Göreş - 09

gyzlar gygyryşdylar.
Ene Kulyýewa gyzlar bilen hoşlaşdy. Baýramgül bilen Ýazgül hersi onuň bir elinden tutup, howlynyň gapysyna çenli bile
gitdiler.
– Nähili ýüzi nurana, owadan aýal! – diýip, Aýna höwes
bilen onuň yzyndan seredip galdy.
Okuwdan soň gyzlar Nina Prohorowanyň ýolbaşçylygy bilen
ýaňky matadan özlerine ýaz köýnegini tikmäge başladylar.
Bir gün Garry Kulyýew internata gelip, Baýramgül bilei Ýazgüli alyp gitdi.
Gyzlar howlynyň içinde elewreşip durdy. Onýança AntoFnina Iwanowna:
– Ene Kulyýewa Moskwada özüni sowuga urdurypdyr. Ýoňlapdyr, gorkmaň, gyzlar, ol daýaw ýaş göwre çala-çula kesele
baş bermez, gutular – diýdi.
Gyzlar Enäniň ýaş, daýaw göwresini, owadan bugdaýreňk
ýüzüni göz öňüne getirip, gynanç bilen onuň syrkawlygyny ýatladylar.
137

Aşgabat şäher çagalar býurosy internatyň pioner gyzlaryna
wožatyý edip, Töräni belläpdi. Dynç alynýan gün Töre internata
gelip, pioner gyzlary hatara duruzdy. «Pioner nähili okamaly,
nähili ýaşamaly, pioner mugallymlar bilen, öz ýoldaşlary bilen
nähili aragatnaşykda bolmaly» diýip, ilkibada köp gürrüň etdi. Soňam erkekler hem aýallar pedtehnikumynyň, oba hojalyk
tehnikumynyň pionerleriniň şu dynç alynýan gün Köşi bagyna
ýygnanýandygyny, şol baga gyzlar internatynyň pionerleriniňem
barmalydygyny aýdyp, Töre direktordan rugsat sorady.
Direktor pikirlendi. Aýnanyň ýagdaýyny ýadyna saldy:
– Gyzlaryň birnäçesi duşmanlydyr, ol baga äkidip bolarmyka? – diýip, Töräniň ýüzüne seretdi.
Bu meseläni şäher komsomol komitetem bilýär. Eýýäm biziň
gyzlarymyzyň gezjek ýerlerine milisiýa iberildi. Antonina Iwanowna, siz ol hakda arkaýyn bolaýyň! – diýip, Töre garamaty öz
boýnuna alyp, ahyry direktordan rugsat aldy.
...Köşi bagy dynç alýanlardan doly. Gün düşmeýän saýaly
giň köçeleriň gyralarynda moroženoe, limonad. . . kän. Her kim
ýüzüniň ugruna iýýär, içýär.
Bu baga diňe tehnikumlaryň däl, şäheriň köp mekdepleriniň
pionerleri gelipdir. Olar bagyň köçelerinde seýil edip, gezmeleşip ýörler. Öňlerinden pioner duşanda «Taýýar bol!» diýip,
sag ellerini maňlaýyna tarap göterýärler. Gelýänlerem «Mydam
taýýar!» diýip, sag ellerini maňlaýlaryna göterip, olara jogap
berýärler.
Anna, Baýramgül, Gülsoltan dagy Aýnanyň ýagdaýyny çalarak aňýandyklary üçin, bary onuň daşynda, bile gezýärdiler.
Aýnanyň gözi aňyrdan topar gurap gelýän oglanlaryň arasyndaky Kakajana düşdi. Kakajan dagy pioner salamy bilen
gollaryny galdyrdylar. Soň Aýna bilen Kakajan gyra sowuldylar.
– Nazar kakamdan hat aldyňmy?
– Hat aldym, saňa salam aýdypdyr. Me, şu haty bereýin, oka,
içinde adresem bar, hökman hat ýazgyn.
– Hökman hat ýazaryn! – diýip, Aýna doganynyň ýazan
hatyny aldy.
Onýança biri:
138

– Salam! – diýip, bularyň ýanyna geldi.
– Nowruz, salam! – diýip, Kakajan görüşdi.
– Aýna, gurgunmysyň? – diýip, Nowruz Aýna bilen salamlaşdy. «Nähili owadan gyz bolup ýetişipdir. Italmazyň sygyr
dölesinde demigip ýören gyz diýseň, kim ynanjak?! Şu wagt
Italmazyň özem görse, Aýnany tanamaýar. Tüweleme, boýam
ösüpdir» diýip, Nowruz pikirlendi.
– Obadan şol tersleşip gaýdyşyňmy? Soň barmadyňmy diýip,
Kakajan Nowruzdan sorady.
– Geçen dynç alyş agşamy hiç kime görünmän baryp, Neregüliň gara öýüne girdim. Nenegül pahyr meniň baranyma
begendi. Häzirem Aýnany gözläp ýörler, ugur tapanoklar. Akmyrat meni öýüne çagyrdy. «Okuwa giren bolsaň, okaber, han
ogul, seniň okamagyňa men garşy däl» diýdi. Soňam «Ol ýerdäki gyzlar mekdebine aýlanyp gör, ol gaçan haramzada ýokmuka?
Bir ýerde bardygyny bilseň, bize habar et» diýip tabşyrdy,– Şäher
mekdebiniň ähli gyzlaryny tanaýaryn, olaryň arasynda Aýna
ýok – diýdim.
– Olar seniň sözüňe ynandymy? – diýip, Aýna sorady.
– Olar meniň sözüme ynansa-da ynandy welin, özleri bir
zat aňlaýan bolmaga çemeli. Aýna, entek sen kän geziji bolma –
diýip, Nowruz tabşyrdy.
– Obada başga näme täzelik bar? – diýip, Kakajan sorady.
– Akmyrat syrkaw ýatyr – diýip, Nowruz tebibiň gürrüňini
edip berdi. – Tebibiň gürrüňine ol gaty ynanypdyr. «Bagrymy
gurt iýýär» diýip, gün geldigiçe horlanýar diýýärler. Samat işanam syrkawlapdyr. Olam tebibiň aýdanyna ynanypdyr. Olam
«bagrymy gurt iýýär» diýip, toba edip, gije-gündiz doga okap,
hudaýa ýalbarýa diýýärler.
–Ýer-suw paýlaşygy hakda näme gürrüň bar? Komissiýa
düzülipmi? – diýip, Kakajan sorady.
– Enteg-ä komissiýa düzülmändir. Kakajan, men saňa-da,
Aýna-da duşjak bolup, sizi aňtadym. Geljek okuw ýylyndan
ikiňizem tehnikuma okuwa giriň, biriňiz erkekleriňkä, Aýna
bolsa aýallar tehnikumyna. Bolýarmy?
– Meni alarlarmyka? – diýip, Aýna ikirjiňledi.
139

– Alarlar, siziň direktoryňyz gowy, şony öňüňe sal-da, ber
arzaňy.
– Bolýar.
Soň hoşlaşyp, Nowruz gitdi.
– Gowy ýigit bolup ýetişipdir – diýip, Aýna Nowruzyň yzyndan seredip galdy. – Honha, wožatylar gelýar!
Wožatylaryň gelýän tarapyna Kakajanam seretdi. «Töre Geldiýew, Akmämmet Saryýew, Aýtakowa, Çary» diýip, Kakajan
olaryň atlaryny içinden sanady.
Wožatylar bularyň deňesine gelip, «Taýýar bol!» diýenlerinde, Kakajan bilen Aýna ellerini galdyryp, «Mydam taýýar!»
diýip, deňje gygyrdylar.
Internat gyzlary seýil bagdan gelip ýuwundylar, nahar iýdiler.
Direktor Aýna seredip:
– Aýna jan, bar, Baýramgüli meniň ýanyma çagyr! – diýdi.
Antonina Iwanowna seredende, Aýna onuň gözünde ýaş
gördi. «Aglapdyr, näme bolduka?»
– Bolýar – diýip, Aýna ylgawyna gitdi.
Baýramgül dagy derrew direktoryň ýanyna geldiler.
– Baýramgül, Ýazgül, Aýna senem, baryň, gaýdyň! – diýdi.
Başga zat diýmedi.
Baýramgül dagy öýlerine gaýtdylar. Olaryň öýleri Teke bazary bilen Rus bazarynyň aralygyndady.
Ol günüň ertesi «Ene Külyýewa ýogalypdyr» diýen ajy habar
ýaýrady. Gyzlar aglaşyp başladylar.
Bir gün internat gyzlary ýas lybaslaryny geýip, baýdaklarynyň başyna gara lenta dakyp, nyzam bilen Aşgabadyň demir ýol
wokzalyna tarap ugradylar.
Hemişe gyzlar nyzamly bir ýere gidenlerinde, aýdym aýdardylar. Bu gezek aýdym, gürrüň ýok, ýüzüni sallaşyp barýardylar.
Gyzlar wokzalyň öňünde nyzamly durdular. Aşgabadyň
beýleki okuw jaýlarynyň adamlaram, işçiler, gullukçylaram, daýhanlaram, aýallaram sessiz durdular. Wokzalyň öňündäki meýdançanyň märekesi örän köpeldi.
Moskwadan gelen otlynyň yzyna tirkelen gyzyl wagonyň
140

öňüne hökümet, partiýa ýolbaşçylary: Aýtakow, Mežlauk, Sähetmyradow, Atabaýew, Kulyýew, Amanekow, Gurban Sähedow,
Çary Wellekow, Döwlet Mämmedow dagy bardylar.
Gyzyl wagonyň içinden Ene Kulyýewanyň tabydyny alyp,
ýaňky ýolbaşçylar eginlerine göterip ugradylar. Wokzalyň öňüne
üýşen märeke-de olaryň yzy bilen ugrady.
Tabydy göterip, Karl Marks meýdançasynyň ileri gyrasyna
golaýrak ýerde goýdular. Soň ýas mitingi açyldy. Aýtakow
sözledi. Mežlauk sözledi. Olar Ena Kulyýewanyň eden işleri,
adamkärçiligi, aýallar azatlygy ugrunda alyp baran goreşleri
hakynda aýtdylar.
Bir oba aýaly çykyp, örän ýangynly, örän gynançly sözledi.
Ol aýala Annajemal Hydyr gyzy diýdiler.
Ene Kulyýewa jaýlananda ýeke aýallar, gyzlar däl, şol meýdançada duran adamlaryň köpüsi gynanyp, gözýaş etdi.
Iň soňunda «Ýatan ýeriň ýagty bolsun!» diýip, adamlar dagady.
Internat gyzlary Baýramgül, Ýazgül, Anna dagy bilen deň
ýas tutdular. Olaryň internatyna bolsa Ene Kulyýewanyň ady
dakyldy.
141

15
ANNAJEMAL
Bir gün internata Oguljemal diýen bir gyzy getirdiler. Ol on bäş
ýaşlar töweregindäki ýaş gyz-da bolsa, özi daýawdy, görmeklidi, ýöne kän aglan bolmaga çemeli, gözleri gyzaryp, gabaklary
pökgeripdir.
Oguljemalyň kakasy Akmämmet atly bir garyp, daýhan
adam eken. Bular Nowa diýen çaklaňrak obada ýaşaýarlar. Akmämmet obada ýygnak bolsa özüniň aýaly bilen bile gider eken.
Bular «Goşçular» soýuzyna girýärler. Hökümetiň garyp daýhanlara berýän kömeginden peýdalanýarlar. Durmuşlary ýagşylanyp ugraýar.
Akmämmedem, Annajemalam gaty dogruçyl adamlar. Goňşy-golamam bir mesele hakda gelseler, örän dogry maslahatlar
berýärler. Oba ýygnaklarynda-da bildiklerinden dogry gepleýärler.
Bir gün Akmämmedi oba Şurasyna çagyrýarlar.
– Annajemaly aýallar sowetiniň başlygy edip belläýsek, sen
garşy bolmazmyň? – diýip, ondan soraýarlar.
– Başararmyka? Sowatsyzrak bolaýmasyn? – diýip, Akmämmet ikirjeňleýär.
– Sowadam oňşuk ederçe bar-la, likbezi gutardy, oňat okap
bilýär, ýazyp bilýär.
– Äý, özüňiz razy bolsaňyz, Annajemal bilen sözleşip görüň,
özi şol işi başaryn diýip, boýun alsa, men garşy däl – diýip,
Akmämmet razyçylyk berýär.
Annajemal aýallar sowetinde işläberýär, ýyl geldigiçe ol işe
ökdeleýär. Aýallar ony gowy görýärler.
Sähel bir zat bolsa, onuň ýanyna barýarlar. Ol hem baranyň
142

işini oňardygyndan oňuna çözerdi. Ilçilik-dä, ol käbir adamlara
ýamanam görünmeli bolýar.
Şol obadan Jemal diýen gyz Mürrük diýen bir garyp ýigidi
gowy görýär. Olar pynhan-pynhan duşuşýarlar, durmuş gurmak
hakynda süýji arzuwlar edýärler. Bu meseleden Annajemalyň
biraz habary bolupdyr. Mürrügiň ejesi, kakasy Jemalyň kakasyna gudaçylyga barýarlar. Jemalyň kakasy «Eşek öz deňini gaşar»
diýip, olary kowup goýberipdir.
Annajemal Jemalyň kakasyna töwella edýär. Ol razy bolman,
«Iliň maşgala durmuşyna goşulma» diýip, Annajemalyňam ýüzüni alyp goýberýär.
Soň Jemalyň kakasynyň bir baý adam bilen guda bolup, lomaýja galyň alanyny aňyp, Annajemal milisioner bilen barýar-da,
gudalaryň ikisinem tutdurýar, Jemalam Mürrüge gowşurýar.
Ine, şeýlelik bilen Annajemal bir adama ýagşylyk edende,
beýleki adama ýamanlyk etmeli bolýar. Annajemaldan ýagşylyk
gören adam «Ýaşyň uzyn bolsun» diýip alkyş okaýar, emma
ondan ýamanlyk gören adam käýinip ýa gargynyp goýanok, ol
Annajemalyň aýagynyň aşagyny gazyp ugraýar, oňa ýamanlyk
edip başlaýar.
Annajemalyň dogruçyl, ýüzgörmezek gowy işgärdigini bilip, ony raýona işe alýarlar. Raýonda hem ol aýallar sowetiniň
başlygy bolýar.
Annajemalyň duşmany has köpelýär. Birnäçeleri gelip, Annajemaly Akmämmede ýamanlaýar. «Men öz aýalymy gowy
tanaýaryn, daşda geziň!» diýip, ol Annajemaly ýamanlanlary
kowup goýberýär.
Annajemaly Akmämmede ýamanlandan peýda ýokdugyny
bilip, ony örän «edenli» doganoglanynyň–Paýtynyň ýanynda
ýamanlap başladylar.
Ilkibada Paýtyny öwýärler. «Şu tirede senden başga ar-namysa düşünýäni ýok. . . » Paýty bular ýaly gürrüňe göterilip, murtlaryny towlap, tiräniň aryny alýandan, namysyna galýandan bolan
kişi bolýar.
Annajemaly ýamanlaýanlar onuň işi hakynda bir agyz hem
gürrüň etmän, onuň özüni ýamanlaýarlar. «Birinjiden, iň bir ejiz,
143

bigünä musulman bendeleri hökümete ýamanlap tutdurýar. Ol
ejize ganym. Ikinjiden, ol Annajemal sizi äsgermän, gören bilen
tirkeşip, siziň abraýyňyzy gaçyryp ýör. . . » diýýärler. Paýty bolsa,
Annajemalyň duşmanlarynyň gepine gidip, barha gyzýar, barha
gaharlanýar.
Paýtynyň özem işläp, zähmet çekip eklenýän adam däl. Ol
ýol uran galtaman, adam öldürmäni suw içençe görenok. Ol
köpüň biri, onuň özüniňem bir topar ogly bar.
Bir gün Akmämmet döläni arassalap durka, bir gyratly onuň
ýanyna ýakyn gelip:
– Heý, hany bir çilim otlap ber! – diýip, gaharly gygyrýar.
Akmämmet gyr atyň üstünde oturanyň Paýtydygyny görýär.
– Salawmaleýkim!
Olam göwünli-göwünsiz:
– Gurgunmy – diýýär.
Akmämmet çilim otlap, oňa uzadýar. Paýty çilimi alyp:
– Sen şu heleýiňi işden aýyr. Ogluňam Gökdepäniň internatyndan çykar, gyzyňam okuwa iberme! – diýip herrelýär.
– Ol aýdan zatlaryň hiç birem edilmez – diýip, Akmämmet
ýuwaşrak jogap beripdir.
– Heleýiňe diýeniňi etdirip bileňokmy? Bolýar, onuň ugruna
özüm çykaryn – diýip, Paýty ýaňky otlanan çilimem çekmän,
Akmämmede tarap gaharly zyňyp goýberýär-de, atyny saýgylap,
çapdyryp gidýär. Akmämmet «Bu ne päli azan» diýip, onuň
yzyndan seredip galýar.
Il ýatyp, it uklandan soň, ýarygijeler dört sany adam Akmämmediň gapysyny şakyrdadyp, kürsäp öýe girýärler.
Akmämmet oýanyp dik oturanda, ony arkan basyp, ýiti pyçagy bogazynda goýýarlar.
– Gygyrsaň, kelläňi aýraryn! – diýip, bir gyryk sesli adam
haýbat atýar.
Onýança Annajemalyň hyňk-hyňk edip çala sesi çykýar. Öçlüler ganly işini edip gutaryp, derrew atlanýarlar-da, gaçyp gidýärler.
Goňşy-golamlar ylgaşyp gelýärler. Akmämmet özüne gelip,
çyrany ýakyp seretse, Annajemal gana bulaşyp ýatyr.
144

Goňşy aýallar aglaşýarlar. Oguljemal:
– Waý, eje jan! – diýip, inçe sesi bilen, daňyň alagaraňkysynda
bütin obany ýaňlandyryp gygyrýar.
Irden raýondan adamlar gelýär.
Paýtyny dört ýoldaşy bilen suduň öňünde oturdaýarlar.
...Oguljemal Ene Kulyýewanyň internatynda gözüne ýaş aýlap, bu wakany gyzlara gürrüň berdi.
145

16
GÖRE“ ÝITILE“ÝÄR
– Oraz aga! – diýip, daşardan Begenç mugallymyň sesi eşidildi.
– Hawa – diýip, Oraz daş çykdy.
– Hany, ýygnaga gitmerismi?
– Gidäýeris – diýip, Oraz razylaşdy.
Iki ýoldaş oba Şurasynyň edarasyna tarap tirkeşip ugradylar.
– Näme hakda ýygnak boljakka, bilmediňmi? – diýip, Oraz
ýoldaşyndan sorady.
– Hemişekiler ýaly-ha däl, öz-ä uly ýygnak boljak, jar çekenleri bilenem oňman, öýbe-öý aýlanybam çykdylar. Saňa-da öýüňe
gelip habar berdiler dälmi?
– Äý, gaýgy etmesene, barar-da, näme diýseler görübereris –
diýip, Begenç mugallym ýoldaşyna göwünlik beren boldy. Ýöne ikisem ünjä gitdi. Şol ýagdaýda-da oba Şurasynyň jaýyna
bardylar.
Oba Şurasynyň edarasynyň içem, eýwanam, töweregem oba
adamlaryndan doly, käýerde aýallaram görünýär. Begenç mugallym dagam bärden salam berip bardy. Bularyň gelenini görüp,
oba Şurasynyň mürzesi bular bilen gadyrly salamlaşyp:
– Begenç mugallym, sag bol, Oraz aganam getiripsiň! – diýip,
jaýa girip gitdi.
«Bularyň meniň bilen bir işleri bar bolmaga çemeli» diýip,
Oraz aga has ünjä gitdi.
Mürze ýene tiz daş çykyp:
– Adamlar, oturyşyň, häzir ýygnagy başlaýarys – diýdi-de
gygyrdy. – Bärde, ine şu ýerde! – diýip, edaranyň öňündäki
meýdançada adamlary oturtdy.
Oba Şurasynyň başlygy gelip, ýygnagy açdy. Prezidium saý146

landy. Begenç mugallymam prezidiuma saýladylar.
Raýonyň wekiline söz berildi. Raýondan gelen gysga boýlurak Ataýew diýen adamdy. Ol düýn ýer-suw paýlaşygy hakynda raýonda aktiwleriň ýygnagynyň geçenligi hakda, ýygnakda
respublikan komissiýanyň başlygy Halmyrat Sähetmyradowyň
eden gürrüňi hakynda aýdyp, Sähetmyradowyň aýdan zatlaryny
ýekän-ýekän halka düşündirdi.
– Biziň her obamyzyň bir tüýsli suw ýagdaýy bar. Bir obanyň suwy has güýçlürak, ikinji bir obanyň suwy has ejizräk,
şonuň üçinem her ülüşe pylança sagat suw bermeli diýip aýdyp
bolanok. Mysal üçin, siziň Tutlygala obaňyza dagdan gelýän
çeşmäniň suwy Daşlygalanyňka garanda has güýçli. Siziň ýabyňyzyň suwy on dakykada çaklaňrak bir peli suwarsa, Daşlygalaň
suwy şonuň ýaly peliň ýarysynam suwaryp bilmeýär. Şonuň
üçinem her paýa suwuň güýjüne garap, dakykamy, sagatmy –
bermeli bolar.
Soňra raýonyň wekili ýer-suw paýlaşygyny örän gysga wagtda gutarmalydygyny aýtdy.
Soňra ýer-suw paýlaşygynyň oba komissiýasyny saýladylar.
Komissiýanyň hataryna Begenç mugallym bilen Orazam girizildi.
Soň saýlanan komissiýanyň ýygnagy boldy. Komissiýanyň
başlyklygyna oba Şurasynyň başlygyny, onuň mürzeligine-de
Begenç mugallymy saýladylar.
Ataýew saýlawa başlamazdan ozal komissiýanyň etmeli işlerini düşündirdi:
– Ilki bilen ýer-suw beriljek hojalyklaryň sanyny takyklamaly.
Her on bäş günden suw nobaty aýlanjak bolsa, her hojalyga näçe
dakyka suw bermeli boljak? Siziň suwuňyz bir dakykada näçeräk ýeri suwaryp biljek, ine şoňa görä-de her hojalyga ýer bermeli.
Ýer berlende dogan bilen doganyň ýeri goňşy düşer ýaly edip
paýlamaly. Iň soňunda şu işleriň hasabyny edip gutaranyňyzdan soň, maňa habar beriň, men gelip barlap görjek. Eger şol
hasabyňyz dogry çyksa, men özüm bilen bir ýer gurluşykçyny
alyp gelerin. Ine, şeýlelik bilen ýeri paýlamaga başlarys.
Şonda kimiň suwundan näçeräk almalydygy, kime näçeräk
147

suw bermelidigi belli bolar. . . – diýip, Ataýew gaýtdy.
Begenç mugallym bilen Oraz näme üçin ýygnaga beýle berk
çagyrylandyklaryna indi düşündiler.
Komissiýa çlenleri her gün diýen ýaly oba Şurasynyň edarasyna üýşüp, kimden näçe suw alynjagyny, kimiň öňki suwunyň
üstüne ýene näçe suw beriljekdigini hasaplaýardylar.
***
Ahyry komissiýa hasap ugruny gutaryp, raýondan Ataýewi çagyrdy. Ataýew barlap gördi, komissiýanyň ýalňyşyny tapyp,
düzetdi. Soňra ýer gurluşykçyny çagyryp, ýeri paýlap başladylar.
Her hojalyga, her paýa elli dört dakyka suw ýetdi. Nurmyradyň suwuny ýedi dogana paýlamankalar, onuň kyrk dokuz
dakyka suwy bardy. Bir paýdanam bäş dakyka az eken. Nurmyradyň her ogluna bir paý suw berdiler. Nurmyradyň ýerini bir
paý hasap etdiler. Ony haýsy ogluna bermeli?
– Men Nurmyradyň iň uly ogly, onuň ýerini men alaryn,
hijiňize bermen – diýip, Allan uly galmagal turuzdy.
Allanyň bolşuna içi ýanyp oturan Bäşim:
– Owal biziň bu ýerimizi elimizden gideren, ählimiziň gedaý
gününe düşmegimize, Aýnanyň ýitirim bolmagyna, Gytjanyň ölmegine sebäp bolan sen dälmi? Ýene-de bu ýer meniňki bolmaly
diýmäge neneň diliň barýar?! – diýip gyzaryldy.
Dörtgulam, Altybaýam oňa käýedi. Ahyry bijesi çykan almaly diýip, ýedi dogan bije atdy. Nazaryň obada bolmany üçin,
bijäni onuň ýerine Şirin çekdi. Şiriniň bijesem çykdy.
Galan alty dogana ýeri nireden bermeli? Eger olary goňşy
etjek bolsaň, Nurberdiniň, Akmyradyň, Italmazyň özlerinden
artýan ýerleri beräýmeli. Komissiýanyň çlenleri olaryň Akmyratlar bilen öň gandar bolandyklaryny bilýärdiler. Nurberdiniň
ýerinden doganlara paý berseň, agalary doganlar bilip tersleşer.
Näme etmeli?
Komissiýa bu meseläni doganlaryň özleri bilen maslahatlaş148

maly etdi.
Ol wagt Allan:
– Maňa öz ýerimiz bilen ýanaşyk Nurberdi kakamyň artyk
ýerinden beräýiň, ikibaşdan onuň artyk ýerini başga adama berjek bolsaňyz, onuň üçin kim alanda näme. Gaýtam, ýat adam
alanyndan, onuň özem biziň alanymyzy gowy görer – diýdi.
Şeýdip Allan bilen ýene iki dogan Nurberdiniň ýerinden aldylar. Dörtgula, Bäşime, Altybaýa-da Akmyradyň hem Italmazyň
ýerinden berdiler.
Oba şurasynyň hem şol komissiýanyň başlygy:
– Bu üç dogana Akmyradyň ýerinden bermän, obanyň daşyndan beräýsek kem bolmaz – diýdi.
Oraz aga-da doganlaryň bu ýer alyşlaryny halamady, ýöne
Allanyň hem Dörtgulynyň ýerleriniň «Bir ýerräkden aljak» diýenlerini eşidip, sesini çykarmady.
Tutlygala obasynda ýer-suw paýlaşygy geçip gutardy. Az
suwly, az ýerli garyp daýhanlar, ýersiz-suwsuz batraklar ýerli,
suwly boldy. Garyplaryň ýüzi ýagtyldy, ýeri, suwy giden baýlaryň ýüzi çytyldy. Mesele şol ýüz üýtgemek bilen gutaraýsa ne
ýagşy!
Ýer-suw paýlaşygy boljak diýen habar halkyň içine ýaýraly bäri, Akmyradyň keseli has beterledi. «Tutlygala obasynda
ýer-suw paýlamagyň komissiýasy düzüldi» diýip eşidende, ol
hykylap tirsegine galyp:
– Komissiýanyň içine biziň tanyşlarymyzdan kimler goşuldy?
– diýip, Italmazdan sorady.
– Komissiýanyň ählisi biziň tanşymyz. . .
– Ä-ä! Haýsylar? – diýip, Akmyrat gyssanyp, Italmazyň
sözüni böldi.
– Oba Şurasynyň başlygy, Begenç molla, Oraz..
– Boldy-boldy, sanama, atlary gursun olaryň! – diýip, Akmyrat ýene ýassyga başyny goýdy.
Ol indi birnäçe gün bäri düşeginden galyp bilenok. Özem her
gün täze habara garaşýar. Ýer-suwuň düýn paýlanyp başlanyny
eşidipdi. «Biziň ýerimizem illere bererlermikä? Janym bir sag
bolsa bolmadymy?..»
149

Agşamararak Annaly bilen Italmaz salam berip geldi.
– Ýeri, oglanlar, näme täzelik bar? – diýip, öý eýesi tirsegine
galdy.
– Ýerlerimizi elimizden aldylar. . .
– Haýsy ýerimizi? Kim aldy? – diýip, Akmyrat gyssagly
sorag bilen oglunyň sözüni ýoldy.
– Nurmyratlar bilen ýanaşyk ýerlerimizi alyp, onuň ogullaryna – Dörtgula, Bäşime, Altybaýa berdiler – diýip, Annaly
kakasyna gürrüň berdi.
– Şol üzümli, tutly, almaly haýatymyzymy?
– Ol haýatymyz üç paýa ýetmedi, şonuň üçinem Altybaýa
Italmaz kakaň haýatyny berdiler.
– Gan ujundan alan haýatymyz näme?
– Ol haýaty gaýtaryp, durşuna Nazara berdiler.
Bu wagt Akmyradyň uly heleýi gapydan gelip, betgelşik,
inçeli-ýogynly sesi bilen bagyryp, aglap başlady.
– Öýi ýykylsyn olaryň! Kerim janam şolar öldürdi. Waý, eziz
balam-eý .. Kes sesiňi! Tur, ýok bol şu taýdan! – diýip, syrkaw
örän batly ses bilen aýalyna hemle urdy.
Ýogyn aýal dessine turup, süzüberdi.
Akmyrat dik oturdy.
– Şemsetdin ahun arada durup barlyşdyrypdy. Biz barlyşjak
däldik, ýöne ahunyň ýüzünden geçip bilmedik, onuň sözüni
kabul etmeli bolduk. Indi gör, nähili boldy?! Öz barlyşyklaryny
özleri bozdy. Bir gyzlar-a maňa gargap-maňa gargap öldi, bir
gyzlaram gaçyp gitdi. Gan ujundan beren haýatlarynam suwlarynam gaýdyp aldylar. Indi biz gan almaga hakly. Ondan
başga-da äsgermezlik edip, biziň öz ýerlerimizem aldylar. Olara
komissiýalar ýer berende, olar başga ýerdenem alyp bilerdiler.
Ýok, olar bilgeşleýin, bizi äsgermän, biziň ýerimizden alýarlar. . .
– Onda biziň gan almaga hakymyz bar-da, şeýlemi, ýaşuly? –
diýip, Italmaz sorady.
– Dogry, olar barlyşyk şertini bozdy, şeýle hem bolsa biz gaty
uly ahunyň gaşynda «Olara degmeris, barlyşdyk» diýip kasam
etdik. Şonuň üçinem biziň ahuna bu ýagdaýlary bolşy ýaly edip
aýtmagymyz gerek. Şeýdip, ahundan rugsat almagymyz gerek.
150

Soňraky gün o dünýäde özümiz ýüzügara bolmaly.
– Meniň özüme galsa-ha, barlyşygy bozmadygam bolsa, öz
bagly haýatyma eýemsirän boluberse, şol Altybaýyň läşini çapym-çapym edäýjek – diýip, hyrçyny dişledi.
– Eger gan almalam bolsa, läşini sermelem bolsa, soň arman
çekmez ýaly, has erkeksirägini – Nazary göz öňünde tutmak
gerek – diýip, öý eýesi ýol salgy berdi.
– Nazaram o diýen batyr däl-le. Görmeýärmiň, hemmesi
geldi, ol bizden gorkusyna oba gelibilmän ýör – diýip, Italmaz
öwünjek boldy.
–Ýok, beýle däl, onuň batyr kemi ýok. Ol bizden gorkup
däl-de, ýaş gyzlaryň horlananyny görse, saklanyp bilmän ýene gan etmeli bolaryn diýip, oba gelip bilmän ýörmüş – diýip,
Akmyrat öz inisi Italmaza düşündirdi.
– Ýok, agam, beýle däl, gyzlaryň biriniň öleli, ýene biriniň
gaçyp gideli bäri köp wagt geçdi, emma Nazar gelip bilenok.
– Nazar, belki, bu wagta çenli gyzlaryň biziň elimizden sypanyny bilýän däldir. Şol gyzlaryň biziň elimizden gidenini
eşidenje güni geler.
– Agam, gel, şu Nazar hakdaky dawany goýaly. Men Şemsetdin ahunyň ýanyna baryp, bolan wakalary düşündirip aýdaýyn.
«Şerti olar bozdy, biz arkaýyn gan alybersek bolýarmy?» diýip
soraýyn. Şeýlemi?
– Dogry, kyn görme-de gidip, sorap gel hem meniň keselimi
aýt, gargyş ýokupdyr diý, heý meniň keselime çäre edip bilmezmikä, şonam sora – diýip, Akmyrat inisine ýumuş buýurdy.
– Bolýar, agam, men ertir daň bilen Şemsetdin ahunyň ýanyna
gidýän – diýip, Italmaz öýden çykyp gitdi.
***
Nazar Gytjanyň öleninem öz wagtynda eşidipdi, emma işden boşap bilmändi. Ol Gowşut oba Şurasynyň mürzesi bolup işleýärdi,
başlyk onuň ýerine oňat adam tapman, ony işden boşatmady.
Ahyry Nazar raýijraýa komitetiniň başlygy Hanguly pälwana
151

ýüz tutup, zordan işden boşapdy.
Nazar gapydan salam berip girende, Şirin zöwwe galyp, ony
gujaklady. Nazaryň kiçi oguljagazy bu «ýat» adamyny tanaman,
mölerilip, oňa seredip durdy.
Nazar ogluny gujaklady, ataly-ogul tiz öwrenişdiler. Şirin
begenjine kakasyny çagyryp geldi.
Oraz aga gapydan gelende, Nazar dik durup, onuň bilen
görüşdi, saglyk-amanlyk soraşdy.
– Indi hernä bütinleý gelensiň-dä – diýip, Oraz aga sorady.
– Gowşutlylar goýbermedi, zordan sypaýdym. Gytja pahyram dünýäniň azabyndan dynypdyr – diýip, Nazar ol naçaryň
adyny tutandan, Oraz aga aýat okady.
– Kakajanam gurgun okap ýör, hepdede diýen ýaly bir hatyny
alýarys – diýip, Şirin ärine habar berdi.
– Kakajan, tüweleme, adam boljak, maňa-da hat ýazyp, töweregindäki täzelikleri aýdyp dur. Kakajan Nowruz hakynda «Ol
gaty gowy ýigit» diýip, öwüp ýazypdyr. Özem pedtehnikumda
gowy okaýanlaryň biri diýýär. Ol nähili bolup, Akmyratlaryň
elinden sypyp bildi?
– Ol oba mekdebinde-de gowy okany üçin, oňa Begenç mugallym bu ýerden sypmaga-da, şäherde okuwa girmäge-de köp
kömek etdi – diýip, Oraz düşündirdi.
– Ýogsa-da, Begenç mugallymyň ýagdaýy nähili?
– Onuň ýagdaýy ganymat. Paýlaşykda onuňam, meniňem
suwumyzy artdyrdylar.
– Siziň ýeriňizem artmaly ahyry? – diýip, Nazar sorady.
– Gaty ujypsyz, onam obanyň daşyndan berjek diýdiler. Äý,
ikimizem almakdan boýun gaçyrdyk. Iň gowy zat–suwumyz
artdy.
– Ähli ýeriňizi basyp bilýärmi?
– Basma nirde, ýarysynam basanok, şonuň üçin ýer almadyk,
onda-da obanyň daşyndan.
– Äý, oňarypsyňyz, Oraz aga!
Şiriniň ejesem gelip, Nazar bilen görüşdi, amanlyk-saglyk
soraşdy, soň:
– Oraz, seni Begenç molla sorap geldi – diýdi.
152

– Ol nirede?
– Öýde garaşýar.
– Men häzir geleýin – diýip, Oraz öýden çykyp gitdi.
– Indi şu geldigiňizmi ýa ýene Gowşuda gitmekçimi? – diýip,
Şiriniň ejesi sorady.
– Işlän bolýardym, boşatman köp sakladylar, häzir ylalaşyp,
boşap, bütinleý geldim – diýip, Nazar düşündirdi.
Onýança Oraz Begenç mugallym bile tirkeşip geldi. Nazar
ýerinden turup, Begenç mugallym bilen görüşdi, amanlyk-saglyk
soraşdylar.
– Oraz seniň geleniňi aýtdy weli, men-ä begenäýdim. Indi hiç
ýere gitmän öz obaňda galýaň dälmi? – diýip, Begenjem sorady.
– Hawa, ýoldaş mugallym, bütinleý geldim.
– Hawa, Nazar, eşider bolsaň, obada ýer-suw paýlaşygynam
dawasyz-jenjelsiz geçirdik. Oraz aga-da komissiýanyň bir agzasy,
menem mürzesi.
– Komissiýanyň başlygy kim?
– Oba Şura başlygymyz.
– Onda paýlaşygy oňat geçirensiňiz. Hany, Begenç aga, paýlaşyk hakynda gürrüň ber-le! Biziňkileriň ýagdaýy nähili? Nurberdiniň ýerinden-ä köp gidendir? Meniň öz agalarymyň hemmesine ýer berensiňiz, şeýle dälmi?
– Dogry, Nurberdiň ýerem, suwam gitdi. Siziňkileriň ählisine
ýerem, suwam berildi.
– Haýsy ýerden berdiňiz?
– Näme, Şirinjemal aýtmadymy? Öz ýeriňizi kime bermeli
diýen meselede ýedi dogan ýedi bijäni çekdi. Ine, Şiriniň bijesi
çykdy. Öz agaň Nurberdiniň haýaty durşuna size düşdi. . . – diýip, Begenç mugallym Nazary begendirmek üçin şüwlümli edip
gürrüň berdi.
– Hä, bu nähili bolarka? Begenç aga, siz köne molla, düşünmeli ahyry. Gytjanyň-a kysmaty şeýle, ömri gysga eken pahyryň,
oňa biz günäkär däl. Aýna gaçyp gitdi, hun ujundan beren
ýerimizem gaýdyp aldyk, diýmek ahuny ortada durzup eden
barlyşygymyzy özümiz bozýarys, şeýle dälmi? Ine, şol ýeri bize bermän, başga bir garyba beren bolsadyňyz, beýle gürrüň
153

bolmazdy – diýip, Nazar düşündirdi.
– Nazar, dogry aýdýarsyň, şol ýeri size hökümet berýänem
bolsa, ony size bermän, başga adama bermeli eken, size bolsa,
ondanam gowy ýer berip biljekdik ahyry. Ol ýeri size gaýdyp
berenimizde ýaraşygyň bozulaýjakdygy biziň hakydamyza gelmändir. Ine, biziň eden ýalňyşymyz – diýip, Begenç öz ýoldaşy
Orazyň ýüzüne seretdi.
– Dogry, ol ýer başga berläýse gowy boljak eken, emma weli
siziň ol nebsewür Allan agaňyz «Men Nurmyradyň uly ogly, ýer
maňa düşýär. . . – diýip, uly galmagal turuzdy, ýöne oglanlar bije
atyp, «Bijeli oglan aglamaz» edip, onuň galmagalyňy ýatyraýdylar – diýip, Oraz aga düşündirdi.
– Biziň bu ýerde ýitirýän zadymyz ýok, ony başga bir paý
bilen çalşaýmaly. Üzüm üç ýylda ýetişip, hasyl berýär. Häzirem
giç däl, komissiýanyň başlygy bilen razylaşyp, şol ýeri çalşyraýsak bolmazmy? – diýip, Nazar mugallyma seretdi.
– Bolar, ýörüň, ötägideliň! – diýip, Oraz ýerinden turdy.
Nazar dagy tirkeşip, oba şurasynyň edarasyna bardylar.
Başlyk Nazaryň bütinleý gelenini eşidip begendi.
– Nazar, maňa mürze bolup geç!
– Hany öňki mürzäň? – diýip, Nazar ondan sorady.
– Ol bir ýaş oglan, özem «Okuwa gitjek!» diýip, ýer depip
dur.
– Men garşy däl, ýöne häzir başga mesele bilen geldik – diýip,
Nazar ýaňky meseläni gürrüň berdi.
– Nazar, gatam darygyberme. Hökümetiň karary «...kimiň artyk ýeri-suwy bolsa alyp, ýersiz-suwsuz garyplara bermeli». Şol
artyk ýer satyn alnypmy ýa ata-babadan galyp gelýän mirasmy
– onuň tapawudy ýok, şol ýer artykmy – artyk, ýersiz-suwsuz
garyba beräýmeli. Sen ýaraşyk şertini bozaňok, ol ýeri özüň
baryp alaňok, ony saňa hökümet berýär. Düşnüklimi?
– Düşnükli, ýöne olar üçin «Ýaraşyk şertini bozduň, ýeriňi
gaýdyp aldyň, bizem gan aljak» diýmäge bahana bar – diýip,
Nazar iňkise gitdi.
– Dogry, bahana bar. Seniň üç doganyň öz agaňyz Nurberdiniň mülkünden paý aldy, ýene iki doganyň Akmyradyň, bir
154

doganyňam Italmazyň mülkünden paý aldy, diýmek, öýkeleşmäge-de, urşup-sögüşmäge-de bahana bar. Ýöne hiç kimiň bahana
aramaga haky ýok, sebäbi olar ýalbaryp, zorlap, urşup almady,
olara hökümet mugt berdi. Ýeke Nurberdi bilen Akmyradyň ýeri
däl, obamyzyň, jemhuriýetimiziň ähli baýlarynyň ýerini-suwuny