Halypalar hem şägirtler - 8

Хоҗа өйүнде сөм болуп дур. Шейда гөчгүнли халда җайда айланяр.
Шейда. Хах-хах-ха. Бай, бай мен есерҗе экеним-ов! Асыл мен гӛз баглап билйән
җадыгӛй экеним-ов!
Хоҗа (яраняр). Ӛзем яман баглаяңлай! Асыл гӛзүми-дилими, аягымы-элими баглап
ташлайдың!
Шейда. Мен озалам йӛне-мӛне хелей дәлдигими билйәдим-ле!
Хоҗа. Хей, сен йӛне-мӛне гелин бормың?... Шейдам сениң шар гара гӛзлериңде
җады бар, гудрат бар, керамат бар!
Шейда. Асыл мен назарларымы чархлап томашачылара дикан гарасам,
гӛргүлилериң деми тутуля диййәдим-ле! Хах-хах-ха, мен җадыгӛй Шейда!
Хоҗа. Сен җадыгӛй перизат!
Шейда шеррайлыгына башлап Хоҗа гыгыряр.
84
Шейда. Элбетде, мен җадыгӛй перизат! (якасындан пенҗе уряр) Ах, сен азгын Дон
Жуван! Вах, сен харамхор Казанова! Кыят Кепбанич билен нәме ишлер гайран
болсаң, дерхал айдып бер!
Хоҗа хезиллер эдип гүлүп башлаяр, гитдигиче гаты гүлйәр,
Шейда оны
дәлирәндир өйдүп горкуп башлаяр.
Хоҗа. Хах-хах-ха, Шейдам! Мен Кыят Кепбаничден Хоҗа кантуш ясадым!... Вайвай, ӛмрүмде биринҗи сапар шейле хезиллер эдип ойнап гӛрдүм-ов! Бай-бай
мен зор артист болупдырын-ов! Хах-хах-ха! Шейдаҗан, шумат Кыят
Кепбаничиң ягдайы ничикдир? Хә?
Шейда. Сен гүлен болуп менден сыпмарсың! Дерхал яшаҗык, оваданҗа, нашыҗа
гелинлер билен эден пис ишлериңи айдып бер!
Хоҗа. Шейда, Шейда, мен оюн этдим. Кыят Кепбанич отурса-турса «Мен дүйн
Эҗеше гыгырдым! Мен ӛңңүн Эҗеши какыш-кукуш этдим!» дийип Гӛроглы
болан боляр! Хах-хах-ха, хелейгулы Херрелбай!
Шейда. Сен маңа Кыят билен эден харамылыгыңы айдып бер!
Хоҗа. Ай, Шейда, вай Шейда! Сен ики саны хелейгулы гӛргүлә мүңкүр болуп
акмакмы? Хей, мениң ялы кантушың, хей Кыят Кепбан ялы хелейгулының
йүзүне яшаҗык, овадан, нашыҗа гелинлер середерми?! (йүзүни пенҗиләп
аглаяр)
Сессиз сахна
Овадан саз билен сахна ягтыляр. Эҗеш өз җайының сагында торсарып
дур. Огулла билен Узукҗемал оңа ялбарып төвелла эдйәр. Солда Кыят
Кепбанович сортдурып дур, Пайтык билен Дөвлет онуң дашында пырланып
төвелла эдйәр. Овадан саз. Ахыры төвеллачылар Эҗеш билен Кыядың өйкесини
язярлар. Пайтык билен Дөвлет Кыяды зор билен Эҗешиң янына элтип
саламлашдыряр. Саз соңланып чыра сөнйәр. Төвеллачылар иш битирип даша
чыкярлар.
Пайтык. Зордан ярашдырайдыг-ов!
Огулла. Вай, олар айрылышайса, театрымызың багты ятяр ахыры!
Пайтык. Йӛрүң, Эҗеш билен Кыядың ярашанының шанына мен сизе зыяпат
берйән!
Өз җайындан атылып Шейда чыкяр, ызында гөзгыны Хоҗа.
Шейда. Гыйв, гыйв, бизе тӛвелла этмән нирәк баряңыз?
Огулла. Вай, сизе тӛвелла нәмә герек?
Пайтык. Сиз барыбир айрылышмаяңыз ахыры!
Шейда. Биз нәме дийип айрылышмаяс? Биз нәме Эҗеш билен Кыятдан
кеммишикми?!
Хоҗа (гөзгыны ялбаряр). Шейдам, биз айрылышмаяс.
Шейда. Хей шу масгарачылыкдан соң мен шу бивепа эшекяссык билен биле
яшарынмы?!
Хоҗа. Шейдаҗан!
Шейда (әрине гыгыряр). Бол айрылышяс дий!
Хоҗа (найынҗар). Шейдаҗан хак айдяр! Биз айрылышяс!
Огулла. Сизиң чыныңызмы гыз?
Шейда. Элбетде чынымыз!
Пайтык. Кантуш, сениңем чыныңмы?
85
Хоҗа (гөзгыны). Чынымыз ӛйдйән…
Пайтык. Шейда, сен галан ӛмрүңе дул отурҗакмы? Сен Хоҗа ялы гулы кайдан
тапарсың?
Огулла. Вай, ялбарма, гой айрылышсынлар! Шейдаҗан Хоҗаны ковдугы, кантуша
мен эе чыкаян! Саңа-да Шейданы алып берйәс!
Шейда (азгырыляр). Вай, мен шу эшекгарна барарынмы?
Дөвлет (чына беримсиз яңсы). Хай гарамаңлай Шейда еңңе! Сеңки я эшекяссык, я
эшекгарын!
Огулла. Йӛр, Кантуш, мен сени депәме тәч эдйән!
Шейда. Тоба, тоба, сиз бириниң гүнүни булаҗак боляңызмы?
Огулла. Бириниң гүни буланяр, бейлекиңки дүзелйәр! Хах-хах-ха!
Шейда. Тоба! Тоба! Йӛр кантуш, би пәли пислериң йүзүни гӛрмегем болмаяр!
Шейда Хоҗаның голундан тутуп җайына гирйәр, төвеллачылар гүлүшйәрлер.
Чыра сөнйәр.
--------------Сахна ягтыляр. Кыят гам-гусса өврүлип, серимсаз дур. Эҗеш сахнада хер яна
йөрәп, найынҗар, зарын гүрлейәр.
Эҗеш. Кыят! Кыят! Мен йигрими йыллап, сениң адың билен, гурсагымда якан одуң
билен яшадым. Мен гыммат-гыммат гейимлери гейип, безенип-бесленен
болсам, диңе сениң гӛвнүңи авлаҗак болуп, гейиндим. Мен деликатес затлары
ийип-ичен болсам, диңе серви кадды-каматымың нәзиклигини, эйҗеҗиклигини
сейисләп, сениң ышкың алавлатҗак болдум. Мен гүнде нәче ѐла сува дүшүп,
мүшки-энвер сепинен болсам, диңе саңа кейпи-сапа берҗек болдум. Эй, Аллам,
мен ниҗе йыллап берхиз саклап, диңе саңа сӛвер яр болҗак болдум! Ынха,
сенем мениң ышкымың йүзүне уруп, ыхласымы, сӛйгими бир харам ганҗыга
чалышдың!
Кыят дызына чөкүп, оңа ялбарып башлаяр.
Кыят. Эҗеш! Эҗешим, галат, әхлиси галат! Сен маңа Худая ынанан ялы ынан!
Эҗеш голуны салгап уграяр. Ала шовхун болуп безенен, бесленен, гөзлери
гара әйнекли Биринҗи гелин гелйәр. Биринҗи гелин - Дөвлет. Ол Кыядың
дашында танс ойнап, айдым айдып башлаяр. Эҗеш аңк болуп ызына доланып,
ваканы сынлаяр.
Биринҗи гелин. Гара даглаң арсланы сен Кыятҗан! Гарлы дагың аждары сен
Кыятҗан! Шейк! Шейк! Шейк! Чекели кейп! кейп! кейп!
Биринҗи гелин Эҗеши гөрүп тисгинен боляр.
Биринҗи гелин. Вай, Кыятҗан, би арвах ялы кемпир ким?... Вай, би албассы ялы
кемпир сениң эҗеңми?
Эҗеш. Кыят, би мыррых ким?
Биринҗи гелин. Кыят, би албассы ким?
Эҗеш. Мен Кыядың аялы? А сен ким?
Биринҗи гелин (җакҗак гүлйәр). Вай-вай, ышарат, Кыят ялы герчегиң сең ялы
хелейи бормы?
Кыят (зордан саковлап). Ол мениң аялым, а сен ким?
86
Бирниҗи гелин. Вай, ханы сен «аялым рак болуп, үч йыллап ѐрган-дүшекли ятып,
ахыры ӛлүп башымдан совулды» диймәнмидиң? Вай, сен «мен саллах» дийип,
ант ичип, авы яламанмыдың?
Кыят. Аслында сен ким?
Биринҗи гелин. Вай, сен мени танаңокмы? Ярым айлап ӛйүмде сермес болуп
айыш-эшрет чекениңде, мен сениң сӛвер ярыңдым, инди бир шум кемпирден
горкыңа мени танамадык болуп дурмуң? (Эҗеше голайлаяр) Я харам хелей, сен
мениң Кыядымы җадылап, догалайдыңмы?!... Кыятҗан, мениң сӛвер ярымдыр!
Кыят. Оварра бол, масгара! Мен сен ялы ахлаксызы танамок!
Биринҗи гелин. Хах-хах-ха! Кыят Кепбан, сен маймын ялы Хоҗа кантушың билен
мениң байлыгымы совурып, мейлис гураныңда мен сӛвер ярыңдымда, инди
мени танамаян болямың?... Сен мени самсык хесиплеме, сен мениң билен
нәхили айыш-эшрет эден болсаң, барыны видео яздырдым… Ынха, мен олары
башлыгыңа иберерин, хәкиме иберерин! Мен сени агаларыма айдарын!
Огулла (келлесини тутуп). Охо-хо-хов, перишде диййәнимиз писсиман болуп чыкдов!
Биринҗи гелин. Ол тасанып гидйәр. Эҗеш сүем бармагыны узадып, шейле
бир җынссыз гыгыряр, зарбына чыралар өчүп, сахнада ер титрейәр.
Аванссена
Сахнаның өңүнден биринҗи гелин йылгырып гелйәр. Гаршысындан чыкан
Пайтык гелни гөрүп йыгыряр.
Пайтык. Аршдан гелен ак гелин, салам!...
Биринҗи гелин. Салам!
Пайтык. Асманың ак мелеги, сизе җанпена герек дәлми?
Биринҗи гелин (элҗирәп). Хи-и!
Пайтык. Сизе Җопбан бай ялы бай гул герек дәлми?...
Биринҗи гелин (элҗирәп). Хи-и!
Пайтык. Сизе машыны билен гуллук этҗек шопур дагам герек дәлми?!
Биринҗи гелин (элҗирәп). Хи-и!
Пайтык. Ай, нәзенин гелин, әйнеҗигиңизи айырайың-да!
Биринҗи гелин (элҗирәп). Хи-и! Әйнегими айырсам ашык борсыңыз.
Пайтык. Вай, эйҗеҗик җүйҗеҗик, мен эййәм ашык болдум…
Биринҗи гелин. Вай, гӛрениңизе ашык бор ялы сиз нәме артистми?
Пайтык. Ёк-эй, Худай сакласын! Хей менем артист борунмы? Нашыҗа гелин,
вәшиҗе гелин, сүйҗүҗе гелин, (якынына барып гулагына пышырдаяр) мен
шәхерде белли бай! Мен велаяды баглан тамада!
Олар гечип гидйәрлер.
Хоҗа өйүнде пенҗесини кә йүзүне уруп, кә герип хем аглаяр, хем вахахайлап
гүлйәр. Онуң агысы гүлкә, гүлкиси ага меңзейәр. Томашачылар, Шейда – оны
дәлирәндир өйдйәр.
Шейда. Эй, гиппопотам тимбукту! Сен аглаямың я гүлйәмиң?
Хоҗа. Хах-хах-ха! Мен Кыят Кепбандан Хоҗа кантуш ясаным үчин гүлйән, ӛз
дүшен ягдайым үчин болса аглаян.
87
Шейда. Эй, динозавр, Хоҗаназавр!...
Хоҗа. Шейдаҗан, сен мени ӛйден ковҗак болямың?
Шейда. Эй, акмак, атамазавр! Хей, мен, Шейда гелин әринден айрылышыпдыр диен
ада галарынмы? Дессине ӛл!
Хоҗа. Хош, Шейдам, йӛне илки гүлүп-гүлүп гүлкүми гутарайын! Соң агымы
аглайын. Мен ӛлемде табыдымы гуҗаклап аглаҗагам ѐк, ӛзүм бир сес эдейиндә! (сес эдйәр). Вай, вай, Хоҗаҗан-эй! Шейдип саг-аман ӛлүп гидибердиңмей!
Ол гүлүп, аглап башлаяр, Шейда голуны силкәп гидйәр. Гапыдан гөзи
әйнекли соңкы модада гейнен икинҗи гелин нәзу-керешме билен сүйнүп-саркып,
салланып гелйәр. Икинҗи гелин - Гаммар. Ол Хоҗаны гуҗаклаяр.
Икинҗи гелин. Вай, башымың гӛвхер җыгасы, ким сени ӛлдүрди!
Хоҗа (җынссыз гыгыряр). Шейда! Шейдаҗан, халас эйле!
Икнҗи гелин. Хош эзизим, мен сени кимден халас эдейин?
Хоҗа (багыряр). Дат! Дат, Шейдам дадыма етиш!
Икинҗи гелин. Горкма. Горкма, Хоҗаҗан, ынха, мен дадыңа етишдим!
Гыкылыга Шейда гелйәр, ол аңк болуп сынлаяр.
Хоҗа. Шейда халас эйле!
Шейда. Ол албассы ким?
Икинҗи гелин. Хоҗаҗан, ол албассы ким?
Шейда. Мен Хоҗаның аялы, йӛне сен ким?
Икинҗи гелин. Вай, Хоҗаҗан, ханы сен «маймын ялы гарры хелейимиң сыртына
депип ковдум!» диймәнмидиң?... Вай, ярым айлап мениң билен дӛвран сүреңде
мен саллах диймәнмидиң?
Хоҗа. Вай, мен дәлирәпдирин-эй! Ай Эзрайылҗан, аклымы алаңдан аманадымы
алавер-эй!
Икинҗи гелин. Ах, бивепа азгын! Сен бейдип шеррайлык эдип менден сыпармың!
Шейда дессине шелайынсырап шейтанлыга башлаяр.
Шейда. Вай-вай, мениң гүним гелипдир-ә! Вай, гүнүҗаным гелипдир-ә!... Ай, харам
Хоҗа сениң оваданҗа ойнашың бар экен-ә! Нәме дийип шумада менден букуп
гездиң?
Хоҗа (аңаляр). О мениң ойнашым дәл.
Шейда. Догруданам, ойнаш диер ялы дәл, оваданҗа гелин экен!.. Овадан гелин,
Хоҗаҗан мениң сыртыма депип ковды бил! Хоҗаҗан мен буҗагаш перини саңа
той эдип алып берйән!
Хоҗа. Мен би айырханы танамасам нәме, Шейда!
Икинҗи гелин. Мен энтек саңа ӛзүми танадарын!
Хоҗа (аглаяр). Вай, Аллаҗан, ӛз берен җаныңы ӛзүң алавер-эй!
Икинҗи гелин, түйкүрен болуп гидйәр, Шейда-да зала йылгырып, онуң
херекетини гайталаяр. Хоҗа аглаяр…
Единҗи гөрнүш.
Дөвлет, Узук, Керешме, Гаммар чайлап отыр. Гөчгүнли романтики танс
эдип Пайтык гелйәр.
Пайтык (олара үнс бермән). Бас гадам дидәм үстүне-хей, дар басан аяҗыкларыңдан,
сейли сейрана чыкаңда гар басан аяҗыкларыңдан, чӛп басан, чӛр басан
аяҗыкларыңдан!... Огулбег-эй, Огулбег-эй…
88
Дөвлет. Оххо, Пайтык дәде, саңа нә дӛв чалды?
Пайтык. Акгаңлары ышк ели чалды! Аршы аглаң Хумай гушы дӛвлетли башыма
саясына салып, багт маңа йылгырып бакды, ышк маңа йылгырып бакды!
Дөвлет. Оххо, Пайтык дәдем ӛлмеен учмаха гирипдир-дә!
Гаммар. Ол Огулбег диййәниң оваданҗамы?
Пайтык. Увввв!
Гаммар. Яшаҗыкмы?
Пайтык. Буввв!
Дөвлет. Җенап Пайтык Патарракыев, онда сениң ишиң гайдыпдыр! Оваданҗа,
яшаҗык гелин битини ийме хусыды, варагы чыкан гаррыны сӛерми?!
Пайтык. Ол эййәм сӛйди. Мен ол нәзенине ширин җанымы, ханы-манымы, кӛшк
ялы җайымы, аманат кассамың депдерчесини багш эйледим.!
Дөвлет. Оххо! Пайтыгың җанын алмага, яр гырмызы гейнәйипдир, кӛшк ялы җайың
алмага яр гырмызы гейнәйипдир!
Пайтык. Айлан-эй, дәли дүнйә, долан-эй дәли дүнйә! Дәли дӛвран Пайтык Пермана
дӛнйә! Ай, җиҗуш, сиз акгаңлардан сӛйүшмәни ӛврениң!
Гидйәр. Дөвлет, Гаммар дагы хахалайлашып гүлүшйәр. Учганаклап Огулла
етип гелйәр. Ол ашакы сөзлери айдып сахнада гайып йөр.
Огулла. Хай, сүссек дийсе, мейит дийсе! Бир яш йигит маңа еди ѐлуң үстүнде лак
атып гӛзүни гыпяр-а!
Дөвлет. Еңңеҗан, о йигит гӛрмегей экенми?
Огулла өзи билмезден баш атяр.
Узук. О йигит новҗуван экенми?
Огулла өзи билмезден баш атяр.
Дөвлет (гапҗыгыны чыкарып пул узадяр). Огулла Оррыевна, ал бушлугыңы!
Огулла. О нәмәниң бушлугы?
Дөвлет. Сен ышка саташыпсың!
Огулла. Вай, мен о сүссек маңа гӛз гыпды дийип гахардан яңа ярылҗак болуп
дурун!
Дөвлет. Еңңеҗан, сен аршың-күрсүң арасында гайып-гайып учуп йӛрсиң!
Огулла. Харам ӛлмүш, яңадан бир душсун, мен оңа нәхили гӛз гыпмалыдыгыны
ӛвредерин!
Гаммар. Хә, гӛз гыпманы оңармадымы?
Огулла (силкинип өзүни дүрсейәр). Вай-вай, сиз дүнйеден бихабар нәдип
отырсыңыз?
Узук. Ене нәм болупдыр?
Огулла. Вай, Кыят Кепбаничиң багты ятыпдыр! Хоҗа кантушы Худай тутупдыр!
Дөвлет. Вәх, биз олары яңыҗа ярашдырып гайтмадыкмы?
Огулла. Яңыҗа ярашдырып гайтдык, йӛне биз гайдан бадымыза… Кыят
Кепбаничиң немеси гелипдир…
Гаммар. Нәмеси гелипдир?
Огулла. Немеси диемде дүшүнәйиң-дә… Немеси-дә… немеси…
Дөвлет (аамсырап). Нәмеси?
Огулла. Аялындан башга аялы…
Дөвлет. Ойнашымы? (Огулла баш атяр) Ох-хох-хо, асыл онуң ойнашам бармы?
Асыл Кыят Кепбанич ойнашлы ограш экен-ә!
89
Огулла вахахайлап гүлүп башлаяр.
Огулла. Вай, гүлүбериң ахыры! Шады-хоррам болуп гүлсеңизләң…
Дөвлет. Гүлмеси бизден, йӛне нәмә гүлели?
Огулла. Хоҗа кантуш яңыҗа аялы билен ярашып, хыммылдашып отырка,
далмынып немеси гелипдир…
Гаммар. Нәмеси гелипдир?
Огулла. Кыят Кепбаничиңки ялы немеси-дә…
Дөвлет, Гаммар, Узук, Керешме Огулланың гүлкүсине гошуляр. Шовхунлы
гүлки.
Чыра сөнйәр.
Секизинҗи гөрнүш.
Гамгын саз. Кыят сахнада җанына җай тапман ики яна гатнаяр.
Хоҗаның болшунда, өзүни алып баршында бирхили дәлилик бар.
Кыят. Сен нәме дийип яш гелинлер билен кейп чекдик дийдиң?
Хоҗа (самсыклач). Вай, Шейдаҗан мениң гӛзүми баглады ахыры!
Кыят. Гӛзүңи багланда ялан сӛзлемелими сен? Анха, дел хелей гӛрмән хелейбаз
болдук, ӛйден ковулдык… (Хоҗа алыслара гарап додакларыны мүңкүлдедип,
лал херекетини эдйәр.) Сен нәдип дурсуң?
Хоҗа (Кыядың гулагына ювашҗа). Мен айырхама, арвахыма, албассыма ялбарып
дурун! Гаргап дурун! (гаты сесде) Шейда мени дәлиредип йӛр!
Кыят. О нәхили җынлырадып йӛр?
Хоҗа (төверегине горка гарап, ювашҗа). Шейда мениң гӛзүми баглан болуп,
аклымы апарыпдыр. Доганым, доганҗыгым, мен ханҗак гарасам… оваданҗа,
новҗуванҗа гелинлер нәз-керешме билен янына чагыряр.
Кыят (дикан бакяр). Догруданам, сен җынлырап йӛрсүң.
Хоҗа (буйсанчлы, гаты сесде). Ховва, мен җынлырап йӛрүн! (Кыядың гулагына
ювашҗа) Кыятҗан, дүйн болса яшаҗык, оваданҗа гелин ӛе гелип, «Сӛвер ярым
Хоҗаҗан!» дийип дашымда первана болуп танс ойнады.
Кыят (гең галяр). Ох-хо, сениң яныңа-да яшаҗык гелин гелдими?
Хоҗа (горка, аңк-таңк болуп). Нәме сениң яныңа-да яшаҗык гелин гелдими? (Кыят
баш атяр, Хоҗа вахахайлап будуна уруп элхенч гүлйәр). Хах-хах-ха, Шейда
сенем җынлырадып йӛр!
Кыят. Сениң яныңа серви бойлы, дал герденли, гелин гелдими?
Хоҗа. Ёк, мениң ӛйүме гысгаҗык, этли-ганлыҗа (эллери билен гелниң сыналарыны
гөркезйәр) бу тайы шейлеҗе, о тайы бейлеҗе, немеси немеҗе, немеси чемеҗе ве
ш.м-җе гелин гелди.
Кыят (ойланяр). Дур! Дур! Дур! Хоҗаҗан, хайсыдыр бир кеззап икимизиң
гаршымыза пирим-пыррылдак гуруп йӛр.
Хоҗа (хош халда). Ёк, икимиз җынлырап йӛрүс! Эгер мен җынлырамадык болсам,
хей Шейда о гелни маңа алып берҗек бормыды? Шейда маңа «Хоҗаҗан,
буҗагаш овадан гелни мен саңа алып берйән!» диермиди?... Хоҗа Гайып капут!
Кыят (айгытлы). Ёк Хоҗа, икимизе хиле-пирим гуруляр!
Хоҗа. (ювашҗа). Шейда маңа инди сен я ӛлсең, я дәлиресең утарсың дийди! Ӛлели
дийсең ӛләели, йӛне мениң пикиримче дәлиресек хас утарыс!
Дөвлет, Гаммар, Узук, Керешме дагы гелйәр.
90
Дөвлет. Хоҗа какам-ов! Кантуш какам-ов! Йылҗаҗык хем док гышладылян
кашарыңданам ковлайдыңмы? Хах-хах-ха! Талак хатыңам электрон почта билен
иберилдими?
Гаммар… ахлаксыз…
Узук…азгын…
Дөвлет… хаясыз, хелейбаз, хыз-харамы эххенекоккоклар!
Гаммар. «Сӛйги эйле, ышк бейле…»
Дөвлет… «сахнада шейдип сӛйүшмели, бейдип сӛйүшмели» дийшен болуп…
Гаммар. Асыл буларың ышк-сӛйгүси башга экен-ә!
Дөвлет (ичгин сынлаяр). Хоҗа кантуш, сен бир халалҗа җанавердиң, би Кыят
Кепбаның ызына дүшүп харама чыкайдыңмы?!
Пайтык билен Огулла гелйәр, олар ваканы сынлаяр.
Узук (гөге гарап). Эй, гайтармыш атам, үч йылда Дӛвледе диен сӛзлеримиң
әхлисини ызына гайтаравери! Мен акмак үч йыллап «Дӛвлет, адам болҗак
болсаң Кыят Кепбаничден гӛрелде ал, артист болҗак болсаң Хоҗа
Гайыповичден гӛрелде ал» дийип гулагыңда гуртлар болдум.
Дөвлет. Мен би икисинден гӛрелде аланымда…
Узук…мен гӛргүли дурмуша чыкман дул галайҗак экеним-ов!
Огулла. Гыйв, гыйв, утаның, уялың!
Дөвлет. Эшидйәңизми, Огулла Оррыевна-да сизе утаның, уялың диййәр!
Огулла. Мен сизе утаның, уялың диййән!
Дөвлет (аңк болан боляр). Ох-хо, халыпалар-а харамылык этмели, шәгиртлерем
утанмалымы?!
Пайтык. (гахарлы). Түкедиң-айт! Башлыгы яңсылап дурмага утаның-айт!
Дөвлет. Хах-хах-ха! Йӛрүң достлар, кейп эдип утаналың-айт! (яшлар гидйәр).
Кыят (айгытлы).Пайтык, әхли артистлере еке-екеден җаң эт! Эртир сагат он нолнолда репетисия!
Пайтык. Вай, башлыкҗан, артистлер зәхмет ругсадында ахыры!
Кыят. Артистиң зәхмет ругсады болмаяр!
Хоҗа (эгшейәр). Вай, Кыят Кепбанич, эййәм дәлирәйдиң-мәй…
Кыят. Эртир репетиция!
Хоҗа. Кыятҗан, хелейлеримиз репетисия гелерми? (зала). Херрелхан-а эййәм
дәлиреди!...
Кыят. Гелер! Дурмуш бир зат, сунгат башга зат! Эгер олар хакыкы артист болса
гелер! Эгер олар сунгаты сӛййән болса – гелер! Инди бизи диңе сунгат, диңе
театр халас эдип билер! Дурмуш бизи айра салды, инди бизи диңе хикметли,
кераматлы, гудратлы сунгат бирлешдирип билер!
Ол дызына чөкүп гөге эллерини герйәр, Хоҗа билен Пайтык оны дәлирәндир
өйдйәр.
Докузынҗы гөрнүш
Хоҗа мүззерип дур. Пайтык билен Огулла оны ойнаяр, гыҗалат берйәр.
Пайтык (йылгыряр). Хоҗаҗан, охо-хо-хо, Шейда билен Эҗеш гелйәр, Хеңкир билен
Мүңкүр гелйә…
Огулла (чынаберимсиз). Кантуш, агыршан-ынҗашан болсак, ырза болавер!
Пайтык. Какам пахыра-да кӛп догай салам айдавери.
91
Хоҗа (гахарлы). Мен довзахың үстүнден гечмен.
Огулла. Шейда ялы айырха билен яшана довзахам учмах болуп гӛрнер!
Пайтык. Хай, Хоҗаҗан, бейик артист болабилмән ӛлүп гидиберҗекми?!
Арлы ялы Эҗеш билен Шейда гелйәр. Хоҗа четде гулагыны дыкяр.
Огулла (Пайтыга ювашҗа). Оюн билен чын гарышанда аҗайып томаша боляндыр!
Шейда. Гӛр-ле, этҗегини эдип мүззерип дуршуны! Ханы сениң эмир-кумириң?
Эҗеш. Бигайратлар, сунгатдан далда гӛзлейәр! Репетисия диен болуп яңадан
ярашҗак боляр! Ханы Кыят Кепбаның?
Шейда. Сиз театрда ишлесеңиз, биз велаяты терк эдерис!
Эҗеш. Ёк, театрда биз ишләрис! Ынха, би хемшериси билен гүмүни чекер!
Шейда (сүем бармагыны узадып гыгыряр). Ханы сениң хемшериң?
Хоҗа (яяплап). Эгин-эшигими ӛзүм ювянлай.
Шейда. Сениң җулуңы сорамок, җулы гурамыш, ханы ол ады йитмиш…
Хоҗа (ясама йыршаряр). Маңа мекдепде шимпанзе, институтда орангутан
диердилер.
Шейда. Сен нәме самахыллап дурсуң?
Хоҗа (җүбүлеринден пул чыкарып, аялына сомлаяр). Ынха, эҗем пенсиясыны, багы
ӛкүзини сатып ѐллапдыр. (Шейда аңк болуп пуллары аляр).
Пайтык. Гелинлер, эзиз гелнеҗелер, биз аралар ӛйдүбә урушмаң, биз араламарыс,
себәби…
Огулла… себәби биз гызыкланян тарап.
Пайтык. Саллах болсаң, дул болсаң, бири айрылышыпдыр дийилсе гӛзүң ялпа
ачылып, гӛвнүң телвас уруберйәр…
Шейда (гыгыряр). Бол дуран ериңде чабаланып җан бер!
Хоҗа (самсык йылгырып). Айдым айдып берердим вели, сесим ятайды-да.
Шейда Хоҗаның чигнинден тутуп гулагына середйәр.
Шейда. Вай, би харам ӛлмүш ики гулагынам дыкан экен-ә!... Вах, мейит, мен сени
довзаха дыкы этмейәнми! Бол гулагыңың дыкысыны айыр!
Хоҗа сазанаклап, саңңылдап гүрлеҗек боляр, эмма сеси чыкмаяр. Ол бирден
Кыядың гелйәнини гөрүп харбыларча хасабат берйәр, йөне сеси аял сесине
өврүлипдир.
Хоҗа. Башлыкҗан, артистлер топары нобатдакы репетисия тайяр!
Кыят ардынып, аграс басып орнуна гечйәр, кагызларыны дөрүп уграяр.
Кыят. Хоҗа Хайыдович, артистлер ербе-ерми? Яшлар ниреде?
Хоҗа. Башлыкҗан, менден мелгуның кандадыгыны сора, җантыны якайын!
Хардеҗҗалың хачан гелҗегини сора, даш эдейин! Эмма бу яшлар…
Пайтык. Би бизиң театрың яшлары ичиңи якып, дишиңи дӛкҗек атаңанәлетлер!
Огулла. Бейле түнт, кӛрзехин, надан, бисоват пеләкетлер нәдип дӛрәйдикә?
Хоҗа. Алла тарапындыр! Бейле нетиказа яшлары окадыба-а етишдирип болмаз!
Кыят. Би яшларда җогапкәрчилик, профессионал борч, халыпа хормат, этикаэстетика диен дүшүнҗелер ѐк.
Пайтык (зала яңсы). Ӛзлерем ахлаксыз, азгын…
Огулла (зала яңсы). …харамы, хелейбаз эххенекококлар!
Селим Хайдарович гелйәр, ол Кыят хем Хоҗа билен гуҗаклашып гөрүшйәр.
Селим Хайдарович. Салам!... Салам!...
Кыят. Селим Хайдарович! /өр-гөкден гелйәр/ Сиз нире, велаят театры нире?
92
Хоҗа. Селим Хайдарович, җаң эден болсаңыз, мынасып гаршылардык-да…
Селим Хайдарович. Кыят Кепбанович, Хоҗаҗан, кӛп-кӛп саг болуң…
/сумкасындан бир петде кагыз чыкаряр. /Ынха, бу дачада биле ишлән
вариантымыз! Бу болса сиз гайдаңызсоң, ӛзүмизиң яңадан хер бир сӛзи, хер бир
җүмләни сынтгылан вариантым… Кәмиллигиң чәги ѐк дийлени-дә! Ынха мениң
пикиримче комедия инди кәмил, гӛвнеҗай комедия болды…
Хоҗа. Селим Хайдарович, гелинлер сизиң дачаңызда он гүнләп комедияның
үстүнде ишләнимизе мүңкүр… Олар бизи габанып…
Селим Хайдарович (гүлйәр). Гелинлер габанян болса сӛййәндирлер…
Кыядың габыл телефоны җырлаяр, ол «багышлаң» диен әхеңде, чете чекилип
пессай гүрлешйәр. Селим Хайдарович хем чете чекилип сумкасындан бир зат
агтаряр. Огулла сола середип бегенйәр.
Огулла. Вай, ханха маңа лак атып, гӛз гыпан йигренҗи гелйәр!
Пайтык (сынлаяр). Огулла, ол оглан гаты яш дәлми?
Огулла. Вай, яш болуп, он секизем яшан дәлдир ӛйдйәмиң?
Пайтык. Он секиз яшандыр, йӛне саңа яш дәлми?
Огулла (гызяр). Вай, дул хелей хӛкман гарры-гурта бармалымышмы?
Сола середен Пайтыгың йүзүне йылгырыш чайыляр.
Пайтык (дүнйәни унудып). Охо-хо! (айдыма башлаяр) Бас гадам дидәм үстүне-хей,
гар басан аяҗыкларың-эй, дар басан аяҗыкларың-эй, Огулбег-эй!
Сахнадакылар сага бакып, горкуп хүшерилишйәр, себәби сагдан силкмели,
гырмыз донлы, гушагы әпет ханҗарлы, йүзүни сакгал-мурт басан Биринҗи
йигит - Узукҗемал, Биринҗи гелин - Дөвлет гелйәр. Солдан иң соңкы модада
гейнен Икинҗи йигит Керешме, Икинҗи гелин - Гаммар гелйәр. Хеммесем
әпет, овадан гара әйнекли. Йигитлериң икисиниңем сапанчасы бар.
Биринҗи йигит. Ханы шол ахлаксыз хелейбаз!
Ики газаплы йигит Пайтыгың алкымына баряр, Пайтык үм билен горкагорка Кыяды гөркезйәр, икиси аңк болуп дуран Кыядың алкымына дыкыляр,
Кыят горкусына Хоҗаны гөркезйәр. Олар Хоҗаның янына баряр, Хоҗа
йыгрылып ере гирип баряр.
Икинҗи йигит. Ханы Хоҗа кантуш атлы гуррумсак?
Хоҗа (сакавлап). Кантуш ӛлди…
Биринҗи йигит. Ханы Кыят Кепбан атлы некгенде?
Хоҗа (сазанаклап, сакавлап). Кыят Кепбан ӛлүп билмән чабаланып ятыр!
Икинҗи йигит. (Хоҗаны сынлап). Хах-хах-ха! Би эшекяссыга середиң-ә! Би
эшекгарна середиң-ә! (икинҗи гелне). Сен муңа адам дийип ашык болдуңмы?
Артист дийип ашык болдуңмы?... Би маймының сени алданам говы
болайыпдыр! Би гуррумсага әре чыкаңда бүтин ӛмрүңе ӛлер йӛрердиң, ӛлер
йӛрердиң!
Биринҗи йигит (Кыяды сынлап). Вай, вай, би гарантга бакың-а! Вай, вай, би
ышарада бакың-а! Булар ялы хыз-харамыдан алданып (биринҗи гелне) гарагың
ниреде сениң?!
Биринҗи гелин (Эҗеше). Айҗын!
Икинҗи гелин (Шейда). Акдабан!
Огулла (җынсы үйтгейәр). Театр бизиң ыбадатханамыз! Театр - кераматханамыз!
Кераматлы ере гелип… Чозуң-ай некгенделериң үстүне!
93
Огулла бир гелниң, Пайтык икинҗи йигидиң, үстүне товусяр. Шейда,
Эҗеш дагам бейлекилериң үстүне бөкйәр. Гык-бак, якатутды сөвеши башлаяр.
Гох-галмагал. Аял артистлер ики гелни богалап, арасына аляр, олар гелинлериң
башына дүйрленен сачындан пенҗе уруп гыгыряр. Париклер оларың элине
гелйәр. Хоҗа ики йигит билен сөвешйәр, кимсиниң әйнеги гачяр, силкмеси
гачяр. Кыят, Пайтык, Эҗеш, Шейда, Огулла аңк боляр, себәби оларың йигит
дийип сөвешип йөрени Узук билен Керешме, гелин дийип уршаны Дөвлет билен
Гаммар.
Дөвлет, Гаммар, Керешме, Узук, Пайтык, Огулла дагы вахахайлашып гүлүшйәр.
Кыят, Хоҗа, Шейда, Эҗеш дагы йүзүни эгшидип гүлүбем биленок, аглабам.
Селим Хайдарович аңк болуп дур.
Пайтык. Хах-хах-ха. Кантуш бег, бай-бай Керешме гыз билен дӛвүш гурдуң-ов!
Кыят. Аперин, яшлар, аперин!
Хоҗа ере гачан ики сапанчаны алып, дивара гарадып, гөзлерини юмуп атяр.
Сапанчалар чилим отланян чакмак экен, ялын чыкяр.
Хоҗа. Хах-хах-ха.
Шейда (Хоҗа тарап йөнелйәр). Вай-вай, Кантуш, ене маңлайымдан чыкайдыңмы?
Эҗеш (Кыядың янына барып). Ӛлен йүрегим яңадан җана геләйдими?
Огулла. (гүлйәр). Пайтык хан, сениң Огулбег дийип ашык болуп йӛрениң!...
Пайтык. Хей-хей, Огуллаҗан, акыллыҗа бол, ѐгсам мен саңа ӛйленер отурыбийрин!
Огулла. Ёк, сен акыллыҗа бол, ѐгсам мен сени кантушың гүнүне дүшүрерин!
Пайтык (дызына чөкйәр). Огуллам, мени кантушың гүнүне дүшүр!
Дөвлет. Хей-хей, бинобат ара сокулмаң! Узукҗемалым, ханы горкмаңы гой,
гезегимизи алдыраймалы! Гой диййән мен саңа горкмаңы!
Узук. Той пулуңы җемледиңми? (Дөвлет баш атяр).
Кыят. Яшлар, яшлар, асыл сиз үсти басырылгы генҗи-хазына экениңиз-ә!
Хоҗа. Асыл сиз алавлап дуран аташ экениңиз-ә!
Кыят (дызына чөкйәр). Аперин яшлар, мен сизиң талантыңызың ӛңүнде дызыма
чӛкйәрин!
Хоҗа (дызына чөкйәр, башыны эгйәр). Биз сизиң зехиниңизиң ӛңүнде башымызы
эгйәрис!
Дөвлет. Халыпалар, гӛдек ойнумызы багышлавериң!
Огулла. Бай-бай томаша бол-дов!
Пайтык. Ынха, муңа оюн диерлер!
Огулла. Ынха, муңа хакыкы оюн диерлер!
Дөвлет. Халыпалар, инди ойны чына яздырярыс! Гаммар Керешме гыз билен тоюң
ӛңүни башлаяңыз!
Гаммар. Ёк, достум, Керешме икимиз энтек яшлыгың, ышк-хесериң гойнунда
яйнап, дүнйәниң эшретини гӛрҗек!
Дөвлет. Хай миллет, Дӛвлет билен Узукҗемалың тойына гелиң-эй!
Пайтык. Хай, халайык, Огулла билен Пайтыгың тойына гелиң-эй!
Огулла. Тамадаңыз билен! Пайтыгың тамадалыгы тамам!
Хоҗа. (Шейданың голларындан тутуп, танс эдип айдыма башлаяр). Той-той…
Сахнадакы әхли гахрыман өз җүбүти билен танс ойнап айдым айдяр.
Яшлар хем халыпалар дөвре гурап «Галкын, юрдум» айдымыны айдяр.
Галкын, юрдум, галкын, юрдум,
94
Чүвен чагы багтың, юрдум!
Гүл яшайшың хӛзүрини
Гӛрйәр эзиз халкым, юрдум!
Гүнлеримиз шатлык-шовхун,
Гиҗелермиз айдым, юрдум!
Леззет сенде, эшрет сенде,
Гӛвүнлермиз сейрандадыр.
Гүл Ватана эдйәс сежде,
Җигер-җанлар хейҗандадыр.
Ёллар багтдан багта баряр,
Түркмен дӛвлет-дӛврандадыр!
Хер бинасы, ымарады
Ак мермерли кӛшкден, юрдум!
Той-байрамы дабаралы,
Ховаң энвер-мүшкден, юрдум!
Галкынышың мивеси сен,
Аслы сӛйги-ышкдан, юрдум!
Гүл диярым гүле чүмсин,
Түркмениң боз аласында.
Гүлки-гүлдир, гүлки-Гүндир,
Аршың-күрсүң арасында.
Юрдум бакы учмах болсун,
Президентиң саясында!
Перде.
95