Latin

Altynjan hatyn - 44

Total number of words is 3722
Total number of unique words is 1983
33.5 of words are in the 2000 most common words
47.1 of words are in the 5000 most common words
54.1 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
– Altynjan, meni diňle! Gyssagly gaçyň! Arslan Besasury häzir sizi öldürmek üçin geljek! Doganym,
uýam, ýalbarýaryn, gaçyň! Meni äkitjek bolmaň! Gerek däl, men, barybir, uzak ýaşamaryn. Men häzir
ölerin. Siz gaçyň! Howlugyň!
Altynjan Kabylyň Wasytdaky odanmalaryny ýatlady. Ol on müň atly goşyny gorag edinmek baradaky
örtenmelerini ýöne ýerden däl eken. Ol, gör, näçe gezek janykdy. Altynjan Kabylyň ol janykmalaryna geleň
etmedi.
Indi ähli zat düşnükli.
Altynjan çiltenlerini daşyna jemledi, olara ýagdaýy habar berdi.
Golaý-goltumdaky obalara kömek sorap çapar ýollandy.
Garaňky gatlaşyp ugranda ýer sarsyp ugrady. Bu at toýnaklarynyň sarsgynydy, bu atly goşunyň oba
ýakynlaşyp gelýändiginiň alamatydy.
At aýaklarynyň dükürdileri barha artyp-ýakynlaşyp ugrady.
Obanyň daşynyň gabalandygyny habar berdiler. Bu habaryň yzysüre obanyň dört tarapyndan elleri
gylyçly besasurylylar oba kürsäp girdiler, öňlerinden çykan adamlary uçdantutma gylyçdan geçirip
ugradylar.
Gazaply darkaş başlandy.
Altynjan çiltenleriniň öňüne düşüp, besasurylylar bilen darkaşa girdi.
– Çiltenleriň ählisini öldüriň! Altynjany-da öldüriň! – diýip, Arslan Besasury Türkmen birsyhly
gaýtalap gygyrýardy. Ol özüniň ýeňiş gazanjagyna doly ynanýardy. Eýýäm otuza golaý çilten öldürilipdi.
Indiki gezek galan çiltinleriňkidi hem Altynjanyňkydy.
Garaňky mazaly gatlyşypdy. Kabyl darkaşyň gidişine diň salyp ýatyrdy. Wagt geçdigisaýyn biri-biri
bilen çaklyşýan gylyçlaryň sesleri-de azalýardy.
Kabyl häzir besasurylylaryň öz ýanyna-da geljekdiklerini, öldürjekdiklerini bilýärdi. Ol takdyra ten
berip ýatmak islemedi, özüne zor salyp ýerinden galdy. Ýatan külbesinden çykyp, töweregine
garanjaklady.
Onuň daş çykandygyny gören öý bikesi niredir bir ýere ylgap gitdi. Biraz salymdan bir baýtalyň
rişdesinden tutup geldi.
Çepiksije öý bikesi Kabylyň baýtala münmegine tekge berdi.
Kabyl garaňkylygyň içine siňip gitdi...
***
Soltan Togrul beg Seljuklynyň aýaly örän ýagşy, köp haýyr-sahawat edegen, köp sadaka beregen
zenandy. Dogry pikirli, düz çäreli, ugurtapyjy, gaýratly we dogumly zenandy. Soltan Togrul beg ony
diňleýärdi we diýenini edýärdi. Köp çäreleri onuň akyly bilen çözýärdi. Ol ummasyz goşuna, esgere baş
bolup, ýörişe giderdi we duşman bilen özi hem söweşerdi.
Ýusup ibn Taňryberdi Atabeg.
Müsür we Kair patyşalygyndaky
röwşen ýyldyzlar.
On bäşinji hekaýat
GÖZ — HAKYKAT, SÖZ — GÜMAN
ogrul begiň Anadoly serhedinde galdyryp gaýdan Ýakudyň serkerdeligindäki goşuny 1057-nji
ýylda birnäçe ýeňiş gazandy: ençeme galany, şäheri, etraby seljuk soltanlygyna tabyn eýledi. Ýakudyň
teshyrlary Wizantiýa kaýsaryny howsala-howpa saldy, bu howpuň öňüni almak, has takygy, ony ýok
etmek maksady bilen kaýsar seljuklylara garşy goşun gönderdi.
Kaýsaryň niýeti rahat ýaşamakdy. Munuň üçin seljuk goşunyny derbi-dagyn etmek zerurdy. Arman,
onuň isläni bolmady. Gapdalynda durup ary kömejini gozgan ýaly boldy, ol.
Özüne, kömejine azar bermeseň, arynyň seniň bilen işi ýok, ol öz işi bilen başagaý. Azar berseň welin,
arylaryň ählisi jem bolup, üstüňe hüjüme geçýärler. Wizantiýalylaryň kysmaty-da General Nikephoros
Brienniosiniň hüjüminden soň arynyň kömejine kesek atylanyndan hem bäş beter boldy.
Seljuklylar çar ýandan hüjüme başlady: Ýakut beg bilen emir Saltyk garşysyna iberilen Wizantiýa
generaly Nikephoros Brienniosiniň goşunyny agyr ýitgä sezewar edip ýeňdi. General özüniň sanalgyja
esgeri bilen hazzar janyny halas etdi.
Şondan soň Ýakut Kars hem Ani galalaryny petih kyldy.
Soltan Gutulmyş begi goşunbaşy edip Arrana (Garabil) iberdi.
Gutulmyş begiň serkerdeligindäki goşun Erzurum, Erzinjan, Kemah etraplaryny, soň Harput hem ŞebingaraHysar galalaryny eýeledi.
Wizantiýanyň tagta geçen täze kaýsary Konstantin Dukas X seljuklylar bilen garpyşmakdan gaça
durmaga çalyşdy. Sebäbi seljuklylar hiç bir kynçylyga, hiç bir pida seretmezden Wizantiýany barha gysaja
salýardy. Kaýsar şol gysaçdan çykmagyň ýollaryny gözleýärdi.
Aýlawa düşülende atlar özleriniň gapdallaryndaky atlaryň haýsysynyň çamandygyny, haýsysynyň
ýüwrükdigini magat bilýärler. Özleriniň ýanlaryndaky atlardan çamandygyny bilen atlar çapuwa girmejek bolup
herki hokga tapýar. Wizantiýa kaýsarynyň bolşy-da çaman atyň aýlawa girmejek bolup çyrpynmasyna meňzeýärdi.
Birmahal şeýle boluş Gaznaly (Ýatan jaýy jennet bolsun!) soltany Masutda hem gaýtalanypdy. Diňe atlar däl, käbir
patyşalar hem darkaşyň nähili netije bilen soňlanjagyny, megerem, duýýan bolsalar gerek.
Togrul beg Wan kölüniň demirgazygynda ýerleşýän Malazgirt şäherine ikinji gezek zarba urmak üçin
ýörişe ugramak isleýärdi. Elbetde, bu ýöriş birýyllyk ýöriş bolmaz. Ol iki-üç ýyla çekse gerek. Şonuň üçin
Togrul beg ilki soltanatdaky işlerini birýüzli etmäge howlukdy. Ýöne köşkde-de alada ýeterlikdi.
Ybraýymyň najagaýy hem ýetikdi, ýogşam, soltan ony Mosula häkim belledi hemem oňa bu ülkäni mülk
berdi.
Ybraýyma Azerbaýjan bilen Mosul az göründi, ol soltanlygy ele almak maksady bilen ikinji gezek
Togrul begiň garşysyna çykdy, Mosulda uzak durmady, Jebel ýurtlaryna gitdi.
Soltan Togrul Ybraýym ynalyň ol ýerlere gitmegini özüne gulak asmazlyk, äsgermezlik hökmünde
kabul etdi. Soltan doganyny yzyna dolamak maksady bilen halypanyň özüne hedýe beren gymmatbaha
perejini bir ilçiden ýörite ugratdy.
Ybraýym ynalyň gidendigini eşiden, Besasury bilen Kuraýyş ibn Bedran Mosula geldiler, şäheriň içindäki galany
dört aýlap gabadylar.
Galadakylar iň soňky azyklaryny gutarýançalar – dört aýlap gorandylar, boýun egmediler. Togrul begden
hemaýata garaşdylar, hemaýat bolmandan soň, janlaryna aman diläp, galany söweşsiz tabşyrdylar.
Besasury galany ýumurdy.
Soltan Togrul bu habary eşidip, iki müň atly goşuna emir Anuşirwany baş edip, Mosula ugratdy.
Emir Anuşirwanyň öz üstlerine gelýändigini eşiden Besasury bilen Kuraýş haýdan-haý Mosuly taşlap
gaçdylar, sebäbi olaryň atlylarynyň sany alty ýüzden köp däldi.
T
***
Arslan Besasury halyf Kaýym Bemryllahyň goşunlarbaşysy bolsa-da, musulman dünýäsindäki
syýasata gönüden-göni goşulýardy. Ol gaznaly türkmenleriň soltanlygynyň synmagyna-da, seljuk
türkmenleriniň döwletiniň döremegine-de, ösmegine-de gönüden-göni gatnaşypdy. Sebäbi gaznaly soltany
soňky ýyllar apbasy halyflygyny äsgermezçilik etdi. Mahmyt Gaznaly öz döwründe halyfyň ýollan
hatynyň ýüzüne tüýkürip, yzyna ýollapdy, şeýdibem halyflygyň mertebesini kemsidipdi. Onuň ornuna
geçen Masut hem kakasynyň ýoluny dowam etdirdi, halyflyga sadyklyk bildirmedi. Şeýle bolansoň,
halyflyk seljuk türkmenleriniň döremegini ikelläp goldapdy.
Halyfyň ak patasy bilen seljuk döwleti rowaçlyk ýoluna gadam basypdy. Arslan Besasury Türkmen
seljukly türkmenlerden aýratyn mertebä, sylaga garaşýardy: Yraga seljuklylaryň başlyklarbaşysy bolmak
isleýärdi. Şu maksat bilen Arslan Togrul beg bilen gowy gatnaşyk saklamaga çalyşdy, oňa hoşamaýdan
hoşamaý sözleri aýtdy, onuň hoşuna geläýjek birtopar işleri etdi, köp-köp hedýe gönderdi. Diňe bir soltana däl,
onuň ýanyndaky wezir-wekillerine-de eçilmek eçildi.
Ybraýymyň göwnüni awlady. Ol indi Arslanyň öz adamyna öwrüldi.
Anuşirwan ibn Tümeniň göwnüni awlady.
Altynjan hatynyň inileri Sadyllanyň, Kabylyň göwünlerini awlady.
Arslan Besasury Bagdada Amydylmülk Kundury başlyklarbaşy bellenen güni ýalňyşandygyna düşündi,
arman, giç dü­şündi. Onuň bar umydynyň, maksadynyň üstünden palta uruldy. Onuň niýeti halyfaty
dolandyrmakdy ahyryn!
Seljuklylar halyfy hatyraladylar, ony üýtgewsiz hasapladylar. Arslan Besasura halyfa wepadarlyk bilen
hyzmat etmegi maslahat berdiler.
Arslan Besasury Kundurynyň başlyklarbaşy bellenen, özüne halyfa wepadarlyk bilen hyzmat etmegi
maslahat berlen güni ömrüniň ahyrzamany hasaplady.
Ol köşeşmek maksady bilen uzyn gije daşdan ýasalan çäýnek-käseleri, küýzeleri döwüp geçirdi.
Barybir, köşeşip bilmedi.
Arslan özüniň şowsuzlygyny, bagtynyň ýatmasyny Togrul soltanyň hatyny Altynjandan gördi.
Ol açyk söweşe çykmakdan başga çykalga tapmady.
Altynjanyň kastyna çykdy. Onuň ýüregine dowul-gorky salmak, mugyra getirmek maksady bilen
Kabyly jezalandyrdy.
– Saňa iň soňky puryja berýärin. Altynjan hatynyň ýanyna bar-da, onuň bilen gürleş. Goý, ol
Kunduryny başlyklarbaşy wezipesinden aýryp, ol wezipä meni belletsin. Eger meniň şu islegimi
bitirmeseňiz, seni-de, Altynjany-da pidaýylarym öldürer! – diýip, Arslan Besasury Kabylyň üstüne gygyrdy.
Arslanyň bu islegi-de başa barmady, ol şondan soň Wasytyň Kütür obasyna gelen Altynjany kerçemkerçem edip içini sowatmagy ýüregine düwdi. Ol şu maksat bilen üç ýüz atly jemläp, ýörişe çykdy.
Altynjan hatynyň ýanynda diňe çiltenleri bardy.
Olar besasurylylar bilen merdi-merdana söweşdiler.
Gazaply söweş boldy.
Bu söweşde besasurylylaryň gaçan iki atlysyndan özgesi wepat boldy.
Oba adamlary bu söweşi keseden synladylar. Altynjan hatynyň gahrymanlarça darkaş gurşuna haýran
galdylar.
Söweş bolan ýeri gije dym-dyrslykdy.
Eýeleri wepat bolansoň, bir süri eýerli at söweş meýdanyndan uzak gitmän, eýeleriniň gelerine garaşyp
durdy.
Daň atanda oba adamlary söweş bolan meýdana üýşüp geldiler, şonda täsin bir görnüşiň şaýady
boldular.
Söweş bolan ýeriň ortarasynda, serlip ýatan läşleriň arasynda Altynjan hatyn süýnüp ýatyrdy, onuň çar
tarapynda bolsa on sany elleri ýataganly ýaradar çilten otyrdy.
Adamlar çiltenleriň ýaralaryny saradylar, başardyklaryndan em etdiler.
Altynjan hatyny eginlerine göterip, ýakyn öýleriň birine bakan ugradylar.
Hatynyň Akgar atly ýaradar aty agsaklap, gözünden katra-katra gözýaş döküp, eýesini eginlerine
göterip alyp barýan adamlaryň yzyna düşdi.
Açyk meýdanda düşek ýazyp, Altynjan hatyny şonuň üstünde ýatyrdylar. Onuň endamyndan tyg
yzynyň düşmedik ýeri tas ýok diýen ýalydy, egin-eşigi gara gandy...
***
Günortan Sadylla bir müň atly bilen ýetip geldi. Onuň gelmegi bilen Altynjan hatyn gözlerini
açdy, özüne geldi.
Sadylla beýle ahwalata garaşman eken: ol bolan ahwalaty görüp, ýüregi ýarylan dek elewredi.
Sadylla Altynjan öler öýdüp gorkdy. Onuň gorkmasy ýöne ýerden hem däldi, sebäbi ol ölümiň
alkymyna barypdy. Ol Altynjany Ezraýylyň elinden alyp galmak üçin jan edýärdi. Tebiplere,
lukmanlara azgyrylýardy, olaryň hereketlerini haýal görýärdi.
Oba ýene iki ýüz atly geldi. Altynjan hatyn ýatan ýerinden olaryň nämedir bir habar bilen
gelendiklerini aňdy.
– Sadylla, gelenleriň habaryny al!
– Häzir senden möhüm aladamyz ýok. Gelenler garaşar.
– Olaryň habaryny al, damulla!
– Meniň jynym halanok olary!
– Barybir, habarlaryny al!
– Bolýar, bolýar. Saňa geplemegem bolanok. Biynjalyk bolma, rahat ýat. Häzir habarlaryny
alaryn – diýip, Sadylla göwünli-göwünsiz gelenlere bakan ugrady.
Sadylla köp wagt geçmänkä Togrul soltanyň berid sahyby Şadyky bilen tirkeşip geldi.
Şadyky Altynjan hatyna hormat bilen tagzym etdi, hatynyň ýagdaýyny görüp, hyrçyny dişledi.
– Näme habar?!
Şadyky özüni soltanyň ýörite ugradandygyny, Bagdatda garaşýandygyny habar berdi.
– Altynjan hatyn ýarawsyz. Özüň görüp dursuň. Düýn Besasury Türkmen Altynjanyň üstüne üç
ýüz atlysy bilen çozdy. Ine, şol üç ýüz atly läş bolup ýatyr. Olary Altynjan hatyn özüniň kyrk ýigidi
bilen gyrdy, ýöne söweşde özem agyr ýaralandy. Onuň ýaralarynyň bitmegi, sagalmagy üçin wagt,
rahatlyk gerek. Üç-dört hepde ýatyp saglygyny bejertmese, Altynjan hatyn ýola ýaramaz.
Çiltenleriniň diri galanlarynyň ählisi agyr ýaradar, olaram bejermeli – diýip, Sadylla Şadyka ýüzlendi: – Sahyp,
sizem uzak ýoldan ýadap gelensiňiz, üç-dört hepde dynç alyň. Altynjan hatyn ganymatlaşandan soň, bileje
gidiberersiňiz. Men Altynjany siziň bilen bile ugratsam, arkaýyn boljak...
– Sadylla, biz häzir ugraýarys! – diýip, Altynjan hatyn kesgin aýtdy: –Ýol şaýymy tutuň!
– Altynjan, seniň diýýäniň näme? Ýolda heläk bolarsyň! – diýip, Sadylla ör-gökden geldi. – Şadyky,
senem aýt!
– Melikäm, Sadylla dogry aýdýar...
Altynjan hatyn gussaly ýylgyrdy:
– Eh, erkekler, erkekler! Siz hatynlary özüňize osýarsyňyz! Hatynlar siziň pikir-çak edişiňiz ýaly däldir.
Hatynlar ärleriniň möhümini bitirmek, olaryň rowaçlygy üçin Ezraýylyň ýüzüne gelip, oňa: «Gaýra dur!»
diýmegi başarýandyrlar. Alla panyda iň çydamly jandar edip hatynlary ýaradandyr. Aslynda erkeklere
poladam, demirem çydap bilmez, olara diňe hatynlary çydaýandyr. Mähribanynyň özüne garaşyp
durandygyny eşiden zenany hiç bir güýç, hiç bir kesel saklap bilmez! Ýörüň, gideliň!..
***
Togrul soltan soltanlygynyň paýtagtyny Yspyhana geçirdi. Ol ýerde edilýän işlerden razydy. Halkyň
göwnüni galkyndyrmak maksady bilen her hili baýramçylyklary gurnaýardy. Bu gezekki baýramçylykda
ýedi yklymyň pählewanlary jemlendi. Kyrk günläp göreş tutduryldy, atdyr düýe çapdyryldy.
Günler gyzykly geçýärdi. Şol günleriň birinde Altynjan ýaramaz düýş gördi. Düýşünde Togrul soltan
düýe münüp nirädir bir ýerik barýardy. Onuň ýagyrnysynda bolsa äpet gara möý bardy. Birtopar alahekek
bolsa şol möýi görüp, soltanyň depesinde alagopgun edip gaýmalaklaşýardy. Soltan alahekeklere-de pitiwa
etmän, öňüne seredip, sarsman otyrdy. Altynjan soltanyň arkasyndaky möýi aýryp taşlajak bolup ylgady,
sesiniň ýetdiginden «Begim!» diýip gygyrdy, ýöne näçe gygyrsa-da, soltan eşitmedi, yzyna gaňrylyp
seretmedi.
Altynjany soltan yralap oýardy:
– Saňa näme bolýar, Altynjan?
Altynjan ukudan oýanyp, ähli zadyň düýşdügine begenip, ýeňil hem aldy:
– Ýaramaz düýş gördüm, begim – Altynjan gören düýşüni aňynda aýlady. – Siz şu günde-ertirde bir
ýerik gitjek bolýarsyňyz öýdýärin?!
– Ybraýymyň ýanyna gitmeli boljak. Onuň bilen çözmeli meselelerim bar.
– Gitmeseňiz gowy boljak.
Soltan hatyny bilen ylalaşdy, ýöne şondan dört gün geçenden soň Ybraýym ynaldan çapar geldi:
– Ybraýym ynal ogluna sünnet toýuny edýär. Hemedanda size garaşýar.
Ybraýym ynal çaparyň aýtjak sözlerini az gören bolarly, uzyn nama gönderipdir. Onda ömründe ilkinji
gezek uly toý edýändigini, şol uly toýa Togrul soltanyň gatnaşmagynyň özüne uly mertebe boljakdygyny
öwran-öwran nygtapdyr.
Togrul beg Ybraýymyň niýetiniň düzüw däldigini duýýardy, ýöne şeýle-de bolsa, ol bu çakylykdan soň
gitmän biljek däldi.
Togryl beg gorksa bolmaz ahyryn!
Altynjan açyk aýtdy:
– Begim, ynalyň päli düzüw däl!
– Göwnüňe hiç zat getirme. Men öz Ybraýymyma belet!
Altynjan soltany saklap bolmajakdygyna düşündi. Göwnüne, soltan ölüme barýan ýaly duýuldy. Öň
onda ýeke gezegem beýle duýgy bolmandy. Şonuň üçin hem bu duýgy oňa ölümiň äşgär alamaty bolup
görünýärdi. Altynjan şol günüň öýläni ýene soltana ýüzlendi:
– Men otuz müň atly goşun bilen Hemedanyň ýakynynda size garaşaýyn, begim.
– Ýok, ýok, bu hakda eşidäýse, Ybraýym heşelle kakar, «Togrul menden gorkýar» diýer, şonsuzam
onuň temennasy ýokary. Goý, ol menden gorksun. Ol bütin ömrüne menden gorkdy, ýene gorksun.
– Gorkandan gorkan ýagşy, begim. Gorkýan kişiniň gamasy goltugynda ýylgaý häzir bolýar. Ol amatly
pursadyna garaşyp ýaşaýandyr.
– Bir urgy bilen daragt ýykylýan däldir. Ybraýym hem birki urgy bilen meni ýykyp bilmejegini
aňýandyr. Onsoňam maňlaýa ýazylan ýazgytdan gaçyp bilmeris. Goşuny Kundura tabşyrýaryn. Ol
Bagdatdan çykman, meniň gelerime garaşsyn.
– Men gorkýaryn, begim, men gorkýaryn.
– Anuşirwany-da ýanyňda goýup gideýin. Men gelýänçäm ol özüniň gowy şygyrlary bilen göwnüňi
awlasyn. Wagtyň nädip geçendigini-de duýman galarsyň. Ynan, men Ybraýym bilen darkaş gurmakçy däl.
Men onuň bilen hem-ä toý toýlamakçy hemem düşünişmekçi. Men oňa näme islese berjek. Goý, ol islän
ýerini alsyn. Düşünýärsiňmi?
***
Altynjan Anuşirwanyň diwanhanasyna bardy. Onuň ýanynda bäş sany daşary ýurtly bar eken. Altynjan
terjumana ýüzlendi:
– Bulara aýt, goý, öýleden soň gelsinler. Häzir weziriň gyssagly işi bar.
– Mähriban käbäm, siziň ýüzüňizden gar ýagýar-la? Eýgilikmi beri? – diýip, Anuşirwan ibn Tümen
adaty süýji dilliligi bilen Altynjana ýylgyryp bakdy.
– Soramaň näme, ähli zady sen menden gowy bilýärsiň.
– Käbäm, ömrüm, şirin janym size sadaga. Sizi näme biynjalyk etdi? Siziň rahatlygyňyz,
wagtyhoşlugyňyz üçin janymy bermäge taýýar men. Käbäm, aýdyň...
– Süýji söz bilen janymy alýarsyň sen meniň.
Altynjan hatynyň bu sözi Anuşirwan üçin garaşylmadyk söz boldy. Ol gözlerini petredip, esli salym
Altynjana seretdi. Onuň nazary kem-kemden gazaplandy. Hanasyndan çykaýjak-çykaýjak bolýan gözlerdäki
inçe gan çylgymlarynyň birkisi, megerem, ýaryldy. Sebäp ol gazaply nazara gan çaýyldy. Bu görnüş
Altynjany hopukdyrdy. Anuşirwanyň gazaplanmasyny Altynjan ençe gezek görüpdi, ýöne ol ýeke gezegem
Altynjana şeýle gazaply seretmändi.
– Käbäm, sizden bu sözi eşitmek maňa juda agyr degýär. Siz meni nähak kötekleýärsiňiz.
– Anygyna ýetmän, meniň ýeke sözem aýtmaýandygymy sen gaty gowy bilýän bolmaly.
– Dogry, siz mydama her sözüňizi ýedi ölçäp, bir keseniňizden soň aýdýarsyňyz. Eger maňa aýdan
sözüňiz hem anygyna ýetilip aýdylan söz bolsa, onda men gaty aýny adam.
– Soňky döwürde seniň bolşuň meniň hoşuma gelenok.
– Bu sözüňiz başky sözüňizdenem agyr. Käbäm, görýärin welin, kimdir biri siziň ýüregiňizi çişiripdir:
men hakda hapadan-hapa pikirleri aýdypdyr, sizem oňa güp ynanypsyňyz.
– Göz – hakykat, söz – güman. Men saňa hakykaty aýdýaryn.
– Käbäm, men gürrüňiň näme hakda barýandygyna düşünmeýärin.
– Urup, soňundan aglan bolma. Sen hemme zady bilýärsiň.
– Ýalňyşmasam, siziň gaharyňyzy getirýän zat Togrul beg bilen Ybraýym batyryň oňşuksyzlygy
bolmaly?
– Sen näme üçin iki tarapa meçew berýärsiň?
– Wah-nedamat-a, wa weýlata, gör, siz näme üçin gazap donuny geýipsiňiz?! Siz dogry düşüniň,
käbäm, olaryň ýekesem meniň akylyma mätäç däl. Olar hiç wagt meniň sözüm boýunça iş etmezler.
– Soltan seniň sözünden soň Hemedana gitmek kararyna geldi. Öň onda beýle pikir ýokdy. Sen oňa
meçew berdiň.
Anuşirwan böwrüne diň salyp, esli salym dymdy, soň haýbatly gürledi:
– Men soltana hakykaty aýtdym. Endamyňa ýapyşan sakyrtgany hernäçe agyrawuk bolsa-da goparyp
zyňandan gowusy ýok. Ybraýym – Togrul begiň ýüregine ýapyşan sakyrtga. Eger onuň bilen wagtynda
bellisi edilmese, onda ol soltan bilen bellisini eder. Onda birtopar pidaýy bar. Olaryň ählisiniň aňynda-da:
«Ybraýym – soltan, Togrul – duşman» diýen düşünje bar. Eger siz şu babatda gaharlanýan bolsaňyz, onda
nähak gaharlanýarsyňyz. Siz öz ogluňyza – maňa bil baglap bilersiňiz. Men sizi depämde täç edip götererin.
Çünki meni siz şu derejä ýetirdiňiz. Eden mähribanlyklaryňyzy ödemek – meniň parzym. Siz, mähriban
käbäm, maňa ynanyň, durmuşymyz has gowy bolar, enşa...
Altynjan – Togrul begiň oraşan duýgurlygy, ol şu günki Togrul begiň ertiri, häzirki Togrul begiň bolsa
geljeginiň güwäsi. Ykbalyň Güneşi Togrul begiň alnynda bolsa-da, tebigatyň şöhle kanunynyň tersine, onuň
Altynjan atly kölegesi hemişe diňe öňüne düşýär. Togrul begiň näbelli geljeginiň howpy-da, ilki bilen,
Altynjana degýär. Howp-hatar ilki Altynjana görünýär, il arasyndaky myş-myşlara salgylanyp aýtsaň, ähli
bolýan-u-boljak zatlar seýir dogasyny okasa, Altynjan hatynyň dyrnagynda oraşan görünýärmiş.
Allatagala soltana goragçy perişdäniň deregine Altynjan hatyny beripdir. Hatyn – ynsan, ynsanda bolsa
perişdeden bir beýik artykmaçlyk bar. Perişdä diňe amal berlen bolsa, ynsana emel berlipdir. Amalda
geljegiň, entek näbelli geljegiň ýeke-täk bir mümkinçiligi bar. Ynsan bolsa öz akyly hem duýgusy bilen
geljegiň mümkinçilik sanyny artdyrýar, şol mümkinçilikleriň birini öz duýgurlygyna, paýhasyna bil baglap,
saýlap alýar. Özüne howply hem amatsyz mümkingadarlyklardan sowlup geçýär. Perişdäniňki amal,
ynsanyňky emel bilen. Diýmek, birinji diňe bitirýär, öňden kesgitlenen zatlary amala aşyrýar, ikinji bolsa
geljegi döredýär, emele getirýär diýmekdir. Şonuň üçinem bu durmuş ýolunda ýoldaşy, ýarany perişde dälde, ynsan bolan adamlar has bagtlydyrlar, has howpsuzdyrlar.
Bu gezegem Altynjanyň gören düýşi oraşan çykdy. Asyl onuň tutuş ömri oraşandy. Bu bir
kanunalaýyklykdyr, çünki Altynjanyň röwşen bolmagy tebigydyr. Haýp, Togrul soltan bu düýşe ähmiýet
bermedi. Adam pahyr adama däl-de, perişdä ynanýar. Adam adamdan däl-de, perişdeden delalat gözleýär.
Ol bary-ýogy özi ýaly adamdan üýtgeşik gudrata, tapylgysyz goldawa, kipaýata garaşmazak bolýar.
Togrul soltan Altynjanyň öňünde Hökümdar boljak bolup näçe çalyşsa, şonça-da onuň işi tersine
bolupdy, şonça-da onuň geljeginiň hökümdarlygy Altynjanyň ygtyýaryna degişli bolýardy. Tersine, ol
hatynyna Howandar boldugyça, ykbal hem oňa şonça-da howandarlyk edýärdi...
On altynjy hekaýat
MÜŇ DOSTDAN BIR DUŞMAN KÖP
I.
ltynjan soltan bilen gitjek bäş sany jandaryna ýörite görkezmeler berdi. Ol bäş jandara baş edip
hem Kabyly belledi.
Togrul soltan bäş müň atly bilen gitmekçidi, ýöne Amydylmülk wezir bilen Dürnazar ýörite
nygtanlaryndan soň, ol on müň esger bilen ýola düşmegi makul tapdy.
Daşarda serasyma bolup duran Altynjanyň ýanyna umury beridde işleýän Haldan geldi. Onuň elinde
akja kepderi bardy.
– Wiý, enaýyja kepderi! – diýip, Altynjan akja kepderini synlady.
– Eliňizde saklap göräýiň, han melikäm.
– Getir. – Altynjan kepderini döşüniň üstünde goýup sypady. – Diwany beridiňkimi?
– Hawa, han melikäm, diwany beridiňki. Men bu kepderini ýörite size görkezmek üçin alyp gaýtdym.
– Maňa näme üçin görkezýärsiň?
– Men siziň göwnüňiziň açylmagyny isleýärin. Bu kepderini görüp begendiňiz. Ýüzüňizde janperwerlik
peýda boldy. Sizi başga bir zat bilen şeýdip begendirmek maňa başartmazdy.
A
Altynjan kepderini ýüzüne syldy, üç-dört bugdaý dänesini çokdurdy:
– Bu kepderi bilen hat ugradýarsyňyzmy?
– Hawa, hawa, umury beridiň hat gatnadýan kepderileriniň biri bu.
– Bu nirä hat gatnadýar?
– Hemedana.
– Hemedana diýdiňmi?
– Hawa, Hemedana. Wiý-weýla, siz ýene aladaly keşbe girdiňiz. Men siziň ýylgaý şadyýan
bolmagyňyzy isleýärin. Elimden gelse, siziň derdiňizem özüme aljak, siziň dert çekmegiňizi islämok men.
Siziň şadyýan bolmagyňyz üçin men ölüme-de taýýar, han melikäm.
– Sen bu kepderide Hemedana habar ugratjak bolýarsyňmy?
– Ýok, ýok, han melikäm. Mende beýle pikir ýok. Habar ugratmak diňe Togrul soltanyň tabşyrygy
bilen edilýär.
– Me, kepderiňi al, meni saklama. Meniň işim köp – diýip, Altynjan kepderini Haldana berdi.
– Bir ýere gitmelimi? «Hemedana gidilýär» diýip eşitdim men-ä.
– Dogry, Hemedana gidilýär.
Haldan Altynjanyň ýanyndan aýrylmady. Onuň göwnünden turmaga çalyşdy:
– Ýene gitmelimi? Han melikäm, men siziň soltan bilen dynç almagyňyzy isleýärin, gije-gündiz size
hyzmat etmek isleýärin. Meniň üçin dünýäde iň datly lezzet – size hyzmat etmek, siziň ýumşuňyzy bitirmek.
Men biçak bagtly adam, han melikäm.
– Men hiç ýerik gidemok, Haldan. Diňe soltan gidýär.
– Onda biziň soltanlygymyzyň serhedi ýene giňär. Täze-täze şäherler bize tabyn bolar. Gyzyl deňzine
çenli aralyk, enşa, biziňki bolar.
– Bu gezek soltan kapyrlary musulman etmek – jihat etmek üçin däl-de, dogany Ybraýym begiň ogluna
edýän sünnet toýuna gatnaşmak üçin barýar.
– Hemedana diýdiňizmi? Ybraýym begiň toýuna barýarmy? Onuň toýuna gitmek, düşünişmek üçin
munça goşun hökmanmy?
– Berlen habara görä, Ybraýymyň ýüz müň atly goşuny bar bolmaly.
– Ybraýym begde onça goşun neýlesin? Onda goşun uly däldir. Soltanymyzyň goşuny welin, görüň-ä,
ýüz müň dagy bar.
– Seniň gözüňe köp bolup görünýändir. Aslynda welin, on müň. Göwnüme bolmasa, bu goşun az. Ýüz
müň esger jemläp, göni Hemedana barmaly. Ybraýym bilen hem toýdan soň egri oturyp, dogry gürleşmeli.
Sebäbi onuň soňky günler päli azypdyr: ol soltan bolmak isleýär.
Bu habara Haldan başyny ýaýkap gynandy:
– Oňa berk jeza bermeli. Wah, Bekdaş wepat etdi, ýogsam ol Ybraýymy müň saý atly haşary bilenem
mugyra getirerdi. Ol meni gowy görýärdi, meni öz ýanyna kömekçi edip işe aljak bolup ýördi.
Altynjan geňirgenmesini daşyna çykardy:
– Ol seni gowy görýärdimi?
– Hawa, hawa, Bekdaş sahyp meni biçak gowy görýärdi. Ol maňa: «Ýene birki aýdan sen meniň
ýanymda işlärsiň. Men bu hakda soltan bilen geňeşerin. Ol seniň meniň ýanymda işlemegiňe garşy çykyp
durmaz» diýipdi. Arman, ömri gysga eken, onuň.
– Haldan, seniň umury istihbaratda işläsiň gelýärmi?
– Hawa, meniň bu gullukda işläsim gelýär. Soltan Bekdaş neressäniň wezipesini Dürnazara ynandy
welin, ol bu wezipäni Bekdaşça oňarar öýdemok. Bekdaş dogabitdi jansyzdy, polady ýumşak adamdy. Aşa
geçirimlidi. Ol adamyň ýüzüne seretdigi bes, onuň näjüre adamdygyny, näme maksadynyň bardygyny
dessine bilýärdi. Dürnazar hem köp zat bilýär, ýöne ol her bir adamda duşman görýär. Ol ähli kişä şübheli
seredýär. Hiç kime ynanmaýar. Özem rehimsiz. Oňa Dürnazar çarmyh1 diýip ýöne ýere aýdanoklar. Onuň
eline düşen özüň bolma. Hudaý saklasyn. Rehimsiz ol, çensiz-çaksyz pähimsiz. Bekdaş biraz geçirimlidi,
käbir zatlara göz ýumardy. Dürnazar welin, öz babasyna, öz enesine-de geçirimlilik etjek adam däl!
– Sahyplara baha kesmek saňa galmandyr! – diýip, Altynjan Haldana gaharly seredip, ýoluny dowam
etdirdi.
***
Soltan bir menzil geçilenden soň atynyň jylawyny çekdi, özüni ugratmak üçin gelýän wezirwekillerine, hatyny Altynjana ýüzlendi:
– Besdir, indi şu ýerden yzyňyza gaýdyň! Wezir, men saňa gaýtalap aýdýaryn – diýip, soltan
Amydylmülke ýüzlendi: – Gaýa-gopuz ýokka, menden anyk görkezme bolmasa, goşun tutup,
Hemedana barmaň. Düşnüklimi?
– Düşnükli, merhemetli soltanym!
Ähli wezir-wekiller soltana sag-salamatlykda dolanmagyny dileg etdiler:
– Sag-aman dolanyp geliň!
– Biz günümizi sanap, siziň geleriňize garaşarys – diýip, Altynjan hatyn soltana mähir bilen
bakdy.
Şol mahal, säher çagy Asman göm-gökdi, howa sergindi, ýaýylyp ýatan meýdanda iňlär siňek
ýokdy.
Birden Asmanda akja kepderi göründi. Ol atlylary görüp, aşaklady. Megerem, atlylary
tanamakçy bolandyr.
– Şadykynyň kepderisi bu. Bir ýerden habar getirýändir – diýip, Altynjan dillendi. Ol bu
kepderini tanady: Haldanyň elinden alyp, oňa bugdaý dänesini çokdurypdy.
Akja kepderi ýokarda birki öwrüm edip, aşak indi.
– Haldan, bu hälki kepderi ýaly-la?!
Haldan gozgalaňa düşdi:
– Meniň kepderim däl, ýok, ýok, bu meniň kepderim däl. Zäherli bolaýmasyn?! Kowuň ony! –
diýip, ol ellerini galgadyp gazaplylyk bilen kepderini kowmaga çalyşdy. Kepderi Haldanyň
haýbatyndan gorkdumy-nämemi, onuň däl-de, Altynjanyň egnine gondy.
– Aýagynda hat bar ýaly-la onuň?! – diýip, Togrul soltan gyzyklandy.
– Men bu kepderä ertir iým berdim. Şonuň üçinem bu meniň egnime gondy. – Altynjan kepderini
eline alyp sypady. Onuň aýagyna daňylan haty alyp, emaý bilen gatyny açdy. Haty okan Altynjan
boz-ýaz boldy:
«On müň goşun bilen ýola düşdi.
Içinde hatynyň inisi hem bäş sany jansyzy bar».
– Haldan, bu näme? – diýip, Altynjan hatyn Haldana haty görkezip gazaplandy.
– Men-ä bilmedim... – diýip, Haldan sakawlady.
Altynjan haty Togrul soltana uzatdy.
Haty okan soltan bir Haldana, birem Altynjana seretdi:
– Altynjan, sen munuň Ybraýymyň aýýarydygyny2 bilýärsiň-ä!
– Bilýärin...
– Onda näme üçin muny ýanyňda saklap ýörsüň? Men saňa «Ýagşylyk eden kişiňden äge bol!»
«Ýagşylyk eden kişiňden gaçarak dur!» diýip telim ýola aýtdym ahyryn!
– Begim, onuň şuguly meni size gowşurdy. Onsoň men onuň günäsini geçmeli boldum.
– Ýok, ýok, seni maňa bu aýýaryň şuguly däl-de, Allatagala gowşurdy, seni ýazgyt gowşurdy.
Altynjan näme diýjegini bilmän dymdy:
– Eý, bidöwlet, gel ýanyma! – Soltan gazap bilen Haldana elini galgatdy. Soňam ýanyndaky
haşymlaryna ýüzlendi: – Tutup, ýanyma getiriň ol pälazany!
Haldany atdan düşürip, südenekledip soltanyň huzuryna getirdiler. Haldan gorkudan ýaňa göm-gök
bolupdy. Titreýärdi. Ýetişibildiginden soltandan bir çemçe ganynyň geçilmegini soraýardy.
– Ýalan sözleseň, jezaň has çökder boljakdygyny bilýänsiň. Şu haty näme üçin ýazdyň?
– Ybraýym beg öňüňizden çykyp garşylamak isleýärmiş, soltanym. Ybraýym begi begendirmek
isledim, soltanym...
– Soltandan bidin hiç hili habaryň ugradylmaly däldigini, eger ugradylsa, şol habary ugradan adamyň
kellesiniň alynýandygyny bilýärmiň?
– Bilýärin, soltanym, bilýärin.
– Şadyky seniň eden bu işiňden habarlymy?
– Habarly, soltanym, habarly.
Soltan töweregine garanjaklady.
– Diwany beridiň sahyby Şadyky nirede?
– Men bärde – diýip, ala-mula atly3 sahyp seslendi.
– Bu kepderi saňa tanyşmy?
– Biziňki, soltanym.
– Hatdan habarlymyň?
– Hatdan habarym ýok, soltanym.
– Her kepderiniň berkden berk saklanylmalydygyndan sen, nä, habarsyzmy?
– Habarly, soltanym.
– Onda näme üçin bu kepderini Hemedana ugratdyň?
– Haldan bu kepderini berid diwanyndan Altynjan melikäniň tabşyrygy boýunça aldy.
– Näme, näme? – Altynjan hatyn bu habara ör-gökden geldi.
– Belki, haty-da Altynjan hatyn ýazandyr? – diýip, Togrul soltan ýaňsyly gürledi.
– Dogry, dogry. Men Altynjan hatynyň tabşyrygyny ýerine ýetirdim – diýip, Haldan sakawlady.
– O nähili tabşyryk?
– Men Altynjan hatynyň ýaz diýen zatlaryny ýazdym. Men buýrugy ýerine ýetirdim. Mende günä ýok,
soltanym.
You have read 1 text from Turkmen literature.
Next - Altynjan hatyn - 45
  • Parts
  • Altynjan hatyn - 01
    Total number of words is 3648
    Total number of unique words is 2000
    28.8 of words are in the 2000 most common words
    41.6 of words are in the 5000 most common words
    50.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 02
    Total number of words is 3694
    Total number of unique words is 2007
    32.2 of words are in the 2000 most common words
    46.4 of words are in the 5000 most common words
    53.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 03
    Total number of words is 3775
    Total number of unique words is 2090
    31.2 of words are in the 2000 most common words
    44.4 of words are in the 5000 most common words
    51.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 04
    Total number of words is 3741
    Total number of unique words is 2097
    33.1 of words are in the 2000 most common words
    45.6 of words are in the 5000 most common words
    51.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 05
    Total number of words is 3757
    Total number of unique words is 2030
    31.4 of words are in the 2000 most common words
    45.6 of words are in the 5000 most common words
    52.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 06
    Total number of words is 3788
    Total number of unique words is 1939
    34.0 of words are in the 2000 most common words
    49.3 of words are in the 5000 most common words
    55.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 07
    Total number of words is 3761
    Total number of unique words is 1978
    31.2 of words are in the 2000 most common words
    44.1 of words are in the 5000 most common words
    51.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 08
    Total number of words is 3757
    Total number of unique words is 2060
    32.2 of words are in the 2000 most common words
    45.2 of words are in the 5000 most common words
    52.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 09
    Total number of words is 3769
    Total number of unique words is 1948
    32.9 of words are in the 2000 most common words
    47.6 of words are in the 5000 most common words
    54.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 10
    Total number of words is 3790
    Total number of unique words is 1913
    32.1 of words are in the 2000 most common words
    46.6 of words are in the 5000 most common words
    53.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 11
    Total number of words is 3807
    Total number of unique words is 1864
    34.3 of words are in the 2000 most common words
    48.0 of words are in the 5000 most common words
    54.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 12
    Total number of words is 3626
    Total number of unique words is 2014
    31.8 of words are in the 2000 most common words
    44.8 of words are in the 5000 most common words
    52.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 13
    Total number of words is 3896
    Total number of unique words is 1974
    33.0 of words are in the 2000 most common words
    47.8 of words are in the 5000 most common words
    55.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 14
    Total number of words is 3786
    Total number of unique words is 1997
    31.7 of words are in the 2000 most common words
    47.0 of words are in the 5000 most common words
    54.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 15
    Total number of words is 3848
    Total number of unique words is 1911
    33.3 of words are in the 2000 most common words
    45.8 of words are in the 5000 most common words
    53.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 16
    Total number of words is 3768
    Total number of unique words is 1848
    32.5 of words are in the 2000 most common words
    46.2 of words are in the 5000 most common words
    54.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 17
    Total number of words is 3742
    Total number of unique words is 2001
    30.9 of words are in the 2000 most common words
    44.9 of words are in the 5000 most common words
    52.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 18
    Total number of words is 3627
    Total number of unique words is 2088
    30.5 of words are in the 2000 most common words
    44.3 of words are in the 5000 most common words
    51.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 19
    Total number of words is 3715
    Total number of unique words is 2132
    29.7 of words are in the 2000 most common words
    42.8 of words are in the 5000 most common words
    51.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 20
    Total number of words is 3622
    Total number of unique words is 1944
    31.8 of words are in the 2000 most common words
    46.2 of words are in the 5000 most common words
    52.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 21
    Total number of words is 3699
    Total number of unique words is 2012
    32.5 of words are in the 2000 most common words
    45.8 of words are in the 5000 most common words
    52.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 22
    Total number of words is 3781
    Total number of unique words is 2063
    30.9 of words are in the 2000 most common words
    44.6 of words are in the 5000 most common words
    53.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 23
    Total number of words is 3744
    Total number of unique words is 1928
    33.4 of words are in the 2000 most common words
    46.4 of words are in the 5000 most common words
    54.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 24
    Total number of words is 3693
    Total number of unique words is 2058
    29.7 of words are in the 2000 most common words
    43.1 of words are in the 5000 most common words
    50.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 25
    Total number of words is 3642
    Total number of unique words is 2006
    28.9 of words are in the 2000 most common words
    43.0 of words are in the 5000 most common words
    50.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 26
    Total number of words is 3669
    Total number of unique words is 1997
    30.0 of words are in the 2000 most common words
    43.1 of words are in the 5000 most common words
    49.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 27
    Total number of words is 3724
    Total number of unique words is 2117
    30.9 of words are in the 2000 most common words
    44.4 of words are in the 5000 most common words
    51.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 28
    Total number of words is 3798
    Total number of unique words is 2005
    34.7 of words are in the 2000 most common words
    47.6 of words are in the 5000 most common words
    54.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 29
    Total number of words is 3786
    Total number of unique words is 1913
    33.9 of words are in the 2000 most common words
    47.1 of words are in the 5000 most common words
    54.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 30
    Total number of words is 3737
    Total number of unique words is 2075
    31.0 of words are in the 2000 most common words
    45.2 of words are in the 5000 most common words
    52.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 31
    Total number of words is 3681
    Total number of unique words is 2111
    28.4 of words are in the 2000 most common words
    42.0 of words are in the 5000 most common words
    49.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 32
    Total number of words is 3665
    Total number of unique words is 2127
    29.6 of words are in the 2000 most common words
    43.1 of words are in the 5000 most common words
    50.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 33
    Total number of words is 3744
    Total number of unique words is 2047
    32.1 of words are in the 2000 most common words
    44.7 of words are in the 5000 most common words
    52.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 34
    Total number of words is 3708
    Total number of unique words is 2047
    32.0 of words are in the 2000 most common words
    44.5 of words are in the 5000 most common words
    52.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 35
    Total number of words is 3499
    Total number of unique words is 2065
    27.0 of words are in the 2000 most common words
    38.9 of words are in the 5000 most common words
    45.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 36
    Total number of words is 3664
    Total number of unique words is 2096
    28.3 of words are in the 2000 most common words
    40.7 of words are in the 5000 most common words
    47.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 37
    Total number of words is 3727
    Total number of unique words is 2027
    32.2 of words are in the 2000 most common words
    45.2 of words are in the 5000 most common words
    52.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 38
    Total number of words is 3740
    Total number of unique words is 2020
    31.3 of words are in the 2000 most common words
    45.3 of words are in the 5000 most common words
    52.3 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 39
    Total number of words is 3810
    Total number of unique words is 1976
    31.9 of words are in the 2000 most common words
    44.9 of words are in the 5000 most common words
    51.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 40
    Total number of words is 3688
    Total number of unique words is 2131
    31.4 of words are in the 2000 most common words
    44.4 of words are in the 5000 most common words
    52.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 41
    Total number of words is 3809
    Total number of unique words is 2013
    32.9 of words are in the 2000 most common words
    46.0 of words are in the 5000 most common words
    54.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 42
    Total number of words is 3753
    Total number of unique words is 2010
    32.7 of words are in the 2000 most common words
    46.1 of words are in the 5000 most common words
    53.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 43
    Total number of words is 3771
    Total number of unique words is 1940
    33.8 of words are in the 2000 most common words
    47.7 of words are in the 5000 most common words
    55.0 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 44
    Total number of words is 3722
    Total number of unique words is 1983
    33.5 of words are in the 2000 most common words
    47.1 of words are in the 5000 most common words
    54.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 45
    Total number of words is 3758
    Total number of unique words is 1815
    34.0 of words are in the 2000 most common words
    48.0 of words are in the 5000 most common words
    55.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 46
    Total number of words is 3722
    Total number of unique words is 1893
    33.8 of words are in the 2000 most common words
    47.7 of words are in the 5000 most common words
    55.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 47
    Total number of words is 3762
    Total number of unique words is 1928
    32.0 of words are in the 2000 most common words
    47.1 of words are in the 5000 most common words
    54.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 48
    Total number of words is 3693
    Total number of unique words is 1845
    35.1 of words are in the 2000 most common words
    49.3 of words are in the 5000 most common words
    56.5 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 49
    Total number of words is 3635
    Total number of unique words is 1899
    32.4 of words are in the 2000 most common words
    45.7 of words are in the 5000 most common words
    53.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 50
    Total number of words is 3765
    Total number of unique words is 1980
    32.1 of words are in the 2000 most common words
    44.8 of words are in the 5000 most common words
    52.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 51
    Total number of words is 3662
    Total number of unique words is 2084
    29.1 of words are in the 2000 most common words
    42.5 of words are in the 5000 most common words
    50.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Altynjan hatyn - 52
    Total number of words is 989
    Total number of unique words is 602
    33.9 of words are in the 2000 most common words
    44.9 of words are in the 5000 most common words
    50.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.