Göreş - 02

– Bizem naharly, toýy ilki göreş bilen başlaýsak, ýaňky aýdan
naharyňy soňa goýaýsak, nähili bolarka? – diýip, ýasy ýüzli,
gyzylmeňiz Sary pälwan dillendi.
– Nahary soňa goýmagy maslahat bilseňiz, men Möwlam
aga bilen geňeşip geleýin. Eýýäm gün guşluk galypdyr, göreşi
mundan soňa goýsak, yssy düşer. Daşardaky galmagaly eşidýäňizmi? Toýçy märeke ýygnanypdyr – diýip, Hanguly ýerinden
galjak bolanda, uzynak daýaw adam salam berip, gapydan geldi.
– Anha, Italmaz pälwanam geldi! – diýip, Hanguly gygyrdy.
Italmaz gotur sag tarapdan başlap, görüşmäge duranda, birden gözi Nazara düşdi. Ol sakga durdy. Pyçagyň sapyna ýapyşdy. Soňam hyrra yzyna öwrülip, daş çykyp gitdi.
Öýdäki adamlar Goturyň bolşuna geňirgenişdiler.
– Bu näme etdigi? – diýip, Italmazyň yzy bilen Hangulam
çykyp gitdi.
Nazaryň sag eli henizem ýektaýynyň çep goltugynda, ýörite
tikilen jübüsiniň içinde sapançanyň sapyny gysymlap durdy.
Hanguly eýwana barsa, Italmazam, Möwlamam ýok. Tamyň
aňry çüňküni salgy berdiler. Hanguly baryp seretse, Italmaz bilen Möwlam hol çete çykyp, bir-birine barmaklaryny gezeşip, bir
zadyň jedelini edýärler. Hanguly olara tarap ýöneldi. Italmazyň
sesi eşidilýär:
17

– Näme üçin meniň gandarymy öz toýuňa çagyrdyň?
– Ony men çagyramok.
– Çagyrylmadyk ýerden, onuň özi toýa geläýen däldir. Ýalan
sözleme. Ony pälwan diýip, ýörite özüň çagyransyň. Meniň bu
toýa geljegimi bilýärsiň ahyryn. . .
– Ol Hangulylarda öten agşam myhman bolupdyr. Hangulam öz myhmanynyň seniň bilen gandardygyny bilmän, meniň
toýuma alyp gelipdir.
– Meniň gudam boljak bolsaň meniň gandarymy toýçy märekeden çete saýla, men ondan ganymy aljak.
Onýança Hanguly geldi:
– Ol ýigidi toýa men alyp geldim. Ol meniň myhmanym.
Türkmen öz öýüne gelen myhmany hiç kime horlatmaz. Ol seniň
gandaryň bolsa bolubersin. Özüm ölmän, öz myhmanymy saňa
öldürtmen. Bu ýerde Möwlam aganyň günasi ýok. «Myhmany
kow, ony çete çykar!» diýdiň. Çete çykmaly bolsa, ilki meniň
bilen çykarsyň. . .
– Seniň bilen duşmançylygym ýok. Çete çykarmasaňyz, siz
arkaýyn toýuňyzy tutuberiň, menem ar alaryn.
– Biz saňa toýumyzy bulatmarys – diýip, Möwlamam, Hangulam deň aýtdylar. Soň Hanguly:
– Toýy bulan wagtyň özüňem gana bulaşarsyň! – diýdi.
– Gürrüň şu bolsun. Men toýdan gidýärin. Emma meniň
gandarymyň toýdan soň nirä gitjegini aňtaryn – diýip, Italmaz
öýkeläp, ugranda Hanguly:
– Myhman biziň obamyzdan çykyp gidenden soň, ol biziň
myhmanymyz däl, soň başarsaň ganyňy alyber! – diýip, Italmazyň yzyndan gygyrdy.
18

3
PÄLWANLAR
Ak öýüň içindäkiler Italmaz pälwanyň myhmana içiýangynly
seredip, öýden gaharly çykyp gidişini geň görüp otyrkalar, gapydan ganyny gaçyryp Hanguly geldi, birhili sandyrawuk ses
bilen:
– Möwlam aga bilen razylaşdym. Ilki göreş guralyň, soň
özbaşymyza bir işşek soýup berýärler. Ýöne bir käse çaý içeýin –
diýip, geçip öz ýerinde oturdy.
– Ýaman hasylap, sandyraýaň-la, näme, ylgap geldiňmi? –
diýip, at ýüzli pälwan gülümsirän boldy.
– Eýgilikmi? – diýip, Nazar gapdalyna geçip oturan Hangulynyň gulagyna çawuş çakdy.
– Eýgilik, Gotury toýdan çykaryp, kowup goýberdim. Öýkeläp atyny çapdyryp gitdi. Arkaýyn toý toýlabereli – diýip, olam
öz myhmanynyň gulagyna aýtdy.
«Ilki bilen göreş tutuljak-haw! Göreşe tomaşa edesi gelýän,
hol, ýeňsedäki gumaga barybermeli-how!» diýip, jarçynyň çirkin
sesi eşidilip başlady.
Toýçy märeke göreş tutulmak üçin ýörite edilen tegelek gumaga tarap çozdy. Ilki gelenler tegelegiň aýlaw gyrasynda gysylyşyp oturdylar. Soňky baranlar hümer gurap, oturanlaryň yzynda dik durmaly boldy. Oturanlar biraz gaýrak çekilip, bir-birlerine gysylyşyp, gartaňrak adamlara tegelegiň gyrasyndan ýer
berdiler.
Gysga boýly, tokgarak, dogumly adam – serenjamçy orta
çykyp:
– Sesiňizi goýuň! – diýip, batly gygyrdy.
Töwerekdäki wagyrdy galyşdy. Serenjamçy:
19

– Gaýra süýşüp, şu ýerden pälwanlar oturar ýaly ýer boşadyň! – diýip, gygyrdy-da, oturan adamlary gününe goýman,
gaýra süýşürdi, giň ýer açdy.
«Pälwanlar gelýär!» diýlen sesi eşidip, her kim şol ak öý tarapa seretdi.
– Öňden Hanguly pälwan gelýär.
– Bäý, Motduk pälwanyň satanlakdygyny, zaluwat, her ýerden bir ätmerläýýär! – diýip biri güldi.
– Hanguly pälwanyň yzyndan gelýän haýsy pälwan?
– Biziň gören pälwanymyz-a däl!
Pälwanlar özleri üçin goýlan ýerde oturyp, geýimlerini çykarmaga başladylar. Nazaram donuny çykaryp, pyçagyny, telpegini
onuň üstünde goýdy, ädigini çykarmaga oturdy.
– Bä, myhman, senem göreşjekmi? Äý, ahmal bolma, meniň ýoldaşlarym güýçlüdir, saňa eýgertmez – diýip, Hanguly
Nazaryň gulagyna çawuş çakdy.
– Zyýany ýok, ýykylaýanymda-da, bu ýerde meni tanaýan
ýok! – diýip, Nazar gülümsiredi.
– Hol, atýüzlä ýanaşmagyn, ol maňa-da hezil berenok. Göreşmeli bolsa, ol ýasy ýüzlem däl, hol aňyrky oturan görmegeý
ýigit bar-a, ine, şonuň bilen synanyşaý. . . – diýip, Hanguly öz
myhmanyna pyşyrdap akyl berip otyrka, serenjamçyň sesi çykdy:
– Adamlar, hol duran howutly, halykly, daýaw ak erkegi görýäňizmi?
Märekäniň sesi ýatyşdy.
– Möwlam şol erkegi birinji baýraga goýdy!
– Howudy, halygy bilenmi? – diýip, biri gygyrdy. Märeke
gülüşdi.
– Owsarynam berjekmikä?
Ýene gülüşdiler.
– Kimde-kim birinji baýragy alasy gelse, orta çyksyn! – diýip,
serenjamçy gygyrdy.
Hanguly köýnekçe, aýagy ýalaňaç, kellesi tahýaça orta çykyp,
serenjamçynyň elinden sütük guşagy alyp, haýbatly keserilip
durdy.
– Hanguly pälwan bilen göreşip biljek adam orta çyksyn! –
20

diýip, serenjamçy gygyrdy. Hiç kimden ses çykmady.
– Ikinji gezek gygyrýan. Kimde-kim Hanguly pälwan bilen
güýç synanşaryn diýse, orta çyksyn! Üçünji gezek gygyranymdan soň, hiç kim orta çykmasa, birinji baýragy Hanguly pälwana
bermeli bolar.
Nazar ýerinden turup, orta ugrady. Märeke haýran galyp Nazara seredýärdi. Ol gelip, serenjamçynyň elinden sütük guşagy
alyp, Hangulynyň ýanyna bardy. Märeke onuň çyzgalan ýogyn
baldyryna, ak köýnegiň aşagynda güberilýän çiginlerine seredýärdi. Emma Hanguly pälwany ýykar öýdüp pikir etmeýärdi.
Hanguly öz myhmanyna seredip, başyny ýaýkady. Jaýtarylyp duran murtunyň aşagyndan dodaklary çala ýylgyrdy.
Bir-birleriniň guşaklaryny barlap durkalar, Nazar:
– «Bir-ä söwdada, birem göreşde bir-biriňi sylamaly däldir»
diýip özüňiz aýtdyňyz? Dogry dälmi? – diýdi.
Hanguly:
– Dogry, ýöne. . . – diýende, Nazar onuň sözüni böldi:
– Ýöne ýykylaýsaňyz, baryp Akjemal gelnejemi ýenjäýmäň.
Ol öten agşam bir tabak ýagly gowurma, bu gün irden bir çanak ýagly unaş berdi. Ol naharlar siziň ýykylmagyňyza sebäp
bolaýsa gerek.
Pälwanlaryň ikisem güldi. Bir-birleriniň guşagyndan gollaryny geçirip, eglişdiler. «Bolduňmy boldum» edişdiler.
Hanguly myhmany äsgermän, ýakyn durup, çopan badagyny
atyp, arkan gaňyrjak bolanda, Nazar onuň bilinden gysyp, iki
elini bir-birine ýetirip göterdi-de, ýanbaş badagyny salyp, örän
çalasyn ýykdy.
Märeke uly güwwüldi bilen gygyryşdy.
– Ýaş pälwanyň ady näme-haw?
– Ol nireden gelen pälwan ?
Hanguly pälwan ýerinden galyp, myhmana haýran galyp
seretdi, soň märekä ýüzlendi.
– Men ahmal galdym. Şu pälwan bilen ýene bir sapar meni
göreşdiriň!..
Beýemçi Nazardan:
– Adyň näme, pälwan? – diýip sorady.
21

Adym Ýedi – diýip, Nazar kakasynyň dakan Ýedinazar adynyň Ýedisini aýtdy.
– Adamlar, pälwanyň ady Ýedi. Şol ak erkek seniňki, halallap
aldyň, pälwan! – diýip, serenjamçy Nazaryň arkasyna kakdy.
– Ady Ýedi bolsa, tüweleme, onuň güýjem biziň ýedi pälwanymyzyňkyça bar eken! – diýip, bir ýaşuly gygyrdy.
Hanguly başyny armanly ýaýkaý-ýaýkaý, öz ýerine bardy.
Serenjamçy elinde ýüpek dony tutdy. Ol
– Ikinji baýrak şu gyrmyzy don – diýip, gygyran badyna,
Motduk pälwan orta çykdy.
– Äý, Motduk, ol don seniň dyzyňdanam-a boljak däl! – diýip,
bir degişgen ýaşuly gygyrdy. Märeke gülüşdi.
– Motduk pälwan bilen göreşjegiň barmy? – diýip, serenjamçy gygyrdy.
Hiç kim orta çykmaga milt edip bilmedi.
Nazar ýoldaşynyň gulagyna:
– Men çykaýynmy? – diýdi.
– Çykmaň, ol ýykar, meniň ýykylanyma gahary gelip durandyr, bilgeşlinden sizi gaty ýykar – diýip, Hanguly myhmana
tabşyrdy.
– Siz ýykyldyňyz ahyry menden.
– Wah, men ahmal galdym!
– Belki, olam ahmal galaýsa!
Iki ýoldaş gülüşdi.
– Motduk bilen göreşe Ýedi pälwan çykýar-how!
diýip, Hanguly gygyrdy.
– Ýediň birden çykmaň-haw, ýeke-ýekeden! – diýip, hälki
degişgen ýaşuly gygyryp, halky gülüşdirdi. Pälwanlar bir-biriniň
guşaklaryny daňyşyp durka, uzyn Motduk aşak, Nazara tarap
gaharly seredýärdi.
Pälwanlar eglişip, göreşe başladylar. Motduk pälwan ilkibada gorkarak, çekeräk durdy. Birdenem ol golaý durup, çopan
badagyny saljak bolanda, Nazar onuň inçe bilinden pugta gysyp
göterdi-de, aýlap başlady. Motduk aýaklaryny ýygryp ýetişmedi.
Onuň uzyn aýaklary ýeldegirmeniniň saly ýaly uzakdan aýlanyp
başlady.
22

– Haý, Motduk pälwan aýaklary bilen baryňyzy togalaýmasyn, yza çekiliň! – diýip, bir wäşi gygyrdy.
Märeke hezil edip gülüşdi.
Şol barmaşa, Nazar birden yzyna ýeýerpip, Motdugy arkaragyna göterip uranda, onuň göni ýeňsesi ýere degip, uzyn aýaklary soň patylap ýere düşdi.
Märeke gykuwa berdi:
– Berekella, Ýedi pälwan!
– Göter, Ýedi pälwan!..
Serenjamçy gyrmyzy dony Nazaryň arkasyna atdy:
– Pälwan, halallap aldyň, toýda geýmek nesip etsin!
– Gutly bolsun-haw, pälwan!
– Gutly bolsun, Ýedi pälwan!..
Nazar baryp, hasylap oturanda, Hanguly:
– Siz, dogrudan, pälwan ekeniňiz – diýip, onuň arkasyna
kakdy. – Motduk sizi biraz ýadatdy öýdýän. Motdugy göterip,
aýlap, ýanbaşa ataýmak her pälwanyň işi däldir.
Motduk gelip oturdy. Nazara seredip, ol garşy-garşy başyny
ýaýkaýar.
Serenjamçy gygyrdy.
– Üçünji göreşiň bir öweç baýragy bar!
Ýasy ýüzli, gyzyl pälwan orta çykdy. Olam garşy Nazara
seredýärdi. Ýedinazar çykanok, hasylap dem alýar.
Serenjamçy ikinji gezek gygyrdy.
Ýasy ýüzli ýene Nazara seretdi.
– Sary pälwanyň-a siziň bilen güýç synanyşmak hyýaly bar
welin, entek mazaly dynç alman, çykmaň! Ol gaty güýçlüdir,
özem bilgeşlinden bir ýeriňizi döwäýmegi ähtimal – diýip, Hanguly Nazaryň gulagyna çawuş çakdy. Soňam:
– Ýedi palwan biraz dynç aljak! – diýip Sara tarap gygyrdy.
Sary palwan elini gaharly silkip, guşagy serenjamçyň üstüne
zyňyp goýberdi-de, ýerinde oturdy.
Soň bir daýaw pälwan bilen Hangulynyň üçünji ýoldaşy –
görmegeý ýaş ýigit göreş tutdy.
Hangulynyň ýoldaşy soňky çykan pälwany ýykyp, öweji
almaly boldy.
23

Bu ýaş pälwan myhmanyň göreşine höwes eden bolmaga
çemeli, gelip oturan badyna:
– Hanguly aga, şol öweji siziň myhmanyňyza söwüş edeli–
diýdi.
– Hökman söwüş edeli, ýöne bu gün siziň hemmäňizi çagyryp, özüm söwüş etjek. Agşamky myhman alşyma göwnüm
ýetenok – diýip, Hanguly ýaş pälwana jogap berdi.
Serenjamçy elde gowy bejerilen düýpli ýüpek gyňaçy märekä
görkezip:
– Indiki sylag şu düýpli gyňaç! – diýip gygyrdy.
Ýene şol gyzyl ýüzli ýasy pälwan orta çykyp, Nazara seretdi.
– Çykaýynmy? – diýip, Nazar çawuş çakyp, Hangulydan
sorady.
– Çykma, onuň hyýaly gowy däl– diýip, olam Nazaryň gulagyna aýtdy.
Halkyň gözi ýasy pälwan bilen Nazardady. Ýasy pälwan
«Gel, bigaýrat!» diýen ýaly edip, Nazara elini uzatdy. Nazar
turup ugranda, Hanguly ony saklajak boldy, emma ýetişmedi.
Pälwanlar tutuşan badyna, ýasy pälwan Nazary göterip, aýlap başlady. Nazar iki aýagynam ýygryp, ýere urulmagyna taýýarlandy. Sary pälwan birmeýdan aýlap, Nazary ýere uranda,
onuň iki aýagam deň düşdi. Ol emeliň bolmanyny aňyp, ýasy
pälwan Nazary sag dyzyna göterip, arkan çaldy, ýene Nazaryň
aýaklary ýere deň düşdi. Sary pälwan ýaňadan göterjek bolanda, Nazar sag aýagyny onuň çep aýagynyň iç ýüzünden ildirip
ýetişdi. Ol ýasy pälwany göterip, arkan serpäýmäge gurbat gerek. Nazar bar güýji bilen arkan serpdi, Pälwanlaryň ikisem
güpürdeşip gaýtdy.
Märeke gykuw saldy.
– Deň boldy!
– Araçara boldy!
– Täzeden göreşdirmeli.
– Galmagaly goýuň! – diýip serenjamçy gaty gygyrdy. Galmagal ýatyşdy.
Ýasy pälwan serenjamçyň elindäki gyňajy silkip aldy-da Nazara tarap oklady.
24

– Dogry, Sary palwanyň gapdaly ýere öň degdi – diýip, serenjamçy gygyrdy.
– Adamlar, Sary pälwan dogry etdi. Ýedi pälwan ony ýykyp
bildi – diýip, Hangulam gygyrdy.
– Berekella, Ýedi pälwan!
– Sag bol, Ýedi pälwan!
– Pälwan diýseň, pälwan eken!
Toýçy märekäniň gykylygy asmana galdy.
Ýene-de serenjamçy gygyrdy, ýene göreş başlandy.
Hanguly, orta çykyp, Nazary göreşe çagyrdy. Emma Nazar
çykmady. Soň Hanguly başga bir pälwany aňsatlyk bilen ýykyp,
gowy hywa donuny aldy. Soň onuň ýoldaşlaram çykyp, baýrak
aldy.
Uly pälwanlaryň göreşem tamam boldy. Ýaşlara gezek gelende, Hanguly ýoldaşlary bilen tirkeşip, ýene öňki oturan ak
öýlerine bardy. Özleri üçin bişirilen çekdirmeden pälwan iýmitini edindiler. Soň toý eýesi Möwlamdan rugsat alyp, Hangulynyň
çagyrmagy bilen, olara tarap tirkeşip ugradylar.
Hanguly bara-barmaşa:
– Akjemal, agşamky myhmanymyz ýaby ogrusy-ha däl, ýöne-möne adamlardanam däl ekeni! Asyl uly pälwan bolsa nätjek!
Biziň ählimizi ýykdy. Oglanlaryň birini çagyr-da, gapydaky toklyny soýdur myhmany oňat hezzetläli – diýip gygyrdy.
– Akjemal gelneje, agşam bir tabak ýagly gowurma berdiňiz,
ertirden soňam gowurmaly unaşdan doýurdyňyz, şolaryň güýji
bilen Hanguly aganam, onuň ýoldaşlarynam ýykyp, iň uly baýraklaram özüm aldym. Soň men göreşjek däldim. Görsem, bir
owadan düýpli gyňajy baýraga goýdular. Oňa gözüm gitdi. Ol
baýrak üçinem ine, şu ýasy pälwan çykdy. «Şu ýasy pälwany
ýykybiläýsem, oňat naharlany üçin şol gyňajy gelnejeme bereýin»
diýip, içimden şert etdim. Ýasy pälwany ýykdym, şol baýragam,
gelneje, size ak ýürekden sowgat berýärin! – diýip, Nazar bezegli
düýpli gyňajy goltugyndan çykaryp, Akjemala uzatdy.
Akjemal gaýra çekildi, beýle uly sowgady almaga bogny ysmady. Pälwanlaram myhmanyň beýle eli açyklygyna haýran
galyp, agyzlaryny açdylar.
25

– Al, ak göwün bilen berlen sowgatdan ýüz öwürmek bolmaz!
– diýip, Hanguly gyňajy alyp, Akjemalyň üstüne atdy.
– Ýaby ogrusy-ha ýeser ýigit eken! – diýip, ýasy pälwan
dymşygy bozdy. – Pälwanlygam, adamçylygam özümize görä
artygrak bolmaga çemeli!.. Gerek bolaýsa, bu Ýedi pälwany
nireden tapmak bolar?
Hanguly:
– Soň nireden tapyljagyny-ha biljek däl weli, edil şu wagt-a
men tapyp bereýin – diýdi.
Oturanlar gülüşdiler.
– «Ýaby ogrusy» diýen sözem şu Motduk tapdy.
– «Ýaby ogrusy» sözüňizi myhman eşidip ýatan ekeni – diýip,
Hanguly güldi.
– Ah, şeýle bir zady bardyr-la, bolasy Ýedi pälwan toýda
Motdugyň aýlaw sanyny ýitirdi-le!..
Pälwanlar hezil edip gülüşdiler.
Akjemalyň ümüne düşünip:
– Men bir nahara seredip geleýin! – diýip, Hanguly daş çykdy.
– Näme? diýip, daşarda aýalyndan sorady.
– Italmaz gelip, meniň bilen salamlaşdy. Soň «Myhmanyňyz
haýsy obaly?» diýip sorady. Men «Onuň nirelidigini bilmedim»
diýip jogap berdim. «Ugry nirä?» diýip sorady. «Ugry ilerik,
şu Gysraw obasyna gitmekçi» diýdim. Soň ol hiç zat soraman,
Gowşut duralgasyna tarap atyny sürüp gitdi.
– Häk, Akjemal, oňarmansyň! «Bilemok» diýäýmeli ekeniň!
«Ak düýäni gördüňmi? Geremok!» Wah oňarmansyň.
– Ýaňam, hol tutlugyň aňyrsynda bir gara atlynyň duranyny
gördüm welin, Italmaz bolaýmasyn? Şol ýöne ýere aýlananok.
Agşam myhman ýatjak bolup donuny çykaranda, jübüsinde altataryň sapyny gördüm. Şu myhmanyňam ýöne adam däl, ahmal
bolma! – diýip, Akjemal öý eýesine tabşyrdy.
– Myhman oňat adam, ondan arkaýyn bolaý, ýöne daşarrakda ýör-de, töweregiňden göz-gulak bol. Etir-titir bir zat bolsa,
maňa ümläý, ylaýta-da Italmazdan ahmal bolma! – diýip, Hanguly aýalyna pugta tabşyryp, öýe girdi-de:
– Nahar taýýar, adamlar, elleriňizi ýuwuberiň! – diýdi.
26

Adamlaryň daş çykyp, ellerini ýuwmaga şol tutly ýaba tarap
ugranlaryny görüp:
– Ýedi pälwan, hany bäri duruň, siziň bilen gürrüň bar! –
diýip, Hanguly ony ýanyna çagyrdy.
– Şol ýerde Italmaz sizi aňtap ýör, ýöne ol meniň öýüme
gelip bilmez. Bu gün Gysrawa gitjek bolmaň, bizde ýatalyň. Ol
ajygar-suwsar, köp durup bilmez, ol gidenden soň men sizi ýola
ugradaryn – diýdi.
Pälwanlar nahar iýip bolýançalar, garaňky gatlyşdy. Ýaş pälwan öýüň eýesine:
– Hanguly aga, bu gün Ýedi pälwany bize alyp gideli. Men şu
günki göreşip, alan öwejimi pälwana söwüş edip berjek – diýdi.
– Garly, inim, gaty oňarýarsyň, biz seniň myhmany sylap –
söwüş etmegiňe gaty razy. Sen ertir irden goýnuňy soýuber, biz
nahar taýýar bolanda Ýedi pälwan bilen bararys – diýip, Hanguly
ýaş pälwana sag bol aýdyp goýberdi.
Pälwanlar ugrandan soň, Hanguly aýalyna:
– Bu gije çagalar bilen sen öýde ýat, bize welin düşegi edil
öten agşamky ýazyşyň ýaly aýry-aýry ýaz! – diýip tabşyrdy.
– Siz oturyň! – diýip, Hanguly Nazary daşarda goýup, özi
öýe girdi.
Nazaryň ýeke özi oturyp: «Bu zalym meni sypdyrjak däl
öýdýän. Gije ýüzümi garaňka tutup Gysrawa-da gitmän, göni
öýe gaýdybersem bolmazmyka? Ýaş pälwanam bizi myhman
çagyrdy. Olam soň bu gürrüňleri eşidip «Gorkup gaçyp gidipdir»
diýse, «Gaçak» gürrüňem halkyň içine ýaýrasa! Eý, ol-a bolmaz»
diýip pikire batdy.
Nazar öýe seretse, Hanguly çüýşesiz çyranyň yşygynda peşeň
doldurýar. Ýedinazar görmezlige salan boldy.
– Ýeke özüňizi goýup, içeri giräýdim weli, ýüregiňiz gysanokmy? – diýip, öý eýesi eli goşa tüpeňli daş çykdy. Hangulynyň
çep elinde okdan doly hataryň bardygynam Ýedinazar gördi.
– Hanguly aga, meni gorajak bolup, sizem gana bulaşaýmaň!
Iň gowusy, men gaýdybereýin – diýip, Nazar ýalbardy.
– Ertir ikimiz Garly pälwanlara barmaly ahyry.
– «Gyssagly iş çykdy» diýip, bir bahana tapyň! Men Gysrawa
27

gitmäýin, ol tarapy Italmaz saklaýandyr. Meni goýberiň, men
gaýdaýyn.
– Siz şu wagt gaýtsaňyz, il maňa näme diýer? «Italmazdan
gorkusyna öz myhmanyny gaçyrypdyr. Öz myhmanyny gorap
bilmändir» diýer. Näme, indi meni il masgarasy etjek bolýaňyzmy? Şu tüpeňi görýäňizmi? Italmazy gaýdyp şu töwerege
gelmez ýaly ederin, arkaýyn ýatyberiň – diýip, Hanguly biraz
gatyrgandy. – Siz kim? Nähili bolup, bu Italmazlar bilen gandar
bolduňyz? Hazir özüňiz nirede ýaşaýarsyňyz? Gerek wagty
men sizi nireden taparyn? Özüňiz bilýäňiz, pälwanlary ulurak
toýlara-da çagyrýarlar. Soňam menden çekinmäň, ikimiz indi
dost bolduk, size peýda ýeter welin, zyýan ýetmez. . .
Iki pälwan örän az wagtyň içinde bir-birini halady, sözleri
alyşdy, bir-birine oňat ynanyşdylar. Şonuň üçinem Nazar ähli
başyndan geçirenlerini Hangula birin-birin gürrüň edip berdi.
Akjemal boşan çäýnek-käseleri ýygnaşdyryp, iki dostuň golaýragynda, nahara sereden bolup, olaryň gürrüňini diňlemäge
başlady.
– Ýedi pälwan, siziň näçe erkek, näçe aýal doganyňyz bar? –
diýip, öý eýesi sorady.
– Aýal doganymyz ýekeje. Gaty akyllyja, oňat gyz, ýaňy on
üç ýaşyny doldurdy. Onuň adam Aýna. Ýedi doganyň arasynda
bolansoň, edil ertekidäki ýaly onuň adyna «Akpamyk» dakmaly
eken, ýöne ejem pahyr «Aýna dakalyň» diýip duransoň, onuň
bilen razylaşypdyrlar. Men doganlaryň iň kiçisi bolanymdan
soň, Kiçi gyz doganymyzyň aladasyny etmegem meniň paýyma
düşdi. Bir ylgap ýörenje oglum bar, oňa-da «Kakajan» diýip
kakamyň adyny dakdym.
Akjemal pälwanlaryň oňünde çişe düzülen ýagly gapyrgalary
goýdy. Iki pälwan aýyň aýdyňyna nan iýmäge başlady.
– Eger ulurak toýa çagyrlaýsam, hökman yzyňyzdan bararyn,
bu salgy berşiňiz bilen soraşmanam öýüňizi taparyn – diýip,
Hanguly myhmanyna tabşyrdy.
Akjemal gap-çanagy ýygnap öýe girdi. Iki dost ýatmaly bolanda, Hanguly goşany gapdalyna alyp, çetde, myhmanyň ýerinde ýatdy. Nazar öý eýesi ýaly bolup, sekiniň ortasynda ýatdy.
28

Akjemal keçesini süýräp, işigiň iç agzynda gyşardy. Iki pälwan
ýatan ýerlerinden birsalym hümürdeşip, gürrüň edişdiler, soňam
edil döw ýatan ýaly, uka batdylar.
...Gijäniň ýarymy töwereginde aňyrky tutlukdan gara atly
çykyp, Hangulylara tarap ugrady. Seredip ýatan Akjemal derrew
baryp, ärini oýardy-da, ýene öýüne girdi.
Hanguly gelýan atla seredip ýatyr. Hanguly onuň kimligini
tanady.
Italmaz öýe golaý gelmän, atdan düşdi. Atyny daňdy. Pyýadalap, aý-aýdyňda eli ýalaňaç gylyçly gelýär.
Hanguly goşany pugta çenedi. Birden gümpüldedip goýberdi. Goşanyň sesine Nazar eli sapançaly zöwwe galdy. Biriniň
gaçyp barýanyny gördi.
– Ýene meniň öýüme eli gylyçly gelgin! – diýip, Hanguly
gygyrdy.
– Näme? Hanguly aga, näme boldy? Kim tüpeň atdy?
– Men atdym! – diýip, Hanguly ýuwaşjadan gülüp başlady.
Gaçyp giden adam atyny çapdyryp, öýden arany mazaly
açandan soň, öý eýesi ha-ha-haýlap gülmäge durdy.
– Näme boldy? Näme?.. – diýip, Nazar hiç zada düşünmän,
yz-yza soraýar.
– Ýörüň, nämedigini görkezeýin. Akjemal, çyrany ýak! – diýip, Hanguly öýe girdi. Çyranyň yşygyna goşany omrup, atylan
peşeňi zyňdy, atylmadyk peşeňiň agzyny açyp, içinden bir zat
çykardy-da myhmana görkezdi.
– Seçme däl-le, jöwen-le! – diýip, Nazar ýyrşardy.
– Jöwen bilen Italmazy tüpeňledim – diýip, öý eýesi ýene
gülmäge başlady. Pälwanlaryň ikisem biraz gülüşdiler.
– Akjemal, indi arkaýyn ýatyber. Italmaz gaýdyp biziň öýümiziň golaýyna-da gelip bilmez.
Ertesi çaý içip otyrkalar, Hanguly öz myhmanyndan:
– Ölşügi eşitdik, emma biziň eşidişimiz başgarakdy. Siziň
aýdyşyňyza görä, Kerim günäkär ekeni, suwy bir dakyga golaý
öň ýykypdyr. Şeýlemi? – diýip sorady.
– Dogry, Kerim suwy öň ýykdy, ýöne ýarym dakyga suw
üstünde adam öldüräýmeli däl ahyry. Meniň agam Allanam gaty
29

nebsewür– diýip, Nazar Garlylara barýarka, ýolda agasyndan
zeýrendi.
– Nebse gezek gelende, Kerimem hiç kimden kem oturmaz.
Böwedi wagtynda ýykaýmaly ahyry. Indi gör, ýarym dakyga
suw üçin näçe adam, onda-da iň bigünä adamlar horlanmaly –
diýip, Hangulam zeýrendi.
Iki pälwan şular ýaly gürrüň edip, Garlylara nähili baranlarynam bilmedi. Motduk bilen ýasy pälwanam oturan eken. Bärden
baranlar olar bilen salamlaşdylar. Çaýyň başynda pälwanlaryň
gürrüňi gyzyşdy.
– Ýa walla, Hanguly, senem myhmanyň beýle güýçli pälwandygyny aýtman, biziň işimizi gördüň-aý! – diýip, ýasy pälwan
güldi.
– Meniň özümem bu myhmanyň beýle pälwandygyny bilmedim. Beýle güýçli pälwandygyny bilen bolsam, unaş berermidim,
derrew söwüş ederdim. . .
Gürrüň uzaga çekdi. Indi toýa çakylyk bolaýsa, özleri bilen
Nazaram äkitjekleri hakda-da gürleşdiler.
Soň goýnuň ýagly etinden mazaly keýplerini köklän pälwanlar Garly pälwana sag bol aýdyp, dagaşdylar.
Nazar Hanguly bilen hoşlaşyp, baýrak alan erkegine münüp
ugrajak bolanda, Akjemal elde dokalan oňat ketenini getirip,
myhmana berdi:
– Şu keteni öz jigiňiz Aýna jana menden sowgat bolsun! Tikip
toýda geýmek nesip etsin! Şirine-de menden salam aýdyň!
30

4
HOWPLY DU“U“YK
Nazar öýüne golaý baranda Şirin bilen Aýnanyň gülüşýän sesini
eşidip, begendi. Gapydan yşyklap görse, olar Kakajanyň taý bilen ýaryşýandygy hakdaky gürrüňine gülüşýän ekenler. Olaryň
üçüsiniňem birden Nazara gözi düşdi. Kakajan:
– Kaka! Kaka! – diýip ylgady.
– Sag-aman otyrmysyňyz? – diýip, Nazar olaryň saglygyny
sorady. – Aýnam, al, saňa täze bir gelneje, Akjemal gelneje sowgat iberdi – diýip, pasyrdap duran täzeje keteniniň gatyny açyp,
onuň horja egnine atdy.
– Wah, nähili oňat zat! Haýsy gelnejeň iberdi? – diýip, Şirin
sorady.
Nazar oturyp, bir çäýnek çaý içýänçä, Hangulylara myhman
bolşuny, Akjemal gelnejäniň oňat adamdygyny, toýda göreşişini,
baýrak alşyny birin-birin gürrüň berdi. Ýöne Italmazyň gelşi
hakda bir agzam sözlemedi.
– Hany, gyrmyzy donuňy geý, göreli! – diýip, Şirin gününe
goýman, dony Nazara geýdirdi, daşyndan höwes bilen synlady:
– Gaty gowy gelişýär, toýda, arkaýynlykda geýmek nesip
etsin!
– Ýör, erkegi bir görsene, nähili daýaw erkek! – diýip, Nazar
Şirini alyp daş çykdy. Aýna bilen Kakajan ylgaşyp, ýataga –
erkegiň ýanyna Şirin dagydan öňürti bardylar. Erkege syn etdiler,
guwandylar.
– Gelneje, men ketenimi Alty kakamlara, Bäşim kakamlara,
beýleki gelnejemlere-de görkezeýin-le! – diýip, Aýna Şirinden
sorady.
– Bar, hökman görkez, deň-duş joralaryňa-da güjeňle! – diýip,
31

Şirin begenjinden uçaýjak bolup duran Aýna rugsat berdi.
– Menem gitjek! – diýip, Kakajanam Aýnanyň yzyndan ylgady. Nazar bilen Şirin gülşüp öýe girdiler.
Aýna gelnejeleriniň ählisine ketenini görkezip çykdy. Altybaýyň aýalam, Bäşimiň aýalam. . . ähli gelnejesem şatlykly gutladylar. Aýnanyň göwnüni göterdiler. ýöne iň uly gelnejesi – Allanyň
aýaly ketenä-de kän seretmän, «Nämäňe bezenjek, nämäňe guwanjak?! Bar daşda gez!» diýip, çaganyň keýpini gaçyryp, kowup
goýberdi. Aýnanyň keýpi gaçdy. Nurberdilere barmaga çekinip, yzyna gaýdyp gelýärkä onuň uly aýaly pete-pet oňünden
çykaýdy.
– Gelneje, Nazar kakam maňa köýneklik keteni berdi, göreşip
baýrak alypdyr.
– Hany, goreýin! Ýene näme baýrak getirdi? – diýip, ol sorady.
– Bir oňat erkek, özüne bir gowy gyrmyzy don getirdi– diýip,
Aýna begenip gürrüň berdi.
– Bolupdyr, keýgim. Ýöne bu keteňini özüňe köýnek tikinjek
bolma, saňa hol boýalan Hywa bizem besdir! – diýip gitdi.
Aýna onuň sözüne kän düşünmese-de, oňly zat aýtmanyny
aňlady.
– Wiý, Aýna jan, näme beýle ýüzüň sallap geldiň? – diýip,
Şirin sorady.
– Hol uly gelnejem, «Keteni nämäňe gerek, boýalan Hywa
bizini geýiber» diýdi.
– Uly gelnejeň ýalan aýdypdyr, Aýna jan. Agaň jany sag
bolsa, ketenem geýersiň, çepbetewem. Hany gel, saňa biçeýin.
Derrew ony tikerin, aňyrsy bäş günden ýakasynam bejerip bererin – diýip, Şirin Aýnanyň köýnegini biçdi, derrewem tikmäge
oturdy.
Nazar ogly Kakajan bilen taýa baş öwredip başlady. Kakasynyň ýolbaşçylygy bilen Kakajan taýy sypaýardy, gaşaýardy,
ýuwýardy, süpürýärdi. Taý Kakajan bilen gaty öwrenişdi. Kakajan taýyň ýumşak nogtasyndan idip ylgaýardy, taýam onuň
bilen deň çapýardy, uzynly gün Kakajan taý bilen oýnaýardy,
çapyşýardy.
32

Nazar bir gün taýyň arkasyna günnük geýdirip, onuň goltuklaryny garnynyň aşagyndan berk daňdy. Taý gün geçdigiçe
günnük bilen öwrenişdi. Soň Nazar bir halta azrak gum guýup,
günnügiň üstünde berkitdi. Taý biline az-azdan agram düşmesi
bilen öwrenişdi.
– Oglum, geljek ýazdan taýymyz gunan çykar, toýlarda çapdyrarys. Şonuň üçinem özüňi çapyksuwarlyga taýýarla. Indi
taýa münüberseň bolar – diýip, Nazar günnügiň ýerine içirgi
geýdirdi, üstündenem bir ýassyk bilen berk baglady.
– Pugta ýapyşgyn! – diýip, ogluny taýa mündürip, irişmäni
berk tutup ýöretdi.
Taý bu zatlary ýokuş görüp, dyzady, jyrtlajak boldy, emma
Nazar ony kän ugruna goýbermedi. Kakajan bolsa berk ýapyşyp,
taýyň üstünde gorkman otyrdy. Nazar taýyň irişmesini az-azdan
uzaldyp, taýy loňkuldadyp başlady. . .
Bir gün Nazar laýyk eýer tapyp geldi-de, taýy eýerledi. Taý
mazaly münüş öwrendi. Kakajan bolsa taýy suwa ýakyp gelýär,
suwuna degýär, darydýar. . . Soňky wagtda bu ataly-ogluň bar
guwanjy şu mele taý boldy.
«Geljek ýazdan toýlara oglum bilen giderin, oglum at çapar,
men göreşerin. Şiriniň kakasy bolsa Tutlygaladaky ýerimize-suwumyza seredip, hasylyny getirip berer. . . » diýip, Nazar bolsady
ekýärdi.
Nazaryň ähli dogany, doganoglanlary Nurberdi bilen Amanguly baýyň hyzmatyndady. Üç gezek dagy Hywa kerwenli gidip
geldiler.
Öçlüler bolsa, Italmaz başlyklaýyn, töwerekde ýygy-ýygydan
görünmäge başlady.
Şirin Aýnanyň köýnegini tikdi. Aýna ýakasy oňat bejergili
keteni köýnegini geýip, begenjine kiçi gelnejelerine göründi, gutluk aldy, uly gelnejelerine görünmän, ýene öýlerine gelip, köneje
köýnegini geýdi.
Şirin bilen Aýna Tutlygaladan getiren ýüpeklerini taýýarlap,
gezek-gezegine gozaga girip, tara dokaýardylar.
Agşamara otyrkalar, Bäşimiň gelni salam berip geldi.
– Nazar jan, gurgunmysyň? Şirin, men-ä bir azajyk un diýip
33

geldim – diýdi.
Şirin bir okara un berende, Bäşimiň gelni Nazara eşitdirmän
bir zatlary pyşyrdap gitdi.
– Gelnejem näme pyşyrdady? – diýip, Nazar Şirinden sorady.
– «Dörtgulylaryňam, Altylaryňam öýlerinde urbalyk ýok,
çagajyklary aç otyrlar, sizdenem garşy-garşy diläp durmaga çekinýärler» diýip aýtdy. Nazar, nädeli, öz unumyzam azaldy –
diýip, Şirin jogap berdi.
Nazar gaýgyly pikire batdy:
– Taraňy tiz kesmejekmi?
– Çyraň yşygynda, ýatman, daňdana çenli dokasam, gutararyn.
– Şirin, gaýrat et, men ertir seniň dokan keteniňi, öz gyrmyzy
donumy alyp gideýin. Tejen bir çörekli ýurtdur, saglyk bolsa,
şolary una çalşyp gelerin.
– Nazar kaka, jigilerim aç oturmasyn, meniň köýnegimem
äkitde una çalşaý! – diýip, içerden Aýnanyň sesi eşidildi.
– Ýok, seniň köýnegiňe degip bolmaz, ol ýörite Akjemal gelnejemiziň saňa eden sowgady ahyry – diýip, Nazar Aýna jogap
berdi. Soňam:–Şirin, bar Dörtgulylara-da, Altybaýlara-da bir
okaradan un eltip ber. Soňam taraňy doka, men ertiriň özünde