Latin

Halal hazyna - 2

Total number of words is 3765
Total number of unique words is 1914
2.8 of words are in the 2000 most common words
7.5 of words are in the 5000 most common words
11.9 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
Шириншекер. Шаҗа мени гӛренден (Шаҗаны өзүне өвүрйәр).
айдыма зовладыберер!
Шаҗа. (зала) Екеҗе гызың дырнаҗыгына зардым, бол бол,
Шаҗа гул, тутуш харемханалы болдуң!
Шаҗа айдым айдып танс эдйәр.
Бириң айым, бириң гүнүм,
Бириң ләләм, бириң гүлүм,
Шаҗа чопан багтың чүвмүш,
Гелди гүнүң, гелди гүнүң!
Бир янымда Айҗемалҗан,
Бир янымда Шириншекер,
Бири маңа гӛз гүлдүрсе,
Бири галам гашын какар!
17
Шаҗа энтек гӛрүлмедик танс ойнаяр, гызларам оңа гошуляр.
Шаҗа. (Айҗемала) Мисс Шасувар, (Шириншекере) мисс
Шасувар!
Шаҗа сувар ышка сувсар,
Хасса! Хасса! Хасса яр!
Болдум гызлаң ышкында Дүнйә белли мас-гара-баз!
Мас-га-ра-ба-а-а-азззз!
Айҗемал. Шаҗа, сен бизиң хайсымыза ашык?
Шаҗы. Гызлар, гызлар, вай мен сизиң икиңизе-де ашык!
Шириншекер. Ёк, бирден биримизи сайла!
Шаҗа. (айдыма зовладяр). Татарда Зӛхреҗан, Багдатда Махым,
Саңа гӛвүн берсем онда яр аглар.
Шириншекер, сен бир асманда айым,
Саңа гӛвүн берсем Айҗема-ллл аглар!
Шириншекер. Онда икимизем сени терк эдерис! Бол халаныңы
сайла!
Шаҗа. (Айҗемала бармак узадяр). Мен сени сайлаян! (дессине
Шириншекере дөнйәр). Сен диеним сен боляң! (Шириншекере
бармак узадяр). Сен диеним сен, сен диеним сен, гошмак мен,
деңдир - мен ышк - дүнйәсиниң солтаны!
Айҗемал. Ёк, сен я Шириншекер дий, я Айҗемал.
Шаҗа. Шириншекерайҗемал! Айҗемалшириншекер!
Шириншекер. Сен я мени, я Айҗемалы сайла, ѐгсам…
гидйәс…
Шаҗа. (ходанбәрси боляр). Онда гызлар эйләк йӛрәң! (гызлар
йөрейәр). Эйләк диеним бейләк! (терси гөркезйәр). Бейләк диеним
эйләк!.. Ёк гызлар, болмаяр! Мен сени гоюп сени сайласам дүндүк
борун, эгер сени гоюп сени сайласам дүррек борун! Говусы гызлар,
ӛзүңиз мени сайлайың! Мен ортада гӛзлерими юмуп дурян, хайсың
халысалла сӛййән болсаң, додаҗыгыңызы мӛхүр эдип яңагыма
басайың!
Айҗемал. Ынха, мен халысалла сӛййән! (саг яңагына чаляр).
Шириншекер. Ынха саңа мӛхүр! (сол яңагына чаляр).
Айҗемал. Индем йүз сегсен градус ӛврүл-де Шелайынҗаның
янына бегом марш! Эгер, Шелайынам сӛйгиңи рет этсе…
18
Шириншекер. Гаплаңгырдан, улы Үңүзден бәрде дуруҗы
болайма!
Шаҗа. (өр-гөкден гелйәр). Вәх, би нә гызлар?!
Икиси биле. Акмак, сени Шелайын сӛййәр!
Шаҗа. (самсыклыга салып). Шелайын сӛйсе Шелайыны
сӛйәймейәсми? Чау, гудбай гызлар!
*
*
*
Гүлүп гидйәр, гызлар гүлүшйәр, чыра сөнйәр.
Гамгын сөйги сазы. Шелайын гама батып отыр. Чопанлыга
салып Шаҗа гелйәр.
Шаҗа. Шелайын! Ше-ла-йын! Мен сениң ышкыңда Огуз
ханың мӛҗеги ялы гызыл от, гӛк-ялын янып йӛрендирин! Мен
сениң ышкыңда Мерапи вулканы ялы агзымдан аташ чабрадып
йӛрендирин! (янына баряр). Эгер мени сӛймесең, ах уруп агзымдан
аташ сачып Нуммат какамың план җайыны якып-яндырып
гойбәрин! (дикан бакяр. Шелайын илки саг, соңра сол яңагына
елмейәр). Бәх, элҗагазыңдан айланайын, бу яңагыма-да ур,
кемсинмез ялы.
Шелайын. Яңкыҗа сӛзлериңи хәли киме айтдың?
Шаҗа. (гүлйәр). Хә, йүреҗигиң гыйым-гыйым болайдымы?
Ички җайда гизленип ийип дуран доңдурмаң зәхере дӛнәйдими?
Шелайын. (дергазап). Асыл сен мениң ички җайдадыгымы
билип, дызыңа чӛкүп ышкы сӛзлери Гӛвхере айтдыңмы?
Шаҗа. Хавва, мен Гӛвхер гызың гашында дызыма чӛкүп,
Гӛвхер гыза бакып Шелайынҗана ышкы сӛзлерими айтдым!
Шелайын. Онсоң нәме этдиң?
Шаҗа. Онсоң Гӛвхер мени ойнап, Айҗемалың янына ѐллады.
Айҗемал билен Шириншекерем кейп эдип ойнап-ойнап сениң
яныңа ѐлладылар! Бай-бай гызлар мени хезил эдип ойнадылар-ов!
Шелайын. Себәби сен ойнатгы!
Шаҗа. Шелайын, гызлар ойнаса шейле бир хезил болян экен!
Кичиҗик чаганы кишшик-кишшик кишшикләп гӛге зыңып-гапып
ойнайшың ялы, бай-бай йүреҗигим гӛнендов!
Шелайын. Ёк, бол самсык, ойнатгы!
Шаҗа. Гойсана Шелайын, мен гызлар билен ствжировка
гечдим. Мен гызлар билен репетиция этдим! Мундан буяна саңа
19
лак атышыма-да, сӛйги сӛзлерини айдышым-да дүйбүнден башгача
бор! Йүзүм болса йыртылды, йыгралыгым болса гүмүни чекди!
Шелайын. Ханы инди ӛзүңем гүмүңи чек!
Шаҗа. Хош Шелайын, хош! Эртир ене җораң билен ойнарын
дийсең ойналмага йүз пресент тайяр мен!
Шелайын. Гүмүңи чек, чопан дийсе!
Шаҗа. (харбыларча честь берйәр). Есть, ынха гүмүни чекйән
Шеллишәм! Гидйәр, Шелайын ызындан гарап галяр. Чыра сӛнйәр.
ДӚРДҮНҖИ ГӚРНҮШ
Хаҗы Хоррамың өйи. Гырнак тәзеҗе гымматбаха көйнек
гейипдир, ол гыммат гейимде өзүни оңайсыз дуйяр. Олар
трюмоның өңүне гелйәр.
Хаҗар. Гӛвхерҗан-да, иши-пишеси эҗесини безәп-беслек! Мен
ѐккам алыпдыр сатыҗы хелейлерден. Несибеси ѐкдур-да, маңа улы
болды. Анха, саңа вели шаплашып дур. Пах-пах, товланып дуран
гелин болайдың асыл!
Гырнак. (көйнеги гаты). Вай, булар ялы гымматбаха кӛйнеги
товланып дуран геинкәм гейдимми мен?! Җайтылдап дуран
гайтарма болсаң кӛйнек кӛйнекҗан экен!
Хаҗар. Вай, җайтылдап дуран гелинлең сенден нәмеси
артыкмыш! Я улы бай болуп ики миллионлык кӛйнегем ӛзүне рова
гӛренокмы?
Гырнак. Хаҗар… Хаҗар гиҗе-гүндиз газанч дийип серменип,
адамдыгымы унудыпдырын мен! Сенем маңа гайтарманың
кӛйнегини гейдирҗек! Йӛр, чыкареверийин, йүреҗигими эзип,
җанымы алып баряр!
Хаҗар. Хә, Хоррам пулуны бермез ӛйдйәмиң?
Гырнак. Бермез!
Хаҗар. Шейдип ялбырага-да ӛңүнден чык, ол-а пулмуш,
җаныны бермейәми Хоррам! Хоррам пулуна гысылса, Хаҗардан
саңа совгат болсун!.. Вай, такы-такылап… гидейин-эй, хамырым
аҗанжыр, соң душарыс
Хаҗар гидйәр, Гырнак айнаның өңүне барып өзүне серенҗам
берйәр. Ол Хаҗы Хоррамың гелйәнини билип, хиңленип танс
эден боляр. Хоррам аңалып галяр.
Хаҗы Хоррам. Охо-хо-хо! Гырнак бай, сен нәдип йӛрсиң?
Гырнак. (нәз-керешме билен). А сен сынла!
20
Хаҗы Хоррам. Баяберсек, пулланыберсек дәлирәрсиң-ә
ӛйдйәдим, йӛне сен чакымда ир башлаяның ялы-ла?
Гырнак. Байлык!... Пул!... Хей пулдан гайры зады гӛрмезмиң
сен?
Гырнак җилве ташлап, сүйнүп-саркып ики яна овсунып
йөрейәр.
Хаҗы Хоррам. Хай-ха, асыл сен хесерләп йӛрениң ялы-ла?
Гырнак. Ӛтен агшам дүйш гӛрүпдирин…
Хаҗы Хоррам. Пыгамберлер ѐргуды болсун! Ханы, дүйшүңде
нәмеҗик гӛрдүң?
Гырнак. Дүйшүмде ӛзүми гӛрүпдирин… Асыл мен (якынына
барып чавуш чакяр). хелей экеним-ә?
Хаҗы Хоррам. (мөлерйәр, аңк). Вәх, сен ӛзүңи кимдир ӛйдүп
йӛрдүң?
Гырнак. (кесгин). Мен ӛзүми азала гошулан ябыдыр ӛйдүп
йӛрдүм… Җыкыра гошулан дүедир ӛйдүп йӛрдүм… Хармана
гошулан эшекдир ӛйдүп йӛрдүм…
Хаҗы Хоррам. (ичгин сынлаяр). Гырнак бай, Гырнак бай, сени
дүйшүң алдапдыр! (Гырнак өр-гөкден гелйәр). Сен-ә бир товланып
дуран гелин экениң!
Олар бири-бирини сынлаяр, Байҗаның сеси, ӛзи гелйәр.
Байҗа. Э-җа, мен аҗыкдым!
Гырнак дессине өзүни эле аляр.
Гырнак. Геч оглум, нахар салып берейин.
Хаҗы Хоррам. Пәхей, кӛпей оглуның аҗыкян вагтына
бакың-а! Кичгинтай Хоррамың аҗыгып йӛрен гүнүне бакың-а! Бар
дессине машыны бензинден дойруп гел!
Байҗа. (мөлерип геңлейәр). Кака, машын алып бердиңмәй,
бензинден дойрар ялы?
Хаҗы Хоррам. Гапыдакы кесерип дуран Җигулы нәме?
Байҗа. Кака, сыгыр бакайын, гоюн бакайын, доңуз бакайын,
йӛ-не… Җигулә бир мүн дийме!
Гырнак. Вай, нерессәм чӛрегини бир ийсин-дә!
Хаҗы Хоррам. Җигулә мүнмәге утансаң… ителәп әкитде
бензин гуюп гел! Чӛреги соң иерсиң!
Байҗа ѐкуш гӛре-де гидйәр.
Хаҗы Хоррам. Сени дүйшүң алдапдыр Гырнакбикәм! Асыл
сен җайтылдап дуран гайтарма экениң-ә!
Байҗа. (келлесини узадяр). Кака, бензин пул бер-дә!
21
Хаҗы Хоррам. Сандыкда гапҗыгым ятандыр, ӛзүң алай!
Байҗа гидйәр, Хоррам гөзлерини чархлап Гырнага тарап
овсуняр. Байҗа гелйәр.
Байҗа. Нәче алайын кака?
Хаҗы Хоррам. (гыгыряр). Гапҗыгы билен гӛтер, Хоррам оглы!
Сандыгы билен гӛтер, кӛпей оглы!
Байҗа. (хайран). Бех, кака, сениңем элиңи ачҗак гүнүң бар
экен-ов! (гидйәр).
Хаҗы Хоррам. (аялына дикан бакып уграяр). Асыл сен перизат
экениң-ә!
Гырнак. Вай, вай, оварра бол-а! Мен саңа кӛйнегими гӛркезҗек…
Хаҗы Хоррам. Ёк эдәй кӛйнегиңи…
Хаҗы Хоррам аялына топуляр. Гырнак «җәхеннем бол» дийип
гачяр, гачмалы ерине…
ИКИНҖИ ПЕРДЕ
Хаҗы Хоррамың өйи. Доганларың иши шовланок, оларың
лапы кеч.
Шаҗа. Боланок! Боланок! Шелайынҗан Учмахың ак гушы! Ол
мениң окум етерден ѐкарда учяр.
Байҗа. Хава-да, сениң ялы налаҗедейине Гулбурының Камаз
гызам кӛп!
Шаҗа. (гүлйәр). Пирим-пыррылдак гуран болуп яглыҗа
шарпыгам ийдим! Элҗагазындан айланайын-эй!
Байҗа. (от алып башлаяр). Ай, акмак, вай акмак! «Гызың
урдугы Худайың бердиги!» дийип сениң сырных атаң Хаҗы
Хоррам айдыпмы? Хей, Шелайын сени сӛймейән болса шарпык
чалардымы? Сӛймейән болса саңа назар салардымы? (икисине-де
йүзленйәр). Агалар, җан агалар, (айна элтйәр). Сиз ӛзүңизиң каддыкаматыңыза, гӛрки-гӛрмегиңизе бакың! Сизиң ялы гӛрмегей;
чырпынып дуран гуҗурлы чопан барка, гызлар чӛпеҗанбитди
дипломлыны сӛерми? Вах, арман, сизиң суссуңыз пес! Мениң
айданымы эдиң-де, гызларың янына гӛк ялы гүмүрдәп барың! Дәли
деря ялы луммурдап сӛйүң! Шелайын-да, Гӛвхер гыз-да сизиңки!
(ол телефон эдйәр, пистолетин ышыгына эгни сүпүргичли Нуммат
гөрүнйәр. Ол җырлап дуран ыкҗам телефоны аляр). Шелайын!
Шелайынҗан! Охо-хо-хо! Трубкадан күкейән мүшки-энвериң
22
бейхуш эдип баряр! Сен эда билен дымсаң-да трубкадан мүбәрек
демиң ялын ялы чабырап, якып-яндырып баряр! Шелайынҗан, эгер
мени сӛййән болсаң, хәзир илериңиздәки сейилбага чык! Эгер сен
сейкин басып, салланып гелмесең, мен Ер планетасындан, Гүн
галактикасындан гүмүми чекип, от ялынлы астроиде ӛврүлип
гидйән… (Шаҗа трубканы гойяр, Нуммат ыкҗам телефоны
булап уряр, пистолетин ышыгы сөнйәр). Ет сейилбага агаҗан, эгер
Шелайынҗан сүйнүп-саркып гелмесе гарладып дамагымы чалай!
(дерини сыляр). Бех, ики саны дана чопаны ӛеренден, йигрими ики
саны дипломы дүрреги ӛерениң, кырк дӛрт дул гоҗаны ӛерениң
аңсад-ов!
Шаҗа. Эй, чоча, ене бир гезек чопан дийсең чейневаҗыңы
пытрадян!
Байҗа. Чопан сиз! Чопаныңам чочасы сиз!
Шаҗа. Хәзир чопаның эдибершиңе бак! Я пирим Мусаҗан!
(гидйәр).
Бегҗе. Сен ахыр о нерессәни масгара эдерсиң-ов!
Байҗа. Эй, Зенги баба! Эй, Могулы! Эй, Маугли! Йигрими үч
яшап сӛйүшйән гызың болмаса, шондан кетде масгарачылык
ѐкдур!.. Йигрими бир яшап сӛййән гызыңа лак атып билмесең,
шондан улы масгарачылык ѐкдур! Акмаклар! Хаҗы Хоррамың
байлыгыны алҗакмышлар! Сиз-хов, дүнйә гыз болуп ятырка,
сӛййән гызыңызы алып билеңзок! Сенем дессине Гӛвхер гызың
янына елк яса!
Бегҗе. (хамана зор билен угратҗак болян ялы бөкүп хонда
дүшйәр). Ёк бол-хов! Мен утанян!
Байҗа. Нәмә утаняң? Бурнуңда маңкаң бармы, аркаңда хүнкәң
бармы? Я яззы маңлайына дүррек дийип язылыпмы?
Бегҗе. Айрыл-хов, мен горкян!
Байҗа. Сен горкма!
Бегҗе. Горкҗак, хов, горкҗак!
Байҗа. (яңсылаяр). Хә, гӛвхериң янына барсаң, ол сени зор
билен огшар ӛйдүп горкямың? Гӛвхериң янына барсаң, ол саңа зор
билен әре чыкар ӛйдүп горкямың?!
Бегҗе.
(мөлерйәр).
Бирден
Гӛвхерҗан
мениң
аласамсыклыгымы биләйсе нәме?
Байҗа. Хах-хах-ха! Гайта сен аласамсыклыгы йӛрите билдир!
Гӛвхер гыз «Хаҗы Хоррамың мес бай оглы оюн эдйәр, дегишген
йигит экен!» диер!
23
(Байҗа телефон эдәр, пистолетин ышыгына Гөвхер
җырлаян телефоны аляр) Гӛвхер салам!
Гӛвхер. Салам. Ким җаң эдйәр?
Байҗа. Сесиңе садага болайын, Гӛвхер җан! Гӛркүңе гурбан
болайын, Гӛвхер җан! Пери-пейкер кешбиңе пида болайын, Гӛвхер
җан! Сениң ай җемалыңы сынлап гызыл җынлы болдум мен!
Трубканы Бегҗә диңледйәр.
Гӛвхер. Аслында сен ким?
Байҗа. Мен… Мен… (Бегҗе горкуп гачяр). Мен гызыл
җынлы!
Гӛхер. Гызыл җынлы йигит, не йигит сен?
Байҗа. Вах, адым ядымдан чыкайды-да! Мен… мен обамызың
иң гӛрмегей, иң бай, иң акыллы, иң эдермен йигиди! (Бегҗе
алҗырап җайда нәдерини биленок, Гөвхер трубканы гойяр, оны
билен Байҗа хас догумланяр). Гӛвхер, Гӛвхер гыз, сен бир
учмахдан чыкан хүйр, мен сениң гашыңа барсам гүрләп билмен!
Ёгса саңа айтмалы отлы сӛзлерим җигер-багрымы якып-яндырып
баряр! Гӛвхер мен сениң гашыңа барып саңңылдап, сазанаклап,
гара дер болуп башласам - ол саңа сӛййән дийдигимдир! Гӛвхер,
сениң гашыңа барып самрап айдым айдып башласам - ол саңа
сӛййән дийдигимдир! Эгер сениң гашыңда от алан ялы чырпынып
танс эдип башласам - ол саңа сӛййән дийдигимдир! Хош барян,
ганат баглап учуп барян! (трубканы гойяр).
Бегҗе. (онуң якасындан эбшитләп тутяр). Эй, эй, сениң эдип
йӛрен ишиң нәме?
Байҗа. (якасыны сыпыряр). Эгер эркек болсаң, ханха Гӛвхер
гыз, мениң ӛвредишим ялы эдер! Ёгса-да эгниңе таягыңы ат-да,
гӛтерил ит гыран чӛле!... Акмак, биз Хаҗы Хоррамың байлыгыны
алмалы!.. Акмак, маңа гелнеҗе герек, хачана ченли мен
эшиклерими ӛзүм үтүкләп йӛрмели!
Бегҗе. Мен… мен… мен…
Байҗа. Мен-менләп дурма-да самсыклыга салып сӛййәниңи
бир айт, Гӛвхерҗан хей сениң ялы гӛрмегей йигиди сыпдырармы?
Аркасындан итиберип зор билен уградяр.
*
*
*
Сейилбаг. Шаҗа Шелайының гелҗек ѐлуна середип
хиңленйәр. Еңсесинде, букуда эли пилсапылы Нуммат дур.
24
Шаҗа.
Сергездан мен сӛвер яр.
Сачлары товар-товар яр,
Уз йӛришләп гелмезмиң,
Менден хабар алмазмың?
Нуммат Шаҗаның еңсесинден гаплаң басыш эдип гелйәр,
саляр пилсапыны! Пилсапы дөвүлйәр, Шаҗа энтирейәр.
Нуммат онуң үстүне товусяр, икисем йыкыляр. Олар
гуҗаклашып тогаланяр, кә Шаҗа, кә Нуммат ѐкарда. Ахыры
даяв Шаҗа Нуммады ашагына алып ятан еринде юмрук саляр,
бирденем оны танаяр.
Шаҗа. Охох! Нуммат кака, сенмидиң? (дессине тогаланып
Нуммады үстүне чыкаряр). Уревери, Нуммат кака, уравери!
Нуммат Шаҗаны уруп башлаяр, ики-еке ишсиз адам үйшүп
башлаяр.
Биринҗи. Пәхей, Нуммат сакгалыны саллап юмрук ялы огланы
урмага утанмаямың?
Икинҗи. Пәхей, Шаҗа, пилмахмыт ялы болуп урлуп ятмага
утанмаямың?
Шаҗа. Урубер, Нуммат кака, урубер! (үчүнҗи аралаҗак
боляр). Айрыл-айт, Нуммат какамың урмага хакы бардыр!
Нуммат уряр, Байҗа гелип, сыгыряр. Нуммадың юмругы
гаты дегйән болмалы, даяв Шаҗа саг пенҗеси билен Нуммадың
гапыргаларыны овяр, Нуммат гыгыряр, багыряр.
Биринҗи. Пәхей, Нуммат надара экениң-ов! Хем уряр, хем
багыряр!
Нуммат уряр, Шаҗа сол пенҗеси билен Нуммадың сол
гапыргасыны овяр. Нуммат йыкылып сүршүп гачяр.
Гүлүшйәрлер.
Икинҗи. Пахай, еңен адамам җыррайлып гачар экен-ов!
Шаҗа туруп үст-башыны какяр.
Шаҗа. Нуммат какам-да, гахары гелсе, какыш-кукуш
эдиберйәр-дә…
Байҗа. Эркек Шаҗыкга! Кейп эдип урулдың-айт!
Шаҗа. (Байҗаны гөрйәр). Әх-хә, доңуз оглы! (коваламага
башлаяр, Байҗа сахнада айланып гачяр).
Байҗа. Мен Нуммат дәл-ов!
Гүлүшйәрлер, Байҗа гачып гидйәр, ызында Шаҗа
25
БӘШИНҖИ ГӚРНҮШ.
Гӛвхер ӛз ишине гүмра. Бегҗе гапыдан гызы сынлаяр.
Бегҗе. Охо-хо-хов! Перизат дийсең перизат-лай! Шекелад-лай!
Мермелад-лай! Саба ялы ал яңагыны ысгап, гүйз тернеси ялы
гемирәйсең-дә!.. Хоррам оглы! Хоррам оглы! Ханха, багтың,
сӛйгиң-ышкың ачын гуш ялы далмынып дур! Шоны сыпдырайсаң,
топрак башыңа заңңар! Шоны сыпдырайсаң Хаҗы Хоррам Шалар
аганың рефрижатор гызыны алып берип хакындан чыкяр! Уввввв!
Бегҗе, Бегҗе, я алмалы, я ӛлмели!
Ол догумланып, барыбир горка җая гирйәр, оны гөрүп Гөвхер
эдалы йылгыряр, бирденем хүҗүме гечйәр.
Гӛвхер. Сен нәме дийип гелдиң?
Бегҗе. (саваклаяр, горкяр). Ммменми?... Ббббилмедим…
Мммен утанян…
Гӛвхер. Нәмеден утаняң?
Бегҗе. (сакавлаяр). Ммммен утанҗаң-да!... Мммен йййыграда…
Гӛвхер. (сынлаяр). Вай, сен нәме сазанаклап, саңңылдап, гара
сув дерләп дурсуң?
Бегҗе. Хәлки телефонда айданым-да…
Гӛвхер. Хәли телефонда нәме айтдың, бол гайтала!
Бегҗе. Вай, мммен утанян-ов! Горкян-ов!
Гӛвхер. Сениң аклың ериндеми?
Бегҗе. Җук.
Гӛвхер. (сынлаяр). Сен самсыкмы я самсыклыга салып дурмуң?
Бегҗе. (найынҗар). Саңа душсам шейле-дә мен…
Гӛвхер. (есер йылгырып хенек эдйәр). Гйв, сен маңа ашык
болан болайма?
Бегҗе. (тисгинип, өр-гөкден гелйәр). Ё-ѐ-ѐ-ѐ-ок! Худай
сакласын-эй! (сөзүң манысы аңына баряр, мөлерйәр). Нәме
дийдиң?... Ховва…
Гӛвхер. Нәме ховва?
Бегҗе. Гӛвхер… мен телефонда айдаяйын-ла…
Гӛвхер. Телефонда айт!
Бегҗе хашлап, дүңдерилип гапа йөнелйәр.
Бегҗе. Хәзир… хәзир ӛе бардыгым җаң эдерин…
Гӛвхер. Ёк, янымда җаң эт!
Бегҗе. (гөзлерини хөвлендирйәр). Шу тайдамы?
26
Гөвхер элинден тутуп оны сахнаның өңүне гетирйәр.
Гӛвхер. Шу тайда җаң эт!
Бегҗе яглыгыны чыкарып дерини чаляр, Гөвхер онуң
болшуна хезил эдйәр. Бегҗе ыкҗам телефоныны җорабының
ичинден алып, дүвмелерини басяр, кабинетиң телефоны
җырлаяр.
Бегҗе. (горка). Алев…
Гӛвхер. Алдов, айдыбер…
Бегҗе. (дерини чаляр). Аңрыңа бакай-да!.. Ховум басылярдарэй!... (Гөвхер аңырсына бакяр). Перизатлай… шекеладлай…
мермеладлай… (Гөвхер бәрсине дөнйәр, Бегҗе зиңкилдейәр).
Гӛвхер. Нәме дийдиң?
Бегҗе. (горкяр). Худай урсун, ичимден айтҗак болдум вели…
дашымдан болайыпдыр.
Гӛвхер. Нәмә дымяң? Бол гепле-дә!
Бегҗе. (аңалйып мөлерип узак дуряр). Вай, мен кеплейән-ле,
йӛне горкыма дашымдан айданым ичимден болуп дур-да…
Гӛвхер. (нәзли йылгыряр). Сен ичиңден маңа говҗа сӛзлер
диййәңми?
Бегҗе. (бегенчли). Буввв! Буббәҗе сӛзлер! Сен мениң
хыялымда айдян сӛзлерими
бир эшидәйседиң… Сен мениң
дүйшүмде айдян сӛзлерими бир эшидәйседиң… Буввв!
Гӛвхер. Хыялыңда айдып, дүйшүңде айдып, янымда айдып
билмейән болсаң горкаксың сен!
Бегҗе. Мен горкакмы? Горкарынмы мен? Сӛййән, хушумда-да
сӛййән, дүйшүмде-де сӛййән, ичимденем сӛййән, дашымданам
сӛййән, ынха ынанмасаң тансыма томаша эт!
Бегҗе шейле бир танс эдип башлаяр, Гөвхер онуң танс
эдишине хайран галып майыл боляр. Шелайын гелйәр, ол
Гөвхериң янына баряр. Бегҗе дүнйәни унудып танс эдйәр.
Шелайын. (ювашҗа). А гыз, сениң Хоррам огулларыны
ойнамакдан башга иши-пишәң ѐкмы? Инди би нерессәңем
гызларың үстүне ѐллап масгара этҗекми?
Шелайын. (ювашҗа). Хә, мал эдинмән чопаныңы тутуп
гойдум дийсене…
Гӛвхер. (ювашҗа). Малы билен биле…
Шелайын. (ювашҗа). Вай, машыны ѐк, дипломы ѐк, җайы ѐк
чопаны башыңа япҗакмы?
27
Эгни пилли Хаҗар гелйәр, ол илки Бегҗәни, соң гызлары
сынлаяр, аңк боляр.
Хаҗар. Гызым, би гырандегмиш гӛгейинләң гӛхерт ялы нәдип
йӛр?
Гӛвхер. (бипарх). О гӛхерт маңа ашык болупдыр, эҗе.
Хаҗар. (зәхреси ярыляр). Нә-ме? Саңа ашык болупдыр?
(пилини аляр). Хай психапат паразит! Хаҗарбиби лукман гызыны
(Хаҗары, пили гөрен Бегҗе гачяр, йөне сахнадан чыкмаяр).
хайсыдыр бир чопан үчин безәп-бесләп йӛренмидир?
Бегҗе гачяр, Хаҗар гаргынып ковалап гидйәр.
Шелайын. (аңк болуп галяр). А гыз, би нәме этдигиң болды?
Гӛвхер. (җаныянгын йылгыряр). Җораҗан, эҗем шиндизем
мени гулпаҗыгыны тасадып йӛрен гызҗагаздыр ӛйдйәр.
Хабарындан ѐк; ӛзүниң мениң яшымда ики чагалы гелин
боландыгындан! (гүлйәр). Гой, хич болман етишеними бир билсиндә…
Шелайын. (сынлап яңса аляр). Хә, хә асыл етишдим дийсене…
Гызлар хош болуп гүлүшйәр. Ортаның халкасы айланяр.
АЛТЫНҖЫ ГӚРНҮШ
Сахнада Шаҗа Байҗаны ковалап урҗак боляр. Байҗа
етдирер ялы дәл.
Шаҗа. Хамыңы сыпырып деп эдйән, доңуз! Келләңи гопарып
топ эдйән доңуз! Ӛлдүрип ләшиңи как эдйән доңуз!
Байҗа. (гачып йөрүшине шеррайлык эдйәр). Э-җа! Э-җа!
Етевери, огулсыз галяң! (Шаҗа етйәр, якасындан эбшитләп, саг
юмругы билен Байҗаның бурнуна урҗак боляр). Хе, хей, нәме
этҗек боляң?
Шаҗа. Мордаңы пытратҗак болян!
Байҗа. Вай, мениң гүнәм нәмемиш?
Шаҗа. Сениң айдяныңы эдип эшек ялы енҗилдим!
Байҗа. Агаҗан, акмакмы сен? Йигрими бәш яшап юмрук ялы
огланың айданыны эдерлерми?
Шаҗа. Сен мени масгара этдиң, доңуздан болан доңуз!
Байҗа. Ёк, Шаҗыкга, масгарачылыгы инди гӛрерсиң! Диңле!
Хаҗарың сеси. Атасы гемерой, энеси шуморой гырандегмиш!
Сени чыкан ериңе дыкып гайтмасам Хаҗар болмадыгым! Габрыңа
пилими дикип гайтмасам Хаҗар болмадыгым!
28
Байҗа. Дег ене-де Гӛвхерҗана! Хах-хах-ха! (Шаҗа гачҗак
боляр, инди оны Байҗа сыпдырмаяр). Гачмарсың, хәзир сени
Хаҗар эҗеме берейин, аждарханың агзына дүшен алака ялы
болаярсың! (Гырнак гелйәр, ол огулларына хайран).
Шаҗа. Гойбрер диййән, доңуз!
Байҗа. Яңыҗа мени урҗак болядың-ла, бол ур! Яңыҗа мени
ӛлдүрҗек болядың-ла, бол ӛлдүр!
Гырнак. Гыйв, сизе нәм боля?
Байҗа. Гайдып Байҗаны урҗак болармың? (эллерини кессир
уруп Шаҗа гачяр).
Гырнак. Вай, Шаҗам нәмә гачяр?
Байҗа. Эҗеҗан, сенем гач! Гӛк эшегиңе атланып Хардеҗҗал
гелйәр!
Гырнак. (диңширгенйәр). Гелиберсин, шол хардеҗҗалың
җыррайлып гачышына бир томаша кыл оглум!
Хаҗарың сеси. Атасы ясамадык, энеси яламадык ювуртсыран!
Веллейлип йӛрен лалла, сениң мейдиңи ыратмасам Хаҗарбиби
болмадыгым!
Гырнак. (йылгыряр). А гыз, киме гаргынып, кими гыргына
берип йӛрсиң?
Хаҗар. (эллерини быкынына уруп овсуняр). Асыл сен хелей
пажар эдип, ӛйүми отлап билмедикден болуп йӛрмиң? Сениң ол
думмала дундалагың мениң мелике гызыма лак атып, масгара эдип
йӛр!
Гырнак. (овсунып, бир демде башга аялы өврүлйәр). Мениң
думмала дундалагым сениң чӛммеле чӛңңелегиңе лак атамышмы?
(Байҗа гыгырып башлаяр). Ай апараны алтын, гопараны зүмеррет
болмуш, мүҗеррет! Ай йитирени гүңә, тапаны генҗи-хазына
болмуш замаррык! Асыл сен эркек җикҗики, сердар җокҗокы ялы
болуп илиң гызына лак атямың? (ковалаяр, Байҗа сахнада айланып
гачяр). Мен сени яңадан югруп… дур бакалы…
Хаҗар. Гырнак, гыйв Гырнак! Ол оглуң дәл!
Гырнак. (азгырыляр). Ӛчүп отур-а хелей! Сен мениң би
халалаң хапбаңымы танаян дәлсиң? Би сениң гызларыңа дүшүнен
болса… улы гызыңы бир алып гачар, кичи гызыңы ики алып гачар!
Уввв, би сүсек сени гыздан чыкарар! (ковалан боляр, Байҗа гачяр).
Мен сениң хамыңы сыпырып Несими этмесем болмаз!
Хаҗар. А гыз, сен самахыллап нәмелер аталап дурсуң? Мениң
гызыма сениң Бегҗәң лак атыпдыр
29
Гырнак. (өр-гөкден гелен боляр). Нәме? (мөлерип алкымына
баряр). Бегҗәм лак атыпдыр?
Хаҗар. Бегҗәң лак атыпдыр!
Гырнак. Гой, гоюп отур-а гыз! Бегҗәме халат-серпай япып,
«бар гызыма лак ат» дийип ялбарсаң-да лак атмаз! Бегҗәме ломайломай пул берип «бар гызым сӛй» дийсең-де сӛймез! Онда-да сениң
гызыңы!
Хаҗар. (гахарланяр). Лак атмаз ялы мениң гызымың писи
бармышмы?
Гырнак. Дур, дур, дур! Сениң гызыңа Шаҗам лак атан
болаймасын? Шаҗадыр! Шаҗадыр! Анха, о сүссек гызыңа лак атан
болса гызың гитдиги бил! Шаҗа! Шаҗа! (гыгыряр).
Хаҗар. Ёк, гыз, гӛзүм билен гӛдүм! Бегҗәң лак атды, Бегҗәң!
Гырнак. Вай, инди сен мениң сӛзүме ынанман, гӛзүңе
ынанямың? Хей, мениң Бегҗәм сениң гызыңа лак атармы?! Муса
пыгамбере дүрид болуп, Иса пыгамберден сапак алып йӛрен
Бегҗәм хей гыза лак атармы? Хыдыр ата билен сырлашып, Ыляс
ата билен сӛзлешип йӛрен Бегҗәм хей гыза лак атармы? Бегҗәмиң
чын ады Зеңңи бабадыр! Хей, Зеңңи бабаң адыны гӛтерип йӛрен
Бегҗәм гыза-гелне габак гӛтәрми? (янына баряр). Бегҗәм
дипломсыз гыза ӛйленмен дийип атасының алнында әхт эдендир,
Хаҗарҗан!
Хаҗар. (өйкели). Эйсе, мениң гызым дипломсызмы? Дипломыз
гыз обаның лукманы болянмыдыр?!
Гырнак. Зеңңи бабам пахыр-пукараның, пролетарятың гызына
ӛйленмен дийип мениң алнымда авы ялап ант ичендир!
Хаҗар. (якасына түйкүрйәр). Тоба! Тоба! Хаҗарбиби инди
гарып-гасар болдумы? Хаҗарбиби инди пүрлетар болдумы?!
Гырнак. (хайран галан боляр). Вай, асы сен пүрлетар дәлми?
(киная). Миллиардерлериң журналы форбсда хачан адың чыкды?
(янына барып ювашҗа). Хаҗарҗан, ичиңден «мен бай!» дийип
нәче гыгырсаң-да, дашыңдан мен бай дийиҗи болайма!
Хаҗарбибимидир бай болуп, байларың дессурыны йӛретҗек?!
Ӛрдек газа ӛйкүнҗек болса, чаты ачыляндыр!
Хаҗар. Байларың артыкмач нәме дессуры бармыш?
Гырнак. Вай, вай, байларың, дәби-дессурыны, йӛрелгесини
билмән Хаҗар бай боланмыш! Хаҗарҗан. би заманда бай болан
ӛзүң болма! Тәзе түркмен байларының дәбем гурсун, дессурам!
30
Хаҗар. Байларың дессуры дийип алып ятдың-ла! Оларың нәме
дессуры бармыш?
Гырнак. Отур ханы! (чай берйәр). Тәзе түркмен байларының
эркеги гиҗе-гүндиз гарк какып байлык топлаяр. Аялы болса
байлыгы ерлемегиң, айламагың, кӛпелтмегиң стретегики
сыясатыны йӛредйәр. Тәзе түркмен байларының аялы ӛйүң
ыгтыярлы хоҗайыны боляр! Хаҗарбиби баймыш?! Эртеки гүн
Гӛвхерҗана Бегҗәм үчин сӛз айдып барсам «атасына,
дайыдайзасына геңешейли» дийип агзыны-бурнуны товлап отурҗак
Хаҗарсың-да!
Хаҗар. (хонданбәри). А сен илки барып гӛр! Мен ӛйде кимиң
хоҗайындыгыны гӛркезейин!
Гырнак.
Доганҗан,
мен
гуда
бармайын,
сенем
хоҗайындыгыңы гӛркезҗек болма! (юваш, достана әхеңде). Арада
Ашгабатда окап йӛрен Җеннетҗаныма сӛз айдып гелдилер! Гудам
Ашгабатда атлы бай! Ол тәзе түркмен байларының дессурыны
йӛредип, Җеннетҗана элита җайың ачарыны багш этди! Ери, онсоң
мен ӛзүме гарып диейинми?.. Менем кӛрекен болҗага тәзеҗе
мерседесиң ачарыны багш этдим! Анха, тәзе түркмен байларының
дессуры! Кӛрекене тәзеҗе Мерседес әбермек хер хелейиң иши
дәлдир!!!
Хаҗар. (хайран). А гыз, байлар сени байсырадып ойнан
болаймасынлар?
Гырнак. Ховва, Хаҗарҗан, «байлар Гырнагы ойнанмышлар!»
дий-де ӛкҗе гӛтер!.. Сен тәзе заманың байының пархыны бир
билйәмиң? Тәзе заманың байы гызы үчин миллион-миллион пул
алып, йүз-йүзләп халат салармы? Бай халкы берйәндир! (чыны
билен). Доганҗан, сен ичиңден «мен бай!» дийип гыгырсаң
гыгыр-да, Гӛвхерҗаны оңарып сат!
Хаҗар. Сен хелей ӛзүңе ичиңден бай диййәмиң я дашыңдан?!
Гырнак. Мен дашымдан байдырын! Ханха, Җеннетҗаным
дурмуша чыкан гүни тәзҗе җайлам, машынлам боляр! Анха, тәзе
түркмен байларының эдиберши!
Хаҗар. Гӛрүбилмедигиң гарагы чыксын! Мен бай! Мен Хаҗар
бай!
Гырнак. Хай, нәбилейин! Сен Бегҗәми җипе миндирсең, мен
Гӛвхерҗаны кӛшкли эдйән!
31
Хаҗар. Байлар ягшы дессур тапыпдыр! Гой, җигербагрымыздан ӛнен перзентлеримиз тәзе заманда ага-яна дӛвран
сүрсүн! (Гырнак билен Хаҗар гуҗаклашяр).
Байҗа. (зала). Охо-хов, эҗемҗандан айланайын! Асыл аждарха
чыкып гиден эҗемҗан бар экен-оввв!
Чыра сөнйәр.
ЕДИНҖИ ГӚРНҮШ
Ичине урлан ялы болуп Ата Хайыт ыра-дара йөрәп Хаҗы
Хоррамың өйүне гелйәр. Хаҗы Хоррам билен Гырнак оны гөрүп
горкяр.
Хаҗы Хоррам. (гең галяр). Хов, хов, Атам, саңа нәм болды?
Ата Хайыт. Гардашым, Ер шары окунлан чыпды, ӛйүмде
кыямат гопды! Нухуң апы-тупаны туруп, байлыгымы галтаманлар
чапяр! (гуҗаклаяр). Хоррамым, сен бир ѐл тапаймасаң, Айҗәҗек
дәлилериме баш болуп генҗи-хазынама талаң саляр!...
Хаҗы Хоррам. (киная). Хелейиңе дагы гапыл-айт диерлер!
Ата Хайыт. Ханы гапыл-айт диеңде гапылып дуран Некелай
дӛврүниң хелейи?
Гырнак. Вай, чагаларыңа эдеп-тербие бермедиңми? Хей,
перзендем атасының йүзүне гелерми?
Ата Хайыт. Вах, йүзүме гелсе-де, йүзүми алса-да, мен пахыр
разы! Дӛрт оглумың дӛрдүсем херимизе бир иномарка алып
берсеңем берерсиң, бермесеңем берерсиң дийип дызаса, гызларым
бизи окува салсаңам саларсың, салмасаңам саларсың дийип
дүвлешип дур!
Гырнак. (ичякгыч). Ата, овалабетде байлыгыңы чагаларың
үчин топламадыңмы? Я багрыңдан ӛнен перзентлериңе машынам
рова гӛреңокмы?
Ата Хайыт. Вей, мен оларың херсине бир иномарка алып
берсем, ене пролетарят борун-да! Ханы сизиң огулларыңыз машын
алып бер дийип дызаямы?
Гырнак. Вах, биз олары иномарка-да миндирҗек, кӛшк-де
яшатҗак, йӛне огулларымың «кака байлыгың башыны бозма!»
дийип ялбарып дурлар-да!
Ата Хайыт. Мен дәлилериме «Огулларым, мен Хаҗы
Хоррамың эденине эдип, бай болдум, сизем онуң огулларындан
32
гӛрелде алайың» дийип бозлап ялбарян, гулак асмаяр мекеҗин
эҗелилер!
Хаҗы Хоррам. (хашлап, баш яйкаяр). Пәхей, пелтлер, сен
дирикәң байлыгыңы терекә салайҗаклар-да!
Ата Хайыт. Вах, мен Айҗәҗеге «Айҗәҗек, азаҗык тагапыл
эдиң, мен ӛлерин, онсоң даззаркеллер ялы үйшүп дардыгың
байлыгымы!» дийип ялбарсам, «Биз байлыгыңы бӛлүшйәнчәк, сен
ӛлүп етишәй» диййә айрыха!
Хаҗы Хоррам. (чыны билен). Бех, сен догруданам ӛләйсең
нәдер?
Ата Хайыт. (өр-гөкден гелйәр). Аталап отуран кепиң нәтеңетайт! Хей онча байлыгымы, малымы-мүлкүми, ерими гоюп ӛлүп
билеринми мен?!
Хаҗы Хоррам. (чына беримсиз киная). Ахов, генҗи-хазынаңы
терекә салып отыркалар ӛлсеңем улы иле гүлки борсуң-да!
Ата Хайыт. Хоррам, Хоррам, мен харам ӛлдүрмеҗек болсаң ѐл
тап, ѐл!
Гырнак. (йылгыряр). Чагаларың билен казылашайсаң нәдер?
Ата Хайыт. Чагаларым утаф! О нересселер дашы кепәли бәри
газанч эдип йӛр! Онсоңам чагаларым билен казылашсам айып
бор!...
Байҗа. (гелйәр). Ата кака, оглуң Шамырат җаң эдйәр!
Ата Хайыт. (атылып туряр). Ёк дий! Ата Хайыт ӛлүпдир дий!
Ата Хайыды ер хопупдыр дий!
Ол ички җая ңаңлашмага гидйәр.
Байҗа. Какаҗан, хәзирем бир пилле! Аклыңа айланып машын
әберәймесең, Ата какамың дәлилери билен бирлешәйсек… хех-хеххе, ишиң пыррык!
Хаҗы Хоррам. Хах-хах-ха! Барың дәлилер билен, долулар
билен бирлешиң! Тапдыңыз мунжа «Огулларым байлыгыма талаң
салды» дийип увлап отурҗак Хаҗы Хоррамы! (Ата Хайыт гелйәр).
Ата Хайыт. Хоррамым, ѐл тап, ѐгсам дәлилер талаяр, тоздуряр!
Хаҗы Хоррам. Пулундан гачмасаң, ѐлы менден ал!
Ата Хайыт. (зиңкилдәп бөкйәр). Сен бир пул дийме-хов! Я
мени ӛлдүрмек матлабың бармы?.. ӛп пулмы? (янына баряр).
Байлыгымы халас этҗек акылмы?
Хаҗы Хоррам. Йӛр, атам, сениң дәлилериң «Ойнаса оглы еңер,
You have read 1 text from Turkmen literature.
Next - Halal hazyna - 3
  • Parts
  • Halal hazyna - 1
    Total number of words is 3799
    Total number of unique words is 1956
    2.9 of words are in the 2000 most common words
    7.6 of words are in the 5000 most common words
    11.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Halal hazyna - 2
    Total number of words is 3765
    Total number of unique words is 1914
    2.8 of words are in the 2000 most common words
    7.5 of words are in the 5000 most common words
    11.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Halal hazyna - 3
    Total number of words is 1037
    Total number of unique words is 621
    5.7 of words are in the 2000 most common words
    13.9 of words are in the 5000 most common words
    19.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.