Baba Röwşen dessany - 04

-Eý, jigergüwşäm, her ýerge barsaň hudany ýadyňdan çykarmagyl – diýip, täkit kylyp, zarzar, çün ebri-nowbahar ýyglap, aýdylar:
-Ilähi ahad-u samad-u bendenowaz, eý, soltan ed-deýr, perzendimni saňa tabşyrdym –diýip,
wadaglaşyp, patyha berip, bir gazal aýdy:
Ýoluňda sarp etdim şirin janymny,
52
Balam, seni bir allaga tabşyrdym.
Berbat etdiň imdi hanymanymny,
Balam, seni bir allaga tabşyrdym.
Herne syryň öz synaňda ýaşyrdyň,
Şirin janyň yşk oduna bişirdiň,
Bu täji tagtymny kime tabşyrdyň,
Balam, seni bir allaga tabşyrdym.
Baş alyp gitmegil kişi ýurduna,
Hiç kim bakmaz müň arzyňa-werdiňe,
Çydaý bilmeý aýralygyň derdine,
Balam, seni bir allaga tabşyrdym.
Duşmanlaryň belasyga galgynça,
Ölgen ýagşy bu dünýäde bolgynça,
Dirilikde sen köýdürdiň ölginçä,
Balam, seni bir allaga tabşyrdym.
Gulak salgyl men garybyň sözüne,
Hiç kim bakmaz garyplaryň ýüzüne,
Dat eýlärem biribaryň özüne,
Balam, seni bir allaga tabşyrdym.
Degdi, aldy meniň nahal terimni,
Pelek gyrdy meniň bal-u perimni,
Ýüz gowgaýa saldyň meniň serimni,
Balam, seni bir allaga tabşyrdym.
Aly aýdar, men gelmenem özüme,
Iýgenim-içgenim çykmaz ýüzüme,
Kaçan gözüm düşer seniň gözüňe,
Balam, seni bir allaga tabşyrdym.
Elkyssa, şazada ymam Muhammet hoşwagt bolup, gül dek açylyp we ragna dek saçylyp,
atasynyň ýanydan çykyp ýörüberdiler. Andan soň Beşer gulga perman kyldy: “Eý Beşer, bir
ýagşy atny eýer kylyp gelgil” diýdi.
Emma ol permanyn tutup, çüsti-çäbük bir at alyp geldi. Şahzada mysaly – Rüstem anan dek
bolup, at üstüge münüp, gadam goýup, derwezeýi – Medineden barar erdiler kim, agalary hezret
ymam Hasan we ymam Hüseýin ýolukdylar. Gördüler kim, şahzada Muhammetniň owzagy özge
turur. Anda ymam Muhammet özün atdan taşlap, tagzym-towazyg birlen salam berip durdular.
Agalary sylah derber kylgan bu halatga inilerini gördüler. Ymam Hasan bir söz aýganlary bu
turur:
Bul niçik pikirdir, bul niçik hyýal,
Saňa mähribanym, inim, ýol bolsun.
53
Nahal ömrüň hak eýlesin berkemal,
Sözle, nowjuwanym, inim, ýol bolsun.
Başyňa ötgürip murassag täji,
Äleme berilmez hunsuň hyrajy,
Ol Şahymerdanyň ýakgan syrajy,
Şemgy-şebistanym, inim, ýol bolsun.
Bir hudanyň hamdy seniň diliňde,
Babamyz Resulnyň gory biliňde,
Zülpükary Şahymerdan eliňde,
Isgender nyşanym, inim, ýol bolsun.
Niçe merkepleriň teblide ýene,
Ýowuz günde jöwlan çekip her ýana,
Kapyrlar baryny salyp imana,
Bir sahypkyranym, inim, ýol bolsun.
Ok-ýaýny kyrk arslandan ötürgen,
Her kaýan ýüzlense, işin bitirgen,
Bahadurlyk esnadyny götergen,
Rüstemi destanym, inim, ýol bolsun.
Syryňny eýlegil, inim jan, beýan,
Behaky-babamyz, ol Şahymerdan,
Hak öz penahynda saklasyn aman,
Döwletli soltanym, inim, ýol bolsun.
Kaýda barsaň, biz hem baralyk bile,
Owazaňdan ile düşüp gulgula,
Agaň aýdar, bir söz geltirdim dile,
Ýagşydan nyşanym, inim, ýol bolsun.
Elkyssa, andan soň şazada ymam Muhammet bu sözni eşidip, bular hem bir söz diýgenleri bu
turur:
Agam, köňlüm guşy bul gün,
Belent perwaz istäpdir.
Tapyp bir gülşeni-janyn,
Nowasyn saz istäpdir.
Çemenden gunça gül gözläp,
Şeker leb, toty deý sözläp,
Bu yşkdan bezmi-wasl yzlap,
Bir belent owaz istäpdir.
54
Haky istäp wepa birlen,
Wepa yzlap jepa birlen,
Baryp bir Dilruba birlen,
Özüni demzaz istäpdir.
Tekawer sürse ýollarga,
Gezibän dag-u çöllerge,
Mysapyr ýalguz illerge,
Rafyky-ygzaz istäpdir.
Budur şahzada söz aýtsa,
Sözüni hubpähim etse,
Pelek manysyga ýetse,
Aňa a:ga:z istäpdir.
Elkyssa, bu sözden soň agalary bildiler kim, şahzada seýri-sähraga bara tururlar. Şahzada
ymam Hasan we ymam Hüseýin aýdylar:
Halaýyk inimizniň ärlige täsin we aperin kylarlar. Bizler hem baryp atamyzdan rugsat alyp,
muny bir imtihan kylyp göreli – diýip aýdylar.
Elkyssa, ol iki jigergüwşeýi bibi Patma, Zähra baryp, Şahymerdandan rugsat dilediler.
Bularga hem aýdylar:
-Eý jigergüwşelerim, baryňlar, ýoluňyz ak, ýoldaşyňyz hak bolgaý, aman gelgeý sizler –
diýdiler.
Andan soň bu iki ymam hem geldiler. Erse, ymam Muhammet bularga garap durup erdiler.
Bular gelgenden soň, üçleri goşulyp, ru be janyby-sähra-ýu beýewan rowan boldular. Elkyssa, üç
göwheri-şem çyrag erteden agşamgaça aw awlap, keýik, gulan kowlap, hiç bir närse
alabilmediler. Haýran boldular kim, “Eger gol guryg barsak, Aly dek ärniň perzendige ar bolur”
diýip, ýene birniçe ýol ýörüp, nägäh bir ýerge ýetdiler kim, ol ýerde ýol üç tarapga aýrylyp turur.
Gördüler kim, ol ýollarnyň başynda bir tagta sengi – mermer bar. Ol daşga bir söz bitiklik turur.
Any okyp gördüler kim, andag aýdyp turur: “Her kimirse sag ýolga barsa, sag-salamat gelgeý.
Orta ýolga barsa, ýa gelgeý, ýa gelmegeý, çep ýolga barsa, asla gelmegeý” diýip, btip turur.
Şahzadalar bu üç ýolga der haýret bolup galdylar. Her kaýsylary joş-huruş edip, barsa – gelmez
ýolga giderge maýyl bolup, guftügeý kyldylar. Anda ymam Hasan aýdy:
-Eý inilerim, maňa rugsat beriňler, men baraýyn. Emma ymam Hüseýin aýdylar:
-Men baraýyn, her ne ajaýyb-u garaýyp bolsa, men göreýyin – diýdiler.
Andan soň ymam Muhammet atdan düşüp, agalarynyň aýagyga baş goýup:
-Babamyz Resul hudanyň haky-hormaty üçin maňa rugsat beriňler – diýip, zar-zar ýyglap,
tagzym-towazyg birle bu sözni aýdylar:
Gazaly-hezret ymam Muhammet:
Agalar, bul ýolny maňa beriňler,
Meniň perwa eder barmaga köňlüm.
Rugsatym beriňler, laýyk görüňler,
Höwesim bar ança görmäge köňlüm.
55
Babamyz Resulnyň hakyny haklap,
Uzadyň bu ýolga patyha okap,
Barçany ýaratgan hormatyn saklap,
Ýolanlar her zaman barmaga köňlüm.
Ýüzüm tutam, goýuň kadyr-hudaga,
Ýetişeýin göz görmegen bir jaýga,
Haýmaýy-şahana altyn saraýga,
Joş eýleban baryp, girmäge köňlüm.
Ne sebäpden bu ýol gitse-gelmezdir,
Munda ne baryny kişi bilmezdir,
Barmaý olsam, köňlüm güwäh bermezdir,
Razy ýokdur barmaý durmaga köňlüm.
Şahzada Muhammet aýdy bu sözni,
Agalarym haka tabşyrdym sizni,
Barsa-gelmez ýolga uzadyň bizni,
Ýolanlar tekawer sürmäge köňlüm.
Elkyssa, andan soň agalary aýdylar:
-Eý jigergüwşäm we eý gözümniň röwşeni, bizlerge ahyretden ant bedriňiz. Eger hudanyň
hormatyn, babamyzyň şepagatyn ortaga salmasaň erdi, saňa rugsat ýok erdi. Imdi sizni bir
hudaga tabşyrdyk – diýip, bir-birleri bilen razylaşyp, her biri bir gazal okydy.
Owwal hezret ymam Hasan aýdylar:
Ymam Hasan:
Ýaratgan biribar tutsun amanda,
Hoş imdi, jan inim, bargyl, aman bol!
Niçe gün seýr edip ýörgün jahanda,
Hoş imdi, jan inim, bargyl, aman bol!
Ymam Muhammet:
Ýalguzyn bu ýolga düşdüm men garyp,
Aman boluň, agalarym, hoş imdi!
Takdyry-hudadyr ne bolsa nesip,
Aman boluň, agalarym, hoş imdi!
-Seýran edip, tomaşalar görer sen,
Lutf eýlese, birniçe gün ýörer sen,
Enşaallah, aman-esen geler sen,
Hoş imdi, jan inim, bargyl, aman bol!
-Istiganet diläň jeddim gabryndan,
Köýmäňler, ýanmaňlar, pelek jebrinden,
Her kimse myradyn tapar sabryndan,
56
Aman boluň, agalarym, hoş imdi!
-Köp ýyglama, inim, jahan köýmesin,
Pelek hasret şerabyňy guýmasyn,
Tiz baryp gel, Şahymerdan duýmasyn,
Hoş imdi jan inim, bargyl, aman bol!
-Agalarym, reňkiňizi soldurmaň,
Hasret bile nerkes gana goldurmaň,
Beýle syrny hiç kimsäge bildirmäň,
Aman boluň, agalarym, hoş imdi!
-Sizniň bilen haknyň syry pynhana,
Takdyry-hudaga kyldyk amana,
Biz hem gitsek gelmegimiz gümana,
Hoş imdi, jan inim, bargyl, aman bol!
-Barsa-gelmez ýol gider men adaşyp,
Niçe daglar, niçe düzlerden aşyp,
Meniň üçin hiç kim köýmesin bişip,
Aman boluň, agalarym, hoş imdi!
-Agalaryň aýdar, niçe ýyl-u niçe aý,
Aman tutsun seni keremli hudaý,
Ýadyňdan çykmasyn menzil, mekan, jaý,
Hoş imdi, jan inim, bargyl, aman bol!
-Eşidiňler Muhammetniň zaryny,
Barsa-gelmez ýolga tapsa baryny,
Ahyr baryp taparmykan ýaryny,
Aman boluň agalarym, hoş imdi!
Elkyssa, ymam Muhammet agalary birlen wadaglaşyp, barsa-gelmez ýolga rowana boldular.
Menazil we merahil taý kylyp, besurat tamam barar erdiler. Nägäh bir gün bir ýerge ýetdiler kim,
bir tarapda çarbagy-jennet asar göründi. Ymam Muhammet atdan düşüp, be janyby-çarbaga
rowana boldular. Nägäh seýr kylyp, o ýan-bu ýan nazar kyldylar, gördüler kim, miweler bişip,
dökülip we güller açylyp, bulaklar her tarapga rowana bolup bara turur we ýene bir tarapda
gördüler-bir haýmaýy-şahana bar turur. Ymam Muhammet aýdylar: “Her niçik syr bolsa, bu
haýmadan mälim bolar” diýip, ahysta-ahysta haýmanyň aldyga geldiler, içgeri girdiler, görerler
kim, bir kapyr olturyp turur. Kirpikleri ösüp, göz birlen ýüzüni basgan we murtlary ösüp agzyny
basgan, sakgallary köksüge düşüp, ýaraşyk üçin sakgalynyň her taryga dürri-merjen asgan we
ýanynda wezni ýüz batman altyndan bir but goýulgan. Her zaman ol butga sejde kylar erdi.
Emma ol kapyr şahzadanyň owazyny eşidip, kirpiklerini goly birlen göterip, şahzadaga garap:
“Ne üçin geldiň, bul butga sejde kyl” diýip, bu sözni aýdylar. Gazaly-Katran şah:
57
Ne sebäp birlen bul baga,
Ýaş oglan, geldigiň nädir?
Haýmaýy-altyn saraýa,
Ýaş oglan, geldigiň nädir?
Aslan sorsaň bu hyýaly,
Köpdür munuň tarypaty,
Guş gelse, köýer ganaty,
Ýaş oglan, geldigiň nädir?
Ne jandyr sen, pelek urgan,
Muhammet dinine girgen,
Lat-menatdan ýüz öwürgen,
Ýaş oglan, geldigiň nädir?
Goýmanam katra ganyňdan,
Aýrylgan sen mekanyňdan,
Gorkmaýyn şirin janyňdan,
Ýaş oglan, geldigiň nädir?
Kapyr aýdar, sejde kylgyl,
Lat-Menatga bende bolgul,
Ýa janyňdan umyt üzgül,
Ýaş oglan, geldigiň nädir?
Elkyssa, şahzada andan soň aýdylar:
-Bir hudadan özge kişim ýok turur, bir hudaga bende bolar men. Muhammet Mustapanyň
ummaty bolar men – diýip, bisýar dergazap bolup, gaýrat pähliwanlygy dest berip, ol betbagtnyň
butlaryny göterip, ýerge urdular. Mysaly galtak dek birini alyp, kapyr tarapyga howala kyldy. Ol
kapyr bu halny görüp, gözleriden pynhan boldy. Emma bir sagatdan soň görseler, kim, gaçyp
barady. Anda şahzada kowlap gele turur. Şahzada aýdylar:
-Eý, betbagt, kaýda barar sen, dura ber – diýip, minada kyldylar.
Kapy gördi kim, gaçgany bilen gutulmaz, naçar aýdy:
-Eý hudaýparaz, hudaýyňyznyň haky-hormaty üçin maňa terahhym kyl – diýip, bidir gaçdy.
Anda şahzada hudanyň hormatyn saklap, dahyl etmediler. Bir lahza aram kylyp, şol jaýda
atdan düşüp olturdylar. Emma ol kapyr şähri-Kamusnyň galasynyň patyşahy erdi. Anyň adyga
Katran diýr erdiler, ol kapyrga ýedi yklymnyň patyşahlary permanberdar erdiler. Emma ol kapyr
betbagt-u betendiş erdi we niçe müň leşger jemg kylyp, alyp gelip, çarbaga dahyl boldy. Emma
şahzada bildiler kim, binehaýat leşger gelip, çarbagny muhasyra kylyp tururlar. Emma ol
kapyrlar hem gelip garadylar kim, bir ýaş oglan bul bagnyň içinde olturyp turur. Haýbatyndan
ýer-gök lerzanga turur. Emma kapylar maslahat kylyp: “Bul ýaş oglany tirik tutaly” diýip, her
kaýsysy haýran bolup durdular. Emma ol şirbeççe tenha atyna münüp, syçradyp, meýdanga
girip, gylyjyn golyga alyp, manendi Rüstem anan dek bolup durdular. Mukabyllaryga bir gebrizeberdest gelip durdy. Adyna Tahmas diýr erdiler. Katran şah Tahmasga garap aýdy:
-Eý, pähliwan, bu oglanny baryp tirik uşlap-baglap, alyp gel – diýip, emir kyldy.
58
Ol kapyry-betmezheb gylyjyn golyga alyp, atyny oýnadyp, meýdanga girip aýdy:
-Eý, beçjeýi-hurtsal, bu işlerni saňa kim goýdy? Şahnyň aldynda mubaryz meýdan mendiýip, atlanyp durup. “Sen hälä bizniň atymyzyň toýnagyn öpgül, maňa boýun sungul,
patyşahymyzdan seniň ötünjüňni diläp alaýyn. Mejlisde sakygärlikge ýagşy erken sen, ýok erse,
müň janyňdan bir janyňy gutgarmaz men” – diýdi.
Emma şahzadada gaýrat joş urup, dilawarlygy dest berip, dergazap bolup, kapyrga garap, bir
söz aýtgany bu turur. Gazaly-ymam Muhammet:
Hudanyň emrini ýitirgen gümrah,
Bu ne sözdür, maňa beýan eýlär sen?
Dilawar esnadyn götergen gümrah,
Özüňni merdana nyşan eýlär sen.
Söweşmekge imdi girgil meýdana,
Gylyjym zarbyndan gelgil amana,
Başyňa salaýyn ahyrzamana,
Jähenneme baryp, mekan eýlär sen.
Meýdan içre rahş oýnadyp ýörer men,
Herne ýazyk bolsa, any görer men,
Bir nagrada ýüz-müň goşun gyrar men,
Lat-Menat urdy diýp, güman eýlär sen.
Bahadyrlyk bolsa, sende ýörüşgil,
Naýza sanjyp, at oýnadyp uruşgyl,
Bir nagrada gyzyl gana bulaşgyl,
Gutulmagyň bolmaz, aman eýlär sen.
Şahzada diýr, meniň pendim almasaň,
Kine birlen iman arza kylmasaň,
Hak Resulnyň peýrewinde bolmasaň,
Öz janyňa özüň zyýan eýlär sen.
Elkyssa, kapyr şahzadadan bu sözni eşidip: “Bu oglan hetden zyýada sözler aýdar” diýip,
dergazap bolup, şahzadaga naýza howala kyldy. Emma şahzada ol kapyrnyň naýzasyn alyp,
özüniň kemeriden tutup: “Ýa Resulalla, allahy ekber!” diýip, at üstünden göterip, başyny aşyk,
aýagyny ýokary kylyp, aýlandyryp be janyby-leşger atyp iberdiler. Ol bahadur “Waý, öldüm”
diýip, kyçgyra-kyçgyra melekil-möwtnüň bazaryga gitdi. Andan soň bu syrny kapyrlar görüp,
haýran bolup durdular: “Muny ýaş diýip, mejlisde sakyrgärlige ýagşy diýip erdik. Bu oglan hub
bahadur erken. Meger, bul oglan Aly öwladydan bolgaý. Mysaly Aly dek uruş kylar erken. Sizler
gözüge hasça ilmez” diýdiler. Emma şahzada çün şiri-ýegana dek bolup, meýdanga girip, perýat
kyldylar kim:
-Eý, Katran, pähliwan ibergil! Ýok erse, özüň gelgil – diýip.
Elgaraz, ol wagtda hiç kimden seda çykmady. Ymam Muhammet aýdy kim:
59
-Eý, kapyrlar, bir-bir gorksaňyzlar, on-on ýa bolmasa, müň-müň geliň, ýa bolmasa, özüm
baraýynmy? – diýgen wagtda Katran şah naçar bolup, Ymlak diýgen wezirge emir kyldy:
-Meýdanga girip, bu şahzadany dest be gerden baglap, aldymga geltirgil. Özüm gözüniň
oduny alyp, butlarga sejde kyldyrmasam bolmaz – diýdi. Erse, Ymlak kapyr: “Ajap bolur” diýip,
meýdanga ýörüş kyldy.
Emma şahzada görseler, bir kapyry-melgun gele turur, haýbatyndan ýer-gök titrär. Şahzada
hudany ýat edip, atyna münüp, Ymlaknyň aldyga baryp, aýdylar:
-Eý melgun, asyl zatyňny beýan kylgyl, eger ölseň, binam-nyşan ölmegil – diýdiler.
Ol kapyry-melgun aýdy:
Eý beççe, sada sen, niçik söz aýdar sen. Gelip meniň atymnyň toýnagyn öpgül. Patyşah
Katrandan günähiňni diläp alyp, eltip meýhanada sakylykga goýaýyn – diýdi. Erse, şahzada
aýdylar:
-Aslyňny beýan kyl – diýdiler. Erse, Ymlak aýdylar:
-Aslymny beýan kylsam, öz adym Ymlak, atamnyň ady Arslan şah erdi.
Şahzada aýdylar:
-Men seniň aslyňny hub biler men, ataň atamnyň ýary, babaň babam Emir Hemzäniň ýary
erdi. Saňa ne boldy, bu batyl din içre gezer sen? Sen neçün kapyr dinige girdiň?
Anda Ymlak aýdy:
-Atam nadanlykdan sizleriň diniňizge girip turur. Men nadan ermes men – diýdi.
Anda şahzada aýdy:
“Eý hudawend-a! Bu kapyrga ynsap bergil” diýip, Ymlakga nesihat kylyp, bu sözni aýdylar.
Gazaly-ymam Muhammet:
Men seniň aslyň biler men,
Uşbu gün meýdan içinde.
Gel, görüşgil meniň birlen,
Ölmegil arman içinde.
Ataň atam hyzmatkäri,
Babamyz Hemzäniň ýary,
Seni jyn urdumy, beri,
Gezer sen Katran içinde.
Gelgil, meniň birle bolgul,
Naýzany goluňa algyl,
Özüňni hak ýolga salgyl,
Galmagyl küffar içinde.
Meniň pendim algyl, Ymlak,
Bolmagyl kapyry-mutlak,
Seniň dek barmykan akmak,
Wepasyz döwran içinde.
Şahzada diýr, sen gaçar sen,
Gaçmasaň jandan geçer sen,
Ölüm şerbetin içer sen,
60
Galmaz sen jahan içinde.
Elkyssa, bu sözden soň kapyrnyň gahary gelip, dergazap bolup, şahzadaga naýza saldy.
Ymam Muhammet naýzasyn elige alyp, “Resul alla, allahy ekber” diýip, özüni tekawerden
ýykyp, “halyň şulmy” diýip, bogazyga hanjar goýup, başyny keser boldular we ýene aýdylar:
-Imdi sen iman arz kylaý, şaýed kim, musulman bolgaý.
Ymlak aýdy:
-Men musulman bolsam, öldürmeý goýarsyzmy? – diýdi.
Anda şahzada aýdylar:
-Eger sen jan-u dil birlen musulman bolsaň, goýar men – diýdi. Derhal Ymlak “Keleme” arz
kyldylar.
Ol kapyr zahyrdan musulman boldy. Aýdy: “Eý şahzada, men musulman boldum, imdi maňa
rugsat beriň, baryp Katranga pend-u nesihat kylaý, şaýed ki, musulman bolgaý” diýip, rugsat
alyp, Katrannyň aldyga bardy we alarga kylgan mekrini bir-bir beýan kyldy:
-Sizler hem bir ýol birlen musulman boluň. Andan soň şahzadany şäherge alyp gelip, tekellif
kylaly – diýip, nesihat kyldy. Ol sözge patyşah hoşwagt bolup aýdy:
-Başymyza salar söwda, bir alajyn etgil, Ymlak!
Elkyssa, andan soň patyşah aýdy:
-Bu ýaş oglan birle barabar urşup bolmaz, mekir-hile kylyp almasak – diýip, kapyrlar jemg
bolup, şahzadanyň aldyga geldiler we tagzym-towazyg birle baryp, baş goýup, musulman
boldular. Mekir-hile birle şäherge tekellif kyldylar. Şahzadaýy-älem çün şiri-tenha kapyrlar
birlen goşulyp, şäherge girdiler. Katran betbagt atdan düşüp, şahzadanyň jylawlarydan pyýada
ýüwrüp, yzzat-ekram birlen alyp bardylar.
Elkyssa, birnäçe mütdet aradan ötdi. Kapyrlar ymamnyň alajyn tapmadylar. Emma şahzadaga
ýalguzlyk eser kylyp, köňüllerige ýüz-müň gaýgy-külpet gelip, pelekden şikwe kylyp, bir söz
aýtganlary bu turur. Gazaly-ymam Muhammet:
Ne adamlar birle tezwir edip sen, eý pelek, neýleý!
Maňa ýüz hile birle zor edip sen, eý pelek, neýleý!
Gözümge uýky gelmez, köp elem birle musahyp men,
Atam didaryga muştak edip sen, eý pelek, neýleý!
Düşüpdir niçe kapyr içre gurbatlyk garyp başym,
Diýar-u mülk-u ilden dur edip sen, eý pelek, neýleý!
Ne müşgil munça bidin içre bolmaklyk maňa ýalguz,
Bu ýaş başymny sen makhur edip sen, eý pelek, neýleý!
Men, eý şahzada, düşdüm aýra ilden, hemdemim ýokdur,
Özüňe bir meni magrur edip sen, eý pelek, neýleý!
Elkyssa, şahzadanyň ýürekleri köýüp, “suw” diýip, emir kyldylar. Emma Ymlak kapyr “Ajap
bolur” diýip guwanyp, Katran patyşahnyň ýanyga baryp arz kyldylar:
61
-Eý şahy-älem, Muhammetniň ajaly dartyp gelgen erken. Lat-Menat medet kylgan erken.
Häle Muhammet maňa suw emir kyldy. Imdi emir kylyň, Muhammetge zähri-helähil berip,
öldürer men – diýdi.
Erse, patyşah guwanyp, aýdy:
-Eý, Ymlak, eger sen şundag işni kylsaň, ymam Muhammetni öldürseň, seni beglerbegi kylur
men we ýene işiňni serefraz kylur men – diýip, zar-zar ýyglady.
Elkyssa, Ymlak üç kişilik zäherni bir käse suwga salyp, ymamnyň aldyga alyp baryp, goýdy.
Şahzada suwny alyp içer boldular, baz güman etdiler kim: “Mabada, kapyrlar bu suwga zäher
salgan bolmagaý” diýip, Ymlaga:
-Käsäni algyl – diýip aýdylar.
Ymlak aýdy:
-Eý, Ymlak, atamyz bizge wesýet kylyp erdi: “Eý oglum, her kimniň öýüge myhman bolsaň,
ab-tagamny tä öý eýgesi hemrah bolup iýmese, sen hem andan iýmegil” diýip erdiler. Eý,
Ymlak, bu suwny owwal özüň içgil, andan soň men içer men – diýdi.
Anda Ymlak ymamnyň golundan käsäni alyp, “Içer men” diýip, tutup erdi. Goly titräp, käse
ýerge düşüp, para-para boldy. Andan soň ymam bildiler kim, “Bu kapyr musulman bolgany ýok
erken” diýip, endişe kylyp olturyp erdiler. Emma Ymlak patyşah Katranyň aldyga sust bolup
bardy. Şah Katran sordy:
-Eý, Ymlak, Muhammetni ne kyldyň?
Anda Ymlak aýdy:
-Eý şahy-älem, Muhammet zyýada dana erken. Ol hile birle bolmady. Rugsat berseňiz, köşkni
tomaşa kylaly. Bir gapyl tapyp, aşakga taşlap, para-para kylur men – diýdi.
Anda patyşah aýdy:
Eý, Ymlak, her ne kylsaň tiz bolgul, köňlümiz jaý bolsun – diýip, kahkaha urup güldi. Erse,
Ymlak ymam ýanyga baryp:
-Eý şahzada, bizniň patyşahymyznyň köşgün tomaşa kylsaňyz ajaýyb-u garaýyplaryn görer
erdiňiz – diýdi.
Anda şahzada:
-Ajaýyp bolur – diýip, köşge gadam goýdular.
Anda şahzada aýdylar:
-Eý, Ymlak, mundag jaýlarny görgen ermes men, sen owwal ýörgül, men yzyňdan ýörer men
– diýdi. Erse, ymlak çäre tapmaý, owwal ýördi, şahzada keýninden ýördi.
Elkyssa, şahzadany Ymlak hiç ýerde gapyl tapmady. Şahzadanyň mübärek nazarlary bir
ýanyga düşdi, garasalar, bir şähri-azym göründi we ýene garadylar, bir gala göründi we ýene
garasalar, bir duman göründi. O ýan-bu ýan nazar kylsalar, bir gala gördüler, etrabynda ot ýaka
tururlar. Şahzada Ymlakga aýdylar:
-Eý, Ymlak, bu ne şähr-u, bu ne duman-u, bu ne gala turur?-diýip, bu gazalny aýdylar.
Gazaly-ymam Muhammet:
Gulak salyp eşit, Ymlak, sözümni,
Bu niçik mekandyr, bu niçik jaýdyr?
Jilwesi bakaňda iltär gözümni,
Bu niçik mekandyr, bu niçik jaýdyr?
Gözlerim bu gerdun menzilge bakdy,
Sereşkim suw bolup, her ýana akdy,
62
Bu keşwer ajaýyp, köňlüme ýakdy,
Bu niçik mekandyr, bu niçik jaýdyr?
Bu niçik ülkedir gökge barabar,
Muhaýýadyr başdan aýagy ýekser,
Höwesi-hyýaly köňlümni iltär,
Bu niçik mekandyr, bu niçik jaýdyr?
Bir tarapdan ýene gara göründi,
Köňlümniň şunkary aňa urundy,
Rastyn aýdyp, meni başlap, ýör imdi,
Bu niçik mekandyr, bu niçik jaýdyr?
Bir ýanar ot çykar belent-pest olup,
Bir habar ber mundan maňa rast olup,
Şahzada diýr, meniň köňlüm mest olup,
Bu niçik mekandyr, bu niçik jaýdyr?
Elkyssa, şahzada bu sözlerni aýgandan soň, Ymlak aýdy:
-Eý şahy-älem, bu görüngen şäher Jemhur diýgen ärniň mekany turur. Emma anyň bir siňlisi
bar turur, begaýet sahypjemal turur. Emma şol gyzga Döwsepit diýgen aşyk turur we ýene otnuň
wakygasyn sorsaňyz, döwden gorkanydan ýakarlar, anyň üçin kim, döw otdan gaçar we ýene ol
görüngen duman döwnüň demidir – diýip, beýan kyldy. Erse, şahzada “Allahy-toba” diýip durup
erdiler.
Ymlak aýdy:
-Eý, şahzada, on iki ýyl boldy, men şol gyzga aşyk turur men, gije-gündiz ah-u zaryny çeker
men weli, gorkymdan anda bara bilmezmen – diýip, bir söz aýdy:
Eý, şahzada, sözüm diňle,
Görseň bir mahy-tabandyr.
Ýokdur gözel munda beýle,
Görseň bir mahy-tabandyr.
Jemalyn görseň bir zaman,
Bu janyňdan galmaz arman,
Ýüzi gül, akly perawan,
Görseň bir mahy-tabandyr.
Tarypyna ýetmek olmas,
Bir senem, oňa taý gelmes,
Her ýerde oturyp-turmas,
Görseň bir mahy-tabandyr.
Ýürek gaýnap, hetden aşdy,
Şirin janymga ot düşdi,
Bir tükenmez bela duşdy,
63
Görseň bir mahy-tabandyr.
Ymlak diýr, galdy armanym,
Üstünden düşmedi ýolum,
Gije-gündiz şol hyýalym,
Görseň bir mahy-tabandyr.
Elkyssa, andan soň Ymlak ýene şahzadaga:
-Jemhur diýgen ýedi aga-ini turur. Alarnyň galgasyga adam bara bilmez. Her kaçan şikarga
çykanlaryda ot ýaka tururlar: “Beýekbar, Döwsepid gelip siňlimizi alyp gaçmasyn” diýip.
Anda şahzada aýdy:
-Eý, Ymlak, imdi seniň sözüň birle şol galaga barmaýyn gaýtsam, namartlyk bolar. Imdi tiz
bol, atymny eýgerläp geltirgil – diýdi, çün şahzada ol gyzga gaýybana aşyk boldy.
Anda Ymlak atyny eýgerläp geltirdi. Şahzada atynyň alty ýerinden aýyl dartyp, ýolga rowana
boldular. Birniçe menzil ýol ýörüp, ol galaga bardylar. Emma şahzada nazar kyldylar, ol galanyň
aldynda bir çarbag bar erdi. Reňbe-reň güller açylyp, bilbiller saýrap, bulaklar her tarapga akar
erdi. Şundag arasta çarbag turur. Emma şahzada atlarydan düşüp, atlaryn sebzezarga iberip: “Ýa
Resul huda, senden istyganet” diýip, şasypaga gadam goýdular. Emma şahzada ol sypaga çykyp,
aram alyp dursun. Imdi sözni bul galganyň eýgesi Jemhuryň siňlisi Zeýnelarapdan eşidiň! Emma
anyň ýedi agasy bar erdi. Emma ol ýediniň aldyga çykyp uruşar bahadur kişi ýok erdi. Emma
agalary şikarga gidip erdi. Alarnyň kadasy şol erdi kim, erteň gidip, agşam geler erdiler.
Elkyssa, Zeýnelarap agalaryn garama üçin, köşknüň üstüge çykyp garady, erse, sypanyň
üstünde bir ýigit olturyp turur. Jahan tagtyga laýyk erdi. Gollarynda gurhan telawet kylyp olturyp
turur. Ýüzüňniň nurundan çarbagny münewwer kylar. Emma üç gije bolup erdi, hezreti-Resul
alla-sella-llahu-aleýhy-wa-sallama we hezret Aly, kyýamat rehberi Hanypa, weleduhu ymam
Muhammet Zeýnelarapnyň düýşüge girip erdi. Emma Zeýnelarap Resul hudanyň aldynda
musulman boldy. Andan soň ymam Muhammetniň bu wakadan habary ýok erdi. Emma bu
wakany Zeýnelarap görüp erdi, emma köşknüň üstünde ýagşy tafahhus kylsalar, düýşünde
görgen oglany turur. Takaty galmaý şahzadanyň ýanyga gelip, gülni görgen bilbil dek saýrap, bir
gazal aýdylar. Gazaly-Zeýnelarap bu turur:
Essalam-aleýkim, keremli soltan,
Hoş gelip siz, ine – menzil, ine – jaý!
Münewwer hunsundan bag ile bostan,
Hoş gelip siz, ine – menzil, ine – jaý!
Muhammet Mustapa genliniň ogly,
Söýgüli Murtaza Alynyň ogly,
Ol käni-sahawat weliniň ogly,
Hoş gelip siz, ine – menzil, ine – jaý!
Adyňdyr Muhammet özüň şahzada,
Çemenden gunçaýy-husnuň zyýada,
Ne sebäpden mundag bolduň uftada,
Hoş gelip siz, ine – menzil, ine – jaý!
64
Medinäniň ülkesiniň şahzady,
Beni Haşym kabylasy azady,
Hanypanyň ogly, maksat-myrady,
Hoş gelip siz, ine – menzil, ine – jaý!
Başyňny götergil, şepkatly hanym,
Tasatdykyň bolsun, janym-jahanym,
Seýr eýleseň, ine, bagy-bostanym,
Hoş gelip siz, ine – menzil, ine – jaý!
Zeýnelarap görüp katdy-nahalyň,
Dilär men, istär men men hakdan wysalyň,
Niçe gündür men aşykam jemalyň,
Hoş gelip siz, ine – menzil, ine – jaý!
Elkyssa, bu sözden soň şahzada ýokary garasalar, köşknüň üstünde bir perizat olturyp turur.
Owwaldan eşitgen dek şahzadanyň aslyny beýan kylar we ýene ýagşy nazar kylsalar, ýüzleride
nury-yslam bark urur. Ajap sahypjemal gyz turur. Liken, şahzadanyň köňli bozylyp, hudadan
gapyl bolmaý bu beýtni aýdylar. Gazaly-ymam Muhammet Hanapyýa bu turur:
Beşermu sen, perimu sen, ne jan sen?
Görübän mest etdiň meni, perizat!
Meni – Aly ogly kyldyň güman sen,
Görmeý aýan etdiň meni, perizat!
Meniň adym Muhammetdir, ne bildiň,
Beni Haşym neslimni beýan kyldyň,
Salam eýläp, meniň gaşyma geldiň,
Ajap handan etdiň meni, perizat!
Köňlümni bent eýläp zülpüň kemende,
Aklym alyp gaýry şähri-tümende,
Mestana-mestana gülüp çemende,
Birden haýran etdiň meni, perizat!
Haknyň salamyny berip, söz gatyp,
Zülpi zerewşanyň perişan edip,
Hormatym sakladyň towazyg tutup,
Eziz myhman etdiň meni, perizat!
Aklym aldy, ruhsaryňa bakanym,
Şahzadany wusalyňa ýakanym,
Niçik bildiň Medineden çykanym,
Şahzada diýr, güman etdiň, perizat!
65
Elkyssa, şahzada bul sözni beýan kyldylar. Andan soň, Zeýnelarap hem düýşünde görgenini
bir-bir beýan kylyp, bir söz aýtgany bu turur. Gazaly-Zeýnelarap:
Bu gün üç gün boldy girdiň düýşüme,
Mest olup haýranyň boldum, şahzada!
Rehm eýlegil gözde ganly ýaşyma,
Üç gündür girýanyň boldum, şahzada!
Muhammet Mustapa düýşüme girip,
“Gelinim” diýdiler, aldylar söýüp,
Sizge tabşyrdylar merhemet kylyp,
Beýle sergerdanyň boldum, şahzada!
Owwaldan tä ahyr eşit bu sözni,
Aly “Oglum” diýdi, görsetdi sizni,
Nikah kylyp, sizge berdiler bizni,
Men seniň keniziň boldum, şahzada!
Sözüme sal gulak, goýgul uýadyň,
Bir-bir beýan eýleý asyly zatyň,
“Muhammet” diýp ataň bildirdi adyň,
Şol wagt gurbanyň boldum, şahzada!
Bu gije üç gündür ýokdur aramym,
Sibi-zanahdanyň kyldy tamamym,
Täze gül sen, bilip berdim salamym,
Çäki-giribanyň boldum, şahzada!
Bir kerem eýlegil, gözüňni açyp,
Sözlegil, agzyňdan dürlerni saçyp,
Seni diýr men barça agamdan geçip,
Ýesiri-hijranyň boldum, şahzada!
Birniçe okyr men yşkyň paslydan,
Adym Zeýnelarap Rüstem nesliden,
Bizge ýetişmezler adam aslydan,
Haly-perişanyň boldum, şahzada!
Elkyssa, andan soň şahzada Zeýnelarapnyň sözlerni eşidip köňüllerige aýdylar: “Babamyz
Resul hudany, atamyz hezret Aly Şahymerdany düýşümde gördüm – diýip beýan kyldy. – Imdi
men hem ýarymnyň köňli üçin sözge mıwapyk söz aýdaýyn” diýip, bir gazal aýtdy:
Niçe gündür men hem çekip jepany,
Sergerdanyň bolup, saňa gele men.
66
Başyma artdyryp niçe belany,
Perişanyň bolup, saňa gele men.
Seniň üçin köýüp, ýanyp kül bolup,
Duşmana goşuldym, baryp il bolup,
Men hem saňa gaýybana gul bolup,
Mizibanyň bolup, saňa gele men.
Mekgäniň aldynda kowum-gardaşym,
Pelek süteminden ýollarda ýaşym,
Yrak galyp ilden, ýalguz bu başym,
Natuwanyň bolup, saňa gele men.
Başym aýrylmady dagy-pyrakdan,
Jebri-yşkyň çekdim beýle yrakdan,
Bir posa ber, janym, altyn dodakdan,
Giribanyň bolup, saňa gele men.
Şahzada diýr, guçsam näzik biliňden,
Sözlegil dür saçyp şeker lebiňden,
Habar bergil maňa, sen öz iliňden,
Nigähbanyň bolup, saňa gele men.
Elkyssa, şahzada bu sözlerni tamam etgenden soň, Zeýnelarapnyň sabyr-aramy bolmaý, öz
ilini beýan kylyp, zar-zar, çün ebri-nowbahar ýyglap, şahzadaga garap, bir söz aýdy:
Bu ülkäni diýrler jemhur gorgany,
Öz iliňe, hanym, alyp git meni!
Bu sözümniň hergiz bolmaz ýalgany,
Öz iliňe, hanym, alyp git meni!
Jemhuryň siňlisi bagty gara men,
Sensiz bu ülkede niçik dura men,
Kaýda barsaň men hem bile bara men,
Öz ülkäňe, hanym, alyp git meni!
Agalarym meniň awga gidipdir,
Awdan geler wagty ýakyn ýetipdir,
Seniň ülkäň maňa humar edipdir,
Öz ülkäňe, hanym, alyp git meni!
Pelek aýralykny bize salmasyn,
Nägäh bu gün agalarym gelmesin,
Beýle pynhan sözni alar bilmesin,
Öz ülkäňe, hanym, alyp git meni!
67
Zeýnelarap aýdar, şuldur wepamyz,