Guduz - 4

онуң эллерини янынлайын эдип бил яглыгы билен чигим-чигим
эдип даңды. Гайыбы голайына гетирмән чолугыны сүйрәп ӛңки
ерине элтип ятырды. Кечетелпеги ене дер басды, гӛречлери
думаның аңырсында йитди, сабын иен ялы агзы йӛне кӛпүкләп
ятыр. Муны голая гелмән сынлап дуран лал чолугы гудузландыр
ӛйдүп гүман этди, себәп ол гудуз итиң агзының кӛпүкли
боляндыгыны эшидипди. Йӛне би Хыдыр гезен сәхрайы мейданда
шинди пыланы гудуз ачыпдыр диен гүррүңи эшитмәнди.
Чопан еңи билен дерини чалып ѐкарсына середенде кемсиз
башының айланып гӛзүниң гараңкыраныны гӛрди. Эндамында
якымсыз гызгын дуйды. Агзында түйкүлик кӛпелип ики эрнинден
акып башланыны Гайыба гӛркезмеҗек болуп зол-зол еңи биле
сүпүрди.
Горды чопан ӛзүни раслап, Гайыба «Дүйәни мүнде угра» дийип
гӛхерди агтарып тӛверегине середенде гӛхердиң ѐкдугыны дуйды,
шол бада хем тебиби гетиреноң оны душамандыгы ядына дүшүп,
ӛзүне сӛгүнди. Эрбет сӛгүнди. «Боляр-да эшекли гидәй» дийип
онуң даңылан ерине серетсе эшек хем ѐк. «Эййәм акылым үйтгәп
зат сайгарман йӛрен болаймайын» дийип, бутларындан пенҗеләп
гысып гӛрди. Эмма акыл ериндеди, йӛне эшек билен гӛхерт еринде
дәлди… Эшеги Горды чопан тебип гетирмезиниң ӛң яны ӛзүниң
гудуз ачандыгыны дуян Кечетелпек бошадып, үстүне хорҗун атып,
хорҗуның биртайына дутарыны, бир янына аңры-бәри гошголамыны атып, оба гаршы ковуп, ягырнысына ики таяк дегрип
гойберипди. Ол обада буларың башына бир иш дүшендигини
билерлер ӛйдүп шейдипди.
40
Горды чопан Гайыбы Сӛйүналы обасына тарап ѐла салды.
Пасыл чалшыгы голайлан болмагы ахмал, хова ӛйләнден бәри
булашып, илери гаралды, дем алар ялы дәлди. «Ягыш ягса герек»
дийип пикир эден чопан ӛз пикиринден горкды. «Гудуз сувдан
горкармыш» дийип ойланып барды-да, челекден бир чүңңүл сув
гуйды, сувуң сесине алланичикси болуп гитди. «Хә, болҗагым
болупдыр, Гайып бир аман галан болсун-да хернә, биревиң еке
мирасыдыр нерессе»…
Гошда Кечетелпек багырярды, вагшыяна сес билен гыгырярды,
бу махал аркайын ятмалы җанавар гоюнлар онуң сесине, бу болуп
гечен вакалара, перси үйтгән чопана әтиячлы бакярды.
Горды чопан бирден эҗизледи, ол илкинҗи гезек ӛзүниң
горкяндыгыны;
чыкалгасыз
ягдайдан
чыкалга
тапып
билмейәндигини билип эҗизледи, тас гӛзүне яш айлапды, эмма
вагтында ӛгемеси тутды, ӛгеди, гайтарды хем гайтарып эҗизләнини
ядындан чыкараны үчин ӛгемесинден миннетдар болды. Ол нәме
этҗегини, нәме этмелидигини билмейәрди. Нәме этҗегини билмән
хем чатма бойнуны узатды, ол урнуп ятан Кечетелпегиң кешбинде
бирмахалкы, мылакатлы, гардашыңкы ялы эзиз йүзи гӛрҗек болды,
эмма агзындан ак кӛпүк сачып, вагшы херекет эдип ики эгнини
гемирип ятан Кечетелпеги гӛрди.
«Нәтмели!?» Ӛңки ягдайы боланда ол чыкалга тапарды, эмма
башы дүнйә ялы думанлап, сери беңңиниң сери ялы сәмәп дурды.
Гӛречлер улалдык сайы, акыл даралар экен!
Ол иң соңкуҗа нешесини чыкарып атды. Бирден алланичикси
болуп тисгинди. Ол зӛвве еринден галып, элхенч сес чыкан тарапа
гарады, гӛрсе, хич зат ѐк, ол диңширгенип, гӛзлерини элек-челек
эдип гаранды. Ене элхенч сесе тисгинди, гӛрсе серке ӛзүне
гӛзлерини мӛлердип середип дур. Ол утанды, йӛне дура-бара серке
оңа чекрейән аждарха ялы әпет йылан болуп гӛрүнди. Горды чопан
гапдалда ятан түпеңе элини етирип атҗак болды, эмма горкды,
түпеңиң сесинден эйменди. Ол шейдип түпеңини гуҗаклап эсли
букулып отурды, аждарханың дерегине ене серке гӛрүнди. Чопан
сӛгүнди. Бирден онуң гӛзи Гайып лала дүшди, арка тапынан ялы
болды, бирденем онуң оба гитмәни ядына дүшүп гахарланды.
Барып оңа агыз салаясы гелди.
Гайып онуң янына гелип эли билен түвледен болуп, ити атып
ганҗыгы отлан ялы отландыгыны эли билен дүшүндиренде, Горды
чопаның зәхреси ярылды. Гайыбың билеги ганды. Чопан дессине
41
онуң еңини чызгап гӛрди, итиң ярандыгыны билип башыны
яйкады. Одун гетирип күли горҗап кӛзүң үстүне одун басды-да, от
якмага дурды. Гайып лал инди нәмәң-нәмедигине дүшүнип, ӛзүни
эле алыпды. Ол урнуп, гыкылыклап ятан Кечетелпеге серетди, эмма
нәме этҗегини билмән нәумыт халда хамсыгып даша чыкды. Писсе
одуны говы туташансоң Горды чопан Гайып лалы одуң башына
гетирди. «Бейләңе бак дийип ышарат этди-де базырдадып алавлап
дуран кесиндини онуң ярасына басды. Гайып чыдаман гыгырды,
чопан тисгинип гитди. Ол икинҗи кесиндини алып басды, Гайып
лал чыдамалыдыгына дүшүнип диш гысды, дүйрүгип дуршы биле
саң-гаты болды, чопан үчүнҗи кесиндини базырдадып басды.
Тирсекден гошара ченли эти гызыл җижжик эдип якды. Гайыбың
эсси айылып йыкылды, шондан соңам ол отлы кесинди билен
сүңкүне ченли газады…
Соңра ол түпеңе ок сүрди-де чатманың ишигинден гарады,
гӛзлери яшарды, хайсыдыр бир доганы окамак иследи, болмады. Ол
түпеңиң сесине горкҗагыны билйәрди, шейле-де болса, хич зат
гӛрмейән гүл басан гӛз ялы назарларыны гапа дикип, элхенч сес
эдип ятан чолугындан чененип мәшәни гысды. Җайдар деген
болмалы, гайдып Кечетелпекден сес-седа чыкмады… Йӛне түпең
сесине Гайып лал эссине гелди, эмма нәме-нәме боландыгыны
аңшырмады.
Чопан Кечетелпегиң җеседини сүйрәп уграндан соң Гайыбың
ини дүйрүкди, ол җеседи хем ганҗыгың маслыгыны отлан ялы
отлар ӛйдүп пикирленди, эмма чопан оны ода дәл-де, гардана тарап
сүйрәп угрансоң барып кӛмеклешди. Олар ики болуп җеседи
гарданың ичине гарың үстүне атдылар, гарданың ики агзынам
мәкәм багладылар. Чопан донуны чыкарып гарданың агзына атды.
Гелип чатма от бердилер.
х х х
«Хей дүнъе, би бейле гутард-ов… Ахмырсыз ӛлүм ѐк дийлени
чын экени. Ханы гарры кӛпек, инди мерт бол, мердана бол! Сен
мунда гӛрҗегиңем гӛрдүң, гӛрмеҗегиңем. Хакыкы мерт болмалы
ериң гелди, шу яш огланың, дүнйәниң яңы гырасындан гирен
огланың хатырасына чыда, чыда! Сен дүнйәде илкинҗи болуп
ӛлеңок ахыры, чыда! Шу огланы бир аман саг тебибе етир, етир!
Тебибе етир… Тебибе етир!» Гоҗа бу сӛзлери тә хакыдасындан
42
йитип гидйәнчә гайталап гидип отыр, гидип отыр. Гиҗәниң
ичинден, соңра хол гүнки ялы элхенч ялның ичинден, гара гышың
ичинден гечип, Гайыбың ызына дүшүп гидип отыр. Гоҗа хушуны
кә йитирйәр, кә аклына айланяр. Кә ол довзахың ичинден гечип
баряндырын ӛйдйәр. Дүнйә ловлап яняр, асмандакы йылдызлар
учганаклашып дурлар. Гоҗа чыдаман гыгыряр, бар гайратыны
эдибем диш гысяр…
Җахан яйрады, олар ики тиркешик болуп Сӛйүналы обасының
депесинден индилер. Халыс меҗалы гачан Гайып дик байрың
эрңегинде дуруп асмана гаршы атып гойберди. Түпең сесине Горды
чопан җынссыз гыгырды. Обада бир ит эйменч сес билен увлады…
43