LatinEach bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
Göreş - 04
Total number of words is 3811
Total number of unique words is 1842
33.3 of words are in the 2000 most common words
49.0 of words are in the 5000 most common words
56.6 of words are in the 8000 most common words
– Eger ol razy bolmasa nätjek? – diýip, Nurberdi has geňirge51
nip sorady.
– Onda, «Gyz berjek däl, meni öldür-de, ogluň ganyny
al!»diýip iki elimi gowşuryp, Akmyradyň öňünde çöke düşüp
oturyberjek.
Oturanlar reňklerini agardyp, bir-birleriniň ýüzüne seredişdiler. Nurberdi bolsa, öz inisi Nazaryň dogumlydygyny, batyrdygyny bilýärdi. Öz diýen sözünde tapyljagynam aňýardy.
– Ýeri, sen Akmyradyň öňünde durup, onuň aýagyna ýykylmak üçin Tutlygala baranyňda, Akmyratlara ýetmänkäň, Italmaz
ýa Annaly çykaýdy-da, onda nädersiň? – diýip, Nurberdi inisinden sorady.
– Men olary gaty ýigrenýärin, olaryň haýsysy öňümden çyksa
çykaýsyn, edil külüni çykararyn, eneden dogmadyk ýaly ederin
– diýip, Nazar biraz galybrak, agasyna jogap berdi.
– Ýeri, olaryň ikisem bile gelýän bolsa, dar köçede öňüňden
çykaýsalar, nädersiň? – diýip, Amanguly baý sorady. «Ikisinden
gaçaryn» diýer öýtdi.
– Olaryň ikisem dünýäde iň içigara, ejize ganym, nejis adamlar, şonuň üçin ikisinem öldürerin. Ikisinden ýeňilsem kär bolaýyn, goý, olar meni öldürsinler. Men olardan hiç wagtam gorkan
däldirin. Edil ikisiniňem garnyny silkäýerin.
– Ine, gördüňmi seniň etjek bolýan işiňi?! Olaryň içini silkseň,
olar ähli neberesi bilen geler-de, seniňem çagalaryň içini silker.
Iki taraplaýyn uruş bolar. Iki tarapdanam bir topar adam gyrlar.
Iki sany salatyny bermejek bolup, sen bir topar adamynyň ganyna
galjak, ölümine sebäp boljak bolýarsyň. Sen entek bular ýaly uly
meselä goşulardan ýaş, akyly doluşmadyk gögele. Iň gowusy,
agalaryň edýän işine goşulma. Özüňden ulular gürlän wagty, lal
bolup otur! – diýip, Nurberdi inisine jabjyndy. Soňam Amangula
seredip:
– Amanguly baý, ertir irden öz hyzmatkärleriňe mallary sürdür, öz uly aýalyňyzam bizden gidýän gyzlaryň ýanynda bolsun,
özüňizem hemmesine ýolbaşçylyk ediň-de, ähli zatlary Akmyrat
baýlara gowşuryň. Ine şu ýumşumyzam bitirip berseňiz, bize
uly hossarlyk etdigiňiz. Biz soň az-azdan öz obamyza – Tutlygala
tarap göçüp barybereris. . . – diýdi.
52
Agasynyň soňky sözlerini diňlemän, Nazar ýerinden turdy-da, ýüzüni aşak salyp, çalasyn daş çykyp gitdi.
Nurberdi onuň öýkelän ýaly bolup çykyp gidişini geň görüp,
gaharly seredip galdy;
– Şu betpäl bizi ýene bir mojuk işiň üstünden eltäýmese ýagşy
– diýip, ertirki etmeli işleriň yzyny aýdyp başlady.
***
Nazar sesini çykarman, gaty-gaty ýöräp öýüne geldi. Şirin gapyny açdy.
– Çagalar ukladymy? – diýip, ol gelninden sorady.
– Hawwa, olar eýýäm ukladylar. Aýna jan-a uzynly gün
haly dokap, halys sütüni süýnüp geldi, Kakajan bolsa aty bilen
ylgaşyp ýadapdyr.
– Onda çyrany ýak!
Şirin çyrany ýakdy.
– Çyrany tut-da, maňa ýagty edip ber!
Nazar nirä ugrasa, Şirinem onuň yzyna düşüp, ýagty edip
berdi.
Nazar ilki bilen sallançaga baryp, uklap ýatan bäbegiň, soň
baryp, Kakajanyň maňlaýyndan ogşady. Iň soňundanam uklap
ýatan jigisi Aýnanyň owadan ýüzüne, gara gaşlaryna seredip,
uludan gaýgyly dem aldy.
Şirin adamsynyň bolşuna haýran galdy. Onuň çagalar bilen
hoşlaşýan ýaly bolup ýörşünden bir gorkunç zady ýüregi syzyp
başlady.
– Näme boldy?
– Hiç zat! – diýip, Nazar sag eli bilen gelniniň eginrägini
gujaklady. – Çagalary hor etmegin, saňa kakaň Oraz aga kömekleşer – diýdi. Soňam tiz gylyjyny dakyndy, ýaraglaryny alyp:
– Sag bol! Şirin! Düýäňi äkitseler, köşegini alyp galgyn. . . Maňa bu golaýda garaşmaň! – diýip, çykyp gitdi.
– Nirä gidýäň-u!
Nazar jogap bermän gitdi.
53
Gijäniň ýarymyndan soň Bäşimiň çatmasyndan gelinleriň,
çagalaryň aglaýan sesleri eşidilip başlady. Şiriniň ýüregi ýarylan ýaly bolup, ýatan ýerinden zöwwe galdy. «Ýaraşjak» diýen
bolup, biziňkileri arkaýyn edip, Bäşim agany öldüren bolaýmasynlar» diýip pikirlendi.
Şirin köneje başatgyjyny kellesine atdy-da, Bäşimleriň çatmasyna tarap ylgady. Şirin çatma girende, çüýşesiz çyranyň ölügsi
şöhlesine, atasy ölen ýaly, ýüzüni sallap oturan Bäşimi gördi
Çagalaryň başynyň jemligine gözüni ýetirdi. Bäşimiň aýalynyň
golaýynda oturyp, Şirin ýaşmagynyň aşagyndan:
– Näme boldy, gyz? – diýip, Bäşime eşitdirmän pyşyrdady.
– Işimiz gaýtdy, Şirin jan, Gytja jany gan ujundan berýärler-eý!
– diýip, Bäşimiň aýaly öňküdenem gaty aglap başlady.
– Wah-wah-eý gara günli ekeniň, Gytja jan! – diýip, Şirinem
aglamaga oturdy.
Gytja aglanok, doňan ýaly bolup otyr. Öýüň içindäki agy
peselende, ol özüne kybapdaş näzik sesi bilen:
– Kaka jan, ýüzüňi sallama, siziň ölüm howpundan gutulmagyňyza sebäp bolup bilsem, men razy – diýdi.
Gyzynyň bu sözüne Bäşimem bozuldy. Ýöne özüniň ejizlänini duýdurmajak bolup, başyny has aşak egdi.
– Meniň ýanymda Aýna jan bolsa, biz nähili gara güne-de
düşsek, bir-birimize garaşyk ederis. Eje jan, aglama, bizem maňlaýymyza ýazylanyny görmeli bolarys.
Çatmanyň gapysyndan Dörtgulynyňam, Altybaýyňam aýaly
geldi. Olaram bu ýaş pahyrjygyň düşen gününe gözýaş etdiler.
Aýnanyňam gan ujundan berilýänini eşidip, ýerinden zöwwe
galan Şirin aglap öýüne gaýtdy. Çyrany ýakyp, uklap ýatan
Aýnanyň ýüzüne seredip, içi-içine sygman, hynçgyryp başlady.
Daňdan Aýna düşeginden turdy-da, dokma dokamaga gitmek üçin geýimlerini geýdi, bir döwüm çöregi eline alyp, gapa
ugrady.
Gözüniň ýaşlaryny süpürip duran Şirin:
– Aýna jan, nirä? – diýip sorady.
– Gelneje, dokmadan gijä galmaýyn, Gytja eýýäm Nurberdi
kakamlara barandyr – diýip, Aýna daş çykdy.
54
– Aýna jan, dur, gitme, bärik gel! – diýip, Şirin sandyrawuk
sesi bilen gygyrdy.
Aýna ýene gelip, gelnejesiniň aglaýanyny duýdy, onuň gözüniň ýaşyny gördi.
– Gelneje, näme boldy? Näme aglaýarsyň – diýip, ýüregi
ýarylan ýaly bolup, yzly-yzyna sorag berdi. – Nazar kakam
hany? Oňa näme boldy?
– Aýna jan, Nazar kakaň nirä gidenini bilemok. Ol gijäniň
içinde ýaraglaryny alyp, gyssagly gitdi. Nirä gidýäninem aýtmady.
– Nazar kakam mydam gezip ýör ahyry. Gandar bolany üçin
mydam ýaragly gidýär, saglyk bolsa, ynha, ýene göreşip – bir
zat alyp geler. Gelneje, onuň üçin aglap, özüňi gynap ýörme! –
diýip, Aýna gelnejesini gujaklap, oňa göwünlik berdi.
– Aýna jan, men agaň gezmäge gideni üçin aglamok, men
senden aýrylyşýan, şonuň üçin aglaýaryn.
– O näme üçin menden aýrylyşýaň, bir düşündirsene!
Şirin Aýnany pugta gujaklady:
– Aýna jan, seni gan ujundan Akmyratlara berýärler – diýip,
demi-demine sygman hynçgyryp, aglamaga başlady.
– Gelneje, ýaraşan bolsalar bolýar, men Nazar kakama bir zat
bolýarmyka diýip gorkýardym. Dünýäde Nazar kakam arkaýyn
gezse bolýar, men horlansam jähennemä, onuň üçin, gelneje jan,
birjigem aglama! Men ölsemem owarram, şu Nazar kakamyň
jany sag bolsa bolýar.
– Aýna jan, ol garabagt Gytja-da gidýär. Onam gan ujundan
beripdirler – diýip, Şirin gynanyp, ýarym-ýaş bolup aýtdy.
– Ol ejiz pahyrjygy beribermeseler bolmaýarmy? Wah, Gytja
jan, sen ne günlere düşdüň?! – diýip, Aýna-da aglap başlady.
– Aýna jan, goý, aglama, aglanyň peýdasy ýok – diýip, indi
Şirin Aýnany köşeşdirmäge başlady.
– Wah, ýeke meniň horlananym bolmaýarmy? – diýip, Aýna
has sojap aglamaga başlady. – Ol ejiz ahyryn, nähili edip, bu
zuluma çydar?! Wah-wah-eý!..
Bäşim ýüzüni sallap gapydan geldi.
– Şirinjemal, hany Nazar ýokmy? – diýip sorady.
55
Şirin derrew Kakajany turuzyp, onuň gulagyna bir zat-bir
zatlar pyşyrdady.
– Kakam ýary gijeler töwereginde ýaraglaryny dakynyp öýden çykyp gidipdir. Nirä gidýänini ejeme-de aýtmandyr – diýip,
Kakajan ejesiniň pyşyrdap aýdanlaryny Bäşim agasyna gürrüň
edip berdi.
– Hä, şeýlemi? Şirinjemal, Aýna jany geýindir, tiz gelip äkiderler. Köşegiňizem nogtasyny salyp daňyp goýuň, düýäňiziňem, erkegiňiziňem gowy halygy bolsa alyp galyň, atyňyzyňam
gowy esbaplaryny ýygnaň. Olaram tiz gelip alyp giderler – diýip,
Bäşim tabşyrdy.
– Bäşim kaka, nirä alyp giderler? Kim gelip alyp gider? –
diýip, Kakajan agasyndan sorady.
– Dünýäden habaryň ýokmy? Akmyratlar bilen ýaraşdyk.
Hun töleýäris. Amanguly baýyň hyzmatkärleri gelip alyp gider. Aýna jan, aglama, Gytja janam äkidýärler. Elbetde, siziň
kysmatyňyz şeýledir-dä, ezizler – diýip, Bäşim yzyna öwrüldi,
öýden çykyp gitdi. Şiriniň göwnüne bolmasa, Bäşim aglaýana
meňzeşdi.
Kakajan ejesine seretdi.
– Hawwa, oglum, Aýna janam hun ujundan beripdirler –
diýip, Şirin gözleriniň ýaşyny süpürdi.
– Aýna ejemi? Onam şu gün äkidýärlermi? – diýip, Kakajan
şumjardy. – Aýna ejemem, atymam äkidýärler? – diýip, çaga
uly-ili bilen aglamaga başlady.
Şirin baryp, köşegi boşatdy, ullakanja köşek guba düýäni –
enesini emmäge durdy.
– Janawaryň iň soňky gezek emşidir. Ene janawaryňam öz
çagajygyny iň soňy gezek görşüdir. . . Bu janawarlar, ýene az wagtdan aýrylyşýandyklaryny bilse, nähili bolardykalar! Bozlaşyp,
adamdan beter aglaşardylar. . .
Bu zatlary, köşegiň enesinden, enäniň köşeginden aýryljagyny ýatlap, Şirin ýene sessiz aglamaga başlady.
Kakajan atynyň elinden alynjagyny bilip, onuň zerini, içirgisini, uýanyna çenli alyp öýde ýygnady. Irişmesinden idip, birsalym aty bilen oýnady, soňam onuň maňlaýyndan ogşap durka,
56
Nurberdi bilen Amangulynyň gelýänini gördi. Onýança mallary ýygnap, Amangulynyň hyzmatkärlerem ýakynlaşyp geldiler.
Kakajan atynyň çekgesinden ogşap, onuň bilen hoşlaşdy.
Amanguly baýyň uly aýaly bilen Nurberdiniň goşa alkymly
aýaly Gytjany çatmadan çykaryp ugranlarynda, Bäşimiň aýaly,
çagalary aglaşyp, olaryň yzyna düşdüler.
– Gelneje jan, aglama, men öz başyma düşenini çekmeli bolaryn, sag bol! Keteni köýnegim sizde galsyn – diýip, Aýna gelnejesini gujaklady. Soň Kakajany gujaklap, onuň maňlaýyndan
ogşady.
Aýna öz gelnejeleri bilen hoşlaşdy, gapdalyna ýetip gelýan
Gytjanyň elinden tutup, hun üçin alnyp barylýan mallaryň yzy
bilen ýola düşdi.
Olary ýola ugradanlar aglaşyp galdy. Enesiniň yzyndan dyzaýan köşegiň bozlaýan sesi Gytjanyň ejesi bilen Şiriniň aglaýan
sesine goşulyp, tä obadan mazaly saýlanýançalar, hun ujundan
berilýän gyzlaryň gulagyna geldi durdy.
***
Nazar «Näme bolsa şol bolsuna» salyp, daňa golaý Tutlygala
obasyna girip başlanynda, gapdaldan «Nazar, bäri dur!» diýip,
tanyş ses eşidildi.
Nazar «Bu daňdan meni gygyrýan kimkä?» – diýip sakga
durdy.
– Bäri gel! – diýip, tutlaryň arasyndan bir adam çykdy.
– Oraz aga, bu sizmidiňiz?! – diýip, geňirgäp, «Daň bilen bu
ýerde Oraz aga näme işleýärkä?!» diýip, Nazar oňa tarap ýöneldi.
Gaýyn-giýew ikisi ýoldan çekilibräk, gür tuduň içinde, ýabyň
raýyşyna çykyp oturdy. Ýoldan geçenleri bular görjekdi, emma
geçýänler bulary görjek däldi. Ara açygrak bolany üçin bularyň
hümürdilerem ýolagçylara eşidiljek däldi.
– Nähili ýaraşyk bolanynyň jikme-jigini men eşitdim. Ýersiz-suwsuz ýaşamak gaty kyndyr ýedi doganyň ýedisem iliň
gapysynda talabançylyk eder, garaz, kynlyk bilen öz çagalary
57
üçin bir ölmez-ödi tapar. Emma gan ujundan berilýan ol iki
gyzyň dat gününe! Ine, şol iki gyz üçin seniň bärik gaýtjagyňy aňyp, daň bilen seniň geljek ýoluňy saklap oturyşym– diýip,
Oraz aga gürrüň berdi. – Seniň bu gelşiň ýalňyş, han ogul, ölşügi
köpeldersiň, örän köp nähak gana sebäp bolarsyň! Dünýäde
ondan ýaramaz iş, ondan agyr günä bolmaz. Sen päliňden gaýt,
han ogul! Ol pahyr gyzlaryň ozaldan kysmaty şeýledir. Ol bendesiniň işi däl, allatagalanyň işi. Ony sen gylyç bilen düzedip
bilmersiň. . .
Oraz uzak wagt öz giýewsine nesihat berdi. Nazar öýlenmezinden oňem Orazy gowy gerýärdi. Onuň gürrüňine-de gulak
asardy.
– Oraz aga, men onda näme etmeli? – diýip, Nazar gaýgyly
dem aldy.
– Ýaraşyk bolsun, soňuny görübermeli bolar. Entek garaş.
Geljekde näme etmelidigini ol bagtygara gyzlaryň durmuşy aýdar.
58
7
HUN UJUNDAN ALNAN GYZLAR
Tutlygala obasynyň ähli halky Nurberdi baýlar bilen Akmyrat
baýlaryň ýaraşandyklaryny eşidip begendi. Ylaýta-da Begenç
molla öz zehinli okuwçysy Kakajanyň gelip, ýene okajagyna
begenýärdi. «Nurberdileriň neberesi gandarlyk belasyndan gutuldy. Nurmyradyň çagalaram indi ýaýnap arkaýyn gezip biler»
diýip, oba adamlary bir-birlerine täze, ýakymly habary aýdyşýardylar. Olar hun ujundan alynýan zatlaram bilýärdiler. Olaryň bir
topary «Ýedi dogan ýersiz-suwsuz nähili ýaşarka?..» diýip, gaýgy etse, bir topary «Gan ujundan alnan gyzlar nähili ejir çekerler»
diýip, gynanç bilen başlaryny ýaýkaýardylar.
Gan ujundan geçiriljek gyzlaryňam, mallaryňam şu gün getiriljegini oba ilaty bilýärdi, emma şol geljek zatlary görmek üçin
hiç kim köçä çykmady.
Amanguly baý hun ujundan geçirilen gyzlaram, ähli mallaram sag-aman getirip, Akmyrat baýa gowşurdy. Onuň öýünde
oturyp, çaý içip, çörek iýip hoşlaşdy-da Nurberdiniň goşa alkymly aýaly bilen öz obalaryna gaýtdy.
Akmyrat baý öz neberesini öýüne çagyrdy. Hun ujundan gelen zatlary paýlaşmak hakynda maslahat geçirdi. Ýedi doganyň
ýerini-suwuny hemmä deň paýlap, tohum gunanam Kerimiň
ogluna berjekdigini aýtdy.
Hiç kim garşy bolup bilmedi.
– Oglumyň ganyny almak hakda meniň doganlarymyň içinde
Italmazdan köp alada eden ýokdur. Ol «Nurmyradyň ogullarynyň gowusyny öldürip, gan aljak» diýip, Nazaryň yzyna köp
düşdi. Şoňa görä, hun üçin alnan zatlaryň içinden nämäni aljak
diýse, men şol inime bersem diýýan. Şoňa hemmäňiz razymy? –
59
diýip, Akmyrat sorady.
Hiç kimden ses çykmady. Gotursak ýüzüni mürşerdip, gaharly oturan Italmaz birhili ýylgyrdy.
– Inim Italmaz, şol gelen zatlardan haýsysyny halasaň, saňa
berjek! – diýip, Akmyrat inisine seretdi. Akmyradyň gözüne
onuň mama dişän süýri ýüzi, mäşbürünç gyrçuw sakgally çüri
eňegi bir betnyşan göründi.
Italmazyň uzyn burny agasynyň eçilişine begenip ýyrşarýan
garamtyl-gök, salpy dodaklarynyň üstüne abanyp durdy. Ol:
– Akmyrat kaka, şol ýaş gyzlaryň birini maňa berseňiz, men
sizden müňdebir razy – diýdi.
Gyzlaryň ýaşlygyna, görmegeýligine guwanyp, öz içinden
«Ikisinem özüm alaryn» diýip, begenjinden sakgalyny sypap
oturan Akmyrat tisginip, Italmazyň ýüzüne gaharly seretdi.
– Nazaryň bäş ýaşar erkegem-ä gaty gowy eken. Şony beräýsek bolmazmy? – diýip, Akmyrat ondan sorady.
– Akmyrat kaka, eger meniň gijeler ýatman, öz janymy aýaman, ar-namys üçin selpänime bir zat berjek bolsaň, şol gyzlaryň
birini ber, ýogsa-da hiç zadyň gerek däl! – diýip, Italmaz agasynyň ýüzüne eýmenç gözleri bilen alarylyp bakdy.
– Gyzlar entek gaty ýaş, on üç-on dörtýaşly ýaly-la – diýip,
Akmyrat sapalak atdy.
– Ýaşam bolsa zyýany ýok, gan ujundan alnan duşman çagasydyr, men onuň hötdesinden gelerin, eger berjek däl diýseňiz
ol öz işiňiz, maňa siziň başga zadyňyz gerek däl! – diýip Italmaz
öýkelän boldy.
– Bolýar, Italmaz jan, ar-namys üçin jan aýaman aýak üstüne
galýan doganym sen, seni närazy edip bilmen! – diýip, Akmyrat
nalaç razy boldy.
Neberesi dagandan soň, Akmyradyň ýeke özi oturyp pikir
etdi. «Ertir Italmaza bir gyzy bermeli boljak. Zalym gotur, iň
soňunda öz diýenini etdirdi. Şol mysalaň bilen ýaş gyz nämäňe
gerek?!..
Men gyzlary ýanyma çagyryp, çyranyň yşygynda mazaly
syn edip, gowusyny özüm alaýyn. . . »
– Nowruz! – diýip, ol ýogyn gartmaç sesi bilen gygyrdy.
60
– Lepbeý aga! – diýip, ýaş ýigit ylgap öýe girdi.
– Bar, gyrnagy meniň ýanyma çagyr – diýdi.
Entek Nowruz daş çykmanka, Akmyradyň uly aýaly tamyň
gapysyndan geldi. Nowruz çykyp gitdi. Garynlak semiz aýal
gelip, öý eýesiniň gapdalynda oturdy.
– Hun ujundan alan zatlaryňy paýlaşdyrdyňmy? Hemmesini
razy etdiňmi? Gyzlary synlap gordüm. Biri üzümiň suwy ýaly,
ýüzi duruja, şony Annaly jana beräýeli – diýip, öz uly oglunyň
adyny tutdy.
«Suwly tulum ýaly bolup gelmän geçen, hemme zadyň arasyna sokulyp ýör. . . » diýip, öý eýesi öz içinden aýalyna gaharlandy.
Emma daşyndan hiç zat aýdyp bilmän:
– Gyzlaryň birini Italmaza bermeli etdik – diýdi.
– Onda ýene garaýagyzdan görmegeý biri bar, gyzlaryň ikisem gowy. Haýsam bolsa birini Annaly jana ber. . . – diýip, uly
aýaly ýalbardy.
– Annalyň ozalam iki sany oňat ýaş gelni bar, tüweleme, çaga-çugasam kän. Sen, iň gowusy, şu wagt maňa azar berme,
öz öýüňe git-de, arkaýyn ýat, kime näme bermelidigini özüm
bilerin.
Öý eýesiniň uly aýaly oýkanjyrap, öýden gitmäni kyn gördi.
Akmyrat gaharly;
– Tur, ugra öýüňe! – diýip, jabjyndy.
Semiz aýal ellerini ýere diräp, zordan turdy-da, ýagamdan
çykyp gitdi.
***
Akmyradyň gyrnak diýýäni ýetim kürt gyzydy. Akmyrat ýokarky Bagyr obasyndaky söwda şärigi Hudaýberdi diýen dogumly
baý adamyňka gatnardy. Olar Eýrandan gaçak mal getirip, Aşgabatda satardylar. Hudaýberdiniň adyna öz obalarynda Hydaw
diýýärdiler. Hydawyň kömegi bilen, Akmyrat kyrk bäş ýaşyna
ýetende, Nenegül diýen garaýagyzdan owadan gyza öýlendi.
Tutlygala obasynyň aýallary ol gyzyň adyny özleriçe azajyk üýt61
gedip, Enegül diýýärdiler. Akmyrat oňa başdan gyrnak adyny
dakdy. Nowruz bolsa gyrnagyň kiçi doganydy. Onam Akmyrat
ýygnap, öýdeniçer edinip ulanyp ýör.
Hun ujundan alnan iki gyzam Nenegülüň garaja öýüne saldylar. Gyrnak ol gyzlara dözmän, olara çaý-çörek berdi.
– Gyzlarym, menden çekinmäň, iýiň, içiň! Indi men otuz
ýaşyma ýetdim. Akmyradam, onuň aýalam meni gyrnak hökmünde ulanyp, ähli hyzmatlaryny etdirýärler. Akmyrat meni
aýal edinip alyp, köp horlady. Işden men ýadamok, ýöne ol sähel
zada yrsarap, meni köp ýençdi. Onuň aýalam meni urýar. Uly
ogly bar, ady Annaly. Olam häzir kyrk dagy ýaşady. Sähel zat
üçin ol hem meni urýar. Men ýaranjak bolup, onuň iki aýalynyňam hyzmatyny edýärin – diýip, gyrnak öz başyndan geçenleri
bu pahyrlara gürrüň berip otyrka, gapydan Nowruz geldi.
– Nenegül, seni hojaýyn çagyrýar.
Nenegül baryp, Akmyradyň gapdalynda oturdy.
– Ýok, sen oturmaly däl! – diýip, Akmyrat ýumuş buýurjak
bolanda, Nenegül oňa ýalbarmaga başlady:
– Men indi on bäş ýyl bäri seniň aýalyň hem hyzmatkäriň
bolup ýorün, meniň jigim Nowruz jan çagalykdan başlap, seniň
gapyňda hyzmat edýär. Sen «Ony öýererin!» diýip, söz beripdiň.
Indi Nowruz jan on ýedi ýaşady. Ol hun ujundan alan gyzlaryň birini Nowruzjana berip, ony öýerseň, biz senden gaty razy
bolardyk – diýip, boýnuny burup, gyzlaryň birini diledi.
– Tur, jähennem bol! Ol gyzlaryň ikisinem meniň ýanyma
alyp gel! – diýip, Akmyrat gygyrdy.
Nenegül gorkusyna sesini çykarman, tamdan çykyp gitdi.
– Türkmeniň gül ýaly gyzynam siz kimin kürte rowa gormek bolarmy, haram gyrnak?! – diýip, Akmyrat onuň yzyndan
gygyrdy.
Akmyradyň Hywa bizinden tikilen akja balagy, ezýaka köýnegi, egnine ýasgynjak atylan täzeje garma dony, başynda buýralary seçelenip duran gara silkme telpek bardy. Ol tamyň edil
orta arasyndaky nepis dokalan eňsi halynyň üstünde çuw-ak
sakgalyny darap, özüne timar berip otyrdy.
Tamyň akja gapysy açyldy. Nenegül içeri girip, yzyna gara62
dy-da:
– Giriň, gyzlar, utanmaň! – diýdi.
Ilki bilen gözleri ýanyp duran, uzyn gara saçly, garaýagyz
gyz, onuň yzyndan ak ýüzlüje, inçeden uzynrak gyz girdi.
– Çyra ýakynrak süýşüň, ýeňleriňiz bilen ýüzüňizi ýapmaň!
– diýip, öý eýesi gaharly buýurdy.
Nenegül kömekleşdi, gyzlaryň yzyndan itekläp, çyranyň çyra
golaýrak süýşürdi.
Öý eýesi çüýşeli çyranyň peltesini galdyryp, gyzlara syn etmäge başlady.
Aýna sarsman durdy, emma Gytja gorkusyna sandyraýardy.
Sandyradygyça-da, Akmyradyň gözüne ol has ýaş hem owadan
gorünýärdi.
– Bolýar, ikisinem äkit, meniň ýanyma Nowruzy iber! – diýip,
öý eýesi Nenegüle seretdi.
«Akja gyza köp seredip, Akmyrat baý Nowruzy çagyr – diýdi
weli, şol gyzy oňa berjekdir, meniň jigimi öýerjekdir. . . » diýip,
içinden oňat pikirlenip barýan Nenegül gara öýüň gapysynda
jigisine duşdy.
– Nowruz jan, seni baý çagyrýar. Onuň ýanyna gaty edepli
bolup bargyn, buýran ýumşuny ylgap bitirgin – diýip, şatlykly
sözledi. – Ýörüň gyzlarym! – diýip, gyzlary, ylaýta-da, Gytjany
höwesli gujaklap, öz gara öýüne saldy.
– Lepbeý aga! – diýip, Nowruz gapydan girdi.
– Bar-da, Samat işana aýt, häziriň özünde bize gelip, nika
gyýmaly. Özüne gerek adamlaryny – pyýada kazylaryny hem
alyp gelsin. Düşündiňmi? Ylgap gidip gel! Samat işany tiz getir!
– diýip, öý eýesi Nowruzy iberdi.
Samat işan adamlaryny, pyýada kazylaryny yzyna tirkäp
gapydan geldi. Akmyradyň buýrugy bilen Nenegül Gytjany
alyp gelmeli boldy. Ol uzynja gyzyň Nowruza berilmejegine,
ony altmyş ýaşly garynlak adamsynyň özüne aýal edinip aljak
bolýanyna düşündi. Ol näzijek gyza dözmän aglady. Gözleriniň
ýaşyny süpürip, gara öýe girdi.
– Gyzym, Gytja jan, seni baý çagyrýar. Ýör, balam! – diýip,
onuň inçejik golundan çekdi.
63
– Men gorkýan, ýeke özüm gitjek däl! – diýip, Gytja aglamaga
durdy.
– Gyzym, aglama, bu ýerde saňa rehim etjek adam ýokdur.
Men «Aglaýar, gelenok» diýsem, menem urarlar, senem. Iň gowusy, gideli – diýip, Nenegül ýalbardy.
– Gytja, gidäý, biz oňly ýere düşen däldiris, bizi urarlar, gynarlar. Biz olaryň gandarynyň çagalary, näme diýseler, edibermekden başga biziň alajymyz bolmaz. Bar, gidiber. . . – diýip,
Aýna Gytja düşündirdi.
Gytja sessiz aglap, Nenegülden ýapyşdy, entirekläp çykyp
gitdi.
Gapydan çykan batlaryna, Nenegül onuň başyna bir çabyt
atdy.
– Gyzym, bu çabydy büren, ýogsam baý geň görer.
Ýüzüňi hiç kime görkezme! Baýyň öýünde başga-da adam
bardyr – diýip, ýaş gyzy alyp, öýe girdi.
Içerde oturan işan-da, pyýada kazylaram ýumruk ýaly çaga
seredip, geň galdylar.
– Enegül, näme dursuň, geçir bärik, töre tarap! – diýip, Akmyrat jabjyndy.
Nenegül gyzy töre geçirip, oturdyp, gidiberjek boldy.
– Otur özüňem! – diýip, öý eýesi gaharly gygyrdy.
Kime nika gyýmaly? – diýip, işan pyşyrdap sorady.
– Gözüň ýokmy? Kime gyýmaly? – diýip, öý eýesi Samat
işana alarylyp bakdy.
– Bolýar, agam! – diýip, işan inçejik ses bilen tiz-tizden dogasyny sanap başlady.
Gyzyň razylygyna-närazylygyna bakman, nika wekilçiligini
kime berenine-bermänligine bakman, işan depmehalal edip, nika
gyýdy-da, lomaýja aklygyny alyp, çykyp gitdi.
Toý-da bolmady, aýdymam aýdylmady, atam çapylmady. On
üç ýaşly gyz altmyş ýaşly baýyň aýaly bolup galdy.
– Gyrnak, tur, ugra öýüňe! – diýip, öý eýesi Nenegüle azgyryldy.
Nenegül gara öýüne ýetmänkä, Gytjanyň «Maňa degme –
maňa degme! Waý, eje jan! Waý, kaka jan! Waý, Nazar kaka!. . . »
64
diýip, çyr-çyr aglaýan sesi eşidilip başlady. Soňabaka gyza urulýan şarpyldy, gürpüldi eşidildi. Soňam gyzyň sesi az-azdan
ýatdy.
Nenegül öýüne gelende, gapynyň daş agzynda duran Aýnany
gördi.
– Gyzym, Aýna jan, ýör öýe! – diýip, ony öýe salýarka, gyzyň
eginlerini silkip aglaýanyny duýdy. – Aglama, gyzym! Bular zalymdyr, indi aglamakdan peýda ýok! – diýip, ýalbaryp, ony öýe
saldy. Pelteli çyranyň yşygyna onuň pökgeren, ýaşaran gözlerine
seredip, Nenegül öz içinden «Wah, garabagt gyzlar!» diýdi.
– Gytjany gaty urdular öýdýän? – diýip, Aýna ondan sorady.
– Ol baý zalymdyr, urar! Oglunyň ölümine içi ýanyp durandyr. Ol görgüli gyzda näme günä bar?!
– Soň sesi galdy weli, urup öldüräýdimikä?
– Ýok, enteg-ä ölen däl bolsa gerek, ýöne ol ejizje gyz bularyň
zulmuna çydamaz. Uzak ýaşamaz – diýip, Nenegül gaýgyly
jogap berdi. – Men ol gyzy Nowruzjan üçin diledim, baý meni
kowup goýberdi. Maňa beren bolsa, men entäk ýetişýänçä öz
gyzym ýaly edip saklardym, soň Nowruz jana nika gyýyp bererdim, arman, ol gyzyň bagty ýok eken. Ýör, gyzym, çyrany
öçürip ýataly, ýogsam senem äkidäýmesinler.
Olar öýe girip, bileje ýatdylar.
– Eziz balam! – diýip, Nenegül kiçijik Aýnany gujaklap ýatdy.
– Enegül eje, seniň çagaň ýokmy? – diýip, Aýna pyşyrdap
sorady.
– Üç gyzym boldy. Biri bar, ikisi öldi. Ol gyzymam baý satyp
goýberdi. Indi onam görüp bilemok.
– Enegül eje, meni baýdan dilesene, belki, meni size beräýse!
– Ertir irden diläp göreýin. Maňa beräýse, men seni gowy
saklaryn. . .
Nenegül tiz uka gitdi. Aýna öz gününi, Gytjanyň gününi
gaýgy edip, uzak gije uklap bilmän, ahyry daňa golaý ymyzgandy.
Ertesi daň bilen turup, Nenegül Aýna seretdi, guzy ýalyjak
bolup, ol uklap ýatyr. Nenegül ony turuzman, usul bilen ýorganyň aşagyndan çykyp, Akmyradyň tamyna bardy. Ol jaýynda
65
ýok, Gytja ölen ýaly süýnüp ýatyr. Nenegül usul bilen onuň
üstüni açyp görse, döşlerine, boýnunyň ýüzlerine, ýaňaklaryna çylgam-çylgam gan öýüpdir. Çaga çala dem alýar. Nenegül
emaý bilen jaýdan çykdy. Aňyrdan, tutlugyň içinden eli kündükli gelýän Akmyradyň öňünden çykyp, Nenegül onuň gaşynda
dyza çökdi:
– O meniň öýümde galan garaja gyzy maňa ber. Nowruz jany
öýereli – diýip ýalbardy.
Akmyradyň ýüzi pers-alady. Gytja özüni zorlatmajak bolup,
onuň ýüzüni dyrnaçaklan bolmaga çemeli.
– Tur, gözüme görünme! – diýip, Akmyrat Nenegüli depip
goýberdi-de, öz tamyna tarap gitdi.
Nenegül öýüne gelip, Aýnany turuzmaga dözmän, çaý gaýnatmaga oturdy. «Entek il örmänkä, bu pahyra çaý bereýin,
naharlaýyn. Soň muňa-da gün bermezler. Bu gyzam zalym baýyň özi aljakmyka? Uly ogly Annala berjekmikä? Onuňam öň
biri-biri bilen oňuşman ýören iki aýaly bar. Ol aýallaram baý
ýeriň gyzlary, hersiniň bir topar çagasam bar. Olar biri-birinden
gabanyp, bu çagany Annalyň özünden beter horlarlar. . . » diýip,
ol çaý demlemäge oturanda, gapydan Italmaz girdi. Uklap ýatan
çaganyň elinden silkip, zöwwe ýokary galdyrdy-da, idirdikledip
ugrady.
– Bagtygaranyň goluny sogurdyň, dur, nirä äkitmeli bolsa
men äkideýin– diýip, Nenegül Italmaza ýalbardy.
Italmaz onuň döşünden zarply itekläp goýberdi, Nenegül
entirekläp gidip, arkan ýykyldy. Onuň kellesi baryp bosaga
degdi.
Aýna Italmazyň elini dişlejek bolanda, Italmaz silkip elini
çekdi-de, Aýnanyň uzyn gür gara saçyndan tutup, süýräp, uly
aýalynyň öýüne eltdi.
– Waý, getirmersiň! Munuň ýaly gan ujundan alnan tulawy
men gül ýaly çagajyklarymyň arasyna salyp bilmen, ýok edewer-eý! – diýip, äpet börükli hyrsyz aýal uly ili bilen gygyryp,
gapynyň öňünde durdy.
Daýaw Italmaz gözüni alardyp, gahar bilen ýaňky aýalyň
gapdalyna jaýdar ýelmedi weli, aýal togalanyp baryp, giň öýüň
66
töründe çäşerdi.
Onuň ogullary, gyzlary:
– Waý, ejemi öldürdi-le! – diýip, ýerli-ýerden aglaşyp-gygyryşyp başladylar. Aýalam çök oturyp, dyzlaryny ýenjip, uly ili
bilen aglap başlady.
Gan ujundan alnan gyzy uly aýalynyň öýüne salyp bilmejegine Italmazyň gözi ýetdi. Ýanaşyk oturan kiça aýalynyň öýüne
tarap Aýnany süýräp ugrady.
Ýaňky gykylygy eşiden kiçi aýaly ähli çagalaryny daşyna
ýygnap, öýüniň gapysynda äriniň bolup ýörşüne syn edip durdy.
– Hä, gan ujundan alan ganjygyňy baýry aýalyň öýüne salyp
bilmän, indi meniň öýüme getirýärmiň?! Jähennem et haram
ganjygy. Iniň ganyny alyp bilmän, batyrlygyňy bize görkezjek
bolýarmyň?! Ölerin welin, şu gül ýaly jüýjejiklerimiň arasyna
şol haram tulany saldyrman. Eger zor edip, şony meniň içerime
salsaň, edil böwründen pyçagy sokar-da, garnyny silkäýerin!..
Italmaz görse, bolar ýaly däl. Kiçi heleýiniň daşynda çagalary
ejelerini gujaklap, aslyşyp dur. Ony urmaga-da maý berenoklar.
Italmaz Aýnany eltip, rejelije örülip basylan sazagyň ýanynda
goýdy-da, uly ogullarynyň eline pil berip, sygyr dölesini artdyrmaga başlady.
Italmazyň iki aýalam onuň ýaňky ýaş gyzy özüne aýal edip
aljagyny bilip, oňa has gaharlanýardylar. Onuň uly aýaly kiçi
günüsiniň ýanyna geldi.
– Gandaryň gyzyny indi ol özüne aýal edinip alaýjakmyka?
Ýanynda ýatanyňda öz inisi Kerim ýadyna düşer durar. Nähili
edip onuň bilen ýatyp-turjakka?
– Äý, edýän işini özüne laýyk bilýän bolsa, edibersin. Biz-ä
şol saçy kesileni ganymyzdan goýbermeris – diýip, kiçisi uly
günüsine jogap berdi.
– Ol döläniň içinde nähili ýaşajakka, her hili yslar geler durar.
– Ýaşasa ýaşasyn, ýaşamasa ters ýaşasyn, şonuň azary indi
ikimize galdymy?! – diýip, kiçisi uly günüsine seretdi.
Italmazyň ogullary ilersindäki deşikden döläniň içindäki
maçjalary zyňdylar. Siýdikli palçyklary gyrçap, halys ýadadylar.
Italmaz döläniň daş agzynda durup, içerik seretdi. Döläniň
67
içi görnenok, içerki deşigi matjalar, siýdikli palçyklar bilen baglanyndyr. Bir ogluny dölaniň ilerki deşiginiň öňündäki hapalary
aňyrrak arçaşdyrmaga iberdi.
Aýna üýşmek sazagyň düýbünde, şol öňki taşlanan ýerinde uly gaýga batyp otyr. Günüleriň galmagallarynyň baryny
eşitdi. Gytjany gaýgy etdi. Bu sygyr dölesiniň özi üçin taýýarlanýandygyny aňyp, «Gytja urulsa-da, ýenjilse-de, eger öläýse-de
adam ýaşaýan tamda öljek, meni bolsa şu içi çygly, porsy dölä saljakmykalar» diýip, daýaw ýigitleriň işleýşine gaýgy bilen
seredýärdi. «Italmaz, gotur zalym, meni şu ogullarynyň birine
berjekmikä?. . . »
Italmazyň ogullary döläniň içine bedre bilen gum daşadylar,
onuň üstünden sypal düşediler, soň keçe ýazdylar.
– Bar, Begenç agany çagyryp gel! – diýip, Italmaz bir ogluny
adam çagyrmaga iberdi. – Gir dölä! – diýip Aýna gaharly garady.
Aýna özüniň uruljagyny, saçyndan süýreljegini bilip, derrew
turup ugrady. Döläniň içine girip gitdi. Ilkibada porsy alyp
nip sorady.
– Onda, «Gyz berjek däl, meni öldür-de, ogluň ganyny
al!»diýip iki elimi gowşuryp, Akmyradyň öňünde çöke düşüp
oturyberjek.
Oturanlar reňklerini agardyp, bir-birleriniň ýüzüne seredişdiler. Nurberdi bolsa, öz inisi Nazaryň dogumlydygyny, batyrdygyny bilýärdi. Öz diýen sözünde tapyljagynam aňýardy.
– Ýeri, sen Akmyradyň öňünde durup, onuň aýagyna ýykylmak üçin Tutlygala baranyňda, Akmyratlara ýetmänkäň, Italmaz
ýa Annaly çykaýdy-da, onda nädersiň? – diýip, Nurberdi inisinden sorady.
– Men olary gaty ýigrenýärin, olaryň haýsysy öňümden çyksa
çykaýsyn, edil külüni çykararyn, eneden dogmadyk ýaly ederin
– diýip, Nazar biraz galybrak, agasyna jogap berdi.
– Ýeri, olaryň ikisem bile gelýän bolsa, dar köçede öňüňden
çykaýsalar, nädersiň? – diýip, Amanguly baý sorady. «Ikisinden
gaçaryn» diýer öýtdi.
– Olaryň ikisem dünýäde iň içigara, ejize ganym, nejis adamlar, şonuň üçin ikisinem öldürerin. Ikisinden ýeňilsem kär bolaýyn, goý, olar meni öldürsinler. Men olardan hiç wagtam gorkan
däldirin. Edil ikisiniňem garnyny silkäýerin.
– Ine, gördüňmi seniň etjek bolýan işiňi?! Olaryň içini silkseň,
olar ähli neberesi bilen geler-de, seniňem çagalaryň içini silker.
Iki taraplaýyn uruş bolar. Iki tarapdanam bir topar adam gyrlar.
Iki sany salatyny bermejek bolup, sen bir topar adamynyň ganyna
galjak, ölümine sebäp boljak bolýarsyň. Sen entek bular ýaly uly
meselä goşulardan ýaş, akyly doluşmadyk gögele. Iň gowusy,
agalaryň edýän işine goşulma. Özüňden ulular gürlän wagty, lal
bolup otur! – diýip, Nurberdi inisine jabjyndy. Soňam Amangula
seredip:
– Amanguly baý, ertir irden öz hyzmatkärleriňe mallary sürdür, öz uly aýalyňyzam bizden gidýän gyzlaryň ýanynda bolsun,
özüňizem hemmesine ýolbaşçylyk ediň-de, ähli zatlary Akmyrat
baýlara gowşuryň. Ine şu ýumşumyzam bitirip berseňiz, bize
uly hossarlyk etdigiňiz. Biz soň az-azdan öz obamyza – Tutlygala
tarap göçüp barybereris. . . – diýdi.
52
Agasynyň soňky sözlerini diňlemän, Nazar ýerinden turdy-da, ýüzüni aşak salyp, çalasyn daş çykyp gitdi.
Nurberdi onuň öýkelän ýaly bolup çykyp gidişini geň görüp,
gaharly seredip galdy;
– Şu betpäl bizi ýene bir mojuk işiň üstünden eltäýmese ýagşy
– diýip, ertirki etmeli işleriň yzyny aýdyp başlady.
***
Nazar sesini çykarman, gaty-gaty ýöräp öýüne geldi. Şirin gapyny açdy.
– Çagalar ukladymy? – diýip, ol gelninden sorady.
– Hawwa, olar eýýäm ukladylar. Aýna jan-a uzynly gün
haly dokap, halys sütüni süýnüp geldi, Kakajan bolsa aty bilen
ylgaşyp ýadapdyr.
– Onda çyrany ýak!
Şirin çyrany ýakdy.
– Çyrany tut-da, maňa ýagty edip ber!
Nazar nirä ugrasa, Şirinem onuň yzyna düşüp, ýagty edip
berdi.
Nazar ilki bilen sallançaga baryp, uklap ýatan bäbegiň, soň
baryp, Kakajanyň maňlaýyndan ogşady. Iň soňundanam uklap
ýatan jigisi Aýnanyň owadan ýüzüne, gara gaşlaryna seredip,
uludan gaýgyly dem aldy.
Şirin adamsynyň bolşuna haýran galdy. Onuň çagalar bilen
hoşlaşýan ýaly bolup ýörşünden bir gorkunç zady ýüregi syzyp
başlady.
– Näme boldy?
– Hiç zat! – diýip, Nazar sag eli bilen gelniniň eginrägini
gujaklady. – Çagalary hor etmegin, saňa kakaň Oraz aga kömekleşer – diýdi. Soňam tiz gylyjyny dakyndy, ýaraglaryny alyp:
– Sag bol! Şirin! Düýäňi äkitseler, köşegini alyp galgyn. . . Maňa bu golaýda garaşmaň! – diýip, çykyp gitdi.
– Nirä gidýäň-u!
Nazar jogap bermän gitdi.
53
Gijäniň ýarymyndan soň Bäşimiň çatmasyndan gelinleriň,
çagalaryň aglaýan sesleri eşidilip başlady. Şiriniň ýüregi ýarylan ýaly bolup, ýatan ýerinden zöwwe galdy. «Ýaraşjak» diýen
bolup, biziňkileri arkaýyn edip, Bäşim agany öldüren bolaýmasynlar» diýip pikirlendi.
Şirin köneje başatgyjyny kellesine atdy-da, Bäşimleriň çatmasyna tarap ylgady. Şirin çatma girende, çüýşesiz çyranyň ölügsi
şöhlesine, atasy ölen ýaly, ýüzüni sallap oturan Bäşimi gördi
Çagalaryň başynyň jemligine gözüni ýetirdi. Bäşimiň aýalynyň
golaýynda oturyp, Şirin ýaşmagynyň aşagyndan:
– Näme boldy, gyz? – diýip, Bäşime eşitdirmän pyşyrdady.
– Işimiz gaýtdy, Şirin jan, Gytja jany gan ujundan berýärler-eý!
– diýip, Bäşimiň aýaly öňküdenem gaty aglap başlady.
– Wah-wah-eý gara günli ekeniň, Gytja jan! – diýip, Şirinem
aglamaga oturdy.
Gytja aglanok, doňan ýaly bolup otyr. Öýüň içindäki agy
peselende, ol özüne kybapdaş näzik sesi bilen:
– Kaka jan, ýüzüňi sallama, siziň ölüm howpundan gutulmagyňyza sebäp bolup bilsem, men razy – diýdi.
Gyzynyň bu sözüne Bäşimem bozuldy. Ýöne özüniň ejizlänini duýdurmajak bolup, başyny has aşak egdi.
– Meniň ýanymda Aýna jan bolsa, biz nähili gara güne-de
düşsek, bir-birimize garaşyk ederis. Eje jan, aglama, bizem maňlaýymyza ýazylanyny görmeli bolarys.
Çatmanyň gapysyndan Dörtgulynyňam, Altybaýyňam aýaly
geldi. Olaram bu ýaş pahyrjygyň düşen gününe gözýaş etdiler.
Aýnanyňam gan ujundan berilýänini eşidip, ýerinden zöwwe
galan Şirin aglap öýüne gaýtdy. Çyrany ýakyp, uklap ýatan
Aýnanyň ýüzüne seredip, içi-içine sygman, hynçgyryp başlady.
Daňdan Aýna düşeginden turdy-da, dokma dokamaga gitmek üçin geýimlerini geýdi, bir döwüm çöregi eline alyp, gapa
ugrady.
Gözüniň ýaşlaryny süpürip duran Şirin:
– Aýna jan, nirä? – diýip sorady.
– Gelneje, dokmadan gijä galmaýyn, Gytja eýýäm Nurberdi
kakamlara barandyr – diýip, Aýna daş çykdy.
54
– Aýna jan, dur, gitme, bärik gel! – diýip, Şirin sandyrawuk
sesi bilen gygyrdy.
Aýna ýene gelip, gelnejesiniň aglaýanyny duýdy, onuň gözüniň ýaşyny gördi.
– Gelneje, näme boldy? Näme aglaýarsyň – diýip, ýüregi
ýarylan ýaly bolup, yzly-yzyna sorag berdi. – Nazar kakam
hany? Oňa näme boldy?
– Aýna jan, Nazar kakaň nirä gidenini bilemok. Ol gijäniň
içinde ýaraglaryny alyp, gyssagly gitdi. Nirä gidýäninem aýtmady.
– Nazar kakam mydam gezip ýör ahyry. Gandar bolany üçin
mydam ýaragly gidýär, saglyk bolsa, ynha, ýene göreşip – bir
zat alyp geler. Gelneje, onuň üçin aglap, özüňi gynap ýörme! –
diýip, Aýna gelnejesini gujaklap, oňa göwünlik berdi.
– Aýna jan, men agaň gezmäge gideni üçin aglamok, men
senden aýrylyşýan, şonuň üçin aglaýaryn.
– O näme üçin menden aýrylyşýaň, bir düşündirsene!
Şirin Aýnany pugta gujaklady:
– Aýna jan, seni gan ujundan Akmyratlara berýärler – diýip,
demi-demine sygman hynçgyryp, aglamaga başlady.
– Gelneje, ýaraşan bolsalar bolýar, men Nazar kakama bir zat
bolýarmyka diýip gorkýardym. Dünýäde Nazar kakam arkaýyn
gezse bolýar, men horlansam jähennemä, onuň üçin, gelneje jan,
birjigem aglama! Men ölsemem owarram, şu Nazar kakamyň
jany sag bolsa bolýar.
– Aýna jan, ol garabagt Gytja-da gidýär. Onam gan ujundan
beripdirler – diýip, Şirin gynanyp, ýarym-ýaş bolup aýtdy.
– Ol ejiz pahyrjygy beribermeseler bolmaýarmy? Wah, Gytja
jan, sen ne günlere düşdüň?! – diýip, Aýna-da aglap başlady.
– Aýna jan, goý, aglama, aglanyň peýdasy ýok – diýip, indi
Şirin Aýnany köşeşdirmäge başlady.
– Wah, ýeke meniň horlananym bolmaýarmy? – diýip, Aýna
has sojap aglamaga başlady. – Ol ejiz ahyryn, nähili edip, bu
zuluma çydar?! Wah-wah-eý!..
Bäşim ýüzüni sallap gapydan geldi.
– Şirinjemal, hany Nazar ýokmy? – diýip sorady.
55
Şirin derrew Kakajany turuzyp, onuň gulagyna bir zat-bir
zatlar pyşyrdady.
– Kakam ýary gijeler töwereginde ýaraglaryny dakynyp öýden çykyp gidipdir. Nirä gidýänini ejeme-de aýtmandyr – diýip,
Kakajan ejesiniň pyşyrdap aýdanlaryny Bäşim agasyna gürrüň
edip berdi.
– Hä, şeýlemi? Şirinjemal, Aýna jany geýindir, tiz gelip äkiderler. Köşegiňizem nogtasyny salyp daňyp goýuň, düýäňiziňem, erkegiňiziňem gowy halygy bolsa alyp galyň, atyňyzyňam
gowy esbaplaryny ýygnaň. Olaram tiz gelip alyp giderler – diýip,
Bäşim tabşyrdy.
– Bäşim kaka, nirä alyp giderler? Kim gelip alyp gider? –
diýip, Kakajan agasyndan sorady.
– Dünýäden habaryň ýokmy? Akmyratlar bilen ýaraşdyk.
Hun töleýäris. Amanguly baýyň hyzmatkärleri gelip alyp gider. Aýna jan, aglama, Gytja janam äkidýärler. Elbetde, siziň
kysmatyňyz şeýledir-dä, ezizler – diýip, Bäşim yzyna öwrüldi,
öýden çykyp gitdi. Şiriniň göwnüne bolmasa, Bäşim aglaýana
meňzeşdi.
Kakajan ejesine seretdi.
– Hawwa, oglum, Aýna janam hun ujundan beripdirler –
diýip, Şirin gözleriniň ýaşyny süpürdi.
– Aýna ejemi? Onam şu gün äkidýärlermi? – diýip, Kakajan
şumjardy. – Aýna ejemem, atymam äkidýärler? – diýip, çaga
uly-ili bilen aglamaga başlady.
Şirin baryp, köşegi boşatdy, ullakanja köşek guba düýäni –
enesini emmäge durdy.
– Janawaryň iň soňky gezek emşidir. Ene janawaryňam öz
çagajygyny iň soňy gezek görşüdir. . . Bu janawarlar, ýene az wagtdan aýrylyşýandyklaryny bilse, nähili bolardykalar! Bozlaşyp,
adamdan beter aglaşardylar. . .
Bu zatlary, köşegiň enesinden, enäniň köşeginden aýryljagyny ýatlap, Şirin ýene sessiz aglamaga başlady.
Kakajan atynyň elinden alynjagyny bilip, onuň zerini, içirgisini, uýanyna çenli alyp öýde ýygnady. Irişmesinden idip, birsalym aty bilen oýnady, soňam onuň maňlaýyndan ogşap durka,
56
Nurberdi bilen Amangulynyň gelýänini gördi. Onýança mallary ýygnap, Amangulynyň hyzmatkärlerem ýakynlaşyp geldiler.
Kakajan atynyň çekgesinden ogşap, onuň bilen hoşlaşdy.
Amanguly baýyň uly aýaly bilen Nurberdiniň goşa alkymly
aýaly Gytjany çatmadan çykaryp ugranlarynda, Bäşimiň aýaly,
çagalary aglaşyp, olaryň yzyna düşdüler.
– Gelneje jan, aglama, men öz başyma düşenini çekmeli bolaryn, sag bol! Keteni köýnegim sizde galsyn – diýip, Aýna gelnejesini gujaklady. Soň Kakajany gujaklap, onuň maňlaýyndan
ogşady.
Aýna öz gelnejeleri bilen hoşlaşdy, gapdalyna ýetip gelýan
Gytjanyň elinden tutup, hun üçin alnyp barylýan mallaryň yzy
bilen ýola düşdi.
Olary ýola ugradanlar aglaşyp galdy. Enesiniň yzyndan dyzaýan köşegiň bozlaýan sesi Gytjanyň ejesi bilen Şiriniň aglaýan
sesine goşulyp, tä obadan mazaly saýlanýançalar, hun ujundan
berilýän gyzlaryň gulagyna geldi durdy.
***
Nazar «Näme bolsa şol bolsuna» salyp, daňa golaý Tutlygala
obasyna girip başlanynda, gapdaldan «Nazar, bäri dur!» diýip,
tanyş ses eşidildi.
Nazar «Bu daňdan meni gygyrýan kimkä?» – diýip sakga
durdy.
– Bäri gel! – diýip, tutlaryň arasyndan bir adam çykdy.
– Oraz aga, bu sizmidiňiz?! – diýip, geňirgäp, «Daň bilen bu
ýerde Oraz aga näme işleýärkä?!» diýip, Nazar oňa tarap ýöneldi.
Gaýyn-giýew ikisi ýoldan çekilibräk, gür tuduň içinde, ýabyň
raýyşyna çykyp oturdy. Ýoldan geçenleri bular görjekdi, emma
geçýänler bulary görjek däldi. Ara açygrak bolany üçin bularyň
hümürdilerem ýolagçylara eşidiljek däldi.
– Nähili ýaraşyk bolanynyň jikme-jigini men eşitdim. Ýersiz-suwsuz ýaşamak gaty kyndyr ýedi doganyň ýedisem iliň
gapysynda talabançylyk eder, garaz, kynlyk bilen öz çagalary
57
üçin bir ölmez-ödi tapar. Emma gan ujundan berilýan ol iki
gyzyň dat gününe! Ine, şol iki gyz üçin seniň bärik gaýtjagyňy aňyp, daň bilen seniň geljek ýoluňy saklap oturyşym– diýip,
Oraz aga gürrüň berdi. – Seniň bu gelşiň ýalňyş, han ogul, ölşügi
köpeldersiň, örän köp nähak gana sebäp bolarsyň! Dünýäde
ondan ýaramaz iş, ondan agyr günä bolmaz. Sen päliňden gaýt,
han ogul! Ol pahyr gyzlaryň ozaldan kysmaty şeýledir. Ol bendesiniň işi däl, allatagalanyň işi. Ony sen gylyç bilen düzedip
bilmersiň. . .
Oraz uzak wagt öz giýewsine nesihat berdi. Nazar öýlenmezinden oňem Orazy gowy gerýärdi. Onuň gürrüňine-de gulak
asardy.
– Oraz aga, men onda näme etmeli? – diýip, Nazar gaýgyly
dem aldy.
– Ýaraşyk bolsun, soňuny görübermeli bolar. Entek garaş.
Geljekde näme etmelidigini ol bagtygara gyzlaryň durmuşy aýdar.
58
7
HUN UJUNDAN ALNAN GYZLAR
Tutlygala obasynyň ähli halky Nurberdi baýlar bilen Akmyrat
baýlaryň ýaraşandyklaryny eşidip begendi. Ylaýta-da Begenç
molla öz zehinli okuwçysy Kakajanyň gelip, ýene okajagyna
begenýärdi. «Nurberdileriň neberesi gandarlyk belasyndan gutuldy. Nurmyradyň çagalaram indi ýaýnap arkaýyn gezip biler»
diýip, oba adamlary bir-birlerine täze, ýakymly habary aýdyşýardylar. Olar hun ujundan alynýan zatlaram bilýärdiler. Olaryň bir
topary «Ýedi dogan ýersiz-suwsuz nähili ýaşarka?..» diýip, gaýgy etse, bir topary «Gan ujundan alnan gyzlar nähili ejir çekerler»
diýip, gynanç bilen başlaryny ýaýkaýardylar.
Gan ujundan geçiriljek gyzlaryňam, mallaryňam şu gün getiriljegini oba ilaty bilýärdi, emma şol geljek zatlary görmek üçin
hiç kim köçä çykmady.
Amanguly baý hun ujundan geçirilen gyzlaram, ähli mallaram sag-aman getirip, Akmyrat baýa gowşurdy. Onuň öýünde
oturyp, çaý içip, çörek iýip hoşlaşdy-da Nurberdiniň goşa alkymly aýaly bilen öz obalaryna gaýtdy.
Akmyrat baý öz neberesini öýüne çagyrdy. Hun ujundan gelen zatlary paýlaşmak hakynda maslahat geçirdi. Ýedi doganyň
ýerini-suwuny hemmä deň paýlap, tohum gunanam Kerimiň
ogluna berjekdigini aýtdy.
Hiç kim garşy bolup bilmedi.
– Oglumyň ganyny almak hakda meniň doganlarymyň içinde
Italmazdan köp alada eden ýokdur. Ol «Nurmyradyň ogullarynyň gowusyny öldürip, gan aljak» diýip, Nazaryň yzyna köp
düşdi. Şoňa görä, hun üçin alnan zatlaryň içinden nämäni aljak
diýse, men şol inime bersem diýýan. Şoňa hemmäňiz razymy? –
59
diýip, Akmyrat sorady.
Hiç kimden ses çykmady. Gotursak ýüzüni mürşerdip, gaharly oturan Italmaz birhili ýylgyrdy.
– Inim Italmaz, şol gelen zatlardan haýsysyny halasaň, saňa
berjek! – diýip, Akmyrat inisine seretdi. Akmyradyň gözüne
onuň mama dişän süýri ýüzi, mäşbürünç gyrçuw sakgally çüri
eňegi bir betnyşan göründi.
Italmazyň uzyn burny agasynyň eçilişine begenip ýyrşarýan
garamtyl-gök, salpy dodaklarynyň üstüne abanyp durdy. Ol:
– Akmyrat kaka, şol ýaş gyzlaryň birini maňa berseňiz, men
sizden müňdebir razy – diýdi.
Gyzlaryň ýaşlygyna, görmegeýligine guwanyp, öz içinden
«Ikisinem özüm alaryn» diýip, begenjinden sakgalyny sypap
oturan Akmyrat tisginip, Italmazyň ýüzüne gaharly seretdi.
– Nazaryň bäş ýaşar erkegem-ä gaty gowy eken. Şony beräýsek bolmazmy? – diýip, Akmyrat ondan sorady.
– Akmyrat kaka, eger meniň gijeler ýatman, öz janymy aýaman, ar-namys üçin selpänime bir zat berjek bolsaň, şol gyzlaryň
birini ber, ýogsa-da hiç zadyň gerek däl! – diýip, Italmaz agasynyň ýüzüne eýmenç gözleri bilen alarylyp bakdy.
– Gyzlar entek gaty ýaş, on üç-on dörtýaşly ýaly-la – diýip,
Akmyrat sapalak atdy.
– Ýaşam bolsa zyýany ýok, gan ujundan alnan duşman çagasydyr, men onuň hötdesinden gelerin, eger berjek däl diýseňiz
ol öz işiňiz, maňa siziň başga zadyňyz gerek däl! – diýip Italmaz
öýkelän boldy.
– Bolýar, Italmaz jan, ar-namys üçin jan aýaman aýak üstüne
galýan doganym sen, seni närazy edip bilmen! – diýip, Akmyrat
nalaç razy boldy.
Neberesi dagandan soň, Akmyradyň ýeke özi oturyp pikir
etdi. «Ertir Italmaza bir gyzy bermeli boljak. Zalym gotur, iň
soňunda öz diýenini etdirdi. Şol mysalaň bilen ýaş gyz nämäňe
gerek?!..
Men gyzlary ýanyma çagyryp, çyranyň yşygynda mazaly
syn edip, gowusyny özüm alaýyn. . . »
– Nowruz! – diýip, ol ýogyn gartmaç sesi bilen gygyrdy.
60
– Lepbeý aga! – diýip, ýaş ýigit ylgap öýe girdi.
– Bar, gyrnagy meniň ýanyma çagyr – diýdi.
Entek Nowruz daş çykmanka, Akmyradyň uly aýaly tamyň
gapysyndan geldi. Nowruz çykyp gitdi. Garynlak semiz aýal
gelip, öý eýesiniň gapdalynda oturdy.
– Hun ujundan alan zatlaryňy paýlaşdyrdyňmy? Hemmesini
razy etdiňmi? Gyzlary synlap gordüm. Biri üzümiň suwy ýaly,
ýüzi duruja, şony Annaly jana beräýeli – diýip, öz uly oglunyň
adyny tutdy.
«Suwly tulum ýaly bolup gelmän geçen, hemme zadyň arasyna sokulyp ýör. . . » diýip, öý eýesi öz içinden aýalyna gaharlandy.
Emma daşyndan hiç zat aýdyp bilmän:
– Gyzlaryň birini Italmaza bermeli etdik – diýdi.
– Onda ýene garaýagyzdan görmegeý biri bar, gyzlaryň ikisem gowy. Haýsam bolsa birini Annaly jana ber. . . – diýip, uly
aýaly ýalbardy.
– Annalyň ozalam iki sany oňat ýaş gelni bar, tüweleme, çaga-çugasam kän. Sen, iň gowusy, şu wagt maňa azar berme,
öz öýüňe git-de, arkaýyn ýat, kime näme bermelidigini özüm
bilerin.
Öý eýesiniň uly aýaly oýkanjyrap, öýden gitmäni kyn gördi.
Akmyrat gaharly;
– Tur, ugra öýüňe! – diýip, jabjyndy.
Semiz aýal ellerini ýere diräp, zordan turdy-da, ýagamdan
çykyp gitdi.
***
Akmyradyň gyrnak diýýäni ýetim kürt gyzydy. Akmyrat ýokarky Bagyr obasyndaky söwda şärigi Hudaýberdi diýen dogumly
baý adamyňka gatnardy. Olar Eýrandan gaçak mal getirip, Aşgabatda satardylar. Hudaýberdiniň adyna öz obalarynda Hydaw
diýýärdiler. Hydawyň kömegi bilen, Akmyrat kyrk bäş ýaşyna
ýetende, Nenegül diýen garaýagyzdan owadan gyza öýlendi.
Tutlygala obasynyň aýallary ol gyzyň adyny özleriçe azajyk üýt61
gedip, Enegül diýýärdiler. Akmyrat oňa başdan gyrnak adyny
dakdy. Nowruz bolsa gyrnagyň kiçi doganydy. Onam Akmyrat
ýygnap, öýdeniçer edinip ulanyp ýör.
Hun ujundan alnan iki gyzam Nenegülüň garaja öýüne saldylar. Gyrnak ol gyzlara dözmän, olara çaý-çörek berdi.
– Gyzlarym, menden çekinmäň, iýiň, içiň! Indi men otuz
ýaşyma ýetdim. Akmyradam, onuň aýalam meni gyrnak hökmünde ulanyp, ähli hyzmatlaryny etdirýärler. Akmyrat meni
aýal edinip alyp, köp horlady. Işden men ýadamok, ýöne ol sähel
zada yrsarap, meni köp ýençdi. Onuň aýalam meni urýar. Uly
ogly bar, ady Annaly. Olam häzir kyrk dagy ýaşady. Sähel zat
üçin ol hem meni urýar. Men ýaranjak bolup, onuň iki aýalynyňam hyzmatyny edýärin – diýip, gyrnak öz başyndan geçenleri
bu pahyrlara gürrüň berip otyrka, gapydan Nowruz geldi.
– Nenegül, seni hojaýyn çagyrýar.
Nenegül baryp, Akmyradyň gapdalynda oturdy.
– Ýok, sen oturmaly däl! – diýip, Akmyrat ýumuş buýurjak
bolanda, Nenegül oňa ýalbarmaga başlady:
– Men indi on bäş ýyl bäri seniň aýalyň hem hyzmatkäriň
bolup ýorün, meniň jigim Nowruz jan çagalykdan başlap, seniň
gapyňda hyzmat edýär. Sen «Ony öýererin!» diýip, söz beripdiň.
Indi Nowruz jan on ýedi ýaşady. Ol hun ujundan alan gyzlaryň birini Nowruzjana berip, ony öýerseň, biz senden gaty razy
bolardyk – diýip, boýnuny burup, gyzlaryň birini diledi.
– Tur, jähennem bol! Ol gyzlaryň ikisinem meniň ýanyma
alyp gel! – diýip, Akmyrat gygyrdy.
Nenegül gorkusyna sesini çykarman, tamdan çykyp gitdi.
– Türkmeniň gül ýaly gyzynam siz kimin kürte rowa gormek bolarmy, haram gyrnak?! – diýip, Akmyrat onuň yzyndan
gygyrdy.
Akmyradyň Hywa bizinden tikilen akja balagy, ezýaka köýnegi, egnine ýasgynjak atylan täzeje garma dony, başynda buýralary seçelenip duran gara silkme telpek bardy. Ol tamyň edil
orta arasyndaky nepis dokalan eňsi halynyň üstünde çuw-ak
sakgalyny darap, özüne timar berip otyrdy.
Tamyň akja gapysy açyldy. Nenegül içeri girip, yzyna gara62
dy-da:
– Giriň, gyzlar, utanmaň! – diýdi.
Ilki bilen gözleri ýanyp duran, uzyn gara saçly, garaýagyz
gyz, onuň yzyndan ak ýüzlüje, inçeden uzynrak gyz girdi.
– Çyra ýakynrak süýşüň, ýeňleriňiz bilen ýüzüňizi ýapmaň!
– diýip, öý eýesi gaharly buýurdy.
Nenegül kömekleşdi, gyzlaryň yzyndan itekläp, çyranyň çyra
golaýrak süýşürdi.
Öý eýesi çüýşeli çyranyň peltesini galdyryp, gyzlara syn etmäge başlady.
Aýna sarsman durdy, emma Gytja gorkusyna sandyraýardy.
Sandyradygyça-da, Akmyradyň gözüne ol has ýaş hem owadan
gorünýärdi.
– Bolýar, ikisinem äkit, meniň ýanyma Nowruzy iber! – diýip,
öý eýesi Nenegüle seretdi.
«Akja gyza köp seredip, Akmyrat baý Nowruzy çagyr – diýdi
weli, şol gyzy oňa berjekdir, meniň jigimi öýerjekdir. . . » diýip,
içinden oňat pikirlenip barýan Nenegül gara öýüň gapysynda
jigisine duşdy.
– Nowruz jan, seni baý çagyrýar. Onuň ýanyna gaty edepli
bolup bargyn, buýran ýumşuny ylgap bitirgin – diýip, şatlykly
sözledi. – Ýörüň gyzlarym! – diýip, gyzlary, ylaýta-da, Gytjany
höwesli gujaklap, öz gara öýüne saldy.
– Lepbeý aga! – diýip, Nowruz gapydan girdi.
– Bar-da, Samat işana aýt, häziriň özünde bize gelip, nika
gyýmaly. Özüne gerek adamlaryny – pyýada kazylaryny hem
alyp gelsin. Düşündiňmi? Ylgap gidip gel! Samat işany tiz getir!
– diýip, öý eýesi Nowruzy iberdi.
Samat işan adamlaryny, pyýada kazylaryny yzyna tirkäp
gapydan geldi. Akmyradyň buýrugy bilen Nenegül Gytjany
alyp gelmeli boldy. Ol uzynja gyzyň Nowruza berilmejegine,
ony altmyş ýaşly garynlak adamsynyň özüne aýal edinip aljak
bolýanyna düşündi. Ol näzijek gyza dözmän aglady. Gözleriniň
ýaşyny süpürip, gara öýe girdi.
– Gyzym, Gytja jan, seni baý çagyrýar. Ýör, balam! – diýip,
onuň inçejik golundan çekdi.
63
– Men gorkýan, ýeke özüm gitjek däl! – diýip, Gytja aglamaga
durdy.
– Gyzym, aglama, bu ýerde saňa rehim etjek adam ýokdur.
Men «Aglaýar, gelenok» diýsem, menem urarlar, senem. Iň gowusy, gideli – diýip, Nenegül ýalbardy.
– Gytja, gidäý, biz oňly ýere düşen däldiris, bizi urarlar, gynarlar. Biz olaryň gandarynyň çagalary, näme diýseler, edibermekden başga biziň alajymyz bolmaz. Bar, gidiber. . . – diýip,
Aýna Gytja düşündirdi.
Gytja sessiz aglap, Nenegülden ýapyşdy, entirekläp çykyp
gitdi.
Gapydan çykan batlaryna, Nenegül onuň başyna bir çabyt
atdy.
– Gyzym, bu çabydy büren, ýogsam baý geň görer.
Ýüzüňi hiç kime görkezme! Baýyň öýünde başga-da adam
bardyr – diýip, ýaş gyzy alyp, öýe girdi.
Içerde oturan işan-da, pyýada kazylaram ýumruk ýaly çaga
seredip, geň galdylar.
– Enegül, näme dursuň, geçir bärik, töre tarap! – diýip, Akmyrat jabjyndy.
Nenegül gyzy töre geçirip, oturdyp, gidiberjek boldy.
– Otur özüňem! – diýip, öý eýesi gaharly gygyrdy.
Kime nika gyýmaly? – diýip, işan pyşyrdap sorady.
– Gözüň ýokmy? Kime gyýmaly? – diýip, öý eýesi Samat
işana alarylyp bakdy.
– Bolýar, agam! – diýip, işan inçejik ses bilen tiz-tizden dogasyny sanap başlady.
Gyzyň razylygyna-närazylygyna bakman, nika wekilçiligini
kime berenine-bermänligine bakman, işan depmehalal edip, nika
gyýdy-da, lomaýja aklygyny alyp, çykyp gitdi.
Toý-da bolmady, aýdymam aýdylmady, atam çapylmady. On
üç ýaşly gyz altmyş ýaşly baýyň aýaly bolup galdy.
– Gyrnak, tur, ugra öýüňe! – diýip, öý eýesi Nenegüle azgyryldy.
Nenegül gara öýüne ýetmänkä, Gytjanyň «Maňa degme –
maňa degme! Waý, eje jan! Waý, kaka jan! Waý, Nazar kaka!. . . »
64
diýip, çyr-çyr aglaýan sesi eşidilip başlady. Soňabaka gyza urulýan şarpyldy, gürpüldi eşidildi. Soňam gyzyň sesi az-azdan
ýatdy.
Nenegül öýüne gelende, gapynyň daş agzynda duran Aýnany
gördi.
– Gyzym, Aýna jan, ýör öýe! – diýip, ony öýe salýarka, gyzyň
eginlerini silkip aglaýanyny duýdy. – Aglama, gyzym! Bular zalymdyr, indi aglamakdan peýda ýok! – diýip, ýalbaryp, ony öýe
saldy. Pelteli çyranyň yşygyna onuň pökgeren, ýaşaran gözlerine
seredip, Nenegül öz içinden «Wah, garabagt gyzlar!» diýdi.
– Gytjany gaty urdular öýdýän? – diýip, Aýna ondan sorady.
– Ol baý zalymdyr, urar! Oglunyň ölümine içi ýanyp durandyr. Ol görgüli gyzda näme günä bar?!
– Soň sesi galdy weli, urup öldüräýdimikä?
– Ýok, enteg-ä ölen däl bolsa gerek, ýöne ol ejizje gyz bularyň
zulmuna çydamaz. Uzak ýaşamaz – diýip, Nenegül gaýgyly
jogap berdi. – Men ol gyzy Nowruzjan üçin diledim, baý meni
kowup goýberdi. Maňa beren bolsa, men entäk ýetişýänçä öz
gyzym ýaly edip saklardym, soň Nowruz jana nika gyýyp bererdim, arman, ol gyzyň bagty ýok eken. Ýör, gyzym, çyrany
öçürip ýataly, ýogsam senem äkidäýmesinler.
Olar öýe girip, bileje ýatdylar.
– Eziz balam! – diýip, Nenegül kiçijik Aýnany gujaklap ýatdy.
– Enegül eje, seniň çagaň ýokmy? – diýip, Aýna pyşyrdap
sorady.
– Üç gyzym boldy. Biri bar, ikisi öldi. Ol gyzymam baý satyp
goýberdi. Indi onam görüp bilemok.
– Enegül eje, meni baýdan dilesene, belki, meni size beräýse!
– Ertir irden diläp göreýin. Maňa beräýse, men seni gowy
saklaryn. . .
Nenegül tiz uka gitdi. Aýna öz gününi, Gytjanyň gününi
gaýgy edip, uzak gije uklap bilmän, ahyry daňa golaý ymyzgandy.
Ertesi daň bilen turup, Nenegül Aýna seretdi, guzy ýalyjak
bolup, ol uklap ýatyr. Nenegül ony turuzman, usul bilen ýorganyň aşagyndan çykyp, Akmyradyň tamyna bardy. Ol jaýynda
65
ýok, Gytja ölen ýaly süýnüp ýatyr. Nenegül usul bilen onuň
üstüni açyp görse, döşlerine, boýnunyň ýüzlerine, ýaňaklaryna çylgam-çylgam gan öýüpdir. Çaga çala dem alýar. Nenegül
emaý bilen jaýdan çykdy. Aňyrdan, tutlugyň içinden eli kündükli gelýän Akmyradyň öňünden çykyp, Nenegül onuň gaşynda
dyza çökdi:
– O meniň öýümde galan garaja gyzy maňa ber. Nowruz jany
öýereli – diýip ýalbardy.
Akmyradyň ýüzi pers-alady. Gytja özüni zorlatmajak bolup,
onuň ýüzüni dyrnaçaklan bolmaga çemeli.
– Tur, gözüme görünme! – diýip, Akmyrat Nenegüli depip
goýberdi-de, öz tamyna tarap gitdi.
Nenegül öýüne gelip, Aýnany turuzmaga dözmän, çaý gaýnatmaga oturdy. «Entek il örmänkä, bu pahyra çaý bereýin,
naharlaýyn. Soň muňa-da gün bermezler. Bu gyzam zalym baýyň özi aljakmyka? Uly ogly Annala berjekmikä? Onuňam öň
biri-biri bilen oňuşman ýören iki aýaly bar. Ol aýallaram baý
ýeriň gyzlary, hersiniň bir topar çagasam bar. Olar biri-birinden
gabanyp, bu çagany Annalyň özünden beter horlarlar. . . » diýip,
ol çaý demlemäge oturanda, gapydan Italmaz girdi. Uklap ýatan
çaganyň elinden silkip, zöwwe ýokary galdyrdy-da, idirdikledip
ugrady.
– Bagtygaranyň goluny sogurdyň, dur, nirä äkitmeli bolsa
men äkideýin– diýip, Nenegül Italmaza ýalbardy.
Italmaz onuň döşünden zarply itekläp goýberdi, Nenegül
entirekläp gidip, arkan ýykyldy. Onuň kellesi baryp bosaga
degdi.
Aýna Italmazyň elini dişlejek bolanda, Italmaz silkip elini
çekdi-de, Aýnanyň uzyn gür gara saçyndan tutup, süýräp, uly
aýalynyň öýüne eltdi.
– Waý, getirmersiň! Munuň ýaly gan ujundan alnan tulawy
men gül ýaly çagajyklarymyň arasyna salyp bilmen, ýok edewer-eý! – diýip, äpet börükli hyrsyz aýal uly ili bilen gygyryp,
gapynyň öňünde durdy.
Daýaw Italmaz gözüni alardyp, gahar bilen ýaňky aýalyň
gapdalyna jaýdar ýelmedi weli, aýal togalanyp baryp, giň öýüň
66
töründe çäşerdi.
Onuň ogullary, gyzlary:
– Waý, ejemi öldürdi-le! – diýip, ýerli-ýerden aglaşyp-gygyryşyp başladylar. Aýalam çök oturyp, dyzlaryny ýenjip, uly ili
bilen aglap başlady.
Gan ujundan alnan gyzy uly aýalynyň öýüne salyp bilmejegine Italmazyň gözi ýetdi. Ýanaşyk oturan kiça aýalynyň öýüne
tarap Aýnany süýräp ugrady.
Ýaňky gykylygy eşiden kiçi aýaly ähli çagalaryny daşyna
ýygnap, öýüniň gapysynda äriniň bolup ýörşüne syn edip durdy.
– Hä, gan ujundan alan ganjygyňy baýry aýalyň öýüne salyp
bilmän, indi meniň öýüme getirýärmiň?! Jähennem et haram
ganjygy. Iniň ganyny alyp bilmän, batyrlygyňy bize görkezjek
bolýarmyň?! Ölerin welin, şu gül ýaly jüýjejiklerimiň arasyna
şol haram tulany saldyrman. Eger zor edip, şony meniň içerime
salsaň, edil böwründen pyçagy sokar-da, garnyny silkäýerin!..
Italmaz görse, bolar ýaly däl. Kiçi heleýiniň daşynda çagalary
ejelerini gujaklap, aslyşyp dur. Ony urmaga-da maý berenoklar.
Italmaz Aýnany eltip, rejelije örülip basylan sazagyň ýanynda
goýdy-da, uly ogullarynyň eline pil berip, sygyr dölesini artdyrmaga başlady.
Italmazyň iki aýalam onuň ýaňky ýaş gyzy özüne aýal edip
aljagyny bilip, oňa has gaharlanýardylar. Onuň uly aýaly kiçi
günüsiniň ýanyna geldi.
– Gandaryň gyzyny indi ol özüne aýal edinip alaýjakmyka?
Ýanynda ýatanyňda öz inisi Kerim ýadyna düşer durar. Nähili
edip onuň bilen ýatyp-turjakka?
– Äý, edýän işini özüne laýyk bilýän bolsa, edibersin. Biz-ä
şol saçy kesileni ganymyzdan goýbermeris – diýip, kiçisi uly
günüsine jogap berdi.
– Ol döläniň içinde nähili ýaşajakka, her hili yslar geler durar.
– Ýaşasa ýaşasyn, ýaşamasa ters ýaşasyn, şonuň azary indi
ikimize galdymy?! – diýip, kiçisi uly günüsine seretdi.
Italmazyň ogullary ilersindäki deşikden döläniň içindäki
maçjalary zyňdylar. Siýdikli palçyklary gyrçap, halys ýadadylar.
Italmaz döläniň daş agzynda durup, içerik seretdi. Döläniň
67
içi görnenok, içerki deşigi matjalar, siýdikli palçyklar bilen baglanyndyr. Bir ogluny dölaniň ilerki deşiginiň öňündäki hapalary
aňyrrak arçaşdyrmaga iberdi.
Aýna üýşmek sazagyň düýbünde, şol öňki taşlanan ýerinde uly gaýga batyp otyr. Günüleriň galmagallarynyň baryny
eşitdi. Gytjany gaýgy etdi. Bu sygyr dölesiniň özi üçin taýýarlanýandygyny aňyp, «Gytja urulsa-da, ýenjilse-de, eger öläýse-de
adam ýaşaýan tamda öljek, meni bolsa şu içi çygly, porsy dölä saljakmykalar» diýip, daýaw ýigitleriň işleýşine gaýgy bilen
seredýärdi. «Italmaz, gotur zalym, meni şu ogullarynyň birine
berjekmikä?. . . »
Italmazyň ogullary döläniň içine bedre bilen gum daşadylar,
onuň üstünden sypal düşediler, soň keçe ýazdylar.
– Bar, Begenç agany çagyryp gel! – diýip, Italmaz bir ogluny
adam çagyrmaga iberdi. – Gir dölä! – diýip Aýna gaharly garady.
Aýna özüniň uruljagyny, saçyndan süýreljegini bilip, derrew
turup ugrady. Döläniň içine girip gitdi. Ilkibada porsy alyp
You have read 1 text from Turkmen literature.
Next - Göreş - 05
- Parts
- Göreş - 01Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3785Total number of unique words is 202532.8 of words are in the 2000 most common words45.0 of words are in the 5000 most common words52.3 of words are in the 8000 most common words
- Göreş - 02Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3724Total number of unique words is 177134.1 of words are in the 2000 most common words47.9 of words are in the 5000 most common words54.6 of words are in the 8000 most common words
- Göreş - 03Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3758Total number of unique words is 195132.8 of words are in the 2000 most common words46.8 of words are in the 5000 most common words54.8 of words are in the 8000 most common words
- Göreş - 04Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3811Total number of unique words is 184233.3 of words are in the 2000 most common words49.0 of words are in the 5000 most common words56.6 of words are in the 8000 most common words
- Göreş - 05Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3763Total number of unique words is 180835.7 of words are in the 2000 most common words50.3 of words are in the 5000 most common words57.8 of words are in the 8000 most common words
- Göreş - 06Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3770Total number of unique words is 176836.7 of words are in the 2000 most common words50.0 of words are in the 5000 most common words57.3 of words are in the 8000 most common words
- Göreş - 07Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3541Total number of unique words is 170833.6 of words are in the 2000 most common words46.8 of words are in the 5000 most common words54.1 of words are in the 8000 most common words
- Göreş - 08Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3667Total number of unique words is 197034.4 of words are in the 2000 most common words48.3 of words are in the 5000 most common words55.8 of words are in the 8000 most common words
- Göreş - 09Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3663Total number of unique words is 186134.6 of words are in the 2000 most common words46.6 of words are in the 5000 most common words54.4 of words are in the 8000 most common words
- Göreş - 10Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3664Total number of unique words is 195633.8 of words are in the 2000 most common words48.0 of words are in the 5000 most common words55.1 of words are in the 8000 most common words
- Göreş - 11Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3801Total number of unique words is 189234.6 of words are in the 2000 most common words48.1 of words are in the 5000 most common words55.8 of words are in the 8000 most common words
- Göreş - 12Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3663Total number of unique words is 179533.7 of words are in the 2000 most common words47.5 of words are in the 5000 most common words55.0 of words are in the 8000 most common words
- Göreş - 13Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 3763Total number of unique words is 181334.5 of words are in the 2000 most common words49.0 of words are in the 5000 most common words55.8 of words are in the 8000 most common words
- Göreş - 14Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.Total number of words is 1533Total number of unique words is 86541.0 of words are in the 2000 most common words55.3 of words are in the 5000 most common words60.7 of words are in the 8000 most common words