаз гояйын.Аман җан,шу ерлерден
бир гечейин,чәйнек алмалы.Хәзир сизе чай демләп берҗек.
–Роза җан,эшитдим...Тәзе дакылан хорматлы ат
билен түйс йүрекден гутлаярын!Гаты говы.Бегенйәрин.
Курсдашымың бири бейгелсе мен шат.Эдил өзүм ат алан ялы
болярын.
–Саг бол,Сапар җан,саг бол!
-Уссатларча айдян айдымларыңызың ашыгы болан
менем Сизи,хорматлы,бейик адың дакылмагы билен гутлаярын,ишиңизде мунданам улы үстүнликлер арзув эдйәриндийип,мен хем еримден туруп,онуң юмшаҗык элини гысдымОнсоңам,ине, шу җурналам Сизе совгат берйәрин-дийип,мен
йүзүнде Роза Төрәниң сураты болан җурналы узатдым.
–Вай,энайы-да,гыз!Бу җурнал хачан чыкды?-дийип,Роза
оны элине алып серетди,соң Аннагүл гелнеҗесине гөркезди245
Аман җан,сагҗа бол!Догрусы, өзүм-ә муны билемокдым.Сиз
мени бегендирдиңиз,саг болуң-Ол чай демлемек билен болды.
–Сурат нәме этдирмейәр-дийип,Аннагүл Розаның җурналдакы суратына середип отуршына сесленди-Роза бу ерде
яшаҗык гыза меңзейәр.Мен хер бир ерде адамының кешбиниң
үйтгедилмегиниң тарапдары дәл.
–Роза җан-а,болшуны үйтгедмәндир,оңа мениң гөзүм
билен серетсеңиз хәзирем етишен гыз ялы болуп гөрүнйәрдийип,җурнала середен Сапар гүлди-де,чай демләп гелен Роза
йүзленди-Шейле дәлми,Розычка?Мең үчүн-ә сен хәзирем шол
өңки Роза.Хи,йигрими йыл гечене меңзейәрми?Бәх-х,вагтың
гечәйшини...Суратчыларам инди ишине өкделәпдирлер.Дүрли
ышыкларың көмеги билен адамыны хас яш гөркезмеги
башарярлар.Мунуң өзи эййәм үстүнлик дәлми?
-Догрусы,мен-ә Розаны эдил шейле яш,шадыян гөрнүшде танаярын-дийип,мен пикирими мәлим этдим-Шейле гөрнүш гөзе хас ыссы гөрүнйәр.
–Дурмушда Роза суратынданам хас бетер овадан ве
шадыян.Роза,ядыңа дүшйәрми,талыплык йылларымыз...
–Хава! О йыллар нәхили гызыклы дөвүр экени-дийип,
Роза улудан демини алды.
–Шо йыллары гайдып гетирип болса болмаярмы?дийип, Сапар башыны яйкады.
–Ине,гелди-дә,шо йыллар,нәтҗек?-дийип,Роза йылгырды.
–Илкинҗи этҗек задым Роза өйленердим-Сапарың
сөзүне хеммәмиз хезил эдинип гүлүшдик - Хава,хава,эгер
чыным...Мен о дөвүрлер гаты утанҗаңдым ахырын.
Йүрегим-дәкини саңа айдып билмән хәзир хем гөтерип йөрүн.
246
–Хава,Сапар улы гыз ялы-ды –дийип,Роза йылгырып ,
башыны атды-Йөне,ыкбал бизи бирек-биреге говшуран болса,
сени улы опера айдымчысы эдип етишдирердим.Адың, дабараң күлли түркмен илинден хем дашары яйрарды,Крузо адың
хасам белли боларды.
–Нәме,Крузо меңзешлиги бармы-ды?-дийип,Аннагүл
Сапарың маңлайының сачы дүшен йылчыр келлесине середип
йылгырды.
–-О дөвүрлер Сапарың улы,буйра-буйра гара сачы
,Крузоныңкы ялы гүйчли сеси барды.Онсоң талыпларың
арасында шол лакам галыберди.Хер зат дийсеңем,Сапар
җан,маңа өйленмәниң говы боландыр.Маңа өйленен болсаң
рахат дурмушың болмазды.Артистиң гүнүне сен нә
нәбелетми?Умуман,саңа гаты кын дүшерди.Өйленмәниң говы
боландыр.
–Сөйги бейле кынчылыклара дөз гелмеҗек болса
болмаз ахырын!-дийип,Сапар гүлди.
–Гара чай демләйинми,гөк!?...Гелиң хеммәмиз гөк чай
ичелиң.Мен-де говы гөк чай бар-Роза чәйнеге чай демледи-де:Сапар,нәче чагаң бар?-дийди.
–Бәш чага,ики огул,үч гыз.
–Түвелеме!-дийип,Аннагүл сесленди.
–Мен якында яшаян...Шу ерден болайса ики-үч йүз
метр.Мен сизи өе, чая чагырян!
-Ёк,Сапар,соң бир гүн.Өйләнки чыкыша гитмели.Бир аз
ятып,дем-дынч алмасак болмаз-дийип,Аннагүл гөвнемеди.
Бу гүн болмаса эрте барарысда..
Биз турмакчы боланымызда:-Агшам бизиң чыкышымызы гөрмәге гелерсиңиз,шол ерде ене душушарыс, саг247
боллашҗак хем дәл!-дийип,Роза бизи мыхманханадан чыкянчак угратды...
–Айдымчылар Ата Иламан дилен Айдогды Гурбан икиси бир нәсагы сорамана гидипдирлер,олары агшам гөрерисдийип,Сапар мениң билен вагтлайын хошлашды...
Агшам,беллешилен вагтда мыхманхана баранымда,
театрың машыны гарашып дуран экени.Хоҗа Анна маңа
”Гел,машына мүн,гидели”дийип,йүзленди.Мен Сапар гелмесе
мүнмекден чекинип дурдум.Оларам Сапара гарашярдылар.Ине,бирденем мыхманхананың бурчундан ол Ата Иламан
билен йылгырышып чыкды.Ата орта бойлы,даяв, еңсиз гөк
көйнекли,җынсы җалбарлы,гөзи гүлүп дуран бир йигитди.
Мем оны телевизорда кән гөрйәрдим,өзи билен болса шу
илкинҗи душыгымды.
Биз оба барып машындан дүшдүк.Спектакл башланянча оба дуканларына айланмагы макул билдик.Айдогры
Гурбан биз билен гитмәге гөвнемеди.Хер задам болса Ата
билен гүрлешмәге азда-кәнде вагтың тапылҗагына бегендим. Дукана барян ёлуң угры билен гелин-гызлар топар
тутуп,оба клубына тарап гелйәрдилер.Ата олара элини
салгап:-Театрмыза шулар ялы яшлар етенок-дийип,улудан
демини алды-Ойнап йөрсүң велин,утанылярам.Мең ягдайым
эрбедем дәл вели,умуман айдымчы яшлар азлык эдйәр,хасам
айдымчы гызлар-Шол вагт гаты-гаты йөрәп,бизиң ызымыздан инчеден узын,акйүз,гөрмегей бир гыз етди-Ине,
таныш
болуң!Драма
театрының
артисти
Марал
Дөвранова-дийип,Ата онуң билен бизи танышдырды-Маралы
шу мөв-сүмде уланмак үчин,кәбир адамларың аягына
йыкылып алдык.
248
–Дүшнүклирәк айтсана оглан! “Уланмак үчин”диен
болуп!Мен драма театрында ишлейәрдим.Хайыш эдип
дурансоңлар опера ве балет театрына гечирдилер.Айдым
айтмалы ери геленде айдымың сөзүниң кәбир ерлерини окап
гечәййән.Айдыма дуран ерим-дийип,Марал мылайым йылгырды.
–Биз Марал билен оюнда берк “сөйүшйәс”.Айдыма гүйчли гыгырмалы ери геленде,Марал дегишип,ювашҗа”Берк бол!
” диййәр велин,гүлмән зордан сакланян.
–Сенем менден кем отураңок-ла.гужаклашмалы ери
геленде хич айрыласың геленок-дийип, Марал дегишмә
дегишме билен җогап гайтарды.
Биз гүлүшдик.Дуканың ичине айландык.Харытларың
болчулыгы шәхериңкиден пес дәл,гайтам,кәбир дереҗеде
ёкарам.Ики саны меңзеш,шырк сары,гөзлери гөм-гөк чага
дукана айланярды.Олар Атаның гөзүне илди.
–Адың нәме,хов!-дийип,ол биринден сорады.
–Адым Юра,җигимиң ады Владимир-дийип,ол арасса
түркмен дилинде җогап берди.
–Сиз бу ерде нәме ишлейәрсиңиз?
-Дукана харыт алмага гелдик.Биз рус чагалары,шу
обада яшаяс-дийип,Юра дуканың айнасындан гөрүнип дуран
өйлерини гөркезди-Какам обада доңуз чопаны,эҗем рус дили
мугаллымасы.Геплейшинден буларың рус чагаларыдыгыны
билҗек гума-ның ёкды.Олар түркмен дилини,дәбини говы
өвренипдирлер. Шол вагт булар билен яшытдаш,гараҗа
гөзли гызҗагаз, дуканың гапысындан гарап:-Юра,Вова, йөрүң,
сува дүшелиң, бизе гарашып дурлар-дийди.
249
Чагалар ылгашып дукандан чыканда Ата оларың
ызындан гарап:
-Ымгыр чөлүң ичиндәки обада шейле интернасионал
машгалалар бар дийселер ынанмаздым,гөзүм билен гөрдүм,
инди ынанян.Бу өрән гуванчлы ягдай,шейле дәлми,Марал?дийди.
–Ай,хава-дийип,ол ювашҗа җогап берди.
–Хөкүметимизиң серхошлыгың гаршысына чыкаран
карарына сиз нәхили гараярсыңыз?-дийип,Ата, ювдунып бир
чуйше арагы алып сынлап дуран Сапара середип, сатыҗыдан сорады.
–Арак маңа дәл,хол дуран оглана дегишли-дийип,
сатыҗы гыз огланы чагырды.Оглан карардан өзүниң нәразылыгыны гизләп дурмады.
–Планымызы долҗак болсак,инди гүн яманыны гөрерис.-дийип,ол башыны яйкады.
–Ичги адамлары заяланда,оңа первайсыз гарап дуруп
болмаз ахырын!
-Ах,ичҗек адам ериң тейинде болса хем тапар.Олары
бейдип дүзедип болмаз.Адамың аслында болсун дийсене.Аслы
герек,аслы..
–Диңе арагың үсти билен планыңы долҗак болмаклыгың мениң пикиримче догры дәл.
–Менем оңа догры диемок,йөне харыт гытчылыгы бар
вагты арак сатмасаң планың долмаз.Онсоңам,кәте Сиз
гелип хезил берәймесеңиз клуб йылың довамында бош
дуряр.Адам диңе ийм билен оңанок ахырын,ол мал дәл,оңа
рухы гатна-шык,медениетли дынч алыш хем герек.
250
–Кәбирлери,эллери бош вагтлары чөлде отурып гелселер,шоны-да, медениетли дынч алыш дийип хасаплаярлар.
–Өзүм-ә,догрусы чөле гидип гөремок,мыдама иш,өй, өй,
иш,элим дегенок,йөне хезил-ә диййәрлер.Бир гитмек хыялымда бар,узын гүнлүк,чагалар билен.Несип этсин-дә.
–Шу ювдайҗак ялы болуп чүйшә середип дуран йигиде
небсиң агырсын.Сагат алты болды.Сатылмалы вагты гечен
хем болса,гайрат этде оңа бирини,шу гөзел гызада бир гуты
шокалады долап алып бер-дийип,Ата ахырым өз йүрек
матлабыны мәлим этди.Ери,бир чүйше арак алмак үчин мунча гүррүңиң башыны агыртмак нәмә герек дийсене. Сора,
гутарда.
–Сатыҗы эрбет оглан дәл экени,эсасам ишини сөййәрдийип,дукандан чыкыландан соң Ата сесленди.-О-хов,шумат
арак алмак кын.Гаты дипломат болаймасаң хер киме ол
башартмаз.
–Пулуң болса арак кән-ле-дийип,Сапар сесленди-Сен говусы,
кино угрундан окаҗак дийип,соңам айдымчы болшыңы гүррүң
бер.
-Нәме дийсемкәм-дийип,Ата йылгырды-Ишиңе яңкы
сатыҗыныңкы ялы сөйги ёк еринде ыхласам болмаяр,ыхлас
этмесең абырай ёк,бу затларың бары бир-бирине баглы,үзңе
зат ёк.Менм нәме,билшиңиз ялы,белли опера айдымчысы
Ёламан Хуммаевиң иниси Иламаның оглы.Ёламаның илиң
ичиндәки хорматы,абрайы көп затлара борчлы эдйәнлиги
үчинем мен киноны ташлап айдымчылыга йүз урдум.
Айдымчы болсаңам,бир тарапдан өзүңе болан талабы
иргинсиз гүйчлендирмели,сес кәмиллигиңи ызыгидерли өсдүрмели, галыберсе-де иргинсиз зәхмет,хава,диңе зәхмет
251
чекмели. Диңе шонда диңлейҗилериң сөйгүсини газанып
болар.Ёк,ёк,өзүми Ёламана деңәрден өрән даш,онуң абрайы
ялы абрайың,онуң хорматы ялы хорматың мүңден бир
бөлегини газанып билсем,өзүми багтлы саярдым.
–Саңа “Ат газанан”диен адың дакылмагы эйсем кичи
үстүнлик дәл ахырын-дийип,Сапар дилленди.
–Ол башга,дүйбүнден башга зат.Кәбир адамлара
You have read 1 text from Turkmen literature.
Next - Muňa durmuş diýerler - 14
  • Parts
  • Muňa durmuş diýerler - 01
    Total number of words is 3625
    Total number of unique words is 2243
    2.2 of words are in the 2000 most common words
    5.8 of words are in the 5000 most common words
    9.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Muňa durmuş diýerler - 02
    Total number of words is 3626
    Total number of unique words is 2216
    1.9 of words are in the 2000 most common words
    5.6 of words are in the 5000 most common words
    8.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Muňa durmuş diýerler - 03
    Total number of words is 3610
    Total number of unique words is 2094
    2.1 of words are in the 2000 most common words
    5.6 of words are in the 5000 most common words
    9.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Muňa durmuş diýerler - 04
    Total number of words is 3552
    Total number of unique words is 2057
    2.5 of words are in the 2000 most common words
    6.4 of words are in the 5000 most common words
    9.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Muňa durmuş diýerler - 05
    Total number of words is 3613
    Total number of unique words is 1978
    2.8 of words are in the 2000 most common words
    6.9 of words are in the 5000 most common words
    9.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Muňa durmuş diýerler - 06
    Total number of words is 3619
    Total number of unique words is 1941
    2.6 of words are in the 2000 most common words
    6.6 of words are in the 5000 most common words
    9.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Muňa durmuş diýerler - 07
    Total number of words is 3551
    Total number of unique words is 2170
    2.5 of words are in the 2000 most common words
    5.8 of words are in the 5000 most common words
    8.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Muňa durmuş diýerler - 08
    Total number of words is 3680
    Total number of unique words is 2180
    3.5 of words are in the 2000 most common words
    7.6 of words are in the 5000 most common words
    10.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Muňa durmuş diýerler - 09
    Total number of words is 3705
    Total number of unique words is 2099
    2.3 of words are in the 2000 most common words
    6.6 of words are in the 5000 most common words
    10.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Muňa durmuş diýerler - 10
    Total number of words is 3748
    Total number of unique words is 2087
    2.6 of words are in the 2000 most common words
    6.5 of words are in the 5000 most common words
    10.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Muňa durmuş diýerler - 11
    Total number of words is 3781
    Total number of unique words is 2157
    2.4 of words are in the 2000 most common words
    6.6 of words are in the 5000 most common words
    10.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Muňa durmuş diýerler - 12
    Total number of words is 3753
    Total number of unique words is 2260
    2.4 of words are in the 2000 most common words
    6.4 of words are in the 5000 most common words
    10.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Muňa durmuş diýerler - 13
    Total number of words is 3867
    Total number of unique words is 2207
    2.5 of words are in the 2000 most common words
    6.7 of words are in the 5000 most common words
    10.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Muňa durmuş diýerler - 14
    Total number of words is 3715
    Total number of unique words is 2251
    2.3 of words are in the 2000 most common words
    6.1 of words are in the 5000 most common words
    9.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Muňa durmuş diýerler - 15
    Total number of words is 3815
    Total number of unique words is 2254
    2.6 of words are in the 2000 most common words
    6.9 of words are in the 5000 most common words
    10.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Muňa durmuş diýerler - 16
    Total number of words is 3745
    Total number of unique words is 2204
    2.5 of words are in the 2000 most common words
    6.8 of words are in the 5000 most common words
    10.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Muňa durmuş diýerler - 17
    Total number of words is 916
    Total number of unique words is 612
    5.8 of words are in the 2000 most common words
    13.6 of words are in the 5000 most common words
    19.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.