Baba Röwşen dessany - 09

pelekden şikwe kylyp, bir söz aýdylar. Gazaly-ymam Muhammet:
Hezreti Ýusupnyň düşgen çahyga,
Arman bilen duçar eýlediň,pelek.
Hiç kimni goýmadyň öznüň rahyga,
Geltirip, giriftar eýlediň, pelek!
Ajap söwdalarny salyp başyma,
Rehm eýlemeý gözden akan ýaşyma,
Senden özge hiç kim gelmez gaşyma,
Garyplyk ygtyýar eýlediň, pelek!
Ýüz tutup, ýygladym kadyr hudaga,
Kerem kylgaý, şaed bagty garaga,
Geltirip taşladyň meni bu çaha,
Söhbetim näberar eýlediň, pelek!
Hiç kişi bilmedi jepa sanyny,
Ýarymnyň gozünden döken ganyny,
Yşkym ody bile köýgen janyny,
Jydalykda azar eýlediň, pelek!
Seniň birlen düşdi, neýleý güzerim,
123
Terk eýledim Medine dek diýarym,
Kamusnyň şährinde galdy nigärim,
Mekanymny Zingar eýlediň, pelek!
Beýle gabyz sen, bu garyp janym,
Bir zaman bermediň meniň amanym,
Zeýnelarap atlyk ýary-jananym,
Ýolunda intizar eýlediň, pelek!
Şahzada diýr, munça meni ýygladyp,
Bendi-kapyr bilen golum bagladyp,
Pyrak ody birlen bagrym dagladyp,
Ten-u janym efgar eýlediň, pelek!
Elkyssa, şahzada bu sözlerni aýdyp, hudanyň halaganyga razy bolup olturdylar.
Imdi sözni hezret Alydan eşidiň. Hezret Aly leşgerge emr kyldylar kim, “gala tarapyga ýöriş
kylyňlar” diýp. Emma sahabalar birle tamam leşger, hezret Aly baş bolup, jeň-u jedel kylyp, bu
galanyň degresini alyp, düşdüler. Emma şahy-Anka aýdy: “Eýa toba, Alyny tutup zyndana
salsam, imdi bu ne leşger boldy?” – diýdi.
Şol wagtda bir kapyr perýat urup aýda turur kim: “Eý şahy-Anka, ajal mübäregiň bolsun,
zäher-zakgum höregiň bolsun! Bir ýalgan söze ynanyp, “Alyny zyndana saldym” dier sen. Ine,
gelgen Aly turur. Bu leşger hem Alynyň leşgeri turur. Imdi kaýda gaçar sen?” – diýdi.
Erse şahy-Ankanyň huşy başyndan uçup, ýere ýykyldy. Andan soň huşuga gelip, başyn
galtyradyp janhowly birle “Aly geldimi?” diýip, özüni haremhanaga urdy.
Elkyssa, bu sözni olturgan mähremler eşitdiler, aýdylar: “Wa daryga! Aly imdi gelmiş” –
diýip, hemme melul bolup, aýdylar: “Şah Ankanyň aldyga baraly, şol Biperwa bahadyrnyň başyn
üzgen ýigitni Aly diýip zyndana saldy. Eger şol ýigitni çykaryp, toýlap, gyzyn berse, şol ýigit
Aly birle uruşar erdi. Imdi sud kylmaz” – diýdiler. Erse, mähremler jemg bolup, şah Ankanyň
aldyga bardylar, arz kylyp aýdylar kim:
–Eý, şah Anka, eger şol zyndanda ýatgan oglanny zyndandan çykaryp, toýlap, gyzyňny
berseň erdi, şol oglan çykyp Aly birle uruşar erdi – diýdiler.
Anda şah Anka aýdy:
–Eger Aly üstümden giderin bilsem, ýüz gyzym hem bolsa, berer erdim – diýip, gelgen
mähremlerge garap, zar-zar ýyglap, bir söz aýdy:
Beglerim, baryňlar, alyp geliňler,
Gam iýmesin etgen işime meniň,
Herne diýse, permanyny kylyňlar,
Döwlet birle gelsin gaşyma meniň.
Görsem uýalar men anyň waslyny,
Bir hata iş kyldym bilmeý aslyny,
Hiç kişi aýtmady maňa neslini,
Sorarym gelmedi huşuma meniň.
124
Bir-bir aýdyň baryp, begler, sözümni,
Aýagyna sürtsem gara ýüzümni,
Kenizek eýläýin Tugra gyzymny,
El uzatsyn bişen aşyma meniň.
Pelek gowgasyny başdan göçürsin,
Toba şerabyny maňa içirsin,
Herne jepa kylgan bolsam geçirsin,
Rehm eýlesin gözde ýaşyma meniň.
Ol imesdir Aly, bul eken Aly,
Medineden gelmiş şährim algaly,
Takatym ýok çykyp şu iş kylgaly,
Kyýamatdyr bu gün başyma meniň.
Anka aýdar, döwlet-bagtym bereýin,
Mal-u mülküm, genj-u ragtym bereýin,
Tugra gyzym toýlap, tagtym bereýin,
Medet kylsyn gelip işime meniň.
Elkyssa, şah Ankanyň bu sözi birle jemg mähremler baryp, ymamny zyndandan çykaryp, şah
Ankanyň aldyga alyp geldiler. Erse, şah Anka aýdy: “Eý şahzada, hoş gelipsiz” diýip, özün
tagtdan taşlap, şahzadany derber-derber kylyp, boýnundan goluny alyp, tagtyga çykardy. Andan
soň şah. Anka aýdy:
–Eý, şahzada, hemme sizniň bendäňizmiz – diýdi – imdi üstümizge Aly gelip turur. Ne
maslahat berersiz – diýdi.
Anda şahzada aýdylar:
–Aly dek bahadyrnyň aldynda takat kylyp, urşa turgan bahadyr ýok turur, ol hudanyň şiri
turur – diýdiler.
Erse, şah Anka aýdy:
–Eý, şahzada, imdi ýüzüm gara boldy, toba kyldym. Her niçik bolsa, Aly birle urşar siz –
diýip zar-zar ýyglady.
Erse, şahzada bildiler, kim atalary gelip turur. Zeýnelarap ýary ýadyga düşüp, gelgenmikän ýa
galganmykan diýip, bir söz aýdylar:
Şahymerdan meni yzlap gelipdir,
Barmy sen, ýokmy sen, Zeýnelarap jan?
Geler-gelmedigiň guman bolupdyr,
Barmy sen, ýokmy sen, Zeýnelarap jan?
Şahymerdan medetkäriň boldumy,
Şikeste halyňa medet kyldymy,
Meniň öjüm ol kapyrdan aldymy,
Barmy sen, ýokmy sen, Zeýnelarap jan?
125
Lybasym çüýretdim gözde ýaşymdan,
Garyplyk gitmedi ýalguz başymdan,
Suratyn aýrylmaz hergiz gaşymdan,
Barmy sen, ýokmy sen, Zeýnelarap jan?
Öçüpdir gözümden basgan yzlaryň,
Janymy köýdürgen şirin sözleriň,
Ýadyma düşüp dur gara gözleriň,
Barmy sen, ýokmy sen, Zeýnelarap jan?
Kaýsy gülüstanda, kaýsy çemende,
Kaýsy bir ülkede, kaýsy tümende,
Huda penahyga tutsa amanda,
Barmy sen, ýokmy sen, Zeýnelarap jan?
Meniň ahwalymda habar alamy,
Agalaryň gelip-gidip göremi
Ýa duşman elinde bagtyň garamy,
Barmy sen, ýokmy sen, Zeýnelarap jan?
Ymlak kapyr bilen galaga bardyň,
Kapyrlar golundan ne azap gördüň?
Hudanyň takdyry – ýardan aýryldyň,
Barmy sen, ýokmy sen, Zeýnelarap jan?
Ýat edip ýyglaýdyr seni şazada,
Seni istäp geldim, galdym belada,
Zyndan içre galyp, boldum uftada,
Barmy sen, ýokmy sen, Zeýnelarap jan?
Elkyssa, ymam Muhammet bu sözni aýgandan soň, barça kapyrlar gelip, şahzadaga töwella
kylyp aýdylar:
–Eger siz Aly birle mukabyl bolup, uruş kylmasaňyz, bizlerniň halymyz harap bolar –
diýdiler. Emma şahzada aýdylar:
–Aly bir pähliwan turur, her kim anyň birlen ruberu bolsa, ajalnyň elinde gifitar bolar –
diýdiler. We ene aýdylar: – Anyň dek pähliwan birlen uruş kylmak ölüklerniň işi turur – diýdiler.
Emma bul sözni kapyrlar eşidip, dat-perýat kylyp erdiler. Elgaraz, şah Anka gelip şahzadanyň
aýaklaryga baş goýup, zar-zar, çün ebri nowbahar ýyglap, eke hudany we pygamberni hormat
diýip, bir söz aýtganlary bu turur:
Bir eziz başyňnyň hormatyn kylsaň,
Bizniň ilge bu gün rahber bol imdi,
Ataň birlen eneň yzzatyn kylsaň,
Anka men, ornuma serwer bol imdi.
126
Bir ýaratgan hudaýyňnyň hakydan,
Alug-aly kabaýylnyň hakydan,
Ummat bolan pygamberiň hakydan,
Är sen, garyplara serwer bol imdi.
Jan-u dilden söýseň Mekke hudasyn,
Kabul etgil garyplarnyň dogasyn,
Dep eýlegil bizden Aly belasyn,
Başymyza täj-u efser bol imdi!
Rehm ile eşidiň meniň zarymny,
Saňa bereý hazynada barymny,
Alyga bermegil namys-arymny,
Gullaryňa sahyp leşger bol imdi!
Halaýyklar görsün, göreş kylaly,
Derwezeden çykyp, ýörüş kylaly,
Aly birlen baryp uruş kylaly,
Ortamyzda şemgy-enwer bol imdi!
Anka aýdar, syryn pynhan eýleme,
Alyny bizlerge nyşan eýleme,
Biz tarapdan zerre güman eýleme,
Ähd-u aman edip, ekser bol imdi!
Elkyssa, şahzada bu sözni eşidip köňlüge aýdy kim: “Bul kapyrlar bilmeýdir, hudanyň haky
ne turur. Men hub biler men. Hudanyň we Resuly-hudanyň hakyny ortaga saldy. Imdi bularyň
hormatyny kylmasam asy bolar men” diýip, kapyrlarga garap, aýdylar: “ Imdi sözüňizni kabul
kyldym. Andag bolsa her erde leşgeriňiz bolsa jemg kylyň. Enşaalla, ergeň Aly birle uruş kylar
men” – diýdiler. Erse, kapyrlar eşidip hoşwagt bolup, ymamnyň adyga tebil urdular.
Elkyssa, bu gije ötüp, afytap çykyp, jahan münewwer boldy. Andan soň şahzada leşgerge baş
bolup, derwezeden çykyp, Alynyň barabarynda sap çekip durdy. Andan soň her tarapdan
bahadyrlar hoş-huruş kylar erdiler.
Emma Şahymerdan Düldülge münüp, Zülpükaryn gollaryga alyp, meýdana girip, jöwlan
kyldylar. Erse, ymam Muhammet aýdylar: “Atamyz birle tutuşsam bizdeplik bolar, eger
tutuşmasam, hudaga asy bolar men” – diýip, bir söz aýdylar:
Bolar meýdan ara girsem mugazzam biedep maňa,
Hudadan bihabar kapyr bolarlar hemtarap maňa.
Huda dergähiniň şiri bile çyksam, uruş kylsam,
Mynasyp oldugy bolgaýmu aly nesep maňa?
Bu kapyrlarga maglum ýok, Alynyň nury-çeşmi men,
Kerem eýläp, açyk ýol görsedip bergil, ýa reb ¬¬/b/, maňa.
127
Atamnyň hatyry renjur olar bul biedeplikden,
Weliken, bir hudanyň hormaty boldy sebäp maňa.
Diýdi şahzada, neýlär men halaýyk tagnadan andag,
“Atasyga uruş kylgan” diýgeý galgaý lakap maňa.
Elkyssa, şahzada bu sözni aýdyp, meýdana girdiler. Erse, hezret Şahymerdan bir nagra
urdular, zemin-zaman lerzäge girdi, Zülpükaryn golyga alyp, meýdana girdiler. Şahzada hem
näalaç bolup, meýdana girdiler. Andan soň ýüzüge nykap tutup, at oýnadyp durdular. Hezret Aly
Şahymerdan şahzadany tanymaý, bir söz aýdylar.
Meýdan ara girgen ýigit,
Hoş geldiň, meýdan seniňdir,
Bir hudaga bende bolgul,
Göwheri-iman seniňdir.
Huda berhaklygyn bilseň,
Muhammet ummat bolsaň,
Köňlüňden kinäni alsaň,
Jennet-u ruzwan seniňdir.
Ýüz öwüme hak nurundan,
Gelterip iman burundan,
Geçmegin jennet hüýründen,
Niçe bir gulman seniňdir.
Almasaň pend-u nesihat,
Bu işiň seniň gabahat,
Kylmasaň bize refagat,
Amudy-geran seniňdir.
Kapyrlar pendini alma,
Özüňni mübtela kylma,
Anka kapyr bilen bolma,
Diýr Şahymerdan seniňdir.
Elkyssa, Şahymerdan bu sözni aýdyp, at sürüp gelene aýdy:
–Eý, bahadyr, ýüzüňden perdäni götergil göreýin, andan soň adyňny beýan kylgyl, ölseň
binam nyşan ölmegil – diýdiler.
Erse, şahzada aýdylar:
– Nykabymny almazmen we adymny hem beýan kylmazmen, towakga kylmagyl. Eger herne
güýjüň bolsa görsetiň – diýdiler.
Andan soň Şahymerdan bu sözni eşidip, dergahar bolup, Düldülni ymam tarapyga sürdüler.
Şahzada huda resulnyň hormaty üçin näalaç bolup, atlarynyň başyny atlaryga garatdylar. Hezret
Aly ot dek gyzaryp, amudlaryny ymamga howala kyldylar, ymam ret kyldydylar. Andan soň,
128
naýzabazlyk kyldylar, andan hem myrat hasyl bolmady. Elgaraz, ata-ogul çäştgähden tä
peýşingeçe talaşdylar, amudbazlyk kyldylar, myrat hasyl bolmady. Ahyr hezret Aly derggazap
bolup, aýdylar: “Eýa toba, şundag adam birle munça talaş kylmak maňa ar ermesmu!” diýip,
Zülpükaryn çykaryp” iki bölek kylyp taşlaýyn” diýip, howaga göterip, “Ýa Resul huda!” diýip,
şahzadanyň başyga urar boldular. Ymam habar tapyp, başyga etirmeý Zülpükarnyň ujundan
tutdular.
Elkyssa, hezret Aly bir ýana dartdylar, ymam bir ýana dartdylar. Iki şiriň zorundan Zülpükar
baldagyndan syndy. Tyg tarapy ymamnyň gollaryda galdy, destesi hezret Alynyň gollaryda
galdy. Andan soň hezret Aly perýat kylyp, aýdylar kim:
–Eý, bahadyr, atdan erge düşgül, men hem Düldülden erge düşeýin, ikimiz biraz talaş kylaly –
diýdiler. Erse, ymam aýdylar:
–Eý, şiri-dergäh, ajap bolar – diýip, ikisi atdan düşdüler. Bir-birleriniň kemerinden tutup zor
kyldylar kim, älemni şur-pygan tutdy. Kyýamat gaýym bolgan dek halaýyklar zar-zar ýyglap,
haýran boldular.
Elkyssa, iki dilwer tutuşyp, ýörip erdiler. Ymam hasan we ymam Huseýin jemg leşger perýat
kylyp aýdylar: “Päk-ä, perwerdigärä, hezret Alyny özüň “Şirim” diýip sen, özüň penahyňda
sakla” diýip, pygan göterdiler.
Elkyssa, ata-ogul peýşinden tä namazy-dirgäheçe talaş kyldylar, myrat hasyl bolmady. Hezret
Aly zyýada dilten boldular. Andan soň, ymam Muhammetniň köňülleri perişan bolup, aýdylar
kim: “Wadaryga, atamyzga köp biedeplik boldy” diýip, ýüzleriden nykabyny alyp, “Essalam
aleýkum” diýip, atalaryga salam berdiler. Şahymerdan salamny alyp, garasalar, özleriniň
jigerparalary ymam Muhammet turur. Hezret Aly aýdylar: “Eý, perzent, bu niçik biedeplik turur”
diýdiler.
Erse, ymam Şiridergähniň aýaklaryga ýykylyp, zar-zar ýyglap bir söz aýdylar:
Hezretiňe biedeplik eýledim men, eý ata,
Bisebäp ýokdur bu işge Şahymerdany-huda,
Ähd edip, çykdym bu kapyrlar bilen meýdan era,
Bir günäh kyldym, geçipgil, boldy rugsarym gara,
Afuw kylgyl, bolmaýyn şermendeýi-ruzy-jeza.
Ýok idi köňlümde mundag işler, eý aly makam,
Niçe kapyrlar meniň le kyldylar ähdi-aman,
Kakdylar adymga tebil jeňňi sansyz bul zaman,
Segredip meýdana Rahşymny sürüp çykdym heman,
Afuw kylgyl, bolmaýyn şermendeýi-ruzy-jeza.
Niçe wagtdyr uşbu kapyrlarga boldum hemneşin,
Bir hudanyň hormatyn ortaga saldylar hemin,
Gözüme boldy garaňky asman birle bu zemin,
Üzmegil menden şepagat, rehmtil-älemin,
Afuw kylgyl, bolmaýyn şermendeýi-ruzy-jeza.
Bir günä kyldym ki hiç kim kylmagaý mundag günäh,
Her kişi kylsa, bolar magşar güni haly tebah,
129
Toba kyldym, etgen jürmümge bolgaý siz güwäh,
Arzy-ahwalym budur, babam haky, eý kyblagäh,
Afuw kylgyl, bolmaýyn şermendeýi-ruzy-jeza.
“Bir eziz başyň üçin” diýp, munça kapyry-gul,
Tutdular ýüz hormatyny hem huda birle resul,
Aýdylar “Söýseň ataň başyn, muny kylgyl kabul”,
Lajerem meýdanga girdim hatyrym eýläp melul,
Afuw kylgyl, bolmaýyn şermendeýi-ruzy-jeza.
Uşbu söz ile şahy-Anka bilen kyldym ýörüş,
Tebli-jeň kakdyrdylar, kernaý-u surnaý hem huruş,
Aýdy şahzada ki geldim, sap çekip kyldym turuş,
Rugsadym ber, gaýta kapyrlar bile eýleý uruş,
Afuw kylgyl, bolmaýyn şermendeýi-ruzy-jeza.
Elkyssa, şahzada bu sözni aýgandan soň, Şahymerdan aýdylar: “Eý, balam, huda birle
Resulnyň hormatyny ortaga salgan bolsa, günähiňni ötdüm” diýdiler.
Andan soň, ata-ogul kapyrlar tarapyga at goýdular. Hagra dartyp, hemle kyldylar. Kapyrlar
her kaýsy bir ýanga gaçyp, birniçesi aýak astynda paýmal bolup galdylar. Elgaraz, Şiridergäh
kapyrlarny rehim kylmaý, gyrar erdiler. Ymam Muhammet hem bir tarapda gyryp ýörer erdiler.
Nägäh şah Anka şahzadanyň aldyndan ýolugyp geldi. Emma şahzada at üstünden tutup, iki elgin
arkasyga baglap, boýnyga gyl salyp, alyp geldiler. Emma Şahymerdan hem kapyrlar ny gyryp,
gyzyl ganga boýalyp tururlar. Emma şahzada Anka şahny geltirip, baglap goýup turur. Emma
jemg kapyrlar haýran galyp “elaman-elaman” diýip kyçgyryşdylar. Emma Şahymerdan
barçasyga iman arz kylyp olturyp erdiler. Şahzada ymam Muhammet Anka şahnyň iki goluny
arkasyga baglap, at aldyga saldylar. Emma Şahymerdan nazar kylyp aýdylar:
–Eý balam, bu kimdir?
Andan ymam aýdylar:
–Pederi-buzurgwar, bu Anka kapyr turur, muňa iman arz kylyň – diýdiler.
Hezret Aly Şahymerdan Ankaga pend-u nesihat berip bir söz aýdylar. Gazaly-Şahymerdan bu
turur:
Hudanyň birliginden bolma ganyp, eý, şahy-Anka,
Huda birdir, Resul – berhak, gümanyň bolmasyn hälä.
Köňül aýnasyga küfri-zülmat kylma, röwşen kyl,
Bu hal ile geçirgen ömrüňe perýady-waweýla.
Buýurgan emri-nehin, jan-u dil birlen kabul kylgyl,
Magasy bendesi taňla bolar şermendeýi-ryswa.
Geltirgil sydky, yhlasyň birle bol dahyly-iman,
Gözüň aç, nury-hakdan gitme hasret birle nabina.
130
Agardy saç-sakgalyň, ajaldan sen heniz gapyl,
Gadam goý ilgeri,ömrüň ötüpdir, bolma biperwa.
Kişi kim bendelik eýläp, buýurgan emrini tutgaý,
Kyýmat gün mekany bolgusydyr jennetil-mäwa.
Eşitgil Şahymerdannyň sözni, gaýtarma ýüz andan,
Kyýamatlyk byradar bol maňa taňla magşara.
Elkyssa, Şahymerdan bu sözni aýdylar. Erse, şah Anka ýerinden turup, küfr-u zulmatdan
aýrylyp, musulman boldy. Emma Şahymerdan şah Ankany gujaklap alyp, bisýar nowazyş
kyldylar we ene welaýatga patyşah kyldylar. Emma Şahymerdan aýdylar:
–Eý, şahy-Anka, oşol Tugra gyzyňny Jemhurga berseň? – diýdiler.
Anda şahy-Anka aýdy:
–Eý, şahy-älem, gyz birle ogul siziň bendäňiz tururlar, siz biler siz – diýdi.
Emma Şahymerdan maslahat kylyp, Tugrany Jemhurga tabşyrdylar nikah musulmançylyk
birle. Emma oşol wagtda şahzadanyň ýary ýadyga düşüp, perişan bolup, zar-zar ýyglap, bu
gazalny aýdar erdiler:
Jemhur köňül bergen nigärin aldy,
Meniň köňlüm algan nigärim kany?
Şat olup goluny boýnuga saldy,
Meniň köňlüm algan nigärim kany?
Yşkyň efsanasy başdan ötüpdir,
Her kime bir türlük jepa etipdir,
Kim ki köňül berip ýaryp tapypdyr,
Meniň köňlüm algan nigärim kany?
Mest-u haýran boldum, bilmedim özüm,
Men kime aýdaýyn elemlik sözüm,
Ýar ýoluna bakyp, telmirdi gözüm,
Meniň köňlüm algan nigärim kany?
Bu ülkeden göçüň, munda duralmam,
Sagynyp ýarymny hergiz görelmem,
Ol munda gelelmes, men hem baralmam,
Meniň köňlüm algan nigärim kany?
Göýä, ki bilbilem galdym kapasda,
Ýarymny ýat edip her bir nepesde,
Ýarym galdy, wa-hasrata, Kamusda,
Meniň köňlüm algan nigärim kany?
Niçe aýlar ötdi, niçe zamanlar,
131
Meniň birlen ülpet bolgan ýaranlar,
Leşgerge baş bolgan beg-u soltanlar,
Meniň köňlüm algan nigärim kany?
Ah diýsem, älemni harap eýlärem,
Bu janymny imdi azap eýlärem,
Bagrymny otlarga kebap eýlärem,
Meniň köňlüm algan nigärim kany?
Şahzada biçäre ne alaç etsin,
Başyn alyp ýurtdan ýurtlara gitsin,
Şähri-Kamusdaky ýaryn ýat etsin,
Meniň köňlüm algan nigärim kany?
Elkyssa, şahzada bu sözni aýdylar. Andan soň, şahy-Anka şahzadany ogul okunyp, gaýta
başdan toý berip, halaýykny hoşwagt kyldy. Andan soň Şahymerdan şähri-Kamusga gaýtmakçy
boldular. Şahzada ymam Muhammet Tugrany kyýamatlyk siňli okundylar we ene Şahymerdan
Ankaga aýdylar: “ Birwagt saňa duşman peýda bolsa, Medinäge kişi ibergil, inşa alla, gelip
medet berermiz” – diýdiler.
Emma Şahymerdan leşgerge jar urdurdylar, “şähri-Kamusga gaýdybergil” diýip. Elkyssa,
Şahymerdan, ymam Muhammet leşgerge baş bolup gaýtdylar. Emma Anka perişan bolup ýyglap
galdy. Şahymerdan katgy menazil kylyp, gele dursunlar.
Emma Şahymerdan Zeýnelarapny şähri-Kamusda goýup gidip erdiler. Zeýnelarapnyň gözi
ýolda erdi, kaçan geler erken diýip. Şol wagtda bir adam gelip aýdy: “Ýa eýa halaýyk, söýünji
beriň, Şahymerdan baryp, ymam Muhammetni tapyp alyp, aman-esen geltirdi” diýdi. Erse,
Zeýnelarap biçäre hoşwagt bolup, şahzadany ýat edip: “Şükür alhamdulilla, ýarym geldi” –
diýip, bir söz aýtgany bu turur:
Tiz etişgil köňlüm guşy-şahbazym,
Telmirip ýoluňa bakanym ýeter.
Perýatlap ýyglasam etmez owazym,
Gözýaşym ýoluňa dökenim ýeter.
Gelgel, ýarym, bu ülkeden gideli,
Şähri-Medinäniň ýolun tutaly,
Maksat-myradymyz hasyl edeli,
Bu ýerlerde garyp galganym ýeter.
Gözüm pyýalasyn ýaşga dolduryp,
Mysapyrlyk diýaryda olturyp,
Gyzyl ýüzüm hasret bile solduryp,
Ah-u efgan çekip ýörgenim ýeter.
Pelek bagryn dişär ah-u efganym,
Seni istäp gider ruhy-rowanym
132
Yşk odyga köýgen bul garyp janym,
Garyplar garyby bolganym ýeter.
Bu dünýä-o dünýä sen-sen gamhorym,
Aman olgul huda bergen dildarym,
Telmirip ýoluňa çeşmi-humarym,
Şunça pyrakyňa köýgenim ýeter.
Zeýnelarap aýdar gelip gaşyma,
Rehm eýlegil meniň gözde ýaşyma,
Pelek sergerdanlyk saldy başyma,
Zar-u girýan bolup durganym ýeter.
Elkyssa, Zeýnelarap bu sözni aýdyp bolup erdi kim, janyby-sähradan leşger fewwara urup
peýda boldy kim, ak alam, ýaşyl alam, gök alam, gyzyl alam, lajywert alam, sap-sap, baýdakbaýdak, fert-fert, dilwar-dilwar, gele-gele, jemg-jemg, ala-ala, jek-jek, top-top leşger peýda
boldy. Gördüler kim, Şahymerdan we jemg sahabalar we şahzadalar birlen er-u gökni basyp,
gap-gara bulut dek bolup, älemni basyp, gulgula salyp geletururlar. Emma Zeýnelarap hoşwagt
bolup: “Şahzada meni istäp gele tururlar” diýip, nalaýy-pygan göterip, zar-zar, çün ebrinowbahar, bir muhammes aýtganlary:
Şükür huda, ýaranlar, döwlet zamany geldi,
Nagdy-dilimni algan şefkatly jany geldi,
Bu köýüklik tenimniň ruhy-rowany geldi,
Döwlet bilen geledir inliň soltany geldi,
Zeýnelarapny yzlap, şahzada hany geldi.
Ferraş, ýolun süpürgil, ýolun sapa düzetgil,
Çek suratyn, musawwer, suratnema düzetgil,
Mygmar, zin goýgul üzre, altyn sara düzetgil,
Perýad-u nala eýläp, bilbilnowa düzetgil,
Zeýnelarapny yzlap, şahzada hany geldi.
Sümbül saçyňny tebret, älem muçattar olsun,
Gül ýapragyňny ezgil, sebze münewwer olsun,
Dök şebnemiňni, gerdun, gül ýapragy ter olsun,
Çek kamatyň, senuber, gökge barabar olsun,
Zeýnelarapny yzlap, şahzada hany geldi.
Düz nagmaňy, muganny, hub-u ýagşy saz kylgyl,
Mütrib, nowazyň ogşad-u hub dilnowaz kylgyl,
Eý hapyzy-hoş Elhan, söz aýdyp owaz kylgyl,
Oşol meniň myradym, destimni deraz kylgyl,
Zeýnelarapny yzlap, şahzada hany geldi.
133
Diwanaýy-galandar, hak ýoluga “ýa hu” kyl,
Molla okyp kelamyň, hub-ýagşy guftuguý kyl,
Tahlil edip nebadat, ýerden özüň nemu kyl,
Eý, beg, bar salamyň, bar imdi justujuý kyl,
Zeýnelarapny yzlap, şahzada hany geldi.
Eý, saky, tut pyýala, gülgün şerap içilsin,
Bilbil, ýakaňny çäk et, gül bergi ter açylsyn,
Söz sözlegil, tiliňden dürri-göwher saçylsyn,
Eý, nowça, nowa kyl, derd-u elem geçilsin,
Zeýnelarapny yzlap, şahzada hany geldi.
Eý, kebki-hoşhuraman, reftar kylgyl oýnap,
Eý, totyýy-şeker leb, güftar kylgyl oýnap,
Eý, nergesi-gazalan, humar kylgyl oýnap,
Eý, andalyp, demadem sen zar kylgyl oýnap,
Zeýnelarapny yzlap, şahzada hany geldi.
Elkyssa, Zeýnelarap bu sözni aýdyp bolgandan soň, Şahymerdan jemg leşger birle şähriKamusga dahyl boldular. Elkyssa, şähri-Kamusdaky jemg musulmanlar Şahymerdannyň aldyga
pişwaz çykyp, yzzat-ekram birle geltirip, galaga düşürdiler. Andan soň ymam Muhammet Ymlak
kapyrny tutup, müň para kyldylar. Andan soň hezret Şahymerdan Zeýnelarapny şahzadaga akdunikah kylyp berdiler. Emma şahzada birle Zeýnelarap – iki aşyk myrada ýetdiler. Emma
şahzada birlen Zeýnelarap bir-birleri birlen ahwal soraşyp, her bir gazal okar erdiler. Owwal
sözni Zeýnelarap aýdy:
Zeýnelarap: Meniň üçin çeken jebr-u jepany,
Keremlik soltanym, esen-amanmu?
Nesip bolsa, imdi sürüň döwrany,
Bolduň sergerdanym, esen-amanmu?
Ymam
Muhammet: Sen hem meniň üçin garyplar bolgan,
Jan-u dilim, sen hem esen-amanmu?
Jydalyk jepasyn başyga salgan,
Natuwanym, sen hem esen-amanmu?
– Merdanalyk gorun bilge baglagan,
Jiger bagryn yşk oduga daglagan,
Meniň üçin zar-u girýan aglagan,
Didesi girýanym, esen-amanmu?
– Men gitdim wysalyň tanapyn üzüp,
Sen munda ýörüp sen köňlüňni bozup,
Gan ýyglaban gara nerkasiň süzüp,
Perişanym, sen hem esen-amanmu?
134
– Huda dergähinde gelip amana,
Garyplykda çekip ah birle nala,
Meniň üçin düşüp çahy-zyndana,
Ýusuby-Kenganym, esen-amanmu?
– Gurban olam galam-galam gaşyňa,
Kimniň rehmi geldi gözde ýaşyňa,
Ne külpetler düşdi munda başyňa,
Mähribanym, sen hem esen-amanmu?
– Men bagtygarany agtaryp gitgen,
Ankanyň şähriniň ýoluny tutgan,
Niçe bir külpetler başyndan ötgen,
Haly perişanym, esen-amanmu?
– Yşkyň derýasyga men gitdim akyp,
Seni bul ýerlerde otlarga ýakup,
Sen ýygladyň meniň ýolumga bakyp,
Söwer ýarym, sen hem esen-amanmu?
– Meni istäp çykdyň niçe ýollara,
Zeýnelarap diýip, gezip çöllere,
Meniň üçin garyp bolup illere,
Ýagşydan nyşanym, esen-amanmu?
– Şahzada diýr, herýan boldum awara,
Sen ýyglaban galdyň ah birle zara,
Meniň üçin kyldyň bagtyňny gara,
Biarmanym, sen hem esen-amanmu?
Elkyssa, bu sözden soň birniçe gün aýş-u eşretge meşgul boldular. Andan soň köňülleri
Medinäge maýyl bolup, bitakatlyk kylyp, Şahymerdanga aýdyp gider boldular. Emma
Şahymerdan Jemhurny, şähri-Kamusga patyşah kylyp we ene köp pend-u nesihat kylyp, leşgerini
tabşyryp berdiler. Emma Jemhur şahzadaga niçe harwar zer berip, at, serpaýlar geltirip, geýdirip,
Zeýnelarapny goşup, Şahymerdanga yzzat-ekram birlen uzatdylar.
Elkyssa, Şahymerdan feth-u nusrat birlen düelerge zerad edip, hezret ymam Muhammetni,
Zeýnelarapny alyp rowana boldular. Elkyssa, birniçe menzillerni teý kylyp, Medinäge ýakyp
geldiler. Andan soň Şahymerdan ymam Hasanga aýdylar: “Eý balam, sen owwalrak baryp ymam
Muhammetniň enesige habar bergil, oguňyz aman-esen geler diýip” – diýdiler. Ol wagt ymam
Hasan “Ajap bolar” diýip, Medine sary rowana boldular. Emma ol barganda bibi Hanypa –
ymam Muhammetniň eneleri şahzadany ýat kylyp, bir muhammes okuganlar bu turur:
Ýedi ýaşynda çykyp, seýri-şikar etgen, balam,
Gunça dek janyn beebanlarga har etgen, balam,
135
Şahymerdan dek atasyn bikarar etgen, balam,
Haýl-u hyş-u akrabasyn dilefgar etgen balam,
Eneýi-zaryn ýoluda intizar etgen, balam.
Şahymerdan hem anda bolmady hiçbir habar,
Bilmedim, ne haly geçdi, gitdi elimden bidir,
Jezrelerde boldy haýran, ýuwutdymy bahr-u berr,
Pa şikeste men garypny ýygladyp şam-u säher,
Eneýi-zaryn ýoluda intizar etgen, balam.
Bilbilim uçdy gitid, bilmedim galdym garap,
Kaýsy gülşenni gonarga eýlegendir iztirap,
Barmykan sag-u salamat, ol ene ýaşy harap,
Bir ene gelgeýmu diýip, çeşmim pür ab, bagrym kebap,
Eneýi-zaryn ýoluda intizar etgen, balam.
Bir eziz başyň alyp, çöllerge gitdiň sen garyp,
Kaýsy ýerni mesgen etdi, kaýsy bir erge baryp,
Kaýsy zyndan içre galdy rengi-ruýy sargaryp,
Gitdi ýälguz başyn alyp, bahr-u berr içre girip,
Eneýi-zaryn ýoluda intizar etgen, balam.
Bu Hanypa zar ýyglaýdyr balasyn agtaryp,
Nury-çeşmi-kuwwaty, derdige dowasyn agtaryp,
Gan ýutar her dem ene sahyp dogasyn agtaryp,
Dynmaýyn andag ýigitgen rehnemasyn agtaryp,
Eneýi-zaryn ýoluda intizar etgen, balam.
Elkyssa, bul gazalny okyp erdiler. Şol wgat işikden ymam Hasan salam berip aýdylar:
“Walydaýy-mähriban, enem, ogluňyz ymam Muhammet atlary birlen aman-esen gele tururlar. Ol
wagt Bibi Hanypa biçäre ymam Hasandan bu sözni eşidip, hoşwgat bolup bir söz aýdy:
Muhammet beýanyn aýdyp gelip sen,
Muhammedim barmu, Hasanjan, guzym?
Alardan ileri ötüp gelip sen,
Muhammedim barmu, Hasanjan, guzym?
Çöllerden, köllerden daglardan aşan,
Kapyrlaryň jebri başyna düşen,
Ahyrynda kapyr birlen söweşen,
Muhammedim barmu, Hasanjan, guzym?
Ýalguz iniň aman-esen barmykan,
Kapyrlar bendinde intizarmykan,
Hudaýym olara medetkärmikän,
136
Muhammedim barmu, Hasanjan, guzym?
Hanypa diýr, mest boluban sözlärin,
Her zaman ýollara çykyp gözlärin,
Eger gelmez diýseň, çykyp yzlaryn,
Muhammedim barmu, Hasanjan, guzym?
Elkyssa, Hanypa bul sözlerni tamam etgenden soň, Medinäniň ulug-kiçik adamlary eşidip,
hezret Alynyň aldyga pişwaz çykyp görüşdiler. Andan soň ymam Muhammet birlen görüşdiler.
Andan soň ymam Muhammet birlen Zeýnelarapny alyp, ordaga girdiler. Eneleri birlen hal-ahwal
soraşyp, her biri bir gazal okydylar.
Ymam
Muhammet: Meniň üçin gamda ömrün ötürgen,
Gamgusarym, gamhor enem, amanmy!
Ak süýt bergen, kiçiklikden götergen,
Gamgusarym, gamhor enem, amanmy!
Bibi
Hanypa: Şiker edip şikaryny ýitirgen,
Garyp bolgan, garyp balam, amanmy!
Garyplykda eziz başyn ötürgen,
Garyp bolgan, garyp balam, amanmy!
– Başyga çadyr-u megjaryn algan,
Babamyz gabrynda pyganlar kylgan,
Gözýaşyn dökübän gussalar tüzgen,
Gamgusarym, gamhor enem, amanmy!
– Aşyklyk söwdasyn başyga salgan,
Bir dilberniň baryp köňlüni algan,
Jebri-zyndan çekip gamlarga galgan,
Garyp bolgan, garyp balam, amanmy!
– Takaty galmagan pelek jebrine,
Başyn urgan pygamberiň gabryna,
Çydalmagan balasynyň jebrine,
Gamgusarym, gamhor enem, amanmy!
– Semender dek köýüp-ýanyp kül bolup,
Saňsar bolup, daglar bile çöl gezip,
Zyndan içre bendi bolup, gul bolup,
Garyp bolgan, garyp balam, amanmy!
– Başyga düşüp aýralyknyň belasy,
Hiç tapylmaz köňüldäki dowasy,
137
Ilim-halkym, gözüm agy-garasy,
Gamgusarym, gamhor enem, amanmy!
– Dilrubanyň yşky düşüp zyýada,
Dag-u çölde daýym kylmyş erada,
Ýeter men diýp, daýym maksat-myrada,
Garyp bolgan, garyp balam, amanmy!
– Şahzada diýr, huda kyldy enaýat,
Babamyzdan bu gün boldy hemaýat,
Şükür alla, gördük sag-u salamat,
Gamgusarym, gamhor enem,amanmy!
– Hanypa diýr, sen-sen meniň syrdaşym,
Ýalguzlykda golum tutar goldaşym,
Rehmi gelip huda bergen ýoldaşym,
Garyp bolgan, garyp balam, amanmy!
Elkyssa, andan soň şahzada ymam Muhammet tamam halk-halaýyk birlen görşüp, halahwallaryny soraşyp durdular. Emma Şahymerdan we şahzada ikileri Medinäniň içinde mynada
kyldylar: “Her ýerde garyp-gasar bar bolsa, gelsin” diýip, habar berdiler. Jemg halaýyk
ýygyldylar.
Hezret Şahymerdan mal-emläkni barçasyga taksym kylyp berdiler. Andan soň şähriMedinäge bil bagladyp, kyrk gije-gündiz toý-tomaşalar berdiler. Iki aşyk bir-birlerini tapyp,
hudaý tagala myradyga etgireý. Amin. Temmet el-kitap.
ÝUSUP ZÜLEÝHA DESSANY
Yazylan wagty: 2011.09.26 9:33 | Bölüm: Dessanlary,Edebiýat,Nurmuhammet Andalyp
Nije mahal erur parahat işim,
Ýok idi hiç kimse birle danyşym.
Geldi ýene birnäçe hemderitler,
Gurby-şejegatda şiri meritler.
Geldi meniň gaşymga bir şasuwar,
Nutky nezih ýagşy söze intizar.
Barçalary erdi maňa hemneşin,
Ýüzleri gül, sözleridir engebin.
Diýdi olar: -Eý, Andalyp, binowa,
Köňlümizge düşdi ajap majera.
Bar “Kysas” içre ajaýyp destan,
Ne boladyr kylsaň ony gülüstan?
138
Ýusuby-syddyky Züleýhany sen,
Türki halaýykga kylyp enjümen.
Elden-ele alyp kylsa buý,
Birniçe zibalar era güftüguý.
Yşk hakykaty sapak eýlesin,
Beýle erer aşyky päk aňlasyn.
Bilsin özün yşk ýolun tutmasyn,
Beýle dawa duruguýy etmesin.
Üşbu sözi kyldy hekaýat olar,
Ýusup syddykydan rowaýat olar.