Göreş - 14

– Aýaly aradan çykan batlaryna meniň gaýyn agam Allan birbada aljyrajak ýaly etdi, häzir weli dulsurapdyr, köneje gyrmyz
donuny geýip, titisireýär – diýip, Şirin gürrüňe başlady.
– Seniň ol gaýyn agaň aljyrar ýaly däl. Bäşimiň gelni nan
bişirip bereýin diýýär welin, şoňa ununy ynanman, özi ojakda
gömme çörek bişirinýär. Öten ýylky öldüren baggoýnundan
häzirem açylmadyk garny bar. Öz zadyny özünden gysganýar –
diýip, Nenegül Şirine gürrüň berdi.
– Meniň ol gaýynymy gysgançlykda aýyplama, gysganç bolsa
gowy bolar, zadyny köpelder. Nenegül, onuň öýünde entek
açylmadyk garnynyň bardygyny nireden bilýaň, ýa öýüne baryp
barlap gördüňmi?
– Şirin jan, sen hiç kime aýtma, seniň ol gaýynyň aşaklyk bilen maňa seredýär. Gapdalyndan geçenimde, yzymdan synlaýar.
Munuň synlaýanyny aňyp, bir gezek maňa seredende, men oýun
edip, ýalandan ýylgyran boldum. Ertir irden meniň ot ýygýan
ýerime geläýdi. Özüniň gurpludygyny bildirjek bolup, öýündäki bar zadyny, entäk açylmadyk gowurmaly garnyna çenli
aýdyp çykdy. «Äý, Allan jan, saňa iller gysganç diýýärler» diýip,
men oňa degdim. «Men gerek ýerinde gysganç däldirin, meniň
ýygnaýan mallarymy görüp bilmeýän görip adamlar maňa gysganç diýýär. . . » diýip, ol öwündi. Men onuň häsini berip, ony
bir salym gürletdim. Ol soňabaka maňa söz gatyp başlady.
223

– Ýeri, ýeri, näme diýdi? – diýip, Şirin gyzyklandy.
– «Seniň ýaly oňatja aýalym bolsa, elimiň üstünde saklardym,
ýag iýdirip, ýüpek geýdirerdim» diýip başlady. . .
– Wiý, ýogsa-da Nenegül, meniň şol gaýynyma baraýsaň nädýär, onuň şol gysgançlykdan başga kemi ýok. Özem senden gaty
ulam däl. Onuň ýygnan zadam kän – diýip, Şirin gürrüňdeşiniň
sözüni sorag bilen böldi.
– Onuň özem «Maňa geläý» diýip, ýalbardy.
– Baraý, Enegül, ol seni aç-hor etjek gümany ýok. Onuň özem
gaty işeňňir adam, seni işledibem ýörmez.
– Wah, men işden gaçýan adam däl-le, hany, Nowruz jan
gutulyp gelsin, soň bu meselä öz doganym näme diýjek, ony
razy etmän, men özbaşyma hiç zat edip biljek däl.
***
Gapydan Begenç mugallymyň gyzjagazy ylgap geldi.
– Şirin gelneje, Kakajandan mekdebe hat geldi – diýdi.
Nenegül gyzykly gürrüňiň ýolnanyna gynandy.
– Şirin jan, men gideýin, mallaryma ot ýygmalydyryn – diýip
ýerinden turdy.
– Bolýar gitseň, ýene gelip dur.
– Hökman gelerin – diýip, Nenegül çykyp gitdi.
– Şirin gelneje, bu hat size däl.
– Kime?
– Tylla.
– Hany getir, göreýin – diýip, ol haty aldy-da, ýyrtman, usul
bilen açdy. – Hany oka, ýöne hiç kime biziň okanymyzy aýtmagyn – diýdi.
– Bolýar – diýip, ol kiçijik gyzjagaz inçejik sesi bilen haty
okady. Şirin üns berip diňledi. Oglan gyza hat ýazýar diýip, geň
göräýmeseň, hat örän gowy ýazylypdyr, onuň içinde kelçik-külçük söz ýok. Şirin haty öňküsi ýaly edip ýelmedi.
– Me, gyzym, bu haty Tylla eltip beräý, ýöne biziň açyp okanymyzy hiç kime aýtmagyn.
224

– Bolýar, gelneje! – diýip, gyzjagaz haty alyp, ylgawyna gitdi.
Şirin tara dokap, uzynly gün ogly Kakajan hakynda pikir etdi.
Şiriniň kiçi ogly bilen Nazar mallaryna ot döküp öýe girdiler.
– Şirin, senem ýadansyň, indi garaňky gatlyşdy, gozagyňdan
çykaý, iýer ýaly zadyň bolsa getir, Bally janam ajykdy. Oturyp,
nahar iýeliň– diýip, Nazar ýuwunmaga durdy.
Bally ak kündük bilen kakasynyň eline suw akytdy.
Nahar, çaýdan soň Bally ýorganyna girip, bir salym ýatdy.
Birdenem ol:
– Kaka, Nowruz mugallymymyz basym gutulyp gelmezmikä? Raýondan gelen mugallym iki klasy, Begenç mugallymyň
klasynam bize goşup okadýar. Bize-de kyn, mugallyma-da iki
klasy goşup okatmak kyn – diýdi.
– Indi, oglum, mugallymyňyz tiz geler. Men düýn baryp
görenimde, aýak üstüne galan eken. Öz jaýynyň içinde gezmelemäge rugsat edipdirler – diýdi-de, «Çagalara çenli Nowruzy
alada edýärler» diýip, Nazar pikirlendi.
Şirin ýaňy Nenegül hakynda Nazara gürrüň berip başlanynda, ýene Bally:
– Kaka, meniň Aýna ejem nähili gyz-a? Ejem-ä ony gaty
öwýär – diýip sorady.
– Bally jan, basym seniň Aýna ejeňem geler. Özem hemme
gyzlardan gowy. Oglum, ýat, ertir ir turmalysyň!
Bally ýorgany üstüne çekip, aňyrsyny bakanda, Şirin gürrüňe
başlady.
– Bu gün Enegül geldi. Günortan onuň bilen çaý içdik. Ol
maňa gyzykly gürrüňler edip berdi, Allan aga oňa söz gatypdyr.
– Be, soň näme bolupdyr, aýt-la, Şirin.
– «Men doganlarymyň hemmesinden baýdyryn, maňa geläý,
men seni hor etmen» diýipdir.
– Baýlygy-ha çyndyr, ýöne gysgançrakdyr öz-ä. . . Enegül näme jogap beripdir? – diýip, Nazar sorady.
– Enegül belli jogap bermändir. Ony razy etmek boljak, men
oňa «Razy bolaýsaň bolmadymy, Allan aga gaty gowy, hojalykçy
adam» diýdim. «Nowruz jan gelsin» diýdi.
– Şirin, sen Enegüli yr, men Nowruzy özüm razy ederin.
225

Şü-ýä bolaýjak söwda eken. Enegüliň özem ak göwünli, gowy
aýal – diýip, Nazar pikire gitdi.
– Şu gün Kakajanyň Tylla gyza ýazan hatyny okap gördüm.
Hat örän oňat sözler bilen ýazylypdyr. Öz okaýşy, ýaşaýşy hakynda ýazypdyr. Umuman, Tyllany gowy görýäni hatynda aňdyrýar. Arada başlygyň öýüne gyzyň daýy tarapyndan bir oňat
adamlar sözaýdyjy gelipdir. Başlygyň aýaly göwünli bolupdyr.
Emma Tylla aglap, aýagyny depip durupdyr. Soň gyzyň kakasy «Gyzymyz ýaş, entek gyz çykarmak pikirimiz ýok» diýip,
sypaýyçylyk bilen myhmanlaryny gaýtarypdyr.
– Ol gürrüňler-ä menem eşitdim. Gyzyň özem, kakasam bize
göwneýär.
– Gyzyň göwünlidigi belli, kakasynyň bize göwneýänini sen
näbilýäň? – diýip, Şirin ärinden sorady.
– Eý, gürrüňden gürrüň çykanda, men başlyga kakdyrybrak,
oýunlyga salybrak aýtdym. Olam «Bu uly iş, oýunlyga salmaly
däl, eger pikriňizde bar bolsa, siz ýaly adam tapsak, biz garşy
bolup durmarys. Kakajanam, tüweleme gowy ýigit» diýip, ol
çynlakaý gürrüň etdi.
– Nowruz bilen Aýnaly gürrüňi nähili görýän? – diýip, Şirin
ýene Nazara sorag berdi.
– Nowruz dygysyz arassa, gowy ýigit, men-ä şol işe garşy
däl, agalarymyň näme diýjegini bilemok – diýip, Nazar Şirine
jogap berdi.
– Allan-a garşy. Şol surat çykanda «Men Nowruz bilen bellisini ederin!» diýip, dyzapdyr. Bäşim oňa gaharlanyp, «Ýarym
dakyka suw üçin bizi nä günlere saldyň?!» diýip, gatyrganypdyr.
– Hany, Şirin, ýataly, ertirem ir turmaly. Gerek wagty meseläniň barynam oňluga çözjek bolarys, ýöne sen Enegüli yr,
agamyzy öýereli – diýip, Nazar ýatma bilen boldy.
***
Nowruz gutulyp, oba geldi, dört-bäş gün mekdepde okatdy. Soň
başlyk putýowka tapyp berip, ony kurorta iberdi. Nowruzyň
226

kurortdan kemsiz daýanyp geleniniň yzysüresi Italmaz daga sud
boldy. Başlygam, Nowruzam, Oraz aganam, Nazaram, Nenegülem şaýat hökmünde suda çagyrdylar. Sud Annala on ýyl,
Italmaza bolsa iň agyr jezany bermek barada höküm çykardy.
Nowruzy razy edip, Allana Nenegüli alyp berdiler. Doganlaryň hemmesi toý gatanjy berip, Allan üçin oňatja toý tutdular.
Tomus düşenden soň, Kakajan bilen Aýna-da tehnikumlaryny gutaryp geldi.
Aýna ösüpdir, uzyn boýly, owadan gyz bolupdyr. Ol başyna
ýaşyl öýme atyp, uzyn gür gara saçlaryny ýeňsesinden goýberip,
Şirin gelnejesi bilen Nenegülüň çakylygyna görä Allan kakalaryna bardy. Nenegül gapydan olary garşy alyp:
– Aýna jan! – diýip, ony gujaklap, ogşamaga durdy.
– Aýna jan! Gurgunlykmy? – diýip, Allan agras salamlaşdy.
Aýnany her dogany bir gün myhmançylyga çagyrdy, Bäşimler
goýun öldürip çagyrdy. Bäşimiň gelni:
– Aýna jan, ne günler gördüň?! Gytja janam ölmän ýören
bolsa, zulumdan gutulaýjak eken – diýip, aglady.
Aýna-da:
– Doganjygym, jorajygym Gytja jan! – diýip, inçe ses bilen
aglamaga başlady, Şirinem, Nenegülem aglady.
Bäşim:
– Goýuň, aglamaň! – diýdi.
Ýok, olar goýar ýerde goýmady. Bäşim gelnine:
– Goý, köne derdi gozgama, indi besdir! – diýip, azmlyrak
aýtdy. Soň – Aýna jan, aglama, jigim. Besdir, pahyrjygy bir ýatladyň, bolýar, goý jigim! – diýip onuňam sesini goýdurdy. – Sen
sag-aman geldiň. Şol bize besdir. Seniň sag geleniňe gaty begendik – diýip, Bäşim daş çykdy. Emma onuňam gözýaş edenini
Şirin aňlady.
***
Bir gün Nazar:
– Aýna jan, jigim, sen örän köp horluk çekdiň. Indi tehnikumy
227

gutardyň, sen azat, biz seni çykarjak däl, seniň özüň saýla, kimi
halasaň, men razy. Şirin gelnejeňe aýdaý. Toýuňy özümiz tutarys
– diýdi.
Aradan bäş günem geçmänkä, Şirin Nazara:
– Aýnanyň kimi halaýany belli weli, Aýnany çykaran günümiz Kakajanam öýerip, toýuny bile edäýsek, nähili görýäň? –
diýip sorady.
Nazar:
– Onda men başlyga «Sözaýdyjy barjak!» diýip, aýdaýyn –
diýdi. – Geljek dynç alynýan gün baraýaly? – diýip, Şirin bilen
razylaşdy.
Nazar başlygyň kabinetine irden baryp:
– Başlyk aga, biz-ä geljek dynç alyş güni size myhmançylyga
barjakdyrys – diýdi.
– Bolýar, Nazar jan, siziň ýaly myhman tapsak, oňat edip
garşylarys – diýip, başlyk hoşamaý ýylgyrdy.
– Onda maňa şu gün agşama çenli rugsat ber.
– Bolýar, Nazar jan, şu gün sen boş.
Nazar başlygyň kabinetinden çykyp, pyýadalap, göni demir
ýol duralgasyna tarap gitdi. Nazar otla münüp, Gowşut duralgasynda düşdi, göni Hangulylara salam berip bardy.
Hangulam, Akjemalam Nazary şatlyk bilen kabul etdi. Çaýyň başynda Nazar:
– Agam, ertir dynç alyş güni diýlende, agşamky otla münüp,
gelnejem bilen bize barmaly – diýdi.
– Näme habar, eýgilikmi?
– Eýgilik. Sen-ä aga, gelnejemem gelneje ýerinde durmaly.
Kakajany öýermek üçin dynç alyş güni sözaýdyjy gitmeli.
– Gaty gowy, kime söz aýtmaly, öz obaňyzdanmy?
– Geçen toýda başlygyň gyzyny görüpmidiň?
– Men-ä esewan etmändirin. Başlygyň özi-hä köpügören
gowy adam ýaly – diýip, öý eýesi myhmanyna seretdi.
– Gyzam gowy.
– Ýigit bilen gyz tanyşmy? Halaşýarlarmy? – diýip, Akjemal
sorady.
– Hemme zat düzüw.
228

– Onuň ýaly bolsa, hökman Akjemalam alyp barýan – diýip,
Hanguly pälwan razylaşdy.
Ertir dynç alynýan gün diýlende, agşamara Nazar janly öldürip, doganlaryny, gelnejelerini çagyrdy. Hanguly pälwanam
Akjemal bilen otludan düşüp, Nazarlara ýassynlar bardy. Nahar
iýdiler. Çaýyň başynda doganlar kimleriň sözaýdyjy gitmelidigini, toýuň sähedini haçana bellemelidigini maslahatlaşdylar.
Ertesi Hanguly Akjemal bilen, Allan Nenegül bilen, Bäşim
hem Nazar öz gelinleri bilen tirkeşip, başlygyň öýüne bardylar.
Başlyk Hanguly pälwanyň geljegini bilmänsoň, palaw bilen
Nazar dagyny sowaryn öýden eken. Derrew goýun öldürmäge
durdy.
Başlyk ylalaşdy, guda bolundy, toý sähedi bellendi. . .
Aýna bilen Kakajan bile okan ýoldaşlaryna hat ýolladylar.
Walýanam, kakasy, ejesi bilen çagyrdylar.
Ertir toý diýlen güni köp myhman geldi. Aýnanyň ähli joralary diýen ýaly ýygnandy, Kakajanyň bile okan dostlary ýygnandy.
Wasiliý Aleksandrowiç Sypinkow, Antonina Iwanowna Berdiýewadan başlap, mugallymlaryna çenli geldiler. Tehnikumlaryň
mugallymlary geldi. Kakajanyň hem mugallymy, hem dosty Gyzyl Gadamow geldi. Walýa äri bilen, kakasy ejesi bilen geldi.
Her kim bir hili sowgat getiripdir. Nowruzyňam dostlary geldi.
Walýa-da, ejesem, kakasam Kakajan bilen Tyllany, Aýna bilen
Nowruzy gutlap, maňlaýlaryndan ogşadylar.
Toý örän uly boldy. Toýuň iň gýzykly ýerem türkmen göreşi
boldy.
Ilki Nazar bilen Hanguly orta çykdy. Olar köp çekeleşdiler.
Bir-birini göterip, aýlap gördüler, her hili badaklar atyp gördüler,
ikisem gaty ýadady. Ahyry «Göreşde sylaşmak ýok!» diýip, gygyryp, Nazar Hangulyny ýanbaşdan gaýtardy. Göreş köp wagtlap
dowam etdi. Motdugam, Saram, Garly pälwanam göreşdi.
Göreş meýdanyna soň ýaşlar çykdy.