Leýli–Mejnun - 11

Tedärik –– çäre, alaç, düzediş, bejeriş, em ediş.
Teg –– teýi, aşagy, asty düýbi. Tegi-pa –– aýak asty, aýak teýi, aýak astyna
düşme.
Tekellüm –– söz, keleme, gürrüň, sözleýiş, gürleme.
Telmurmak –– boýun burup, haýyş etmeýalbaryjy garaýyş.
Temmet –– soňy, ahyry.
Temmetil kitap –– kitabyň soňy, kitabyň ahyry.
Ten mezaj –– gaharjaň häsiýet, durnuksyz häsiýet, gaharjaň tebigatly.
Teň — 1. Az, kem. 2. Dar, darajyk, gysby. 3. Çykgynsyz ýagdaý, erbet ýagdaý.
Teňi-dest — eli ýuwka, garyp, hor-homsy. Teň teriň — has dar we çuň.
Tep –– 1. Gyzgynlyk, yssylyk. 2. Ýagtylyk, röwşenlik, nur, ýagty. Tebi-tap ––
gyzgynlyk howry, derdi-azary. Teb-u tap –– Seret: Tebi-tap.
Ter –– gök, suwly, täze, ýaş, ýaşajyk, terje. 2. Ýaş, gözýaş. Gülbergi-teri —
gülüň täzeje-terje ýapragy. Çeşmi-ter — gözi ýaşly.
Teriň (tereň) — çuň, çuňňur, düýpsüz.
Ters –– gorky, howp, gorkma.
Terz –– 1. Görnüş, şekil, keşp. 2. Gylyk, häsiýet. 3. Ýol, ýörelge, kada, röwüş.
Her terz –– her görnüşli, her häsiýetli.
Tesgin (teskin) –– 1. Köşeşme, peselme, diňme, ýuwaşama. 2. Köşeşdirme,
diňdirme.
Teslim — tabşyrma, berme. Jan teslim kylmak — ölmek, jan bermek,
dünýäden ötmek.
Tä — 1. «ça-çe» goşulmasynyň manysyny aňladýar. 2. Çenli, deňiç. Tä keý (tä
kiý) — haçana çenli, näçe wagt, haçana deňiç, näçe wagta çenli.
Täji-hysrowy –– patyşalyk täji, şalyk jygasy.
Täkit kylmak –– berkitmek, gaýtalamak, ýanjamak.
Täleý (talyg) –– ykbal, bagt, ýazgyt, kysmat, takdyr. Kem täleý –– bagty ýatan,
täleýi ters, betbagt.
Tärik (taryk) ýer –– garaňky ýer, gap-garaňky jaý.
133
Tir –– 1. Tir (seýýaranyň ady — Merkuriý). 2. Tir (Eýran kalendarynyň
dördünji aýy — 21 — 22-nji iýun bilen 21— 22-nji iýul aýy aralygyna gabat
gelýär). 3. Peýkam, ok. Tiri-kaza — ölüm oky, ajal güllesi. Tiri-yşk –– yşk oky,
söýgi peýkamy. Tiri-doga –– doga oky. Tiri-jepa –– jepa oky.
Tire — 1. Gara, garaňky, tümlük, tutuk. 2. Tukat, gamgyn.
Tiz –– 1. Ýiti, kesgir, ötgür. 2. Çalt, tiz, çalasyn. Tizleme –– ýiteltme,
çarhlama, kesgir etme.
Totyýa –– sürme, belli bir daşdan un ýaly owradylyp ýasalýan, göze çalynýan
toz.
Totyýagär –– sürme çalyjy, totyýaçy.
Töwr — usul, tär, hil, görnüş, boluş, gylyk, adat, endik, ýagdaý.
Tuby — behiştdäki bir agajyň ady bolup, rowaýatlara görä, jennetdäkileriň her
biriniň öýüne onuň bir şahasy uzanyp barýarmyş we onuň her dürli elwan-elwan
hem-de hoşboý ysly miweleri barmyş. Bu sözüň bagt, bagtyýarlyk, şatlyk,
şadyýanlyk, behişt, jennet diýen manylary-da bar. Daragty-Tuby –– Tuby agajy.
Tugýan — 1. Topalaň, gozgalaň. 2. Tupan, harasat, tolkun, gom, joşgun.
Tuhfa –– peşgeş, sowgat, serpaý.
Turpa (türpe) –– görülmedik, ter, täze, täsin, ajaýyp, söýgüli, ajap, enaýy.
Tuşe –– 1. Azyk, ýol üçin iýgi-içgi, ýol şaýy. 2. Goş, golam, ýük. Tuşeýi-rah –
– ýol azygy.
Tün –– gije, tüm, agşam, garaňky, garaňky gije, garaňkylyk.
Tyfl –– çaga, ýaş oglan. Tyfly-nadan –– aň-düşünjesiz çaga, kiçijik çaga, mana
düşmez çagajyk.
U
Ud (ud) –– 1. Saz guraly. 2. Tütedilýän hoşboý ysly ösümlik, ýakymly ys
ýaýradýan bir gyrymsy agaç.
Uftada –– 1. Ejiz, güýçsüz, tapsyz, argyn, biçäre, ejiz düşen. 2. Ýykylan,
sürşen. 3. Ruhdan düşen, sussy pes.
Ulama –– alym sözüniň köplük sany. Alymlar, sowatlylar.
Ulug –– 1. Baş, häkim, serdar, serkerde, baştutan. 2. Uly, beýik, mertebeli,
hormatly, sarpaly, derejeli, sylagly. 3. Uly, ýaşy uly, garry, goja, kempir. Ulug
güýçlük –– örän güýçli, diýseň kuwwatly. Ulug kadalar –– dabaraly däp-dessurlar,
derejeli dessurlar.
Umar (ummak) — umyt etmek, tama etmek, garaşmak.
Umman — 1. Deňiz, okean. 2. Deňiz ady.
Ussat –– 1. Mugallym, halypa, ylym ýwrediji. 2. Pir.
Ustuhan (istihan) — süňk, süýek.
Ustuwar kylmak — 1. Berk etmek, mäkämlemek, berkllemek. 2.
Janypkeşlik etmek, yhlas etmek, tagalla etmek.
Usýan –– 1. Topalaň, gozgalaň, pitne, bulagaýlyk. 2. Günä, ýazyk, hata, etmiş.
3. Zyýan, zelel. 4. Joşgun. Usýany-ulug –– hunriz –– gan dokmeklik –– uly günä,
gan dýkmeklik uly günädir.
Uşak –– 1. Maýda, kiçi, öwunjak, kiçijik. 2. Çaga, kämillik ýaşyna ýetmedik.
Uşlap (uşlamak) –– tutmak, çalmak, çalyp tutmak, garbamak, garbap almak.
Uşşak –– aşyk sözüniň köplük sany. Aşyklar, yşka düşenler.
134
Uýat –– utanç, haýa, şerm.
Uýatyp (uýatmak) –– ýatmak, uklamak, irkilmek, ymyzganmak.
Uzr –– 1. Ötünç, ötünç sorama. 2. Bagyşlama günä geçme. Uzry-bisýar etmek
–– köp ýalbarmak, dyngysyz haýyş etmek. Uzr-nyýaz –– haýyş etme, ýalbarma,
ötünç sorama.
Uzra –– 1. Gyz, boý gyz. 2. Deşilmedik merjen, monjuk edilmedik dür. 3. Bibi
Merýemiň lakamy hem sypaty. 4. Gündogar halklarynyň edebiýatynda we
folklorynda giň ýaýran «Wamyk-Uzra» ýordumynyň baş gahrymany. Wamygyň
söýgülisiniň ady. Ol örän owadan kenizek bolupdyr.
Uzrhah –– ötünç soraýan, ötünç dileýän, günäniň geçilmegini haýyş edýän.
Ü
Ülpet –– 1. Ýoldaş, ýaran, dost. 2. Ysnyşyk, ysnyşykly, ysnyşan.
Üýn –– ses, seda, owaz, ýaň.
W
Wady –– dere, jülge; çöl, beýewan, düz. Wadyýy-arman –– 1. Arman jülgesi,
arman deresi. 2. Arzuw çöli, arzuw düzi.
Wafyr (wapyr) — köp, kän, bol, zyýat, artyk.
Wahdat — 1. Birlik, ýekelik, ýalňyzlyk, täklik, ýeke-täklik. 2. Birlik,
agzybirlik. 3. Allatagalanyň ýeke-täkligi, Allatagalany bir bilmeklik,
birhudaýlylyk.
Wajgun — agdarylan, düňderilen, başaşak. Täleýi wajgun –– ters täleý,
bagtygara, garamaňlaý, şor maňlaý.
Wajybyl-Wujut — barlygy wajyp bolan zat, Allatagala, Hudaý, Taňry.
Wajyptagala –– Allatagala, Taňry, Hudaý. Didary-Wajyptagala ––
Allatagalanyň didary, Hydaýyň nur-jemaly.
Wakyga –– 1. Waka, hadysa. 2. Uruş, jeň, söweş. 3. Düýş.
Wala (wale) –– aşyk, aşyk bolan, yşka düşen.
Wallahy aglam bis-sowap –– has dogrusyny Alla biler.
Wamyk –– Gündogar halklarynyň edebiýatynda we folklorynda giň ýaýran
«Wamyk-Uzra» ýordumynyň we Unsurynyň „Wamyk-Uzra” dessanynyň baş
gahrymanlarynyň biri.
Warys –– mirasdüşer, mirasdar, mirasa hakly kişi, oruntutar.
Wa weýla — ah, wah, waý, haýp, arman.
Wehm — gorky, howp, heder, howp-hatar, howatyrlanma.
Weliken (weleýken) — emma, ýöne, weli, şeýle-de bolsa.
Wert –– gül, gülälek; gyzyl gül.
Widaglaşmak –– 1. Hoşlaşyk, hoşlaşmak. 2. Aýralyk, aýrylyşmak.
Wirt (werd) — 1. Tesbih, mesele, hasap. 2. Bir sözi, bir aýaty ýa-da Gurhanyň
bir bölümini üznüksiz okama, irginsiz gaýtalama, namaz okama.
Wuzu — täret kylma (namaza durmazdan ön ýa zyýarata barmazdan önürti, elaýagy, tirsege çenli, bilekleri, ýüzi, ýensäňi we ş. m. ýuwup päklenme).
Y
Yglam — yglan etme, aýan edilme, bildirme.
Yhfa –– örtme, gizleme, bukma, ýaşyrma.
135
Yhram –– 1. Haja gidilende, lybas deregine üstüňe örtülýän iki bölek ak mata.
2. Gm. Kepen.
Yhsan –– 1. ýagşylyk, hemaýat, kömek, goldaw, haýyr-sahawat.
Yllatzede –– keselli, syrkaw, sökel, bimar, hassa.
Ylmy-keşde –– keşde nünäri, keşde keşdelemegi öwrenme, gaýma gaýamak
ylmy
Ymama –– 1. Selle, başa saralýan zat. 2. Tuwulga, demir telpek.
Ynan –– 1. Uýan, jylaw, nogta, rişme. 2. Edara etme, iş dolandyrma. Ynanyygtyýar –– ygtyýar jylawy, öz erklilik uýany.
Ynkylap –– agdarylmak, düňderilmek, agdar-düňder bolmak.
Yrak –– 1. Daş, uzak, alys. 2. Orta Gündogar ýurtlarynyň biri, paýtagty Bagdat
şäheri.
Ysmaýyl –– Ybraýym pygamberiň Hajar atly aýalyndan bolan ilkinji ogly.
Rowaýatlara görä, Ybraýym öz ogly Ysmaýyly gurbanlyk etmeli bolupdyr. Emma
Ysmaýyla pyçak ötmändir. Şol halatda asmandan bir goç guzy inipdir we
Ysmaýyla derek şol guzyny gurbanlyk edipdirler. Şondan soň, gurbanlykda adam
öldürilmän, mal öldürilip başlanypdyr.
Yssyk — yssy, gyzgyn, gyzgynlyk, howur.
Yza –– azar, ezýet, jebir, sütem, gynama.
Yzalyk –– yzaly, jebirli, dertli, ezýetli.
Yzhar –– aýan, beýan, beýan ediş, aýan ediş, mälim etme, ýüze çykarma.
Yzhary-hal –– ýagdaýyňy beýan etme, hal-ýagdaýyňy bildirme.
Yztyrap –– howsala düşme, aljyrama, tolgunma, özüňi ýitirme, ýaýdanma,
ynjalykdan gaçma.
Yzzat –– sylag, hormat, hezzet, gadyr, sarpa; şan, şöhrat. Yzzat-ekram ––
hormat-sylag, hezzet-hormat.
Ý
Ýa –– ýüz tutma söz. Eý! Ahaw! Ýa Repbil-älemin –– eý, älemleriň Eýesi!
Ýanmak (ýa:nmak) –– 1. Öwrülmek, dolanmak, dönmek, yzyňa dönmek,
yzyňa öwrülmek. 2. Dänmek, päliňden gaýtmak. 3. Ýüz öwürmek, geçmek.
Ýary –– medet, goldaw, ýardam, kömek, hemaýat.
Ýegana — 1. Ýeke-täk, ýalňyz, bir özi, ýeke. 2. Deňsiz-taýsyz. Ýeganaýydöwran –– döwürleriň ýeke-tägi, döwrüň deňsiz-taýsyzy.
Ýol azgurmak –– azaşdyrmak, ýoldan çykarmak, azdyrmak.
Ýortmak –– ylgamak, çapmak, ýüwürmek, ýelmek, ýorgalamak.
Ýusup –– Ýakup pygamberiň ikinji aýaly Lawan gyzy Rahyldan bolan ýedinji
ogly. «Ýusup-Züleýha» ýordumynyň baş gahrymany. «Injilde», «Töwratda»,
«ajaýyp Iosif» ady bilen meşhurdyr. Ýusup gündogar edebiýatynda owadanlygyň
simboly hasap edilýär. Ol özüniň ajaýyp keşbi, syratlylygy, ahlaklylygy we
geçirimliligi bilen bütin dünýäde şöhratlanypdyr. Ýusubyň başdan geçiren
muşakgatlary we onuň Müsür gözeli Züleýha aşyk bolşy barada dini we çeper
edebiýatda ençeme eserler döredilipdir.
Z
Zafar — üstünlik, ýeňiş, üstün çykma, ýeňme.
Zag — 1. Garga, zakyja. 2.Gara. Gara zag –– gara garga, gara zakyja.
136
Zagpyran — sary reňkli ysly ösümlik.
Zagyp (zagyf) — güýçsüz, ysgynsyz, tapsyz, ejiz, biçäre, naçar, hor.
Zagypa –– 1. Aýal, naçar, zenan maşgala. 2. Güýçsüz, ysgynsyz, ejiz, biçäre.
Zahyr — 1. Daşky görnüş. 2. Mälim, aýan, äşgär, açyk, aýdyň. Zahyr dünýä ––
şu dünýä, ýaşaýyş dünýäsi.
Zal –– 1. Garry goja, çal, kempir, ak saçly, saç-sakgaly agaran. 2. Köne,
gadymy. 3. Rüstemiň kakasynyň ady. Ol dünýä inen wagty saçy ap-ak eken. Şonuň
üçin oňa Zal diýip at goýupdyrlar. Piri-zal –– garry goja, garry kempir, lagşan
kempir. Zal dünýä — garry dünýä, goja dünýä, köne dünýä. Zaly-melgun — 1.
Garry melgun, garry şeýtan. 2. Garry dünýä, goja dünýä.
Zam –– artdyrma, köpeltme, goşma, garma.
Zamun –– kepil, girew.
Zamyr — 1. Ýürek, kalp, göwün, köňül. 2. Oý, pikir; mazmun. 3. Gram,
çalyşma. Zamyry-päki-talgat –– kalby ajaýyp görnüşli, ýüregi päk sypatly, kalby
päk hasiýetli.
Zarp –– urgy, zarba. Zarby-şemşir –– gylyç urgusy, gylyjyň zarby.
Zary –– nala, ahy-nala, pygan, perýat. Zary-girýan — aglaýan eňreýän, gözýaş
dökýän. Zary-nezar –– haly harap, aglaýan, eňreýän.
Zat (zad) –– azyk, ýol üçin iýgi-içgi, ýol azygy.
Zebun — 1. Biçäre, naýynjar, pakyr, ejiz, tapdan düşen. 2. Ýeňlen, ýeňlişe
sezewar bolan, bendi bolan.
Zer — altyn, gyzyl, gymmatbaha daş. Zer-ziwer –– altyn-kümüş bezeg şaýsepleri, gymmatbaha zynatlar.
Zerer — zyýan, päsgel, zelel.
Zerre –– 1. Bölejik, ownuk, owuntyk, tike, iň kiçi bölejik. 2. Caň, çaňjagaz,
gubar, tozanjyk.
Zert –– sary, sary reňk, zagpyran reňk, sarymtyl reňk. Nusgawy edebiýatda bu
reňk bilen liriki gahrymanyň gorka, howpa, utanja, hassalyga, tapsyzlyga ýa-da yşk
derdine ulaşyp halynyň harap bolandygy aňladylypdyr.
Zähm — ýara, baş, düwürtik.
Zährap –– zäher suwy, awy suwy, awy, zäher.
Zillet — horluk, harlyk, betbagtlyk, pese düşmeklik, sylag-sarpadan
gaçmaklyk, mertebäň peselme.
Zindegany –– ýaşaýyş, durmuş, dirilik.
Zinde — diri, ýaşaýan, janly. Zindeýi-medfun –– 1. Diriligine jaýlanan,
ölmezden depin edilen. 2. Umydyny üzen, umytsyz, ölmezden ölen, terkidünýä
bolan.
Zip –– bezeg, zynat. Zibi-zynat –– bezeg, bezeg şaý-sepleri.
Zir — bir zadyň astky bölegi, aşak, ast, teý, düýp. Ziri-dest –– 1. Gol asty,
hyzmatkär, biriniň ygtyýarynda bolma, biriniň gol astynda bolma, bakna, erksiz,
birine boýun, ýapja. 2. Gol astynda saklama. Ziri-zemin –– 1. Ýeriň asty, aşagy,
ýer asty. 2. Ýerzemin. Ziri-häk –– 1. Topragyň asty, gumuň aşagy. 2. Mazar, gör,
gubyr.
Ziwer — bezeg, zynat.
137
Zowk –– 1. Datma, dadyp görme, tagamyny barlama. 2. Gowy görme, isleme,
küýseme. 3. Höwes, hyjuw, küýseg, joşgun.
Züleýha — Müsür häkimi Ýusup pygamberiň aýaly. Bu rowaýat esasynda
Gündogar edebiýatynda ençeme hekaýa, poýema, dessan ýazylypdyr.
Zülp –– saç, tel. Zülpi-tapdar –– burum-burum saç, örüm-örüm saç.
Zümerret — ýaşyl öwüsýän gymmat baha daş, ýaşymtyl reňkli gymmatbaha
daş, izumrud. Zümerret amiz –– zümerret garylan, zümerret şekil, al-ýaşyl öwsüp
duran.
Zyba — owadan, görmegeý, görkli, gözel.
Zyban — dil, söz. Zybany-uzr-magzyret açmak –– ötünç dilemek, günäň
geçilmegini dilemek.
Zynat –– bezeg, bezeme.
Zynhar — 1. Hergiz, asla. 2. Ätiýaçly bol, ägä bol, seresap bol, hüşgär bol. 3.
Ätiýaçly bolma, ägä bolma, seresap bolma.
Zyýada — artyk, köp, kän, zyýat.
138
NURMUHAMMET ANDALYP
Leýli- Mejnun
Çapa taýýarlan Rahmanberdi Godarow
Çap etmäge rugsat edildi 24.12.2010. Möçberi . Ofset kagyzy. Times New Roman garniturasy. Ofset çap ediliş usuly. Çap
listi . Sany. Sargyt №.
A-49076
.
Türkmenistanyň Ylymlar Akademiýasynyň
Milli golýazmalar instituty.
744000,Aşgabat,Puşkin köçesi,13A.
139