Altynjan hatyn - 15

onuň geýiminden, merdemsi hereketinden aňdy. Şonuň üçinem ony sen-men ýok atyň syrtyna basmakdan
saklandy.
– Eý, sähra perisi! Bu adam-ebdatsyz sarsar meýdanda ýeke-tenha näme iş edýärsiň? Ýa azaşdyňmy
sen?!
– Ýok, men azaşamok!
– Onda ýarym ýalaňaç halda nireden çykdyň sen?! Kim sen? Hany seniň eýäň? Kimiň gyzy bolarsyň?
Altynjan şindem aňk bolup durdy. Ol Şamälik emiriň näme diýýändigine düşünip bilmedi. Şamälik
sowalyny ikinji gezek gaýtalady:
– Sen kimiň gyzy?! Bu ýerde näme iş edip ýörsüň? Üşäňokmy?
Altynjan merdi-merdana jogap berdi:
– Abdylmälik hanyň gyzy men. Altynjan men.
– Hä, Abdylmälik emiriň, tümenbaşynyň gyzy diýsene. Ol mertebeli han. Bolubilýär. Ol meniň söwer
dostumdyr.
Altynjan atyň üstünde hondanbärsi bolup oturan Şamäligiň sustuny basmak niýeti bilen:
– Men seljuk begi – Muhammet Togrul begiň nyşany 1 men – diýdi.
Bu habara Şamälik emiriň bar keýpi gaçdy. Onuň gaşyndaky sarç keýik birden wagşy ýolbarsa öwrüldi:
– Näme, näme?
– Men seljuk begi – Muhammet Togrul begiň nyşanydyryn, gelnidirin! Näme, gulagyň kerleçmi?
– Hany Togrul? Nirede ol?
Altynjan Şamäligiň sesine bat bermesini halamady, şonuň üçin onuň sowalyna jogap berjegem
bolmady.
– Nirede ol? Belki, sen meni aldaýansyň? Eger sen Togrulyň nyşany bolýan bolsaň, onda näme üçin
saçyň öňüňde?
– Saçymyň eýesi Muhammet Togrul begdir. Ol näme islese, şonuň ýaly hem bolar.
– Hany, Togrul?
– Beg hatynyna hasabat bermeýär.
– Wa-hasrat-a, elime ilse, her tikesini kyrk bölek etjek-le men onuň. Toýumy ýasa öwrenini ömürem
unutmaryn men. Onda meniň arym ýatyr. Arymy almasam, bu dünýäden gözümi açyp giderin. Ol balyk ýaly
her sapar elimden sypýar meniň. Ýöne men ony ir-u-giç tutaryn. Men onuň aşyna şeýlebir awy gataryn,
bütin ömrüne ýadyndan çykmaz. Togruly öldürerin. Näme üçin Abdylmälik meniň duşmanym bilen guda
bolýar? Näme üçin kynyklara gyz berýär? Abdylmälik oňarmandyr, hiç oňarmandyr – Şamälik biraz içini
hümledip durandan soň, Altynjana ýüzlendi: – Eý, hanyň gyzy, men saňa babaň hatyrasy üçin hiç zat
diýmäýin. Başga bir hanyň gyzy bolan bolsaň, onda men seni häzir atyň syrtyna basardym.
Altynjan hyrra yzyna öwrüldi-de, düşlege bakan ylgady.
Şamälik emir Altynjanyň yzyndan birmeýdan seredip durdy-da, ýoluny dowam etdirdi.
Düşlege laçyn deýin atylyp gelen Altynjan Gülýüzlä azm urdy:
– Atymy getir!
– Näme boldy, melikäm?
– Atymy getir, atymy!
– Atyňy näme etjek, melikäm?
– Merez etjek, merez! Atymy getir! Gidýäris!
Hajar hatyn gyzynyň bu sözüne ör-gökden geldi:
– Bu näme diýdigiň bolýar, gyzym? Babaň awdan gelýänçä biz şu ýerde garaşmasak bolmaz. Gitseň,
babaň gahary geler.
– Ene, maňa hiç zat diýme. Gitmesem bolmaýar – diýip, Altynjan ejesini gujaklap hünübirýan aglady. –
Meni öldürmeli, ene, meni öldürmeli. Men seniň pendiňi tutmadym. Hut şonuň üçinem Hudaý meni
jezalandyrdy. Ene, men häzir gideýin. Enesiniň pendini tutmadyk gyzy kerçem-kerçem etmeli. Meni
öldürmeli. Men telek iş etdim. Men häzir giň dünýä sygyp bilemok. Ene, sen meni golda. Sen meni gora,
ene. Özüň bir çykalga-söz tapyp, babamy köşeşdir.
Hajar hatyn gyzyna belet. Ol gyzynyň atylan okdugyny, bir aýdan zadyny – ýalňyş-u-ýalňyş däl – etmese,
ynjalyk tapmajakdygyny bilýär. Şonuň üçin ol gyzyna: «Gitme!» diýip ikinji gezek aýtmady. Ol eýýäm Akgara
atlanan gyzyna nägilelik bilen elguşuny alyp berdi.
6.
Ýolboýy sesini çykarman gidip barşyndan çen tutup, Gülýüzli akgyz Altynjanyň gala baryp, bir ýowuz
iş etmekçi bolýandygyny aňdy. Näme etmek isleýärkä? Näme etse-de, eýgilige bolsun hernä! Gülýüzli gala
ýetilýänçä Altynjanyň näme etmek isleýändigi barada oýlanyp gitdi, ýöne onuň näme etmek isleýändigini
teý akylyna getirip bilmedi.
Akgyzyň tapyp bilmedik tapmaçasynyň çözgüdini şebistanyna girensoň, Altynjan aňsatja ýorup berdi.
Şebistanyň içi almanyň ysyndan burk urýardy. Bu ys düýn tekjede goýlan iki sany almadan gelýän
bolmaly. Bişen almanyň ysyna melul bolan Gülýüzli ýeňil dem aldy.
– Şo gezek Muhammet Togrul begden alyp galan gamçymyz nirede? – diýip, Altynjan Gülýüzlüden
gaharly sorady.
Gülýüzli ýabaly agaçdan asylgy duran gamçyny bikesine alyp berdi.
Altynjan gamçyny elinde uzak saklaman, Gülýüzliniň öňü­ne oklap goýberdi:
– Hany, başla!
– Bu näme?
– Näme üçin bolgusyz sorag berýärsiň? Näme, şunuň gamçydygyny bileňokmy?
– Bilýärin...
– Onda nä soraýarsyň?
– Men: «Nämäni başlaýyn?» diýip soradym.
– Wa-weýla, saňa aýtmadymmy?
– Nämäni?
– Şu gamçy bilen başda on gezek ýagyrnyma ur. Eger ölmesem, biraz wagtdan soň, ýene on gamçy
urarsyň. Eger gowşak ursaň, onda özüňi uraryn.
Gülýüzli Altynjandan her hili hokga garaşsa-da, beýle emre garaşmandy:
– Çynyňyzmy, melikäm?
– Çynym.
– Degişýän bolaýmaň?
– Ýok, degişme ýadyma düşenok meniň.
– Meniň elim agyr.
– Çydaryn.
– Melikäm, siz özüňize mydama ýowuz daraşýaňyz. Siz perişde ýaly päk gyz. Sizi urmaga hiç kim
dözüp bilmez. Diňe ýüregi ýok jellat, özem batyl jellat urup biler sizi. Ýok, ýok, ýalňyşdym, olar hem urup
bilmez sizi. Siz urulmak üçin däl-de, söýülmek, sypalmak üçin, bagra basylmak üçin dörän gyz.
Ýadyňyzdamy, nowruz baýramynda ýigitleriň öňüne gamçy taşladyňyz?! Ýigitleriň birem sizi uran däldir
şonda. Sizi urmaga dözer ýaly däl. Siz – perişde. Ýigitler: «Altynjan, biz seni urup biljek däl» diýdiler.
Näme üçin? Sebäbi siz mähriban! Siz – eziz! Isleseňiz, meni uruň, ýöne maňa başarmajak zadymy, rehimsiz
erkek kişileriň başarmadyk zadyny buýurmaň.
– Sen başararsyň!
– Menmi? Meniň başarýan zadym ýog-a bu dünýäde. Meniň ýeke-täk bir başarjak zadym bar häzir?
– Näme?
– Içerä ysy ýaýran almalaryň birini iýmek.
– Hä, alma iýesiň gelýärmi?
– Gelýär öz-ä.
– Alma derek awynyň sapyny iýseň bolmazmy?!
– Ony onçakly halamok.
– Samyrdama-da, eliňe gamçyny al!
Gülýüzli bir gamça, birem Altynjana seretdi. Gamça bakan bir ädim ätdi:
– Gygyrdyp urubereýinmi?
– Gygyranyma bakma, uruber, uruber!
– On gamçy uraýynmy?
– Hawa, on gamçy ur.
– Gaty ursam näme?
– Gaty ur, ýogsam özüňi uraryn.
– Ýok, meni urmaly bolmarsyňyz. Gözümi ýumup urubersem, nähili bolar?
– Gowy bolar.
– Melikäm, şu ömrümde men hiç kimi urup görmedim.
– Diýmek, ömrüňde birinji hem iň soňky uranyň men bolaryn.
– Ýat onda!
– Näme üçin ýataýyn? Dik durkam uruber!
– Ýok, men ýatyryp urmagy gowy görýärin.
– Nirede ýataýyn?
– Tapawudy ýok. Dur, dur, tapawudy bar, gapynyň agzynda – meniň oturýan ýerimde ýat.
Altynjan Gülýüzliniň oturýan ýerine baryp ýatdy.
– Boldumy?
– Melikäm, gözüňi ýum!
– Ýumjak däl.
– Onda urjak däl.
– Ýeri, bolýar – diýip, Altynjan gözlerini ýumdy.
Gülýüzli ýerden göteren gamçysyny elinde bökdürip, melikesine ýüzlendi:
– Meni uran gezekleriň ýadyňdamy?
– Ýok.
– Ýadyňa salaýynmy?
– Ýadyma sal!
– Arkan ýat.
– Nähili ýatamda saňa näme?
– Arkan ýat!
Altynjan bu gezegem boýun sundy:
– Indi nä dursuň? Eý, çişik mekejin. Sen Mansur poladanam çişik, pola. Uruber! Eliňe okuma çyksyn
hernä.
– Bu sözleri gaharymy getirmek üçin aýdýarsyň. Barybir, saňa gaharlanyp bilemok, melikäm. Yşan, gara
çynym meniň. Urup bilemok, melikäm. Ýok, ýok, seni urmak – öwlüýäni urmak.
– Samahyllama, ur!
– Ýok, ýok.
– Onda näme üçin meni arkan ýatyrdyň?
Gülýüzli gamçyny alan ýerine oklady:
– Aý, arkan ýatyryp göräýeýin diýdim. «Melikäm Togrul begiň öňünde nädip ýatarka?» diýip,
oýlanyp, göz öňüme getirip bilmän ýördüm.
– Gaharymy getirme!
– Öýüňizden kowuň, gideýin, ýöne başarmajak zadymy aýtmaň.
– Saňa: «Diňe islän işiňi edersiň, islemedik işiňi etmersiň» diýlip haçan izin berildi?
– Beýle izin berilmedi.
– Onda näme üçin buýrugymy amal etmän, bolgusyz takal okaýarsyň?!
– Sen pikir et, men öz melikämi ursam bolmaz-a!
– Dünýädeň iň ýigrenji adam kim?
– Siziň öňki sözleriňiz bilen jogap bersem-ä, akyl berýän adam.
– Akyl bermän, buýrugymy ýerine ýetir!
Gülýüzli işige bakan gönükdi. Altynjan onuň öňüne geçdi:
– Nirä?
– Daşaryk.
– Daşarda nä körüň bar?!
– Köşeşýänçäňiz men daşarda durubereýin.
– Hiç ýerik gitmersiň. Meniň köşeşmegimi isleseň, aýdanymy et. Bol!
– Ýok, ýok! Men onuň ýaly gabahat iş edip bilmerin. Şu ömrüme hiç kimi urmadym, indem urmaly
bolmaýyn.
– Getir onda gamçyny!
– Ynha! – Gülýüzli ýerde ýatan gamçyny alyp, melikesine gorka-gorka uzatdy. – Urmasaňyz-a gowy
boljak. Ýaraman ýatsam, özüňiz üçin gowy bolmaz. Siziň ýumuşlaryňyz kän, men olaryň hemmesine
ýetişmeli. Men size gerek ahyryn! Meni ýatmaly etmäň öz-ä...
Altynjan gamçyny Gülýüzliniň haýsy tarapyndan urjagyny bilmeýän ýaly, içini hümledip onuň daşyndan bir
gezek aýlanyp çykdy. Sag tarapynda durup, bar güýjüni jemläp, ary köýüp ýatan ýaly urmaga başlady. Gamçynyň
şuwwuldy sesi ýüregiňi dilip barýar.
– Aý, ene-eý, agyrýar-eý. Waý-waý, ölüp barýaryn-eý. Janym çykyp barýar-ýeý. Öldüm-eý. Wa hasrata, melikäm, urmaň! Melikäm, urmaň! Men çydap bilemok. Men siz ýaly çydap bilemog-a! Eý, Salyr babam,
özüň ýetiş! Gün han atam, özüňden medet! Bilge babam, özüňden medet! Ýoluňyza bir goýun menden!
Gara çynym, gowy baga bakylan goýun ýoluňyza aýdýaryn. Tizräk ýetişiň, bu dikdüşdi ganjygyň elinden
alyň meni! Salyr babam, size-de bir goýun menden! Ýetişiň! Gün han atam, bir goýun berjek! Abdylmälik
daýy, tizräk gel! Awy soň edäý! Mansur daýy, tiz gel! Habyl, gel, Kabyl, gel!
– Kömege gelip ýetişerler öýtseň, biraz puryja bereýin.
– Ýetişerler, enşalla! Eý, Gün han atam, özüňden medet! Eý, Salyr babam, özüňden medet. Ýoluňyza
bir goýun!
– Hany goýnuň?
– Işiň bolmasyn.
– Keramatly atalarymyzy aldap otyrmyň? Sen eýýäm üç goýun bergidar!
– Ýuwaş! Işiň bolmasyn. Seniň demiňden sag-aman sypsam, üç goýny, eýderin-beýderin, taparyn.
– Eýdip-beýdip goýun gözläp ýörmän meniň aýdanym bilen boluber!
– Ýok, ýok!
– Onda aýdanymy edýänçäň urjak. Ölýänçäň urjak! «Urmaga razy» diýýänçäň urjak! Üç goýnuň hem
ardurja gitdi.
Elewräp duran Gülýüzli nämedir bir zat ýadyna düşen ýaly çuň oýa batdy. Kem-kemden dogumlandy,
biraz arkan gaýyşdy. Altynjan onuň bu bolşuna geňirgendi.
– Saňa näme bolýar? Kömege geläýdilermi ýa?
Gülýüzli merdemsi jogap berdi:
– Ýok, ýok, men öljek-ýitjek, ýöne gamçyň agyrysyna döz geljek, özüme erk etjek. Senem Togrulyň
öňünde gamça döz gelip durupdyň. Seniň döz gelen zadyňa, men döz gelmesem bolmaz. Sebäbi men seniň
akgyzyň, men saňa mynasyp akgyz bolmaly. Men sebäpli saňa gep geläýmesin..
– Ganymy çogdurma meniň!
– Ganyň çogsa, çoguplar geçsin, dökülsin! Gülýüzlüden saňa mert jogap: urjak däl. Urjak däl! Iň soňky
gezegem aýdaýyn: urjak däl!
– Urarsyň!
– Urmaryn!
– Böke-böke urarsyň!
– Böke-böke urmaryn!
– Men saňa aýdýaryn: ölseňem urarsyň! Ölseňem!
– Ölemsoňmy? Ony entek bilemok, soň aýdaryn!
Altynjanyň gany depesine uran bolarly, gamçylap urmasy oňa az göründi. Ol bir bökende Gülýüzliniň
depesine mündi. Birmeýdan onuň çem gelen ýerine urdy. Soňam onuň bokurdagyndan tutup, bogmaga
girişdi.
Gülýüzli özünden gitdi.
Altynjan ýüzi göm-gök bolup ýatan akgyzyna ýigrenç bilen seretdi, onuň ýerinden turaryna garaşdy.
Akgyz uzak garaşdyrman özüne geldi, ýerinden turdy:
– Urarsyň ýa ölersiň.
– Öldüräý! – diýip, Gülýüzli parahat jogap berdi. – Ganjyk!
Altynjan oňa gözlerini petredip seretdi:
– Saňa näme bolýar?
– Sen meniň üstüme gygyrma! Eşidýärsiňmi, üstüme gygyrma meniň!
– Näme, näme?!
– Näme eşiden bolsaň – şol! Men seniň aýdanyňy etjek däl. Bolsaň bolupsyň-da han gyzy!
– Onda ölmeli bolarsyň.
– Ölerin! Öljek! Öldür!
– Men saňa mundan artyk çydap bilemok. – Altynjan ýene gamçyny Gülýüzliniň depesinden yzlyyzyna inderdi. – Öldürjek! Öldürjek! Öl!
Gülýüzli agyrydan ýaňa gözünden boýur-boýur ýaş dökdi, esli salym doňan dek bolup Altynjana seretdi
durdy, birdenem elewräp ugrady:
– Bolýar, bolýar, men öleýin. Ýazgytdyr bu. Bimahal ölmeli boldum. Men razy. Men ölmeli boldum.
Allatagalanyň amanadyny yzyna tabşyrýaryn. Men mertlik bilen ölýärin! Men erkeklerçe ölýärin! Eý,
halaýyk, eý, Babyr, eý, Mansur daýy, menden razy boluň, hoş galyň! Eý, Babyr, enem menden razy bolsun!
Gyzyň iň soňky deminde seniň adyňy tutup mert öldi diý. Otagymdaky ýorganlaryň iň aşagyndakynyň
ikinji epininde otuz dirhem pulum bardyr, ony metjide haýyr-yhsan edip beriň. Hajar hatyn agşam ýatjak
wagty guragyryly sag aýagyna ýylanyň zäherinden edilen melhemi çalmagy ýadyndan çykarmasyn, her gün
ýatjak wagty çalynmasa, peýdasy az bolar.
– Munça edeniňe görä kelemäňem öwür.
– Puryja berseň, öwürjek.
Altynjan puryja berdi, Gülýüzli kybla bakyp kelemesini okady.
– Başga aýtjak zadyň barmy?
– Rast, öljek bolsam, özüm bilen äkitmäýin, käbir aýtman ýören zadymy göni ýüzüňe patladyp aýdyp,
içimi bir sowadaýyn, hanyň gyzsumagy! Wa-hasrat-a, gamçynyň yzasy janymy alyp barýar. Basymrak
öläýmesem, çydap bilemok.
– Aýdanyň bilen içiň sowaýan bolsa, sowat! Aýt!
– Sen ärsirän, kedisi mawlan 2 ganjyk sen! Eşitdiňmi? Sen erkek görseň, öňünden ylgap ýörmän,
likirbuduňa köz bas! Köz! Togrul beg saňa: «Mäkiýan horaz» diýip örän dogry aýtdy. Mäkiýan horaz sen.
Gedem sen! Saňa är gerekmi? Ärsiz oňup, ýaşap bileňokmy? – diýip, Gülýüzli Altynjana symygyny
görkezdi. – Me, saňa är! Enesiniň garşysyna giden ganjyk mertebe tapmaz, betbagtlyk tapar. Hiç bir är seni
ojagynda uzak saklamaz! Bir aý saklap-saklaman gülberiňi arkaňa atyp goýberer.
– Sen işden boş! Gümüňi çek! Gözüm görmesin seni!
– Giderin. Senden saýak-saýakdyrak kaňkap ýören item gowudyr.
– Git, git! Gümüňi çek! Sen akgyz bolmaga mynasyp däl!
– Menmi?! Dünýäde meniň ýaly gowy akgyz – keniz ýokdur! Muňa täze akgyz alaňda göz ýetirersiň.
Saňa ärem, akgyzam çydamaz! Saňa diňe men çydadym, indi menem çydamok.
– Men seni gaty lälik sakladym. Men seni ýanymda joram ýaly, syrdaşym ýaly sakladym!
– Sende jora bolmasa näme! Sende syrdaş bolmasa näme! Ýekeöýliň horazam senden gowudyr. Sen,
asyl, özüňden başga hiç kimsäni göreňog-a.
– Sen meniň eden ýagşylyklarymyň gadyryny bilmediň. Men seniň, heý, bir ýerde göwnüňe degdimmi?
Ä, aýt?
– Aýtsam – aýdaryn, aýtmasam – aýtmaryn. Maňa «Aýt!» diýen bolma! Men indi seniň akgyzyň däl.
Näme edýänim bilen seniň işiň bolmasyn! Besdir! Mäkimiýan gopbam horaz sen! Sen daşy ýaldyr-ýuldyr
edýän içi boş tulum sen! Saňa ýaranmak mümkin däl. Saňa Hudaýam ýaranyp bilmez. Sadyllanyň eşigini
geýseň, näme, erkek bolaryn öýtdüňmi? Hudaýyň edenine garşy giden bolýarsyň. Sen Hajar hatynyň basyp
giden aýak yzyna-da degeňok. Hajar hatyn – perişde. Sen bolsa melgun. Öwf! Aýtdym, içimi sowatdym.
Aýtmadyk bolsam, gözümi açyp giderdim. – Gülýüzli uly bir ýüküň aşagyndan çykan dek rahatlandy. – Indi o
dünýä rahat giderin men.
– Sen rahat gitmersiň.
– Eý, guşkelle, boşkelle urkaçy! Öldüriber! Bol bahym, ärsirän tula – diýip, Gülýüzli sesiniň
ýetdiginden zowladyp goýberdi. Soňam gözlerini ýumdy. – Menden razy boluň, adamlar. Men gitdim! Wah,
enemi ýene bir gezek görüp, gujaklap, hoşlaşyp, soň ölen bolsam, has gowy bolardy. Wa hasrat-a, ene, men
saňa köp ýagşylyk edip bilmedim. Seni arkama hopba edip, Mekgä haja äkitsemem azdyr. Sen özüň iýmän
maňa iýdirdiň. Meniň akgyz bolmagym üçin öýüň düşeklerini satyp, maňa sowat öwretdiň. Hoş, ene! Hoş,
sag boluň, adamlar! Menden razy boluň! Men şu ýelni kesilmişden başga ähli kişiden razydyryn. Waý-eý,
gamçyň degen ýeri janymy alyp barýar. Men ölýärin.
– Urup başlabereýinmi, eý, çişik Eflatun?!
– Başlaber, mäkimiýan horaz!
– Maňa: «Mäkimiýan horaz!» diýme!
– Diýjek, näçejigimem diýjek! Sen maňa näme üçin «Çişik Eflatun» diýdiň? Mäkimiýan horaz! Ýok,
dogrusy, horazsyraýan mäkiýan. Horazsyraýan mäkimiýan! – Gülýüzli ýene symygyny görkezdi. – Sen
muny görýäňmi? Ine, saňa! Arwah sen!
Gülýüzli urga garaşdy. Altynjan näme üçin öldürmäge başlanok?!
– Bol, öldür-dä!
– Nämä howlugýarsyň?
– Seniň ýanyňdan çaltrak gidesim gelýär. Onsoňam häzir öldürmeseň, soň garaňky düşer, meni
jaýlamaga ýetişmezler, uzak gije bärde ýatmaly bolaryn.
– Öleňsoň, nirede ýataňda saňa näme?!
– Mynasyp ýerimde, seniň ýok ýeriňde, ömrem barmajak ýeriňde ýatjak men.
– Dowzaha düşäýerin öýdýärsiňmi?
– Seniň ýanyňda ýatanymdan dowzaham gowudyr.
– Näme, näme?!
– Bagyşlaň, bu sözi gaharyma aýdaýdym...
– Gözüňi açyp gürle!
– Ýok, ýok, indi gözümem açjak däl, gürlejegem däl. Öldür, wessalam! – Gülýüzli ikidyz oturyp,
Altynjanyň öldürerine garaşdy.
– Näme bilen öldüreýin?
– Menden maslahat sorama, barybir, maslahat berjek däl. Nädip öldüresiň gelse, öldüriber. Gamçy bilen
urup öldür. Gygyrybersem üns berme. Özümden gidemsoň, seniňki aňsat bolar. Iň gowusy, döşümden hanjar
sok.
– Başaramok.
– Senmi? Öz doganynyň gözüne hanjar sokan şereňňiz urkaçy, heý, meniňkä sokmazmy?
– Men Habylyň gözüne atdanlykda sokdum.
– Diýmek, tejribäň bar. Meniň ýüregime bilip sok! Bol bahym!
– Gözüňi aç! Näme üçin gözüňi ýumýarsyň?
– Seniň ýaly ganhora näme tapawudy bar onuň?
– Tapawudy bar.
– Näme?
– Gözüňi açmasaň, gaharym gelenok.
– Ýok, ýok, indi meniň bu dünýäden gitdigim. Indi maňa siziň ýaşaýan dünýäňizi görmek ýok.
Bahymrak öldür!
– Näme üçin howlugýarsyň?
– Seniň bilen gürleşip durmak islämok.
– Gözüňi açmasaň, gaharym gelenok diýdim-ä. Meniň gö­züme seret.
– Ýog-eý, hälki aýdan sözlerimden soň seniň ýüzüňe hijem seredip bilmerin. Ýüzüňe seredere ýüzüm
ýok indi meniň.
– Sen hakykaty aýtdyň-a. Seniň aýdan zatlaryň ählisi dogry.
– Hakykaty diňe öljek wagtyň aýdyp bolýar.
– Onda sen meni on ýyllap aldadyňmy?
– Men hiç zadam edemok, melike... – Gülýüzli ilkinji gezek Altynjana «melikäm» diýmän, «melike»
diýdi, sebäbi ol eýýäm onuň melikesi däldi. Ol işden kowlan. – Men şu güne çenli – senden kowulýançam ak
ýürekden hyzmat etdim. Hyzmatymda ikilik etmedim. Nähili pikir edýändigimiň bolsa saňa – size parhy ýok.
– Gözüňi aç!
– Weýla, masgara, sen nähili özi?
– Nähili?
– Entegem öldüreňok-la sen meni? Öldür bahym!
– Hökman öljekmi?
– Hälki aýdan sözlerimden soň men siziň dünýäňizde ýaşap bilmerin-ä!
– Näme üçin «Siziň dünýäňiz» diýýärsiň? Sen entek ol dünýä gideňog-a?!
– Indi men islesem-islemesem o dünýä gidäýmeli.
– O dünýä gidip näme etjek?
– Ýatjak hezil edip. Saňa hyzmat etmekden-ä dynaryn. Ýogsam saňa ýaranjak bolmakdanam halysan
beze-bez boldum men. Muhammet Togrul begiň başyna-da apy-tupan getirersiň sen. Ol görgülä-de nebsim
agyrýar meniň. Olam bir gün edil men ýaly ölmäge kaýyl bolar. Wiý, dym-dyrslyk-la?! Hanyň gyzy, öňki
melikäm, sen nirede? Näme üçin geplemeýärsiň?
– Ölmeziň öň ýany näme isleýärsiň? Belki, isleýän zadyň bardyr?
– «Isleýän zadyň bardyr» diýdiňmi? – Gülýüzli tekjede duran iki sany almany ýatlady, ýuwdundy. –
Näme islesem, berermiň?
– Ölüp barýan adam guşuň süýdüni islese-de tapyp berýärler. On ýyl hyzmatymda bolduň. Seni razy
edip o dünýä ugratmak meniň borjum.
– Razy edip o dünýä ugratmag-a saňa kyn düşer, ýöne tekjäniň öňündäki almanyň birini berseň-ä,
senden azajyk razy bolup giderin men, mäkimiýan horaz!
Altynjan almanyň ulusyny alyp, Gülýüzlä berdi.
Gülýüzli gözüni açman almany derrew lak-luk atdy.
– Ýene biri bar. Onam iýäý.
– Iý diýseň, iýerin welin, soň saňa galmaz.
– Me, sen indi meni gaýgy etme.
– Onyňam dogry, mäkimiýan horaz. Behişdem şeýle gowy däldir. Hezil edäýdim – diýip, Gülýüzli
ikinji almany hem gözlerini açman iýdi. Altynjan Gülýüzlüden gorka sorady:
– Men şeýle erbetmi?
– Erbedem senden gowudyr.
– Erbet bolsam, onda näme üçin meni urmaýarsyň?
– Sebäp men seni gowy görýärdim, hakyt saňa magşuk bolupdym, mäkimiýan horaz!
– Wa-weýla, sen maňa başda perişde diýdiň, soň maňa ýaman diýdiň. Indem başga sözleri samrap
otyrsyň.
– Ýaramazam bolsaň, özüňe imrindirýän bir mähirlilik, hoşreftarlyk jadyň bar seniň. Bagryňa
basaýasyň gelýär. Erkek bolan bolsam, döşüňe döşümi oýkap-oýkap, içimi sowadardym.
Altynjan ikidyz oturan Gülýüzliniň garşysynda ikidyz oturdy:
– Gülýüzlim, men seniň günäňi geçeýinmi?!
– Sen geçseňem, men geçmeýärin. Mekejin! Mäkimiýan horaz!
– Özüňe beýle ýowuz-jeberut bolma. Sen mähriban ahyryn. Men seni indi on ýyl bäri saklaýaryn.
Naçarlygyňdan başga aýbyň ýok seniň, sen durşuňa mähirdar sen, hakyky hoşreftar sen, ýüzüňde janperwer
mährewlik bar seniň. Sen hiç wagt gaharlanmaýarsyň. Sen geçirimli. Men saňa on ýylyň içinde juda köp
gezekler sütem etdim. Sen meniň eden sütemlerimi hiç kime aýtmadyň. Mydama: «Daşa büdräp ýykyldym»
diýdiň. Şol wagtlar seni bagryma basaýasym geldi. Sen örän dogry aýtdyň: men oňşuksyz, kejir men.
Gedem men. Onam dogry aýtdyň. «Saňa Hudaýam ýaranyp bilmez» diýibem suwamaý dogry aýtdyň.
Enemiň sözüni diňlemän telek iş edendigimem dogry aýtdyň. Seniň aýdan ähli sözleriň dürs, ýüregime jüňk
boldy. Sen maňa düşünýärsiň. Sen meniň ýalňyz ýürekdeşim. Eger sen dagy bolmadyk bolsaň, onda ýeke
akgyzam meniň şatyma çydap bilmezdi. Sen bolmasaň, men bu dünýäde mundan beýläk nädip ýaşaryn?! Bu
jahanda meniň ýeke-täk daýanjym sen, söýenjim sen, Gülýüzlim.
– Şu aýdýanlaryň ýarysy dagy çynyňmy, mäkimiýan horaz?!
– Çynym, Gülýüzlim, barysy-da çynym.
– Meni ýeke-täk ýürekdeş joraň hasaplaýarsyňmy eý, mütrük?
– Sen meniň ýeke-täk ýürekdeşim.
– Dogry aýtdyň, saňa mensiz ýaşamak kyn-a düşer, zalym-jeberut?
– Eger sen ölseň, onda menem öljek.
– Wiý, masgara! Bu nädip beýle boldy-a?! Masgara-a! Onda men ölmäýinmi, mäkimiýan horaz?!
– Ölme, akgyzym, ölme! Gözüňi aç!
– Men saňa sögdüm-ä?! «Mekejin, mekejin!» diýdim. «Mäkimiýan horaz» diýdim. Kän zat diýdim. Sen
meniň günämi ötjekmi?
– Sen meniň günämi ötjekmi?
– Ötjek, näçejigimem ötjek. Men jinnekçi däl. Sizde günä ýok. Siz – perişde!
– Men seniň günäňi ötýärin.
– Çynyňmy?
– Çynym, gül ýüzli Eflatunym.
Olar şapba gujaklaşdylar, soňam ýer sarsdyryp, aglamaga başladylar.
Babyr atly hyzmatkär agy seslerini eşidip, ýüregi ýarylan ýaly bolup, kürsäp içeri girdi. Görse, Altynjan
bilen Gülýüzli gujaklaşyp, aglap otyr.
Hyzmatkär hyjyl çekip, sesini çykarman daşary çykdy.
7.
Garaňky gatlyşyberende awa gidenler geldi.
Hajar hatyn atdan düşüp-düşmänkä Gülýüzlä ýüzlendi:
– Hany, Altynjan?
– Ýatyr, hatyn.
– Näme, näme? O näme üçin bimahal ýatyr?
– Ol: «Endam-janym agyrýar» diýdi.
– Näme bolupdyr oňa?
– Siziň ýanyňyzdan gaýdyp öýe gelenimizde ol atdanlykda daşa büdredi. Arkasy daşa degdi, darawdaraw, hatyn...
– Mansur, howlyň içinde ýeke daşam bolmasyn!
Mansur gapydan kösenmek kösendi: howlynyň içinde ygym-sagym ýatan ýekeje daşam ýokdy...
Ýöne Altynjanyň arkasynyň daraw-darawdygy hakykatdy...
On ikinji hekaýat
NESIBÄ ZOWAL ÝOKDUR
1.
bdylmälik hanyň keýpi çagdy, çünki ol düýn Harun ibn Altyndaşdan toýa çakylyk alypdy.
Aýyň soňky anna güni Harun ogluna sünnet toýuny edýärdi.
Abdylmälik han ol toýa hökman barar!
Özem hökman dolup-daşyp barar.
Ýöne Şadranç müňbaşysynyň oslagsyz habary hany biçak geňirgendirdi:
– Merhemetli han, Jürjaniýadan – hökümdar Harun ibn Altyndaşdan ýörite askudar geldi, ol siziň
dergähiňize hökümdar Harun ibn Altyndaşyň gelýändigini habar berdi.
Bu habar han üçin biçak geňdi. Şonuň üçinem ol Şadranç hajyba çapary öz ýanyna alyp gelmegi
tabşyrdy.
Çapar hanyň ýanyna gelende-de Şadranja aýdan sözlerini gaýtalady.
Han çaparyň sözlerinden soň, habaryň hakykatdygyna göz ýetirdi. Elbetde, ol Şadranja-da ynanýardy,
hut şonuň üçin ony özüne hajyp edip işe alypdy, ýöne ol Harunyň Zamahşara näme üçin gelýändigini
akylyna sygdyryp bilmän örtenýärdi.
Han bir hakykaty bilýärdi: hökümdar aňsat-aňsat ýola çykmaýar. Çyksa, tozdurmak, weýran etmek,
jeza bermek üçin çykýar. Harun – ot. Ol baran ýerini ýakyp-ýandyrýar.
Diýmek, ol Zamahşara ýakyp-ýandyrmak üçin gelýän bolmaly.
Abdylmälik han hökümdary iki çakrym öňünden garşylamak üçin ata atlandy.
– Zyýapata taýýarlyk görüberelimi? – diýip, Mansur hana ýüzlendi.
Han içki pikirini daşyna çykardy:
– Zyýapatyň geregi bolarmyka?!
– Bolar, bolar! – diýip, çapar gürrüňe goşuldy. Onuň gü­rüňe goşulmagyny hiç kim halamady.
– Onuň ýaly bolsa, taýýarlyk görüber – diýip, han göwünli-göwünsiz dillendi. Ol belent mertebeli
myhmanyň yzzaty üçin edilmeli işleri ýüzugra düşündirip, galanyň otuzdan gowrak ýaşulusy, bäş ýüz esger
(parahat döwürde galada bäş ýüzden artyk haşym saklamak soltan Masut Gaznaly tarapyndan ýörite perman
bilen gadagan edilipdi) bilen ýola düşdi.
Abdylmälik han Jeýhunyň akymynyň ugry bilen gidip barşyna özüne şol bir sowaly zol-zol berýärdi:
«Hökümdar näme üçin Zamahşara gelýär?» «Meniň köşkdäki gowy gatnaşyk saklap ýören adamlarym bu
ýöriş hakda maňa näme üçin öňünden habar göndermediler? Eý, Hudaý, Eprikogullary nesilşalygyna mundan
otuz ýyl owal uran paltaňy ýene urmakçy bolýarsyňmy? Horezminde tas ýedi asyrlap patyşalyk süren
Eprikogullary nesilşalygyndan galan ýeke-täk daragt bu gün ýykylmaly bolarmyka?! Eý, Hudaý, näme üçin
biziň neberämize şeýle ýowuz daraşýarsyň?»
Abdylmälik ýedi ýaşyndaka neberesiniň başyndan inen betbagtçylyk gorky bolup aňynda galypdy. Onuň
şondan soňky ömri gorkuda geçipdi, ýöne Abdylmälik bütin ömrüne aňyndaky gorky bilen darkaş gurap
geçirdi. Özüni gorky-ürküni bilmeýän adam hökmünde görkezmäge çalyşdy. Ogullaryna-da, gyzyna-da batyr
bolmagy, hiç bir zatdan heder etmän ýaşamagy ündedi.
A
Hanyň iň esasy gorkusy Mamunlaryň Käs şäherindäki eden gyrgynçylygynyň Altyndaş tetelliler
tarapyndan gaýtalanmagydy. Ol Eprikogullary neberesiniň täzeden örňemegini düýrmegi bilen isleýärdi.
Onuň içki gorkusyny hiç kim aňanokdy, ony ilki bolup gyzy Altynjan awda Keski Kelew babatda aňdy...
***
Abdylmälik han ömründe ýeke gezegem şu günki deýin howsala düşmedik bolsun gerek. Ol Jürjaniýadan
gelenleriň arasynda Harun hökümdaryň ýokdugyny görüp begenmek begendi.
Gelenler Harun hökümdaryň sahyby Aşyk Garkyn bilen Jendiň häkimi Şamälik eken.
– Biziň saňa möhüm habarymyz, gürrüňimiz bar – diýip, sahyp Aşyk Garkyn galkyjaklady.
– Habar iberene-de, habar getirene-de hamd-u-senalar bolsun.
– Hökümdar meni Şamäligiň ýany bilen Jende ýollady. Ýolugra seniň bilen-de gürleşmegi makul
tapdym. Sen bize zyýapat ýaparsyň-a, Abdylmälik han? Ýa şu duz-çörekli garşy alşyň bilen oňaýjakmy?
– Size hökman zyýapat ýaparyn, ýörüň. Çapar maňa: «Hö­kümdar gelýär» diýdi.
– Çapar saňa dogry aýdypdyr. Biz seni synaga salyp görmek isledik. He, he-he! Abdylmälik, sen indi
han dälsiň? Sebäbi indi zamana üýtgedi, jihada, ýörişe gitmegiň zerurlygy ýok. Munuň üçin menden öýkehä edýän dälsiň?
– Ýok, ýok.
– Sen bize dogry düşün.
Abdylmälik emir Aşyk Garkyny öňem bir halap baranokdy, çapardan ýalan habar ýollap, howsala
salansoň-a ony hasam ýigrendi.
Aşyk Garkyn dynuwsyz gürleýärdi, çakyr gülýärdi. Şamälik welin gürlänokdy, onuň bolşy emire geň
göründi:
– Şamälik, seniň ýüzüň salyk görünýär-le?
– Şamälik senden öýkeli – diýip, sahyp Aşyk Garkyn aýtdy. – Bar gürrüň hem Şamäligiň öýkeliliginde.
Sen onuň göwnüne degipsiň.
– Menmi? – diýip, Abdylmälik emir bir Aşyk Garkynyň, birem Şamäligiň ýüzüne seretdi: – Şeýlemi,
Şamälik?
– Elbetde, şeýle! – Aşyk Garkyn janykdy. – Şamälik bar zady hökümdara aýtdy. Hökümdar bu meselä
goşulmak islemedi, ýöne maňa seniň bilen düşünişmäge rugsat berdi. Men meseläni gaty nagt çözerin.
– Haýsy meseläni?
– Ony seniň desterhanyň başynda aýdaryn.
– Şamälik, menden göwnüň galan bolsa, ony maňa göni aýdaýmaly ekeniň. Bu ara hökümdary
goşmak nämä gerek?
Şamälik ýagşydan-ýamandan sesini çykarmady.
Abdylmälik ýeňil dem aldy: herhal, ýagdaý, oňuşmazça däl. Bu ýerde ölüm howply hiç zat ýok.
Han myhmanlary bilen Zamahşara ugrady, Şadranjy ýanyna çagyrdy:
– Bizden öň gala bar, Altynjany tap-da, oňa: «Häzir myhmanlar gelýär. Şolar galadan çykyp gidýänçä
saňa haremiňden çykmak gadagan. Bu babaňyň ýörite tabşyrygy» diý, berkden-berk diý.
– Lepbeý, tagsyrym!
2.
Abdylmälik hanyň öýüne iki sany nätanyş atly geldi. Olary ferraş Haldan garşylady.
– Abdylmälik han barmy? – diýip, atlylar ferraşdan soradylar.
– Emirimiz häzir galada ýok, ol giçlik geler. Hanlyk näme işiňiz bar?
– Biz emiriň ýanyna habarly geldik.
– Näme habaryňyz bar bolsa, maňa aýdyberiň.
– Ilki siz aýdyň, Abdylmälik hanyň gyzy barmy?
– Bar, ýöne häzir galada ýok...
– Hanyň gyzy äre çykan däldir-ä?!
– Näme, näme? Emiriň gyzy Altynjanmy? Size nähili diýsemkäm, oňa äre çykan diýsegem boljak. Siz
äre çykan diýip hasap edäýiň. Äre çykan ol, äre çykan!
Bu habary eşiden iki atly serpmeden gaýdan ýaly boldy. Biri-biriniň ýüzüne soragly bakdy.
Haldan mürehet etdi:
– Geliň, geçiň, oturyň!.. Dem-dynjyňyzy alyn!
– Onuň ýaly bolsa, biziň oturmagymyz gelşiksiz bolar, biz gaýdaly!
– Bu nähili beýle bolýar-aý?! Masgaraçylyk ahyryn bu. Muny bege nädip aýtjak? Onuň ýüregi tarka
ýarylar.
Ikinji atly ýoldaşynyň sözüni makullady:
– Apy-tupan tursa gerek.
– Hökman turar!..
– Gaýdyberiň, gaýdyberiň – diýip, Haldan, näme üçindir, atlylary howlukdyrdy.
Soňam derwezeden çykyp, atlylar gözden ýitýänçä seretdi.