Halypalar hem şägirtler - 2

Гайлы ага. Ёк, огул, сениң ӛзүңе күшт! Я утуланыңам билеңокмы сен?!
Кыят. Акмак, мен айтмадыммы Гайлы ага спорт уссады дийип…
Гайлы ага. Ханы сен күшт чемпионының образына гирен ялыдың-ла!
Дөвлет. Образа гирмесине гирдим, арман, дагарман түвелейләп, ылхамым гелмедидә! (чете) Хай-хай Гаммар гроссмейстр дайың бар экенов!
Кыят. Мерез этди-дә!
Гайлы ага дерини сыляр, күшди сынлаяр.
Гайлы ага. Кыят, агтыгым Керешме эртеден башлап ише барар…
Дөвлет. Айтмадыммы, мен утулып утяндырын дийип? Хах-хах-ха!
Даяв бердашлы Гайлы ага бирден Дөвлетиң, Пайтыгың бокурдагындан пенҗе
уруп, икисини хем ѐкарык гөтерйәр, олар богуляр, баззык-буззуклаяр.
Гайлы ага. Гуррумсаклар, мениң гаршыма нәме пирим-пыррылдак гурдуңыз?
Мениң гаршыма хайсы Гроссмейстери ойнатдыңыз?!
Хоҗа. Дӛвлетҗан, Пайтыкҗан, Гайлы ага рехимдардыр! Гайлы ага гоҗадыр! Гайлы
ага узакчыл дәлдир, сабыр эдиң!
Чыра сөнйәр.
Дөрдүнҗи гөрнүш
Артистлер Кыят Кепбановичлерде ийип-ичип мес болуп отырлар. Олар
Хоҗаны чынаберимсиз ойнаярлар, Хоҗа өзүни чынаберимсиз халда ойнадяр.
Артистлер-дә!
13
Кыят. Сизиң Хоҗаҗан билен гӛзүңиз ӛвренишипдир! Хоҗаҗан заманымызың бейик
артисти!
Дөвлет. Хоҗа кака, биз бир кӛрзехин яшлар-да! Ёгсам хер гүн азанда сениң
босагаңы яссанып, мүбәрек хем бедрой кешбиңе сежде эдип, ак пата алып
гайтмалы!
Пайтык. Хоҗа, ханы ериңден тур! (Хоҗа туряр) Әл-айт муны Худайың
ярадайшыны! Гениал тип! Хоҗаҗан, ханы маймын болуп гӛркез! (Хоҗа
хезиллер эдип маймын боляр). Ханы инди пышбага болуп гӛркез!
Хоҗа пышбага болуп гөркезйәр, бирден шеррайлык билен җынссыз
гыгырып, аглап башлаяр.
Хоҗа. Вай-вай, мен ӛлүпдирин-эй! Вай, вай, мен ӛленимем билмән ӛлүпдирин-эй!
Шейдам, мен хачан ӛлдүм-эй?
Огулла (гүлйәр). Шейда гелне душан гүнүң ӛлдүң-эй!
Узук. Гой, гой, Хоҗа Хайыдович, сен ӛлеңок, сен дири!
Хоҗа. Гой-гой, җиҗимҗан, мен ӛлүпдирин-эй! Би артист диен миллет ӛләймесе
бири-бирини ӛвйәми нәме?! Артист диен миллет бири-бирини ӛвәйсе
ӛләймейәми нәме?!
Дөвлет (чыны билен гыгыряр). Ай, кантуш кака, сен нәме артистми? Утан! Уял! Хей,
сенденем бир артист бормы! (Хоҗа дергазап болуп, юмрукларыны дүвйәр)
Языҗыларың пири Горкут ата! Шахырларың пири Магтымгулы ата!
Артистлериң пири – Хоҗа Гайып ата!
Хоҗа пагыш-пара эрәп, хонданбәри гомаляр.
Пайтык. Хоҗаҗан, Томмазо Саллини!
Огулла. Хоҗаҗан Гарри Вайлдер!
Пайтык. Хоҗаҗан Айседоре Дункан!
Дөвлет (юваш). Айседоре Дункан америкалы тансчы хелей-ов!
Пайтык (юваш). Хоҗа оны билип дурмы, дашары юртлың адыны тут-да магтабер!
Дөвлет. Хоҗаҗан Патрис Лумумбаданам гүйчли артист!
Огулла. Хей, Хоҗа беркҗе отуравери!
Хоҗа. Хах-хах-ха. Беглер, мен ниреде отырын?
Дөвлет. Хатырҗем отур, Хоҗа кака! Сен КАМ-азың домкрадының үстүнде
отырсың! Хах-хах-ха!
Шейда. Ай, махлук, сени магтан болуп ойнап отырлар.
Хоҗа. Вәх, хезиллер эдйәнем диййән-ле! Достлар, ойнап магтаң, айнап магтаң,
магтасаңыз боля!
Эҗеш. Шейда, йӛр буларың екеҗе кеми кофе, ичдиклери учяр! (икиси ашхана
уграяр, Эҗеш ювашҗа). Хоҗа билен Кыядың шады-хоррам болуп отуршыны
сынла! Бизден ярымай дынянына хешелле какып учҗак болярлар.
Шейда (ювашҗа). Бизем хешелле какалы-да! Бизем ярым ай дыняс-а!
Олара ашхана гирйәр.
Кыят (ювашҗа). Яшасын аяллардан азатлык!
Хоҗа. Яшасын эркинлик! Яшасын саллахлык!...
Кыят. Ядыңыздадыр, бир махал еди даг, еди деря ашып гайры юртлара курорта
гидердик! Пул барыны сечип, етмиш еди таныш гӛрүп ӛлүмиң ӛйүнде путевка
тапарсың, сегсен секиз таныш гӛрүп ӛлүмиң ӛйүнде учара петек тапарсың!...
Хоҗа. Анха, инди йӛне гидибермели. Путѐвка-да герек дәл, гайры задам!
14
Огулла. Президентиме дӛнейин, Авазаны җүмле-җаханың учмахына ӛвүрди!
Эҗеш билен Шейда кофе гетирип пайлаяр.
Эҗеш. Узукҗан, бумада дурмуш гураныңда гидердиң-дә бизиң билен учмахың
гойнуна!
Дөвлет (өр-гөкден гелйәр). Пәхей, Эҗеш гелнеҗе, вах дурмуш гурсак, хей мен
Узукҗемалымы Аваза ибәринми? (гүлйәр) Узукҗаны алты-еди ай ише-де
ибермейән!
Огулла. А гыз, сизем инди дурмуш гурайсаңыз болмаямы?!
Дөвлет. Узукҗемал маңа дурмушы чыкмага горкяр! (Кепҗебаш болуп
мускулларыны гүҗеңлейәр). Худайым мени бетхайбат Геракл эдип
ярадайыпдыр-да!
Узук. Вай, мен сенден горкарынмы?
Дөвлет. Горкмаян болсаң, дурмуша чык-да!
Узук. Ресторанда той этмәге пулыңы гысгансаң, мүҗеррет ӛтерсиң!
Кыят. Гелинлер, сиз учмах ялы Авазада, (бейлеки артистлере) сизем шәхерде
яшайшың эшретини гӛрүп, хезиллер эдип дынч алың.
Хоҗа. Хорматлы Президентимиз зәхмет ругсадымыз гӛни бир ай этди! Тутуш бир
ай! Бейле эшрет дүнйәниң хайсы юрдунда бар!
Кыят. Гадырдан артистлер, зәхмет ругсадының ӛңяны тәзе комедияның ролларыны
пайлап, некирт эдип гоймагымың себәби бар. Дынч алян дӛврүңизде комедия
аңыңыза, рухуңыза, калбыңыза сиңсин. Сиз онсоң комедияда кешплери
дӛретмән, хакыкы гахрыманлара ӛврүлип комедияда яшарсыңыз.
Эҗеш. Сиз нәме этҗек?
Кыят. Хоҗа икимиз докуз-он гүн ӛйде дынч аларыс, дӛрт-бәш гүн Ашгабада гидип
дост-ярлар, таныш-билишлер билен дидарлашарыс… Сиз Шекспир билен
Мольериң гаты гүйчли драматургдыгының себәбини билйәңизми? Шекспир
билен Мольер ӛз язан комедияларыны ӛзлери сахнада гоюпдыр, ӛзлери хем
ойнапдыр… Олар сахнаны говы билйәр... Селим Хайдаровичиң бу комедиясы
говы комедия, эмма ол сахнаны говы билмейәни үчин гӛрнүп дуран гүлкүлери
хем гӛрмән я үнс бермән гечйәр. Биз драматург билен комедияны яңадан
сынтгыларыс…
Хоҗа. Биз эййәм Селим Хайдарович билен гүрлешип гойдук…
Дөвлет (сагадына середйәр). Гелнеҗелер, вагтыңыз болды! Отлы бейик артистлер
гелйә дийип гарашып дурмаса герек.
Хеммелер сагадына середип, ерлеринден турярлар. Эҗеш Кыяды сахнаның
өңүне чекйәр.
Эҗеш (юваш). Ханы маңа эл телефоныңы бер! Мунам сен ал!
Кыят (юваш). Нәме дийип?
Эҗеш (юваш). Тәзе ырым шейле.
Ол өз телефоныны әрине берйәр, әриниңкини өзи аляр. Шейда-да Хоҗаны
сахнаның өңүне чекип, онуң телефоныны алып, өзүниңкини берйәр.
Хоҗа. Телефонлары нәме дийип чалышяң?
Шейда. Себәбини соң билерсиң…
Хер ким бир гошы алып, ѐла уграяр. Чыра сөнйәр. Саз.
--------------Чыра яняр. Эллери гошлы Эҗеш билен Шейда гайдып гелйәр.
15
Шейда (Эҗеши гуҗаклаяр). Аклыңдан айланайын Эҗешҗан! Гений сен, гениал
пикир тапдың сен! Эҗемҗаның ӛмрүнде биринҗи гезек курорта - онда-да Аваза
курорта гидиши! Бегенҗинден гӛзяшыны саклап билмеди пахыр!
Эҗеш (есер йылгыряр). Биринҗиден, курорта эҗемизи уградып, согап иш этдик!
Икинҗиден болса, вепалы герчеклеримизи сынап гӛрерис! Гӛр-ха, биссимилла,
бизи уградып ѐк болуп гидипдирлер! Олар нирәк гидендир ӛйдйәң?
Шейда (геңлейәр). А гыз, сен нәме Кыяды габанып йӛрмиң?
Эҗеш. Хава, габанян. Мен нәме габанмаз ялы, зенан дәлми!
Шейда. Ваей, шунча йыллап бал билен яг ялы гатышып, яшашып йӛрен адамыңам
габанмак бормы?
Эҗеш. Вай, сен нәме адамыңы габанаңокмы?
Шейда. Элбетде габанамок! (җакҗаклаяр) Мен Хоҗамы гүҗүҗеккә далап, кантуш
эдип ташландырын! Хоҗаны пәкизе гелниң янына салып, дүнйәниң байлыгыны
берсең-де, маңа бивепалык эдип билмез!
Эҗеш (гүлйәр). Шейдаҗан, инди мен нәме дийсем хә дийибер. Рас бахана-да болды,
Кыят билен Хоҗа дүнйә гелип гӛрмедик томашасыны гӛркезели. Ханы Хоҗаңа
җаң эт!
Шейда (җаң эдйәр). Алев, Хоҗа сенми?
Пистолетиң ышыгы эгни махра халатлы, аягы шыпбыклы Хоҗаның
үстүне дүшйәр.
Хоҗа (габыл телефонда гүрлешйәр). Охо-хо-хо! Калбымда хейҗан Шейдам! Пахпах бал ялы датлыҗа, ышк ялы отлыҗа овазыңдан айланайын! (телефоны
огшаяр) Пах-пах Авазада умман шалыгының сувпериси ялы болуп салланып,
сейкин басып йӛрмиң, эзизим!
Шейда. Аваза учмах болайыпдыр! Дүйнден бәри Хазар деңзиниң гойнундан
чыкмасак нәме? Җанымыз хезиллер эдәйди… Нахар-шорам шейле бир тагамлы
вели, биз хакыкатданам учмаха дүшен ялы болайдык… Сен ниреде эзизим?
Хоҗа. Ниреде бор ӛйдйәң? Хоҗа Хайыт Айралык дагының Хиҗран җүлгесиниң
Пыркат күлбесинде ах чекип, пыган дартып отыр. Эзизим, мен сениң гардан ак,
сабадан ал бедениң ашыгыдырын, сува дүшүп гүне янып, хебеши хелейи ялы
гап-гара болуп геләйме! Хах-хах-ха!
Шейда. Гыйв, йигрими йыллап топлан бар байлыгымыз ӛйдедир. Ӛйи чолардып,
онда-мунда каңкап йӛрмегин!
Хоҗа. Вай, мен сенсиз нирәк гидейин, Шейдам! Ӛтен агшам бизиң ӛйде үч саны
спектаклың дискини гӛрдүк. Хәзирем Кыят Кепбановичлерде пйессаның
үстүнде ишлейәс.
Шейда. Хош онда! Җаңлашып дур!
Ол габыл телефоны япып, Эҗеше сырлы-сырлы середйәр.
Эҗеш. Олар ниреде экен?
Шейда. Олар сизиң ӛйде экен.
Эҗеш. Онсоң биз ниреде?
Шейда. Бизем сизиң ӛйүңизде!
Эҗеш (гөге). Гудратыңдан айланайын гең-таң дүнйә! Бизем бизиң ӛйде!
Әрлеримизем бизиң ӛйде! Олар бизе гӛрүнмән «пйессаның» үстүнде ишлейәр.
Шейда (айнап, Эҗеши ойнаяр). Ай делҗе пйесса тапандырлар-да!
Саз гүйчленйәр. Сахнаның төри гараляр өңден Пайтык гелйәр.
16
Пайтык (алыслара гарап). Бәх-хә! Кыят Кепбанич дагы эййәм ызына гайдып
геләйдимикә? Охо-хо-хов, ханха Хоҗа кантушларда-да ышык бар! Бех… Кыят
Кепбанич гайдып гелсе, хӛкман маңа җаң эдерди… Ёк-лай, яңы овсарындан
сыпан Кыят ызына гелерми? Дур, дур, бирден оларың албассылары-арвахлары
ызына гелен болаймасын?... Бир бела бар мунда, аныкла, Пайтык, аныкла…
Ол гечип гидйәр.
Икинҗи перде
Бәшинҗи гөрнүш.
Алҗырап алабасгы болуп Пайтык гелйәр.
Огулла (гүлйәр). Гыйв, этек алты ең еди кимден гачып гелйәң?
Дөвлет. Хай ишигайдан биринҗи аялына душандыр-ов!
Пайтык. Ишлер пыррык, достлар! Ишлер пыррык!
Огулла. Хә, нәм болупдыр?
Пайтык. Эҗеш Амановна билен Шейда гайдып гелипдир.
Огулла (җакҗаклаяр). Нәме Эҗеш билен Шейда гайдып гер ялы гайтарма
гелинмишми?
Дөвлет. Вай, олар курорта гитди ахыры.
Пайтык. Хава, курорта гитдилер, эмма ызына гайдып гелипдирлер, ӛйде болса
әрлери ѐк!
Огулла. Вай, мен бәш йыл бәри ниреден гайдып гелсем-де ӛйүмде әрим ѐк.
Пайтык. Ай акмак! Эркеклер аялларыны курорта уградып, нирә гидендир ӛйдйәң!
Кыят Кепбан Хоҗа кантуш билен тиркешип Хаҗа гиденмидир!
Огулла. Вай, олар Ашгабада, Селим Хайдаровичиң янына гитҗек диймәнмиди?
Пайтык. Ашгабада зәхмет ругсадының ахырларына гитҗек дийдилер…
Огулла. Вай, онда ол икиси нирәк гиденмиш?
Пайтык. Нирәк гидендир ӛйдйәң?
Огулла (мөлерйәр). Хә, чак эдйән.
Пайтык (кесгин). Ёк, олар сениң чак эдйән ериңден хас эйменч ере…
Огулла. Бейдип увлап йӛренден пейда ѐк. Икисине-де дессине җаң этмели!
Огулла габыл телефоны алып җаң эдйәр. Сахнаның төри ягтыляр. Шейданың
ян телефоны җырлаяр. Шейда телефоны аляр. Диңлейәр.
Гыйв, Хоҗа!... Сен ниреде?
Шейда (ардынып Хоҗаның сесинде гүрлейәр). Хах-хах-ха. Ярым ай албассысындан,
атайрысындан, аждархасындан, арвахындан сыпан Хоҗа Гайып нирде бор
ӛйдйәң!Хах-хах-ха!
Огулла (аңк). Вай, кантуш сен аялыңа албассы-арвах дийип дурмуң?! Вай, кантуш
сен горкман хакыкаты айдып дурмуң?! Ай, акмак, албассың курортдан ызына
гайдып гелипдир! Ӛйүңе гелдигиң Шейда шейтан саңа албассың кимдигини
гӛркезер!
Шейда (Хоҗаның сесинде гүрлейәр). Шейда шейтана айт, гелен ерине ѐк болсун,
ѐгсам онуң депмели ерине бир деперин вели эҗесиниң күлбесинден чыкар!
Паты-путысыны почтадан, талак хатыны электрон почтадан алар! Хах-хах-ха!
Сен мениң кейпиме кых берҗек болма, дул хатын! Гыйбат агтарып йӛренден,
бар Пайтык пӛңке билен сүр дәли дүнйәниң дӛвраныны!
Шейда янтилини япяр, гүлйәр, Огулла лампа ере чөкүп, мөлерип галяр.
17
Эҗеш (гүлйәр). Анха, хезил томашаны сен тапдың!
Шейда. Театра бир томаша гӛркезели! (гүлйәр). Шумат Огулла гӛзлерини апбасы
ялы петредип, агзыны мӛҗегиң сүрени ялы хоңкардып отурандыр! Бай-бай би
гепи гездирип шәхериң ичинде түвелейләр-ов! (Огулла дессине агзыны юмяр).
Огулла (зордан). Эшитдиңми? О сүссек, хелейине арвах дийип дур!
Пайтык. Эшитдим, ол саңа-да говы акыл берди! Йӛр, дүнйәниң кейпини гӛрели!
Огулла. Оварра бол-а пышбага!
Пайтык (янтилини алып җаң эдйәр, Эҗешиң телефоны җырлаяр). Башлык!
Башлыкҗан! Бейик башлыкҗан, Эҗеш Амановна курортдан ызына гайдып
гелипдир! Дерхал, ганар-ганар бахана билен етип гел, ѐгсам депәңде кыямат
гопяр!
Эҗеш янтилини япып ардыняр.
Эҗеш (Кыядың сесинде гүрлейәр). Пайтык бег, о Эҗеш Амановна диййәниң ким?
Шол мениң ӛйүмден гирип чыкян леңкебутмы? Пайтык, Пайтыкҗан, Эҗеш
диениң хелей эшикли гарантгадыр! Хелей сыпатлы Эзрайылдыр! Хелей
сыпатлы Хардеҗҗалдыр! Акгаңлар бу махал җүмле-җаханың хӛзүрини гӛрйәр.
Хах-хах-ха! Сенем агзыңы ачып йӛрмән, Огулла Оррыевна ал салып,эйдипбейдип айленҗек бол! Чао! (янтилини япяр. Сахнаның о ери гараңкыраяр).
Пайтык. Эшитдиңми?
Огулла (аңк). Я дүнйе дүңдерилипдир, я биз җынлырапдырыс! Оларың аталап
отуран кепини!
Пайтык. Эшитдиңми?
Огулла (баш атяр). Эшитдим.
Пайтык. Эшден болсаң башлык саңа говы акыл берди. Башлыгың айданы болса
пермандыр!
Огулла. Би нә мейит! (өкҗели көвшүни элине алып ковалаяр, Пайтык гачяр).
Дөвлет Гаммары сахнаның өңүне чекип, ювашҗа гүлйәр.
Дөвлет. Гаммарҗан, ынха, халыпалара гӛз гӛркезмегиң вагты гелди!... Хах-хах-ха.
Халыпалара яшларың кимдигини гӛркезели! Хах-хах-ха!
Чыра сөнйәр.
Сахнаның өңүнден айдыма хиңленип, Хоҗа биле Кыят баряр.
Хоҗа. Хемраның җанын алмага, Хемраның җайын алмага яр гырмызы
гейинәйипдир, гейинәйипдир… Эй, Аллам, ахыры мен сениң дүнйәңде яшабам
гӛрдүм-ов! Җаным гӛненәйд-ов!
Кыят. Хамыды сыпырылып, арабадан бошан ат ялы…
Олар гечип гидйәр. Сахна ягтыляр. Эҗеш билен Шейда чай башында.
Кыят (аяллары гөрүп аңк боляр). Вай, сиз хачан гелдиңиз?
Хоҗа. Ярым салкын аэропортда отуранымыз хайп бол-дов!
Кыят (Эҗеши ичгин сынлап). Эй-хо! Ай-хо! Асыл сен курортда товланып дуран
гайтарма болайыпсыңов! Пах-пах чырпынып дуран новҗуван гелин
болайыпсың-ов!
Хоҗа (Шейданы сынлап). Кыят Кепбанович, икимизи йүрекли билмел-ов! Ики саны
сувперисини җанпенасыз-затсыз Аваза уградып гойберипдирис! Шейдам, сиз
хачан гелдиңиз?
Шейда (элҗирейәр). А сиз хачан гитдиңиз?
18
Хоҗа. Гара даң билен аэропорта гидип, ѐлуңыза гарадык отурдык.
Шейда (Хоҗа). Биз дүйн гүнортан гелдик. Дүйн ниреде отлап-сувладың?
Хоҗа. Дүйн Гулмырат багшы тоя чагырды… тойда болдук…
Эҗеш. Биз бәш гүн мундан озал гелдик! Сиз бәш гүнләп ниреде болдуңыз?
Кыят. Хоҗа Хайыдович, гелинлер бизден сораг эдип дурлармы?
Эҗеш. Элбетде, сораг эдип дурус… Бәш гүн ниреде болдуңыз?
Хоҗа. Кыят Кепбанович, хакыкаты айдаймасак болмаз!
Кыят. Вах, айдар ялы хакыкатмы шол! Эҗеш, биз пис иш этдик! Биз Пайтыгың
ызына дүшүп веҗера иш этдик! (Хоҗаның гөзлери хөвленйәр) Пайтык билен
тойларда тамадалык эдип пул газандык…
Эҗеш. Ханы газанан пулларыңыз?
Кыят (янтилинден җаң эдйәр). Пайтык, гелнеҗелериң сениң биле тоя гидип,
тамадалык эдип үч мүң манат газананымыза ынанмаяр. Үч минут пурыҗа!
Газанан үч мүңүмизи алып гел! (телефоны япяр). Гӛр-ха Хоҗаҗан дүнйәни!
Биз-ә эркек болуп габанман перилеримизи курорта уградяс, булар болса бизе
мүңкир!
Хоҗа. Шейдам, дүнйә гелип сенден башга зенана середен болсам! Сенден башга
зенаны хыялыма гетирен болсам!... Сенден башга зенаны дүйшүме гирдирен
болсам!... Галан ӛмрүме (ювашҗа) тӛк болайын!
Эҗеш. Вай, биз сизе бивепалык этдиңиз дийдикми?
Шады-хоррам халда Пайтык гелйәр.
Пайтык. Охо-хо-хов, театрымызың йүзүниң тувагы гелипдир! Театрымызың шанышӛхрады гелипдир… Эҗеш Амановна, Шейда…гелне, ялкымлы салам! (үч мүң
манады стола гойяр) Ынха муңа пул диерлер. Кыят Кепбанич билен Хоҗаҗан
мениң ызыма дүшенинде бир йылдан Рокфеллер боля!
Шейда. Сиз нәме дийип пулы Пайтыкда гойяңыз?
Эҗеш (өй телефоның дүвмелерини басып отуршына). Ӛзлери йитирендирис ӛйдүп
горкандырлар…
Пайтык. Мениң отда янмаян сейфим бар. Сейфи барың кейпи бар! Хах-хах-ха!
Эҗеш. Алев. Аманат кассамы? Бикеҗан, салам! Сен бизиң артистимиз Пайтык
Перманичи танаямың?
Эҗеш телефоның сес гүйчлендириҗисини басяр, Пайтык яяплаяр.
Бикәниң сеси. Вай, Пайтык хусыды танамаян бармы? Ол яңыҗа маңа лак атып,
сүйшүринтгисинден үч мүң манат алып гитди.
Эҗеш. Саг бол, Бикеҗан!... Беглер, инди нәме диерсиңиз?
Хоҗа (зарындан найынҗар). Гелинлер, биз бәш гүн мундан озал Ашгабада гитдик.
Драматург Селим Хайдаров билен комедияның үстүнде ишледик…
Эҗеш. Комедия делҗемиди?
Шейда. Комедия оваданҗамыды?
Эҗеш. Комедия яшаҗыкмыды?
Шейда (әрине дызаяр). Ай, тентек, биз мундан он гүн ӛң гелдик!
Эҗеш (адамсына сүрүнйәр). Ай киши, биз гиден гүнүмиз эҗемизи еримизе уградып
ӛе гелдик! Болуң, бахана тапың, бахана!
Хоҗа. Биз еди гүн Селим Хайдаровичиң дачасында яшап, комедияны ишледик…
Кыят янтилинден җаң эдйәр, геплешик сес гүйчлендириҗи-де берилйәр.
Кыят. Салам. Селим Хайдаровичиң ӛйлерими?
19
Сес. Хава, салам…
Кыят. Селим Хайдарович билен гүрлешип болмазмыка?
Сес. Багышлаң, какам дӛредиҗилик сапарына гидипдир…
Кыят. Хачан гидипдир?
Сес. Мен дүйн Түркиеден гелдим. Какам ярым ярым ай мундан ӛң гидипдир
ӛйдйән…
Кыят. Эҗеңизем ӛйде ѐкмы?
Сес. Багышлаң ӛйде менден башга хич ким ѐк…
Телефон сөхбети тамамланяр.
Эҗеш. Ханы ишлән комедияңыз?
Кыят. Эҗешҗан, инди ӛзүң бахана тапышаймасаң, бизиң баханамыз гутарды…
Шейда Хоҗаның янына барып габыл телефоның дүвмесине басяр. Габыл
телефондан язгы сес яңланяр. Хоҗа өз сесини эшидип хайранлар галяр, горкяр.
Огулланың сеси. Гыйв, Хоҗа, сен ниреде?
Хоҗаның сеси. Хах-хах-ха. Ярым ай албассысындан, атайрысындан,
аждархасындан, арвахындан сыпан Хоҗа Хайыт нирде бор ӛйдйәң! Хоҗа Хайыт
учмахың хүйр-перилери билен дәли дүнйәниң дӛвраныны сүрйәр! Хах-хах-ха!
Огуллаң сеси. Вай, кантуш сен аялыңа абассы-арвах дийип дурмуң?! Вай, кантуш
сен горкман хакыкаты айдып дурмуң?! Ай, акмак, албассың курортдан ызына
гайдып гелипдир! Ӛйүңе гелдигиң Шейда шейтан саңа албассың кимдигини
гӛркезер!
Хоҗаның сеси. Шейда шейтана айт гелен ерине ѐк болсун, ѐгсам онуң депмели
ерине бир деперин вели эҗесиниң күлбесинден чыкар! Паты-путысыны
почтадан, талак хатыны электрон почтадан алар! Хах-хах-ха! Сен мениң
кейпиме кых берҗек болма, дул хатын!
Шейда янтили өчүрйәр.
Хоҗа (аңк). Вай, мен нәмелер самахыллап дурун?
Эҗеш Кыядың янына барып габыл телефоның дүвмесини басяр, телефондан өз
сесини танап Кыят хем аңк боляр.
Пайтыгың сеси. Башлык! Башлыкҗан! Бейик башлыкҗан, Эҗеш Амановна
курортдан ызына гайдып гелипдир! Дерхал, ганар-ганар бахана билен етип гел,
ѐгсам депәңде кыямат гопяр!
Кыядың сеси. Пайтык бег, о Эҗеш Амановна диййәниң ким? Шол мениң ӛйүмден
гирип чыкян леңкебутмы? Пайтык, Пайтыкҗан, Эҗеш диениң хелей эшикли
гарантгадыр! Хелей сыпатлы Эзрайылдыр! Хелей сыпатлы Хардеҗҗалдыр!
Акгаңлар бу махал эйҗеҗик-эйҗеҗик нәзенинлер билен айыш-эшретде җүмлеҗаханың хӛзүрини гӛрйәр. Хах-хах-ха! Сенем агзыңы ачып йӛрмән, Огулла
Оррыевнаны ал салып эйдип-бейдип ӛйленҗек бол!
Эҗеш. Кыят Кепбанович, телефонлары чалшанымызың себәбине инди
дүшүндиңми?
Хоҗа Шейданың алкымына баряр.
Хоҗа. Шейдам, мен ӛлерин, йитерин, эмма бейле сӛзлери айтмаян!
Шейда. Сес сениңкими?
Хоҗа. Сес мениңки, эмма бейле сӛзлери айтмага менде физики, анатомики,
физиологики, психологики укып ѐк!
20
Эҗеш (хешелле какып яңсылаяр). Хә, учмахда дәли дүнйәниң дӛвраныны сүрдүк
дийсене! Ёк бол ӛйден!
Хоҗа. Шейдаҗан, гӛтерил дийме! Хәзир… хәзир инфаркт болуп ӛлейин!... Паралич
болуп ӛлейин!... Җынлырап ӛлейин!
Эҗеш (Кыяда). Дерхал гӛтерил ӛйден! Паты-путың почта билен, талак хатың
электрон почта билен барар!
Гапы какыляр. Соңра гаты-гаты какыляр. Эҗеш гапа уграяр.
Шейда (юваш). Кыят Кепбанович, хәзир мен гӛзбагчы болуп, сизиң гӛзүңизи баглан
борун! Сизе дүрли совал берен борун, сизем бейик артистлигиңизи гӛркезип,
перишде ялы пәклигиңизи субут эдиң!
Кыят билен Хоҗаның йүзи ягтыляр.Эҗеш гелйәр.
Шейда. Эҗеш Амановна! Хәзир мен буларың гӛзүни баглайын, әхли эден пыссыпыҗурлыкларыны ӛзлерине айтдырып, соңра нетиҗә гелерис.
Эҗеш. Вай, сен гӛзем баглап билйәмиң?
Шейда. Дүнйәни баглап йӛрен Шейданың билмейән зады бормы? (Ол гөзбагчы
болуп, гөзбагчының херекетлерини эдип Кыядың гөзлерини баглаяр). Кыят
Кепбанович, сен илкинҗи гезек хачан ашык болдуң?
Кыят (артистлерче). Мен…мен он дӛрт яшымда Эҗегүле ашык болдум…
Шейда. Башга киме ашык болдуң?
Кыят. Башга… Башга хич киме!
Шейда. Иң соңкы гезек ким билен болдуң?
Кыят. Мундан… мундан он алты гүн озал Эҗеш билен!
Шейда (есер йылгырып). Перишде бол-а, перишде болмуш!
Эҗеш бирнеме ынҗаляр. Шейда Хоҗаның гөзлерини баглаяр.
Шейда. Кыят Кепбанич билен нирәк гитдиңиз?
Хоҗа. Ашгабада гитдик!
Шейда. Ашгабатда нәме ишледиңиз?
Хоҗа. Ашгабатда мыхманхана ерлешип, драматург билен комедияның үстүнде
ишледик.
Шейда. Башга нәме этдиңиз?
Хоҗа.Онсоң ене пйесаның үстүнде ишледик,ене,ене ишледик.
Шейда. Онсоң нәме этдиңиз?
Хоҗа. Онсоң Селим Хайдаровың дачасында пйесаның үстүнде ишледик…
Эҗеш (Хоҗа). Хачан гайдып гелдиңиз?
Хоҗа. Бай-бай хезил эдип йӛрмели комедия болды.
--------------Сахна ягтыляр. Кыят гам-гусса өврүлип, серимсаз дур. Эҗеш сахнада хер яна
йөрәп, найынҗар, зарын гүрлейәр.
Эҗеш. Кыят! Кыят! Мен йигрими йыллап, сениң адың билен, гурсагымда якан одуң
билен яшадым. Мен гыммат-гыммат гейимлери гейип, безенип-бесленен
болсам, диңе сениң гӛвнүңи авлаҗак болуп, гейиндим. Мен деликатес затлары
ийип-ичен болсам, диңе серви кадды-каматымың нәзиклигини, эйҗеҗиклигини
сейисләп, сениң ышкың алавлатҗак болдум. Мен гүнде нәче ѐла сува дүшүп,
21
мүшки-энвер сепинен болсам, диңе саңа кейпи-сапа берҗек болдум. Эй, Аллам,
мен ниҗе йыллап берхиз саклап, диңе саңа сӛвер яр болҗак болдум! Ынха,
сенем мениң ышкымың йүзүне уруп, ыхласымы, сӛйгими бир харам ганҗыга
чалышдың!
Кыят дызына чөкүп, оңа ялбарып башлаяр.
Кыят. Эҗеш! Эҗешим, галат, әхлиси галат! Сен маңа Худая ынанан ялы ынан!
Эҗеш голуны салгап уграяр. Ала шовхун болуп безенен, бесленен, гөзлери
гара әйнекли Биринҗи гелин гелйәр. Биринҗи гелин - Дөвлет. Ол Кыядың
дашында танс ойнап, айдым айдып башлаяр. Эҗеш аңк болуп ызына доланып,
ваканы сынлаяр.
Биринҗи гелин. Гара даглаң арсланы сен Кыятҗан! Гарлы дагың аждары сен
Кыятҗан! Шейк! Шейк! Шейк! Чекели кейп! кейп! кейп!
Биринҗи гелин Эҗеши гөрүп тисгинен боляр.
Биринҗи гелин. Вай, Кыятҗан, би арвах ялы кемпир ким?... Вай, би албассы ялы
кемпир сениң эҗеңми?
Эҗеш. Кыят, би мыррых ким?
Биринҗи гелин. Кыят, би албассы ким?
Эҗеш. Мен Кыядың аялы? А сен ким?
Биринҗи гелин (җакҗак гүлйәр). Вай-вай, ышарат, Кыят ялы герчегиң сең ялы
хелейи бормы?
Кыят (зордан саковлап). Ол мениң аялым, а сен ким?
Бирниҗи гелин. Вай, ханы сен «аялым рак болуп, үч йыллап ѐрган-дүшекли ятып,
ахыры ӛлүп башымдан совулды» диймәнмидиң? Вай, сен «мен саллах» дийип,
ант ичип, авы яламанмыдың?
Кыят. Аслында сен ким?
Биринҗи гелин. Вай, сен мени танаңокмы? Ярым айлап ӛйүмде сермес болуп
айыш-эшрет чекениңде, мен сениң сӛвер ярыңдым, инди бир шум кемпирден
горкыңа мени танамадык болуп дурмуң? (Эҗеше голайлаяр) Я харам хелей, сен
мениң Кыядымы җадылап, догалайдыңмы?!... Кыятҗан, мениң сӛвер ярымдыр!
Кыят. Оварра бол, масгара! Мен сен ялы ахлаксызы танамок!
Биринҗи гелин. Хах-хах-ха! Кыят Кепбан, сен маймын ялы Хоҗа кантушың билен
мениң байлыгымы совурып, мейлис гураныңда мен сӛвер ярыңдымда, инди
мени танамаян болямың?... Сен мени самсык хесиплеме, сен мениң билен
нәхили айыш-эшрет эден болсаң, барыны видео яздырдым… Ынха, мен олары
башлыгыңа иберерин, хәкиме иберерин! Мен сени агаларыма айдарын!
Огулла (келлесини тутуп). Охо-хо-хов, перишде диййәнимиз писсиман болуп чыкдов!
Биринҗи гелин. Ол тасанып гидйәр. Эҗеш сүем бармагыны узадып, шейле
бир җынссыз гыгыряр, зарбына чыралар өчүп, сахнада ер титрейәр.
Аванссена
Сахнаның өңүнден биринҗи гелин йылгырып гелйәр. Гаршысындан чыкан
Пайтык гелни гөрүп йыгыряр.
Пайтык. Аршдан гелен ак гелин, салам!...
Биринҗи гелин. Салам!
22
Пайтык. Асманың ак мелеги, сизе җанпена герек дәлми?
Биринҗи гелин (элҗирәп). Хи-и!
Пайтык. Сизе Җопбан бай ялы бай гул герек дәлми?...
Биринҗи гелин (элҗирәп). Хи-и!
Пайтык. Сизе машыны билен гуллук этҗек шопур дагам герек дәлми?!
Биринҗи гелин (элҗирәп). Хи-и!
Пайтык. Ай, нәзенин гелин, әйнеҗигиңизи айырайың-да!
Биринҗи гелин (элҗирәп). Хи-и! Әйнегими айырсам ашык борсыңыз.
Пайтык. Вай, эйҗеҗик җүйҗеҗик, мен эййәм ашык болдум…
Биринҗи гелин. Вай, гӛрениңизе ашык бор ялы сиз нәме артистми?
Пайтык. Ёк-эй, Худай сакласын! Хей менем артист борунмы? Нашыҗа гелин,
вәшиҗе гелин, сүйҗүҗе гелин, (якынына барып гулагына пышырдаяр) мен
шәхерде белли бай! Мен велаяды баглан тамада!
Олар гечип гидйәрлер.
Ол гүлүп, аглап башлаяр, Шейда голуны силкәп гидйәр. Гапыдан гөзи
әйнекли соңкы модада гейнен икинҗи гелин нәзу-керешме билен сүйнүп-саркып,
салланып гелйәр. Икинҗи гелин - Гаммар. Ол Хоҗаны гуҗаклаяр.
Икинҗи гелин. Вай, башымың гӛвхер җыгасы, ким сени ӛлдүрди!
Хоҗа (җынссыз гыгыряр). Шейда! Шейдаҗан, халас эйле!
Икнҗи гелин. Хош эзизим, мен сени кимден халас эдейин?
Хоҗа (багыряр). Дат! Дат, Шейдам дадыма етиш!
Икинҗи гелин. Горкма. Горкма, Хоҗаҗан, ынха, мен дадыңа етишдим!
Гыкылыга Шейда гелйәр, ол аңк болуп сынлаяр.
Хоҗа. Шейда халас эйле!
Шейда. Ол албассы ким?
Икинҗи гелин. Хоҗаҗан, ол албассы ким?
Шейда. Мен Хоҗаның аялы, йӛне сен ким?
Икинҗи гелин. Вай, Хоҗаҗан, ханы сен «маймын ялы гарры хелейимиң сыртына
депип ковдум!» диймәнмидиң?... Вай, ярым айлап мениң билен дӛвран сүреңде
мен саллах диймәнмидиң?
Хоҗа. Вай, мен дәлирәпдирин-эй! Ай Эзрайылҗан, аклымы алаңдан аманадымы
алавер-эй!
Икинҗи гелин. Ах, бивепа азгын! Сен бейдип шеррайлык эдип менден сыпармың!
Шейда дессине шелайынсырап шейтанлыга башлаяр.
Шейда. Вай-вай, мениң гүним гелипдир-ә! Вай, гүнүҗаным гелипдир-ә!... Ай, харам
Хоҗа сениң оваданҗа ойнашың бар экен-ә! Нәме дийип шумада менден букуп
гездиң?
Хоҗа (аңаляр). О мениң ойнашым дәл.
Шейда. Догруданам, ойнаш диер ялы дәл, оваданҗа гелин экен!.. Овадан гелин,
Хоҗаҗан мениң сыртыма депип ковды бил! Хоҗаҗан мен буҗагаш перини саңа
той эдип алып берйән!
Хоҗа. Мен би айырханы танамасам нәме, Шейда!
Икинҗи гелин. Мен энтек саңа ӛзүми танадарын!
Хоҗа (аглаяр). Вай, Аллаҗан, ӛз берен җаныңы ӛзүң алавер-эй!
23
Икинҗи гелин, түйкүрен болуп гидйәр, Шейда-да зала йылгырып, онуң
херекетини гайталаяр. Хоҗа аглаяр…
Единҗи гөрнүш.
Дөвлет, Узук, Керешме, Гаммар чайлап отыр. Гөчгүнли романтики танс
эдип Пайтык гелйәр.
Пайтык (олара үнс бермән). Бас гадам дидәм үстүне-хей, дар басан аяҗыкларыңдан,
сейли сейрана чыкаңда гар басан аяҗыкларыңдан, чӛп басан, чӛр басан
аяҗыкларыңдан!... Огулбег-эй, Огулбег-эй…
Дөвлет. Оххо, Пайтык дәде, саңа нә дӛв чалды?
Пайтык. Акгаңлары ышк ели чалды! Аршы аглаң Хумай гушы дӛвлетли башыма
саясына салып, багт маңа йылгырып бакды, ышк маңа йылгырып бакды!
Дөвлет. Оххо, Пайтык дәдем ӛлмеен учмаха гирипдир-дә!
Гаммар. Ол Огулбег диййәниң оваданҗамы?
Пайтык. Увввв!
Гаммар. Яшаҗыкмы?
Пайтык. Буввв!
Дөвлет. Җенап Пайтык Патарракыев, онда сениң ишиң гайдыпдыр! Оваданҗа,
яшаҗык гелин битини ийме хусыды, варагы чыкан гаррыны сӛерми?!
Пайтык. Ол эййәм сӛйди. Мен ол нәзенине ширин җанымы, ханы-манымы, кӛшк
ялы җайымы, аманат кассамың депдерчесини багш эйледим.!
Дөвлет. Оххо! Пайтыгың җанын алмага, яр гырмызы гейнәйипдир, кӛшк ялы җайың
алмага яр гырмызы гейнәйипдир!
Пайтык. Айлан-эй, дәли дүнйә, долан-эй дәли дүнйә! Дәли дӛвран Пайтык Пермана
дӛнйә! Ай, җиҗуш, сиз акгаңлардан сӛйүшмәни ӛврениң!
Гидйәр. Дөвлет, Гаммар дагы хахалайлашып гүлүшйәр. Учганаклап Огулла
етип гелйәр. Ол ашакы сөзлери айдып сахнада гайып йөр.
Огулла. Хай, сүссек дийсе, мейит дийсе! Бир яш йигит маңа еди ѐлуң үстүнде лак
атып гӛзүни гыпяр-а!
Дөвлет. Еңңеҗан, о йигит гӛрмегей экенми?
Огулла өзи билмезден баш атяр.
Узук. О йигит новҗуван экенми?
Огулла өзи билмезден баш атяр.
Дөвлет (гапҗыгыны чыкарып пул узадяр). Огулла Оррыевна, ал бушлугыңы!
Огулла. О нәмәниң бушлугы?
Дөвлет. Сен ышка саташыпсың!
Огулла. Вай, мен о сүссек маңа гӛз гыпды дийип гахардан яңа ярылҗак болуп
дурун!
Дөвлет. Еңңеҗан, сен аршың-күрсүң арасында гайып-гайып учуп йӛрсиң!
Огулла. Харам ӛлмүш, яңадан бир душсун, мен оңа нәхили гӛз гыпмалыдыгыны
ӛвредерин!
Гаммар. Хә, гӛз гыпманы оңармадымы?
Огулла (силкинип өзүни дүрсейәр). Вай-вай, сиз дүнйеден бихабар нәдип
отырсыңыз?
Узук. Ене нәм болупдыр?
Огулла. Вай, Кыят Кепбаничиң багты ятыпдыр! Хоҗа кантушы Худай тутупдыр!
24
Дөвлет. Вәх, биз олары яңыҗа ярашдырып гайтмадыкмы?
Огулла. Яңыҗа ярашдырып гайтдык, йӛне биз гайдан бадымыза… Кыят
Кепбаничиң немеси гелипдир…
Гаммар. Нәмеси гелипдир?
Огулла. Немеси диемде дүшүнәйиң-дә… Немеси-дә… немеси…
Дөвлет (аамсырап). Нәмеси?
Огулла. Аялындан башга аялы…
Дөвлет. Ойнашымы? (Огулла баш атяр) Ох-хох-хо, асыл онуң ойнашам бармы?
Асыл Кыят Кепбанич ойнашлы ограш экен-ә!
Огулла вахахайлап гүлүп башлаяр.
Огулла. Вай, гүлүбериң ахыры! Шады-хоррам болуп гүлсеңизләң…
Дөвлет. Гүлмеси бизден, йӛне нәмә гүлели?
Огулла. Хоҗа кантуш яңыҗа аялы билен ярашып, хыммылдашып отырка,
далмынып немеси гелипдир…
Гаммар. Нәмеси гелипдир?
Огулла. Кыят Кепбаничиңки ялы немеси-дә…
Дөвлет, Гаммар, Узук, Керешме Огулланың гүлкүсине гошуляр. Шовхунлы
гүлки.