Latin

Baba Röwşen dessany - 10

Total number of words is 3968
Total number of unique words is 1813
20.8 of words are in the 2000 most common words
31.6 of words are in the 5000 most common words
38.4 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
Andalypnyň maksadydyr ki bostan,
Köňlüge hoş geldi ajaýyp destan.
Eýledi türki til ibtida,
Gähi nasr, gähi gazal hoş nowa.
Birniçesin nazmi-muhammes kylyp,
Aşyky-magşuklarga bes kylyp.
Ismim idi Nurmuhammet Garyp,
Sözde tahallusym idi Andalyp.
Şährimiz Ürgenç welaýat idi,
Hanymyz Şirgazy hemaýat idi.
Asly mekanym ki Garamazydyr,
Adamy eşretde gyşu-ýazydyr.
Garrylary zikri huda birle şat,
Gije-gündüz kylyp erur hakny ýat.
Haýru-sahawatda ýigitler jynan,
Her biridir Hatam taý an çynan.
Barçalary içre men erdim zebun,
Aklym idi gähi hoş, gähi jynun.
Gähi harabatda işim, gähi pygan,
Külbeýi-ahzan idi gähi mekan.
139
Bu sypat ömrümni ötürdim, daryg,
Nury-hedaýatny neteý, tutdy myg.
Barça halaýyk içinde bed işim,
Etip ellik bäşge meniň bu ýaşym.
Kylmadym hiç toba nesuh jan ile,
Bolmadym hiç emr ile, perman ile.
Hiçbir kişi kylmaz günä mende bar,
Men kibi ryswaýy-jahan kanda bar?
Kylsa kerem derýasyny möwüç an,
Gark olur ýagşy galar ne ýaman.
Andalybyň barça işidir hata,
Gerçe hata mende erur, kyl ata.
Emma rawyýany-ahbar we nakylany-asar muhaddysany-destan kühen we huşe çynan-harman
suhanara suhan zemm küned pareýi az hun-jiger kem küned. Rawyýany defter we hakylany-şirin
zyban muhtaber “Kysasyl enbiýadan” andag rowaýat kylarlar kim, Ýakup alaýhys-salamnyň
atalary Yshak alaýhys-salam erdi, Yshak alaýys-salamnyň atalary Ybraýym alaýhys-salam erdi.
Emma Ýakup alaýhys-salamdan on iki ogul boldy. Ýusup alaýhys-salam birle Ibn-Emin ene
bir gyz – bu üçüsi bir eneden erdi. Bularnyň enesi dünýäden rahlet kylyp erdi. Onuň ady Rahyl
erdi. Özgeleriniň enesi haýatda erdi. Emma her oglunyň bir häsieti bar erdi. Dergahar bolup
nagra kylsa, eşidenleriň zähresi ýarylyp öler erdi Biriniň ady Şemgun erdi. Onuň häsieti bu erdi,
kim gylyç ursa, daş-demirni suw dek keser erdi. Ene biriniň ady Rubil erdi. Onuň häsieti bu erdi,
kim her näçe leşger alnyga duçar gelse, şir dek kükräp, çaş-paş kylar erdi.
Emma Ýusup alaýhys-salamnyň häsieti andag erdi, kim zyýada hoşroý, hoş owaz erdiler.
Eger nagma kylsa wohuş we tüýr teferruj kylyp uçmaz erdi. Hoşroýlykda andag erdi kim, her
kimse ýüzlerige baksa, misli aýna öz ýüzüni görer erdi.
Ab-tagam iýseler, bedenlerinden zahyr bolar erdi. Allatagala husunny on hesse kylyp turur.
Bir hessesin tamam halaýykga berip turur. Dokuz hessesini Ýusup alaýhys-salama berip turur.
Tamam melaýyk Ýusupnyň jemalyga tomaşa kylyp nazara kylur erdi: “Adamzatdan hem
mundag päkize wujut älemge gelir erken” diýp erdiler.
Elkyssa,Ýakup alaýhys-salam Ýusuby barça oglanlaryndan ýagşy görer erdi. Bir zaman
gaşyndan aýyrmaz erdi. Muny özge oglanlary ýaman görüp, reşk eder erdi. Nägäh Ýakup
alaýhys-salam bir gije düýş gördi. Düýşünde Ýusup alaýhys-salamny on böri ortaga alyp, her
haýsysy bir hemle kylur erdiler. Bir böri anlarga degdimeý turup erdi. Ol hal Ýusupny er
ýuwugdy. Hiç nam-nyşan bolmady. Ýakup alaýhys-salam bu wakany görüp, wehimnäh bolup
erinden turup, jan-howul, jan Ýusupny görüp, gujagyga gysyp, bagryga basyp, ýüzünden öpüp,
andag aram boldy. Bir zaman gaşyndan aýyrmaz erdi. Dembe-dem, sagatba-sagat bitakat bolup,
ah tartar erdi. Her çendike teskin berdi. Aramy karary galmady. Ýüregine ataş hijran düşüp, zarzar ýyglap bir gazal okyr boldy:
Kadyr alla, ýüregime ot düşdi,
140
Meni Ýusubymdan jyda eýleme!
Dünýäde aýralyk bir ýaman işdi,
Soltan başym bu gün geda eýleme!
Bilmen ne ýowuz gün düşer başyma,
Gorkaram bu gije gören düýşüme,
Awy salma meniň içer aşyma,
Maňa aýralykny rowa eýleme!
Gözümiň röwşeni, bilde kuwwatym,
Köňül asaýyşym, janda rahatym,
Söwer guzym, gije-gündiz ulpetim,
Ýusubymdan meni jyda eýleme!
Açylganda gül-gunçasy solmasyn,
Bimahal çagynda hazan urmasyn,
Aýralyk belasyn hiç kim görmesin,
Meniň bagtym bu gün gara eýleme!
Ýakup nebi bir hikmete ugraýyr,
Göýä gahba pelek bagryn daglaýyr,
Eneden aýrylyp, guzy ýyglaýyr,
Aýralyk oduny rowa eýleme!
Emma Ýakup alaýhys-salam bu munajatny okyp daýym ýyglar erdi. Gije-gündiz bikarar erdi.
Bela kaýdan geler diýip, uky gözlerige haram boldy. Andag uky bassa teskinip, erinden turar
erdi. Ýusupny görüp, aram bolup, ýüregi jaý bolar erdi. Bir gije nägäh Ýusup alaýhys-salam
atasynyň gaşynda ýatyp erdi. Bir düýş gördi. Düýşünde asman hefti pelekden bir tagty-zerrin
peýda boldy. Gelip Ýusubyň aldyda berjaý boldy. Ýusup patyşahana serpaý geýip, tagt üstüne
çykyp olturdy. Ene bir şäher azym peýda boldy. Içinde tamam ulus halaýyk hemme bendewar
gelip, gol gowşuryp hyzmat kyldylar. Ene niçe müň gulambeçeler we kenizler gelip hyzmatda
durdular. Ene asman tarapdan Aý birle on bir ýyldyz gelip Ýusupga sejde kyldylar. Ýusup bu
wakalarny görüp, gorkup erinden teskinip turdy. Ýakup Ýusupdan habardar erdi. Aýtdy:
– Eý, perzendi güzidäm, waý, çeşm nur didäm, ne sebäpden gorkup oýgandyň? – diýip,
bagryga basdy. Ýusup misli kagyz dek galdyrap, gören düýşüni atalaryga bir-bir beýan kyldy.
Atasy bu wakalarga haýran galyp, tagbyryny aýmady.Ýusup diýdi:
– Eý, ata, düýşümniň tagbyryn kylsaň niçikdir – diýdi. Ýakup alaýhys-salam diýdi:
– Eý, oglum, menden soramagyl, näge bir belaga galmagaý sen-diýdi. Ýakup Ýusupnyň
gabagyn çytylmagyga razylygy ýok erdi. Aýtdy:
– Eý, oglum, men düýşüňňiň tagbyryn beýan kylaýyn. Sen hiç kimsäge aýtmagaý sen, tä
agalaryň eşidip, seni bir belaga giriftar kylmagaý – diýdi. Çünki, sen meniň görer gözüm sen,
agzalarymnyň kuwwaty sen turar sen, senden bir zaman jydalyga takatym ýokdur. Imdi
jigergüwşäm, sen düýşüňňi beýan kyl, men magnysyny beýan kylaýyn – diýdi.Ýusup düýşüni
beýan kyldy. Atasy magnysyny beýan kyldy:
Ýusup: – Atam,bir waka gördüm,
141
Ýitirdim akyl,haýrany.
Bu syrga düşmedim,turdum,
Nedir bu derdiň dermany?
Ýakup: – Balam,bu dünýä panydyr,
Seniň janyň aman olsun.
Bu bir syrry-nyhanydyr,
Diýgil janym, beýan olsun.
– Jöwherden bolan bir tagt,
Gelip alnymda durdy nagt,
Maňa “min” diýdiler ol wagt,
Ene bir köşki eýwany.
– Soltanet şahy tagtydyr,
Miesser bolsa bagtydyr,
Saňa döwletli wagtydyr,
Niginiňde jahan olsun.
– Oşal tagt üzre oturdym,
Halaýykga höküm kyldym,
Jahanny nurga doldurdym,
Musahhar çyrag kiwany.
– Bolur sen älemge soltan,
Kylyp sen tagt üzre jöwlan,
Ýüz müň leşger saňa perman,
Heme sahypkyran olsun.
– Gelip şemsu-kamar durdy,
Ene on ýyldyz öwrüldi,
Maňa barça sejde kyldy,
Er, asman barça jöwlany.
– Şemsu-kamar ol apaňdyr,
Sejde kylan on agaňdyr,
Başda jyga otagaňdyr,
Sana janlar gurban olsun.
– Ýusup dier, ah-zar erdim,
Düýşümden bikarar erdim,
Saňa men gülguzar erdim,
Salmasyn imdi hijrany.
– Diýdi Ýakup nebi, dildar,
142
Kişige aýmagyl zynhar,
Hudadyr barçaga gamhor,
Bu syr içde nyhan olsun.
Elkyssa, ata-ogul bu söz üstünde erdiler. Işikde Şemgunnyň enesi habardar erdi. Tamam
sözüni bilip, öýge baryp olturdy.Sähradan oglanlary geldi.Şemgunnyň enesi olturyp, Ýakup birle
Ýusupnyň düýş görgenin bir-bir beýan kyldy. Olarnyň janyga ýanar ot düşdi. Ene täkid kylyp
sordular.Ol hatyn burunkydan zyýadarak beýan kylyp, kasamýat kyldy.On agasy ittifak kylyp,
ant içip, Ýusupny “Öltürgeýmiz” diýip, maslahat kyldylar.Anda Ehuda aýtdy:
– Atamyz ony hiç wagt ýanyndan aýyrmas,any niçik sähraga çykaryp öltürer sizler? – diýdi.
Anda Rubil aýtdy:
– Men hile kylaýyn, täki atamyz bizlerge goşup ibergeý– diýip,tä daň atgynça maslahat birle
bularnyň gözlerige uky haram boldy. Şunun birle daň atdy.Ir daň bile jemg bolup,Ýusupnyň
gaşyga bardylar.Her kaýsy aldyga alyp söýdüler.Kineleri içinde erdi.Ýusupny bir pynhan jaýga
alyp bardylar, aýtdylar: “Inim,janym,senden hiç ýalgan söz sadyr bolgan ermes.Imdi rast
sözlegil.Ne düýş gördüň? Bizlerge beýan kylgyl! Düýşüň mübärek bolsun” diýgeç,Ýusup haýran
bolup erge bakdy. Hiç sözlärge mejaly galmady.Agalary ezber kylyp aýdylar: “Eger düýşüňňi
aýmasaň, bizler senden razy imesmiz”diýdiler.Ýusup bildi, kim iş dur-u deraz boldy.Aýtmasa
agalary goýmas.Aýtsa, atasyga näpermanlyk bolar. Haýran bolup, ne dierin-bilmän,bu jogap
birle agalaryny teskin kylar boldy.Jogap hezret Ýusup alaýhys-salam bu turur:
Öten halaýykdan galan bir söz bar,
Gördügiň ört,görmedigiň sözleme.
Köňülde müň hyýal gije-gündiz bar,
Gördügiň ört,görmedigiň sözleme.
Diýmesem,ýalançy diýler adyma,
Diýsem,näpermanlyk asyl zadyma,
Agalarym, goýuň köňül şadyma,
Gördügiň ört,görmedigiň sözleme.
Är olurki dünýä köňül goýmasa,
Syryn bu al bilen ol il duýmasa,
Nebis şeýtan duşmanyna uýmasa,
Gördügiň ört,görmedigiň sözleme.
Agalarym bu gün hyjalat etmäň,
Atam bile maňa hyýanat etmäň,
Mundan artyk düýşden rowaýat etmäň,
Gördügiň ört,görmedigiň sözleme.
Gudraty güýçlüdir ne kylsa jepbar,
Ýusup biçärede bolmaz ygtyýar,
Muhannesler kylar syrryny äşgär,
Gördügiň ört,görmedigiň sözleme.
143
Emma Ýusup alahys-salamnyň agalary eşitdiler, erse bildiler, kim görgen düýşi takyk durur.
Her haýsysy andag gazapnäk boldular kim, alemni harap kylaýlar. Olarnyň her haýsysy dergahar
bolup nagra tartsalar,eger polat bolsa bedenindäki tüýleri misli naýza dek öter erdi. Eger
dergahar bolup gylyç ursa, dag-daşny misli suw dek keser erdi. Eger ýüz müň leşger bolsa bir
demde nabut kylar erdi. Ýagny, bularnyň bir syry bar erdi – kim Ýakup alaýhys-salamnyň
owladyndan bir kimerse olarnyň arkasyny sypasa, gahry gidip, dermany geler erdi.
Elkyssa, Ýusupdan agalary bu jogapny eşitdi.Erse ýüz hile-mekir birle atasynyň gaşyga baryp
tagyzym-towazyg aýtdylar.
–Eý, ata, pasly-bahar bolup güller açylyp, bilbiller saýrap, suwlar her tarapa akyp, düeler
botlap, goýunlar guzulap,bulaklar her tarapa akar. Ýusupny bizlerge goşup iber sen. Siz täki gyz
oglan dek ony hemişe öýde saklar siz. Tä sähralarny gezip göwni hoş bolgaý – diýgeç, Ýakubyň
teninde titreme peýda boldy.
–Eý, oglanlarym,sizler ýaş erdiňizler, sizleri mundan hem ýagşy perweriş kylgan men. Sizler
ulug bolduňyz,imdi nobat Ýusupga etdi we hem eneden etim galdy. Sizlerniň eneňiz häzir turur.
Muny sizlerge goşup ibermen.Beekwar bir hadysa roý berip, Ýusupny böri iýse ne alaç
kylarmyz. Dag sähralarnyň börüsi köp turur.Sizler awga meşgul bolsaňyzlar bir iş bolmagaý –
diýip, oglanlaryga garap, bu sözni aýtdy:
Oglanlarym, meniň pendim alyňlar,
Sözlär sözüm,Ýusup jandan aýrylmam.
Ýusupny sähraga alyp barmaňlar,
Görer gözüm,Ýusup jandan aýrylmam.
Niçe ýyl sizleriň çekdim jepaňyz,
Imdi görsem gerek mähri-wepaňyz,
Ýusup ýaşdyr, araňyzda sefaňyz,
Söwer guzym, Ýusup jandan aýrylmam.
Gül açylmyş bolsa jümle jahana,
Ýusup gitse sizler bile ýabana,
Gelerden gelmezi erur gümana,
Ryzky rozum, Ýusup jandan aýrylmam.
Rugsat bersem, gam otuna düşer men,
Nalana galur men, aklym çaşyr men,
Jemalyn bir görsem, ýüz müň ýaşar men,
Pasly ýazym, Ýusup jandan aýrylmam.
Ýakup diýr, huda aman eýlese,
Ýusup baryp, seýir-jahan eýlese,
Surur iş ýa ýaman pygan eýlese,
Serwi näzim,Ýusup jandan aýrylmam.
Anda oglanlary aýtdy:
144
–Wadaryga, bizler hem perzent bolsak, Ýusupny niçik bizlerge goşmaý siz. Bizler sizden hem
muşfik mähriban tururmiz – diýip, dubara kasamýat kyldylar. Birniçesi küwşiş kyldylar.
Elkyssa, Ýakup nebi Ýusupny bermediler. Oglanlary näumyt bolup, daşaryga çykdylar.
Olturyp, ene bir hile kyldylar. Ýusuby ýanlaryga çagyryp aýtdylar:
–Eý, gözümiň röwşeni Ýusup jan, sährada ajaýyp we garaýyp köpdür: Koýlar guzlap, düeler
botlap, güller açylyp, pasyl bahardyr. Adam ogly görse, çihresi açylur. Ne üçin bizler birle siz
sähraga çykyp seýirsähra kylmaz siz? Bargyl, atandan ejazat algyl. Ataň seniň aglaganyňa
dözmez. Bizler birle iberur – diýp ýüz-müň hile aldadylar. Ýusup bularnyň mekirige ynanyp,
atalarynyň gaşyga baryp, boýnun burup, elin gowuryp, bu jogapny aýtyp, ejaza dilär erdi:
Ejazat berseňiz kägbäm,
Bir iş düşdi hyýalymga.
Düşüpdir bag era şebnem.
Bolup pasly-baharymga.
Tomaşa eýlärem sähra,
Köňül andan tapar bähra,
Agalarym kylar perwa,
Meniň husnu-jemalymga.
Kapasada bilbil şeýda,
Ne bähre tapgaý ol anda,
Meniň başymga ne söwda,
Zehi katdy-kemalyga.
Rakyblarym otga ýansyn,
Mysahy jam-jama sunsun,
Ke ýüz-müň teşneler gansyn,
Içip abu-zulalymga.
Ýusup biçäräge pursat,
Ata janym, beriň rugsat,
Agalarym maňa ülpet,
Habardar olsa halymga.
Emma Ýakup alaýhys-salam gördi, kim haly özge turur. Ýusupga bu jogapny beýan kyldy:
Görmesem, bir zaman takatym ýokdur,
Meni zar enredip, guzym, aýrylma!
Bu gören düýşümniň belasy çohdur,
Sözlär sözüm,görer gözüm, aýrylma!
Sen gideňde, men galaram zar aglap,
Hijran ody bilen bagrymny daglap,
Haýsy bir aşýandan seni soraglap,
145
Şuňkarym, laçynym, bazym, aýrylma!
Bilmenem bir hikmet düşdi başyma,
Rehm eýlegil gözden akan ýaşyma,
Zäher salma pelek içer aşyma,
Janym içre serwi-näzim, aýrylma!
Zerre gam ýok idi gülüm barynda,
Gije-gündiz onuň intizarynda,
Andalyp deý saýrap gülgüzarynda,
Ýüz elwan nagmaly, sazym, aýrylma!
Ýakubyň ne geçer haly-ahwaly,
Görmese Ýusupnyň kaddy-nahaly,
Gözümniň röwşeni,husny-jemaly,
Hakdan eten ryzky-rozum aýrylma!
Elkyssa, Ýakup alaýhys-salam bu jogapny aýtdy. Erse,ene Ýusup erinden turup, ýüz nala birle
elin gowşuryp,atasyndan ejazat diläp, bu gazalny okyr erdi. Atasy hem nesihat berur erdi:
Ýusup: Ejazat berseňiz,şahym,
Tomaşa eýlesem sähra.
Agalarym mähribandyr,
Kylar anlar maňa perwa.
Ýakup: Guzym, köp ezber eýlediň,
Näge bir bela bolmasyn.
Hudanyň hökmüdir her iş,
Ýamanlyk rowa bolmasyn.
–Kim bize ýamanlyk etgeý,
Maňa kimden jepa etgeý,
Ne kimsedir sizden ötgeý,
Niçe zalym bolsa ryswa.
–Hudadan gorkmagan adam,
Seni bilmez meni, balam,
Ýüregimde goýup ýüz gam,
Ene bir söwda bolmasyn.
–Agalarym bardyr pälwan,
Her birisi rüstem destan,
Kylar duşmanlary egsan,
Bolup üstümde ýüz şeýda.
–Gorkunjym ýok hiç kişiden,
146
Gorkaram taňry işiden,
Agalaryň duş-duşudan,
Başyňa gowga bolmasyn.
–Huda hökmi özge bolmaz,
Takdyrdan gaçyp gutulmaz,
Muhannesler sabyr kylmaz,
Başa düşse, ýüz-müň söwda.
–Gyzym,senden jyda bolsam,
Ardyňça telmuryp galsam,
Pyrakyňdan köýüp-ýansam,
Beýle mübtela bolmasyn.
–Ýusup aýdar,kararym ýok,
Indi lahza durarym ýok,
Ata,sizden bizarym ýok,
Geler men bu gün ý ataňla.
–Ýakup aýdar, neteý janym,
Rugsat berdim, mähribanym,
Artdyrma, ahy-pyganym,
Şu gün gel,taňla bolmasyn.
Elkyssa,bular bu jogaplarny aýdyşyp bolgaç, agalary işikden häzir boldular. Tagzym we
towazyg birle Ýusupny dilediler.Aýtdylar:
–Eý,mähriban atamyz, Ýusupny bizge goşuň.Tä sähraga baryp, tomaşa kylyp gaýdyp geleli.
Ýakup nebi aýtdylar:
–Eý,oglanlarym,baryňlar,sizlerni hudaga tabşyrdym,Ýusupny sizlerge tabşyrdym – diýip,
iberer boldular.Hezreti Ybraýymdan galgaň köýleklerini çykaryp, Ýusupga geýdirip,kemerYsmagylny bilige baglap,başyga emmameýi zernigärni çolap,esbi-semenderge mindirip,özüge
özüge andag ara berip durdy kim, yns,jyns we huş-u taýr melaýyk-täsin galyp,tomaşa kylur erdi.
Ýakup Ýusupnyň husnyga we oglanlaryga bakyp,nesihat berip, bu jogapny aýtar erdi. Jogap
Ýakup bu turar:
Gözümniň röwşeni,janym oglanlar,
Ýusupny tiziräk alyp gelgeý siz!
Jandan artyk mähribanym,oglanlar,
Ataňyznyň hakyn eda kylgaý siz!
Gidende Ýusubym pyýada goýmaň,
Aç etmäň,suwsatmaň,ýaman söz aýtmaň,
Hakny häzir görüň,şeýtana uýmaň,
Men garypdan ýagşy doga algaý siz!
147
Ýusubym näzikdir,perdede saklaň,
Tiz getiriň,pişin wagtyny çalkaň,
Nesihatym meniň duzumny haklaň,
Bir-biriň gadyrny ýagşy bilgeý siz!
Ýusupny görmesem kararym olmaz,
Erimden turmaga mydarym olmaz,
Onsuz bu dünýäde durarym olmaz,
Men ýyglasam,ýaman ada galgaý siz!
Ýakup dier,sizni hakga tabşyrdym,
Giç galsaňyz,ahym hetden aşyrdym,
Ýusupdan aýrylyp,aklym çaşyrdym,
Meniň bu halymga rehim kylgaý siz!
Elkyssa,Ýusup on tördi gijelik aý dek bolup, agalaryga goşulyp, atasy birle wadaglaşyp, seýrsähra kylar boldy.Ýakup alaýhys-salam ene zar-zar ýyglap, Ýusupga bakyp,gözlerinden ýaş
akyzyp,bu jogapny aýtar erdi:
Gözüm nury hoş,bar imdi,
Galmady hiç ygtyýarym.
Jydalykdan dilim ýandy,
Eşit imdi ahy-zarym.
Senden aýry bu janym ýok,
Hasda galdym,amanym ýok,
Geler diýip gümanym ýok,
Tiz etişgil gülgüzarym.
Bilmen,ne söwda görer sen,
Başda ýüz gowga görer sen,
Bu gün ýa taňla görer sen,
Bu sebäpden ýok kararym.
Haly goýduň täze bagy,
Kaýdan alar men soragy,
Ýüregime saldyň dagy,
Hijran salma,biribarym.
Ýakup aýdar,balam,hoş bar,
Ýolunda gözüm intizar,
Allahym bolsun saňa ýar,
Tiz gelip,görgül didarym.
148
Emma Ýakup bu jogapny aýdyp bolgaç,agalary berdar-berdar göterip, Ýusuby düýäge
mindirip, ýolga rowan boldular. Ýusup biendişe, hoş wagt ýörüş kyldylar. Ýakup alaýhys-salam
bitakat bolup, ardynja zar-zar ýyglap,bir meýdan ýol ýörediler.Tä olar gözden gaýyp bolgunça
garap durdular.Olar gözden gaýyp bolgaç,Ýakup yzyna gaýtdylar.Gelip bir daragtyň teýinde
olturyp, ýyglaý başladylar.Nägäh ol daragtdan owaz peýda boldy. “Ýa Ýakup,kyrk, kyrk!”
diýgen, Ýakup sorady: “Waý, daragt, Ýusupny haçan görer men?” Ol daragtdan ene owaz geldi:
“Ýa Ýakup, kyrk, kyrk!”diýgen, Ýakup alaýhys-salam bu sözni eşidip,köňülleri teň, hallary özge
bolup gazalny aýtdy:
Bu ne talygdyr maňa,eý ýar,senden aýrylyp,
Gaýgy külpetdir maňa,dildar,senden aýrylyp.
Gül idim,sen bilbilim,uçduň gonar zag-zagan,
Haýsy söhbetdir maňa,dildar,senden aýrylyp.
Goýmady döwran şerg öz halyma horram meni,
Neýleýin düşdüm ýyrak,naçar,senden aýrylyp.
Jan gitdi,men galyp men,tagnaýy agýar olup,
Ne melamatdyr maňa,gülzar,senden aýrylyp.
Hasretiňde galdy Ýakup,nalaýy-efgan edip,
Men şikeste hastaýam,dildar,senden aýrylyp.
Elkyssa,bu sözni tabşyryp bolgandan soň,Ýakup ene sorady:
–Kyrk günmi ýa-da kyrk aýmy,ýa kyrk ýylmy? Daragtdan hiç seda çykmady. Ýakup alaýhyssalam bihuş bolup ýykyldy. Birnäçe sagatdan soň,huşyga gelip, aram bolup,öýge gaýtdylar.
Geler erdiler Ýusupnyň apasy saçyn ýaýyp,gol göterip,pygan tartyp:
–Wa hasrata,wa nedameta,wa Ýusup –diýip,atasynyň aldyga çykdy we aýtdy:
–Eý,ata, meniň Ýusubym kany, nury-didäm kany? Janymyň kuwwaty kany? Syrdaşym kany?
Men ýaman düýş gördüm, kim Ýusupny on böri ortaga alyp, her kaýsysy bir dişläp, alyp
ýördüler. Imdi Ýusupny görmesem,özümni öltürer men – diýip, bu jogapny aýtar erdi:
Wa hasrata,Ýusubymny görmedim,
Didar kyýamata galdy neýläýin.
Syrlaşyban haly-dilin sormadym,
Didar kyýamata galdy neýläýin.
Gapyl bolup,kerwenimni göçürdim,
Golumdaky şuňkar guşum uçurdym,
Aýralygnyň şerabyny içirdim,
Didar kyýamata galdy neýläýin.
Imdi görsem,jan içinde gizlesem,
Tapylarmy saýýah bolup yzlasam,
Tä gelinçä giden ýolun gözlesem,
149
Didar kyýamata galdy neýläýin.
Nutkymyz tutuldy gunça dahanda,
Arman galdy sowsan bile semende,
Andalyp deý pygan eýläp çemende,
Didar kyýamata galdy neýläýin.
Naçar apasyga syryn aýtmady,
Arman galdy,bir hoşlaşyp gitmedi,
Wa hasta, myradyga etmedi,
Didar kyýamata galdy neýläýin.
Ýakup alaýhys-salam gyzyndan bu jogapny eşidip, zar-zar ýyglap, köňül berip, bu gazalny
okyr boldy:
Nala kylyp ýüregimni köýdürme,
Hazan urup,hazynamy el aldy.
Gaýgy bile gyzyl ýüzüň soldurma,
Täze bagym,ymaratym sil aldy.
Bar umydym,gözüm ýolda,geler diýp,
Oglanlarym meniň halym biler diýp,
Bir-birine mähribanlyk kylar diýp,
Onuň üçin wedaglaşyp el aldy.
Gidende eglenip,guzym gelmese,
Meniň pendu-nesihatym almasa,
Bu aýgan sözüme gulak salmasa,
Çeşmelerim guryp,göýä çöl aldy.
Ondan talyp,meniň ne halym geçer,
Elimdäki ýanan çyragym öçer,
Jandan artyk gören kerwenim göçer,
Göýä hijran menziline ýol aldy.
Ýakup aýdar,sabr et,Ýusup amandyr,
Geleri-gelmezi,belki gumandyr,
Aýra düşse, bize ahyrzamandyr,
Bakjalarym hazan urup,el aldy.
Ýakup alaýhys-salam bu jogapny aýdyp,sordy kim:
–Eý, gyzym,ne üçin Ýusuby sorar sen? Gyzlary:
–Eý, ata, men ýatyr erdim, nägäh bir düýş gördüm. Düýşümde Ýusupny on böri ortaga alyp,
her haýsysy bir dişläp, alyp gitdiler. Gorkup oýgandym–diýip, beýan kyldylar. Olar ýüz gam we
150
gussa bile öýlerige bardylar.Ýakup alaýhys-salamnyň iki gözleri ýolda erdi,Ýusup haçan geler
diýip.
Imdi söz eşidiň kim, Ýusupny agalary aldan alyp gitdiler. Bir menzil ýol ýörediler. Nägäh
çöl-beýaban we har magylanga etişdiler.Şemgun çüsti-çebik baryp, Ýusupny düýäniň üstünden
göterip,erge urdy. Iki golun baglap,golyga almaz hanjar alyp, kellesin keser boldular. Nägäh
asmandan bir guş peýda boldy aýtdy: “Eý,Ýakupnyň perzentleri,heý, adamzat hem rehim
kylmaý öz byradyrny öltürermu? Mundag işini kim kylyp turur, ki sizler kylgaý siz? Hudanyň
gahru-gazabyndan gorkun. Bu işni kylmaňlar” diýgeç, ol erden alyp gitdiler, tä özge erde
öltürgeýler.Ol guş gaýyp boldy. Rubil aýagyndan tutup, ýüzünligine süýrär erdi. Mübärek
ýüzlerini,gözgi dek bedenlerini tikenler ýyrtyp,tamam agzasy gyzyl gan bolup, jerahat
boldy.Ýusup ýyglap, bu munajatny aýtdy:
Kadyr eýgäm,bu gün elim almasaň,
Adyrlara gelip galar ogşadym.
Agamnyň köňlüge rehim salmasaň,
Zalymlar jebrinden öler ogşadym.
Atam pendi-nesihatyn almadym,
“Gal”diende ganlar ýyglap, galmadym,
Şum kysmatda ne baryny bilmedim,
Rakyplar jebrinde öler ogşadym.
Ýaman eken aýralygyň pyragy,
Täze boldy ene atamyň dagy,
Talaňa düşüpdir çemenli bagy,
Gunça ýaňlyg janym solar ogşadym.
Her biri bir hanjar çeker janyma,
Rehim etmeý gözden akan ganyma,
Arwahlarym gelip gider ýanyma,
Murdalarga hemra bolar ogşadym.
Ýusup aýdar,arman galdy dilimde,
Birniçe gün sapa sürsem ilimde,
Atamnyň gözleri meniň ýolumda,
Men bu erde mesgen kylar ogşadym.
Elkyssa,Ýusup bu jogapny aýtgan soň, ene ýyglap aýtdy:
–Eý,agalarym, men ne günä kyldym? Meni mundag kylar sizler! Meniň halymga rehim
kylyň–diýip ýyglar erdi. Anda agalary aýtdylar:
–Bu gün seniň ol gören düýşüň dadyňa etsin! Imdi bizlerden hiç ýagşylyk umyt etmegil! Seni
öltürermiz–diýip,her haýsysy bir taýak urup, südräp alyp gitdiler. Bir belent depäniň üstüge
çykyp, öltürer boldylar. Bogazyga pyçak goýup,kellesini keser boldular.Ýusup alaýhys-salam
ene agalaryga ýalbaryp, bu gazalny aýtar boldy:
151
Eý,agalar,bu gün nurbat amandyr,
Öldürip,galmaňyz nähak ganyma!
Indi meniň tirikligim gümandyr,
Öldürip,galmaňyz nähak ganyma!
Atam sizge niçik etdi permany,
Niçe günler meni size bermäni,
Bir dem karar etmez meni görmäni,
Öldürip,galmaňyz nähak ganyma!
Atam sözi hesar imiş daşyma,
Men gapylam iş getirip başyma,
Rehim eýläň gözden akan ýaşyma,
Öldürip,galmaňyz nähak ganyma!
Wedaglaşyp galdy onda ataňyz,
Daryga bu sözden çykdy hataňyz,
Geliňler bolmasa meni satyňyz,
Öldürip,galmaňyz nähak ganyma!
Dünýäde bet işdir rakyplyk,menlik,
Hakyň islegini – rastlyk, gönülik,
Şunuň deý bolarmy aga-inilik,
Öldürip,galmaňyz nähak ganyma!
Müminler dünýäde gapyl ýatamy,
Afu ediň mende bolsa hatamy,
Baryp sizler niçik kylgaý atamy,
Öldürip,galmaňyz nähak ganyma!
Bu kysmatlar maňa hakdan eradat,
Bir köňül awlamak – Käbä zyyýarat,
Şikeste köňlümi kylyň ymarat,
Öldürip,galmaňyz nähak ganyma!
Garybam,eşitmez bir kimse nalam,
Maňa hasathorluk eýlemiş halam,
Ruzy-magşar bolmaň ryswaýy-älem,
Öldürip,galmaňyz nähak ganyma!
Ýusup aýdar, bu ne tersendelikdir,
Bilmen ne pyglymdan,ne gendelikdir,
Kyýamat gün niçik şermendelikdir,
Öldürip,galmaňyz nähak ganyma!
152
Elkyssa,Ýusup bu jogapny aýtdy,erse oňa hiç kim gulak salmady Ýusup ýyglap ene aýtdy:
–Eý,agalarym,maňa bu içgu dek suw beriň, içeýin, içim köýüp durur –diýgeç, agalary suwny
ere dökdüler we aýtdylar:
–Biz seni öltürermiz. Sen heniz suw talap kylar sen – diýgeç, ol depeden neda geldi:
“Eý,Ýakupnyň perzentleri byradaryňyza mundag jepa kylamaňlar. Ataş dowzahyga giriftar bolar
sizler” diýdi.Olar muňa hem bakmady Öltürer boldular. Ol depeden ene neda geldi.
“Eý,Ýakupnyň perzentleri,eger sizler Ýusupny meniň üstümde öltürseňizler, sizlerni bir demde
ýutar men” diýgeç, olar gorkup, özge erge alyp gitdiler.Ene bir erde maslahat kylyp, öltürer
boldular. Ýusup bildi kim, takyk öltürerler,ýyglap, Rubil agasyga ýapyşdy:
–Meni halas kylgyl – diýip, Rubil agasy ýüzüge bir şapbat urdy,ýüz tufan ýykyldy. Syçrap
turup,Şemgun agasyga ýalbaryp ýapyşsa, olar urup ýykdylar. Elkyssa, her agasy ýalbaryp
ýapyşsa, olar urup ýykdylar. Hiç dadyga etmediler. Ahyry Ehuda agasynyň aýagyga baş goýup,
zar-zar ýyglap, bu gazalny okur erdi. Gazaly Ýusup alaýhys-salam bu turur:
Gözüm nury,ulug agam,
Bularga mübtela kylma!
Salyp atamga ýüz-müň gam,
Onuň bagtyn gara kylma!
Meň halymga rehim etgil,
Atam perýadyga etgil,
Günähim bolsa,sen ötgül,
Maňa mundag jepa kylma!
Men hem haknyň guly erdim,
Atamnyň bilbili erdim,
Ke hem jany-dili erdim,
Bu işlerni rowa kylma!
Pelek urdy maňa şebhun,
Ýykyldy başymga gerdun,
Atalyk hakyny bu gün,
Aga janym eda kylma!
Ýusup biçäredir,haýran,
Atamny eýlemäň girýan,
Aga jan, başyňa gurban,
Meni mundag geda kylma!
Elgaraz, Ýusup bu jogapny aýtdy.Ýusupnyň nalasyga Ehuda agasy başyn gewi saldy. Olar
öltürer boldular. Ýusupnyň gaşyga geldiler. Ýusup kah-kah urup, bir güldi. Ehuda aýtdy:
–Eý, biakyl,bu jaý ölüm jaýydyr. Sen ne üçin güler sen? Ýusup aýtdy:
–Meniň gülenimiň bir sebäbi bar turar. Bir güç men oglanlar birle oýnar erdim. Sizler
gaşymda tomaşa kylar erdiňiz. Sizlerge gözüm düşdi. Her haýsyňyz pähliwan bahaýbat, on
153
agalarym bar, bularnyň amanlygynda, maňa düşman kim bar bolgaý.Bu gün huda takdyry birle
duşman sizler bolduňyzlar – diýip, bu jogapny aýtdy:
Agalarym ham sözüne ynanyp,
Şiru-ner dek agalarym bar diýdim.
Şekli şemaýylyn görüp-guwanyp,
Şiru-ner dek agalarym bar diýdim.
Deňi-duşum bile oýnap ýörende,
Goşulyşyp zowky-sapa sürende,
Her haýsyňyz bir menzilde görende,
Şiru-ner dek agalarym bar diýdim.
Kimse duşman bolar, keser başyny,
Itlere aş eder onuň läşini,
Hiç kim bilmez eken takdyr işini,
Şiru-ner dek agalarym bar diýdim.
On agam bar diýip aldym sanyny,
Duşmanyň her erde döker ganyny,
Meniň üçin kylar pida janyny,
Şiru-ner dek agalarym bar diýdim.
Ýusup aýdar,peýmanymyz dolupdyr,
Gunça gülüm açylmaýyn solupdyr,
Takdyr duşman agalarym bolupdyr,
Şiru-ner dek agalarym bar diýdim.
Elkyssa, Ýusup alaýhys-salam aýtdylar:
–Şu sebäpden güler men, bu sözler ýadymga düşüp güler men –diýgeç, Ehudanyň köňli eräp,
gözünden karta-karta ýaş akyp, Ýusupny gujagyna gysyp, aýtdy:
–Eý, Ýusup jan, gorkmagyl, tä janym barlygynda seni öltürmäge goýmas men. Owwal meni
öltürerler, andan soň seni– diýip, olarga bakyp aýtdylar:
–Eý, ýigitler, Ýusupny öltürmäňler, ataňyzyň dogaýy-bedige gamlaň – diýdi. Onda olar
aýtdylar: “Owwal ne wada kylyp erdiň, imdi mudag dier sen. Bizler goýmasmyz, öltürermiz”
diýip, hemle kyldylar. Ehuda öltürerge goýmady. Olar kast kyldylar. Ehudany hem tutgaýlar.
Ehuda dergahar bolup aýtdy:
–Owwal meni öltürer siz, andan soň Ýusupny,öltürer siz – diýdi.
Olar aýtdylar:
–Andag bolsa, ne maslahat kylar sizler?
Ehuda aýtdy:
–Maslahat ol turar.Ýusupny gudukga salmak gerek. Hun nähak bolmasyn.Huda takdyry birle
birnäçe gün görsün.Ajaly etse ölsün – diýgeç,barça ony makul gördüler.
Elgaraz,Ýusupny gudukga salar boldular.Gadymyl-eýýamda Şeddat gazdyrgan bir guduk bar
erdi. Zyýada çukur erdi. Müsür kerweni oşol gudukdan suw içip öter erdi. Ýusup alaýhys154
salamny oşol guduknyň başyga alyp bardylar. Oşol wagt Ýusup alaýhys-salam agalaryga
ýalbaryp, bu jogapny aýtar boldy:
Agalarym,öltürseňiz razyýam,
Meni beýle çaha salyp gitmäňiz!
Ulpeti atamyň gyşu-ýazyýam,
Men garyba beýle jepa etmäňiz!
Taňla huda kazy bolar kyýamat,
Ýamanlyk,ýagşylyk bolar alamat,
Sizlerge bolmasyn ol gün melamat,
Ady Şeddat pişesini tutmaňyz!
Ne sebäpden maňa azap edersiz,
Ýygladyp,gözýaşym silab edersiz,
Garyp ataňyzny harap edersiz,
Nebsi şeýtan sözlerine bitmäňiz!
Hudaýym saklasa bir gün görer men,
Tä ölinçä birnäçe gün durar men,
Enşa alla, ene döwran sürer men,
Beýle jepaňyzy hiç unutmaňyz!
Ýusup aýdar, tabşyryp men hudaga,
Razy bolup,sabr edermen belaga,
Maňa nesip bolsa düşmek bu çaha,
Özüm düşeý,maňa eliň gatmaňyz!
Elkyssa,Ýusup alaýhys-salam bu jogapny aýtdylar, erse oňa hiç kim gulak salmady.Mübärek
bedenlerinden pirehenin çykaryp aldylar.Gollaryn baglap, bilige urgan salyp, iberer boldular.
Ýusup alaýhys-salam şirin janyndan umyt üzüp, bu jogapny aýtdy:
El degirmäň,özüm düşem bu çaha,
Gitdi garyndaşlyk, birehm agalar!
Atamyz goýduňyz ýüz-müň belaga!
Gitdi garyndaşlyk, birehm agalar!
Beýle jepa huda hökümi bolgaý,
Ajaýyp,garaýyp gudraty bolgaý,
Umydym,şaet,rahmeti bolgaý,
You have read 1 text from Turkmen literature.
Next - Baba Röwşen dessany - 11
  • Parts
  • Baba Röwşen dessany - 01
    Total number of words is 3830
    Total number of unique words is 1828
    18.6 of words are in the 2000 most common words
    27.8 of words are in the 5000 most common words
    32.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Baba Röwşen dessany - 02
    Total number of words is 3919
    Total number of unique words is 1767
    18.8 of words are in the 2000 most common words
    29.4 of words are in the 5000 most common words
    34.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Baba Röwşen dessany - 03
    Total number of words is 3821
    Total number of unique words is 1809
    19.5 of words are in the 2000 most common words
    29.6 of words are in the 5000 most common words
    36.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Baba Röwşen dessany - 04
    Total number of words is 3970
    Total number of unique words is 1671
    20.6 of words are in the 2000 most common words
    31.7 of words are in the 5000 most common words
    37.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Baba Röwşen dessany - 05
    Total number of words is 3962
    Total number of unique words is 1781
    19.9 of words are in the 2000 most common words
    31.8 of words are in the 5000 most common words
    37.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Baba Röwşen dessany - 06
    Total number of words is 3878
    Total number of unique words is 1706
    21.7 of words are in the 2000 most common words
    32.3 of words are in the 5000 most common words
    38.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Baba Röwşen dessany - 07
    Total number of words is 4031
    Total number of unique words is 1742
    21.4 of words are in the 2000 most common words
    31.4 of words are in the 5000 most common words
    38.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Baba Röwşen dessany - 08
    Total number of words is 3815
    Total number of unique words is 1695
    20.4 of words are in the 2000 most common words
    30.6 of words are in the 5000 most common words
    36.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Baba Röwşen dessany - 09
    Total number of words is 3787
    Total number of unique words is 1734
    19.5 of words are in the 2000 most common words
    29.6 of words are in the 5000 most common words
    35.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Baba Röwşen dessany - 10
    Total number of words is 3968
    Total number of unique words is 1813
    20.8 of words are in the 2000 most common words
    31.6 of words are in the 5000 most common words
    38.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Baba Röwşen dessany - 11
    Total number of words is 4018
    Total number of unique words is 1827
    21.6 of words are in the 2000 most common words
    31.1 of words are in the 5000 most common words
    36.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Baba Röwşen dessany - 12
    Total number of words is 3961
    Total number of unique words is 1786
    21.2 of words are in the 2000 most common words
    32.2 of words are in the 5000 most common words
    38.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Baba Röwşen dessany - 13
    Total number of words is 3962
    Total number of unique words is 1817
    21.1 of words are in the 2000 most common words
    31.3 of words are in the 5000 most common words
    37.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Baba Röwşen dessany - 14
    Total number of words is 3963
    Total number of unique words is 1770
    21.4 of words are in the 2000 most common words
    31.3 of words are in the 5000 most common words
    37.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Baba Röwşen dessany - 15
    Total number of words is 3993
    Total number of unique words is 1591
    22.2 of words are in the 2000 most common words
    32.8 of words are in the 5000 most common words
    39.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Baba Röwşen dessany - 16
    Total number of words is 3943
    Total number of unique words is 1902
    18.9 of words are in the 2000 most common words
    27.9 of words are in the 5000 most common words
    33.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Baba Röwşen dessany - 17
    Total number of words is 4081
    Total number of unique words is 1911
    17.4 of words are in the 2000 most common words
    25.2 of words are in the 5000 most common words
    30.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Baba Röwşen dessany - 18
    Total number of words is 3908
    Total number of unique words is 1950
    16.3 of words are in the 2000 most common words
    24.2 of words are in the 5000 most common words
    29.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Baba Röwşen dessany - 19
    Total number of words is 4062
    Total number of unique words is 1784
    17.6 of words are in the 2000 most common words
    26.2 of words are in the 5000 most common words
    31.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Baba Röwşen dessany - 20
    Total number of words is 3980
    Total number of unique words is 1855
    17.1 of words are in the 2000 most common words
    25.4 of words are in the 5000 most common words
    29.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Baba Röwşen dessany - 21
    Total number of words is 3642
    Total number of unique words is 1854
    16.8 of words are in the 2000 most common words
    25.7 of words are in the 5000 most common words
    31.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.