Halal hazyna - 3

чыныны этсе атасы» диен накылы эшден дәлдирлер! Йӛр олара
«Гарры ойнаса гай тутузяндыгыны» гӛркезейли! Дәлилериңе
33
«ынха, иномарка, кейп эдип миниң» дийсең-де машының
голайындан бармаз ялы эдип берейин!
Икиси гидйәр, Байҗа серимсал болуп эҗесине бакяр.
Байҗа. Эй-хо, какам, мундан башга нәхили гай турузҗакка?
Гырнак. (җакҗак гүлйәр). Инди гарашмаян ериңизден Хаҗы
Хоррамың турузҗак апы-тупанына бакың!
Җакҗаклаяр, чыра сӛнйәр.
***
Гырнак өй ишине гүмра. Сагдан Шаҗа, солдан Бегҗе гелйәр.
Олар высала етипдир, кейплери көк ашыклар.
Бегҗе. (элини агзына тутуп). Эхе-хе-хей, дүнйә, сен мениңки!
Мениң Гӛвхершамчырагың мениңки!
Шаҗа. Пәхей-хей, хоррам оглы! Оныңданам бир әхехей
бормы?! Муңа гара! (элини агзына тутуп). эхехе-хе-хейййй!
Җүмле-җахан мениңки! Шелайынҗан мениңки!
Эли кагызлы Байҗа гелип олары сынлаяр.
Бегҗе. Бех-хә! Догрудан-да, сениң эхехейиң эхехейан экен!
(элини агзына тутуп). Э-э-хе-хе-хе-хеййййй! Гӛвхерҗан меңки!
Байҗа оларың янына баряр, башыны яйкаяр, юваш
гүрлешйәрлер.
Байҗа. Пахай, гоңурсы гуллар! Ики саны кел гырнагың
гӛвнүни авлап, дүнйәни аландырыс ӛйдәңизми?! Биз энтек Хаҗы
Хоррамың генҗи-хазынасыны апармалы!
Бегҗе. Гӛвхерҗан барка генҗи-хазынаны башыма япайынмы?
Эҗеэан, инди нәмә аңалып дурсуң, етевери Хаҗар эҗемҗанлара!
Гвхерҗан кеҗебә минип гарашыпҗык отыр!
Шаҗа. Ёк, эҗеҗан, Шелайынлара гидевери! Нуммаь какам
билен Гыммат эҗем паяндаз язып, гудам гелйәр дийип ѐлуңа
гарапҗык отыр!
Бегҗе. Ёк, илки Хаҗар эҗемлере гидерсиң!
Байҗа. Эҗем Хаҗара җаң этсе-де Гӛвхери кӛшки-сарайы билен
гетирип гидйәр! (эҗесине кагызы берйәр). Ынха, гызлаң исписеги,
халаныңка барыбер эҗеҗан! Ёк, алып гач дийсеңем баш үстүне.
Инамарканың ачарыны окла!
34
Шаҗа. Эҗеҗан, хоррам огуллары бир айың ичинде ӛйленйәр!
Хах-хах-ха! Үч тәзе гелни, ү янгын-ялыны, үч апы-тупаны буҗагаз
түнегиңде оңушдырҗак болуп гӛр инди!
Бегҗе. Эҗеҗан, хоррам огуллары операсияның биринҗи
бӛлегини тамамлады!
Байҗа. Эҗеҗан, арман-дагарман, гысыклык эдип әхли
байлыгыңы алдырян болдуңыз-да!
Шаҗа. Эҗеҗан, какам билен Гаррылар ӛйүне арзаҗык ташлап
гайдайың! Хах-хах-ха!
Үчүси. Биз бай! Биз депсең депренмез бай! Хаҗы Хоррамың
байлыгы - бизиң байлыгымыз!
Гырнак. Тоба! Тоба! Яш огланлар ӛйленҗек дийип дызап
дурармы? Утанманы, уялманы билмезмисиңиз?
Шаҗа. Охох, доганлар, гелиң утанайлың! (утанан болярлар).
Гырнак бипарх ӛз иши билен гүмра, огланлары билен иши
ѐк.
Шаҗа. Эҗе, саңа нәм боляр?
Бегҗе. Эҗеҗан, какамыз нирде?
Гырнак. (хашлан боляр). Марыдан бир бай тәҗир гелипдир.
Какаңыз гоюнлары, сыгырлары, гушлары сатҗак болуп йӛр.
Үчүси. Нә-ме? Маллары сатҗак болуп йӛр? (олар өр-гөкден
гелйәр).
Гырнак. Ховва, маллары сатҗак болуп йӛр.
Шаҗа. Йылда дүнйәниң байлыгыны гетрип дуран маллары
сатып какамызың аклы ниреде?
Гырнак. (ичякгыч). Вай, какаңыз пахыр гоюнлары Муса
пыгамбере, сыгырлары Зеңңи баба, гушлары Чоммалтма баба
бакдырсыңмы?... Шаҗа, багы гойны сой!.. Хәзир молла билен
аксагаллар гелйәр. Олар Хаҗы Хоррамың байлыгыны терекә
салҗаклар!
Байҗа. Эҗе, сен нәмелер самрап дурсуң? Ханы какам?
Гырнак. Какаңыз башлыгың янына гитди, кәренде еримизи
ызына табшырмага!
Байҗа. Эҗе, сиз дәлиледиңизми? Хей ганар-ганар пул гетрип
дуран ерем ызына табшырып бормы?
Гырнак. Вай, кәренде еримизи гелип Бабадайхан эксинми?
Сизе герекмеҗек мал, ер, байлык бизиң нәмәмизе деркар! Бизе
инди пенсиямызам боляр!
35
Шаҗа. Йылың йылы дүнйәниң гирдеҗисни гетирип дуран
маллары сатып какам ене пролетарият болҗакмышмы?
Бегҗе. Йылың йылы дүнйәниң гирдеҗисини гетирип дуран ери
табшырып - какам бии пролетаият этҗекмишми?
Гырнак. Огулларым, порс атып иномарка миниң-дә! Хаҗы
Хоррамың газананыны совруң-да!
Байҗа. Биз оюн этдиг-ов, дегишҗек болдуг-ов, эҗе!
Гырнак. (ичякгыч) Итиң ойнам, болса, гӛләниң чыны!
Шаҗа. Эй, какамыз гүмбашдыр! Еримизи ызына табшырманка
етдик!
Бегҗе. Байҗа, җигулини отла!
Байҗа. Ылгашып гитсек җигулиден чалт барарыс.
Үчүси атылып, алҗыроап эңйәрлер. Байҗа ызына доланяр.
Байҗа. Эҗе, малларам сатаймаң, молланам гетирәймәң! Мунча
байлыгың башыны бозуп акмакмы сиз!
Атылып гидйәр, Гырнак йылгырып ызларындан гараяр.
Гырнак. Хах-хах-ха1 Хоррам огуллары какасының байлыгыны
терекә салҗакмыш! Хоррам огуллары эҗеси-какасыны Гаррылар
ӛйүне гачырҗакмыш! Акмаҗыклар, Хаҗы Хоррам сизи Хаҗы
Хоррам эдип ташлаймаярмы?
Чыра сөнйәр.
СЕКИЗИНҖИ ГӚРНҮШ
Башлыгың кабинетинде Хаҗы Хоррам, Ата Хайыт чай
башында башлык билен гүрлешип отыр.
Хаҗы Хоррам. Иним, Мерданҗан, шасуварлылар саңа
халасгәр хӛкмүнде середйәр! Сен иши догры хем такык ѐла гойсаң,
дайхан гудрат гӛркезер! Аҗайып заманда яшаяс, хер кимиң кәренде
ери ӛз ери! «Гайрат эдип ишләвериң!» диймегиң хаҗаты ѐк!
Дайханлары техника, дӛкүн, тохум, сув билен үпҗүн этсең - халк
ӛлерини-галарыны билмән ишлейәр!
Аннаҗалай. Башлык салавмалейким. Маңа ӛңки ерими
гайтарып бериң!
Башлык. Анна, сен мундан еди йыл озал ериңи ташлап
гидипсиң. Ериңи гамыш-гаҗар басыпдыр. Дайхан бирлешигиниң
ѐлбашчыларам сениң ериңи Хаҗы ага билен Ата ага пайлап
берипдир. Сениң ериң ѐк!
Анна. Онда башлык маңа ер бер!
36
Башлык. Анна, сен ер экҗек адама меңземейәң. Биз ер берсек,
ене ташлап гитсең нәдели!
Анна. Башлык, мен ерден айрылып ериң нәмедигине
дүшүндим. Маңа яңадан ер бер, мен Хаҗы Хоррам ялы дайхан
болуп билмесем Җалай адымы айрарын.
Башлык. Яшулылар, муны сынап гӛрәйсек нәдер?
Хаҗы Хоррам. Бер башлык! Герегиң ер болсун, Анна.
Огуллары ылгашлап гелйәр, олар какасы ер берип дурандыр
өйдүп алҗыраярлар.
Шаҗа. Кака, сениң келләң ниреде? Нәме бизе сала салман
кәренде ери табшыряң?
Бегҗе. Халта-халта пул гетирип дуран ери хей табшырып
бормы?
Байҗа. Кака, ол диңе сениң ериң дәл, бизиңем еримиз!
Башлыгам, бейлекилерем аңалып галяр.
Шаҗа. Кака, малларам сатмарсың, ерем бермерсиң!
Хаҗы Хоррам. Вей дек дүйн «ериңи Бабадайхан эксин,
малыңы Муса пир баксын, Зеңңи баба баксын!» дийип дуран
кимди?
Үчүси. Биз оюн этдиг-ов, кака!
Шаҗа. Кака, малам бизиңки, ерем бизиңки, ӛзүмиз экерисем,
бакарысам!
Хаҗы Хоррам. Сиз ер экҗекми?
Шаҗа. Биз ер экҗек! Биз мал бакҗак! Биз зәхмет чекҗек!
Хаҗы Хоррам. Огулларым, зәхмети чекен чексин! Мен сизе
диен иномаркаңызы алып берйән, әхли байлыгымы, генҗихазынамы пайлап берйән! Машын минип порс атың!
Шаҗа. Кака, Какаҗан! Бизе машын герек дәл! Байлыгың
башыны бозма!
Байҗа. Мердан Мухаммедович, бизиң кәренде еримизи алмаң,
биз хакыкы дайханлыгымызы гӛркезерис!
Башлык. Огланлар! Огланлар, хей ерҗанлы Хаҗы ага кәренде
ерини ызына табшырмы? Ол ызына табшырҗак болаянда, Хаҗы
аганың ерини алып бормы? Ер сизиңки, экиң, хасыл алың, бай
болуң! (огланлар хашлашярлар). Адамлар, мен нәхили аҗайып
дӛврүң башлыгы болдум! Гӛрдүң-ха, адамлар ер экҗек, бизе кӛп ер
бер дийип дызашып дурлар! Герегиңиз ер болсун! Дүнйә ер болуп
ятыр.
Сеслер. Яшшша башлык!
37
Башлык. Адамлар, бай, кувватлы дӛвлетимиз бар! Тутуш
дӛвлетимиз галкынып гудрат гӛркезйән чагы Шасувар обасыны
шан-шҗхратлы дайхан бирлешигине ӛвүрмек биз билен! Ери ер
эдйән дайхан! Дайханы дайхан эдйән техника! Хорматлы
Президентимиз
Гурбангулы
Бердимухамедовың
кувватлы
техникалары алып дуран чагында, ӛзгерип, ӛсүп, бейик
галкынышлары амала ашырып билмесек бизиң дайхан
болмадыгымыз!
Гӛчгүнли саз. Башлык гүрлейәр, адамлар эл чарпышярлар…
Ойна гатнашан
гахрыманлар орта чыкып хошлашык
башлаҗак чагы сагдан алакчап Шаҗа чопан гелйәр, элинде
чопан таягы.
Шаҗа. Сакланың, сакланың-эй, мен бир ӛйленип етишейин-эй!
Солдан эгни чопан таяклы Бегҗе ылгап гелйәр.
Бегҗе. Сакланың-эй, энтек менем ӛйленемок-эй!
Хаҗы Хоррам. Хов, халайык, ики оглумы ӛерип уллакан той
тутян!
Шаҗаның янында Шелайын, Бегҗәниң янында Гөвхер.
Гырнак. Хусыт дийилсе хусыдов сен, огулларымың херсине
бир улы той тутарыс. Ики саны улы той!
Байҗа. Хай, миллет, тоя гелиң-ховвв!
Гахрыманлар
гол
тутушып
томашачылар
билен
хошлашярлар.
Перде япыляр.
38