Latin

Ak gämi - 8

Total number of words is 3764
Total number of unique words is 2066
33.0 of words are in the 2000 most common words
47.2 of words are in the 5000 most common words
54.4 of words are in the 8000 most common words
Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
üstüne çykarýar. Oglanjyk hem güýjünde baryny gaýgyrman, oňa kömek berýärdi. Gara dere
batýar. Birdenem maşynyň üstündäki bede çaga sallançagyna aýlanýar. Ene Sugun oglana
ýüzlenýär-de: «Çaltrak gideli-de, bu sallançagy Bekeý bilen Orazkula sowgat edeli!» – diýýär. Ene
Sugun bilen oglanjyk ýola düşüp ylgamaga başlaýar. Oglan Sugunyň yzyna eýerip bilmeýär. Ýöne
öňde, garaňkylygyň içinde sallançagyň jaňjagazynyň sesi eşidilip barýar. Oglanjyk şol sese tarap
ylgaýar. Eýwandaky aýak sesi eşidilip, gapy jygyldap açylanda oglanjyk oýandy. Mömin aga bilen
kempir yza dolandylar. Olar birneme ynjalan ýalydylar. Ýat adamlaryň peýda bolmagy Orazkul
bilen Bekeýe birneme täsir eden bolarly. Belkem, arak içip – arak içip, ýadan Orazkul uklap
galandyr? Daşardan goham eşidilmeýärdi, galmagalam.
Gijäniň ýary töwerekleri dagyň üstünden aý dogdy. Ol iň beýik buzly gerşiň üstünden sallandy
durdy. Asyrlar boýy buzluga bürenip ýatan gerişler ümürli şöhläniň astynda nätekiz ýalpyldaýardy.
Daş-töwerekde bolsa ses-sedasyz daglar haýbat atyşyp durdy, kertler, gaýalar, gap-garaňky bolup
görünýän tokaýlar ümsümdi. Aşakdan, daşlaryň arasyndan derýa öwrülip gidýärdi. Aýnadan
keserlip duran aýyň şöhlesi düşýärdi. Ol şöhle oglanjyga zeper ýetirýärdi. Ol eýlesine-beýlesine
agdarylyp, gözlerini bürjeşdirýärdi. Oglanjyk aý şöhlesi zelel bermez ýaly kempirden aýnanyň
tutusyny ýapmagy haýyş etmek isledi. Emma sesini çykarmady. Sebäbi kempiriň ýüzi gaty tutuk
görünýärdi. Ol ýaşula gaharlanýardy.
– Saňa akmak diýerler! – Kempir ýorgana girensoň pyşyrdady. – Ýaşamagyň ýagdaýyny
bilmeseň, diliňi saklap gez-dä. Bilýän adamlara gulak asarlar. Sen oňa elgarama adam ahyryn.
Azam bolsa, ol saňa aýlyk berýär. Her aýda bäş şaýy alyp dursuň. Şol bäş şaýyň bolmasa, sen kim?
Saňa ak girse-de, aň girmedik diýerler...
Goja sesini çykarmady. Kempirem dymdy. Soňam, garaşylmadyk ýerden kempir sesini
gataltdy.
– Alýanja aýlygyndan kesilse, adam öz adamlygyny ýitirýändir. Hiç kim bolup galýandyr.
Goja ýene sesini çykarmady.
Oglanjyk bolsa uklap bilmeýärdi. Kellesem agyrýardy welin, oý-pikirlerem ýatyrmaýardy. Ol
mekdep hakda oýlanyp biynjalyk boldy. Şu mahala çenli ol ýekeje günem okuw sypdyrmandy.
Şonuň üçinem ol ertir Jelasaýdaky mekdebe gidip bilmejegini göz öňüne getirip, halysam
tukatlandy. Oglanjyk Orazkul işden kowaýsa, kempiriň babasyna gün bermejekdigi hakda-da
oýlandy. Goja näder?
Näme üçin adamlar beýlekä? Näme üçin bir adam ýuka ýürek-de, başga birem gaharjaň
bolýarka? Näme üçin adamlar bagtly hem betbagt bolýarkalar? Näme üçin adamdan hemme kişi
çekinýär, başga birinden bolsa hiç kimem çekinenok? Näme üçin bir adam başga bir adamyň
aýlygyny kesip bilýär? Iň kän aýlyk alýan adamlar iň gowy adamlar bolsa gerek. Ynha, meň babam
iň az aýlyk alýan adam. Şonuň üçinem ony kemsidýärler. Nähili ýol bilen babamyň aýlygyny
köpeldip bolarka? Aýlygy köpelse, Orazkulam babamy kemsitmezdi.
Şolar ýaly pikiri başynda aýladygyça-da, oglanjygyň kellesi beter agyryp ugrady. Ol ýene
derýanyň aňyrsynda gören sugunlaryny ýatlady. Olar gijäniň içinde nädýärkäler? Garaňky hem
63

gorkuly tokaýda, dag-daşlaryň arasynda olaryň ýeke özleridir ahyryn? Birdenem möjeklere
sataşaýsalar? Olaryň üstüne möjek çozsa, Bekeý daýza kim sallançak getirer?
Ol biynjalyk bolup uka gitdi, uka gitmeziniň öňündenem Ene Suguna ýüzlenip, Bekeý daýza
bilen Orazkula bir sallançak getirmegini halys ýürekden haýyş etdi. «Goý, olaryňam çagasy
bolsun! Goý, olaryňam çagasy bolsun!» Oglanjygyň gulagyna sallançagyň jaňynyň sesi eşidildi.
Jaňyň sesi kem-kemden daşlaşdy. Şahyna sallançak ildiren Ene Sugun ylgap barýardy...
64

7
Ertir irden oglanjygy Mömin aga oýardy. Gojanyň eli gaty sowukdy. Ol daşardan gelen
bolmaly. Sowuk el degen oglanjyk ýygryldy.
– Ýatyber! Ýatyber! – diýip, Mömin aga ellerini üfäp ýylatdy-da, oglanjygyň maňlaýyny,
garnyny, döşüni elläp gördi.
– Mekdep hakda oýlanman ýatyrsyň welin, asyl sen ot ýaly gyzdyrýar ekeniň.
– Häzir turýan. Turýan! – diýip, oglanjyk başyny galdyranda onuň kellesi aýlanyp, gözleri
garaňkyrap gitdi.
– Turmak hakda pikirem etme! – Mömin aga agtygynyň ýassygyny düzedişdirdi. – Näsag
çagany mekdebe äkidip bolaz. Hany, diliňi görkez! Oglanjyk öz diýenini tutjak boldy.
– Mugallyma maňa gaty käýýär. Okuwy goýberýän çagalary ol halanok, baba. – Käýýemez.
Oň bilenem özüm gepleşerin. Hany, diliňi görkez!
Mömin aga oglanyň dilini, bokurdagyny üns bilen barlady. Soň ol çaganyň damarynyň urşuny
biljek boldy. Gojanyň gara zähmet çeke-çeke, gödeňsi bolup giden barmaklaryny oglanyň derläp
duran gyzgyn goşaryndan tutup, onuň ýüreginiň urgusyny barlady. Nämedir bir zada göz ýetiren
goja ynjalykly gepledi.
– Hudaý giň gerçekdir. Sen mazalyja sowuklapsyň. Gorkuly zat ýok. Bu gün sen ýorgandan
çykman ýat. Agşamlyk men dabanyňy guýruk ýagy bilen owkalaryn welin, derrewjik derlärsiň.
Ertir irden edil at ýaly bolup daýrar ötägidersiň.
Mömin aga agtygynyň ýorganynyň üstünde oturşyna düýnki wakany, bolup biljek zatlary ýatlap
tukatlandy, uludan dem aldy, soňam: «Nätse şeýtsin-le!» – diýip, pyşyrdady.
– Sen haçan näsagladyň? Näme üçin aýtmadyň? Öten agşam gyzdyryp başladyňmy?
– Düýn, sugunlary görüp, seň ýanyňa ylgap gelemsoň başlandy. Birden üşäberdim. Goja kişi,
näme üçindir, günäkär ýaly äheňde gepledi.
– Ýeri bolýa-da. Sen ýatyber, men gideýin. Ol ýerinden turanda, oglan saklady.
– Baba, şol Ene Sugunyň özümi! Ol edil süýt ýaly ap-ak, gözlerem edil adamyňky ýaly...
– Saňa samsyjak diýerler! – Mömin aga çalaja ýylgyrdy. – Seň aýdyşyň ýaly... şol Ene
Sugun bolaýmasyn. Belkem, dogrudanam, şol Ene Sugundyr. Ýöne men-ä... Goja sözüni
soňlamady.
Gapyda kempir peýda boldy. Ol aňyrdan howlugyp gelene meňzeýärdi. Çaky ol nämedir bir
zatlary bilipdi.
– Senem o ýerik bar! – diýip, kempir bosagadan gepläp başlady. – Olar derýadaky agajy
maşyna tirkäp çykarjak bolýalar. Bar-da, näme diýseler, şonam et... Wiý, men asyl süýdem
bişirmän ekenim. – Kempir gaplaryny şakyrdadyp, peji otlamak bilen boldy.
Garrynyň habaryndan soň, Mömin aga, näme üçindir, ejizje bir adama öwrüldi. Ol gaşlaryny
bürjeşdirdi-de, bir zat diýjek boldy welin, oňa geplemäge maý bermedi.
– Näme jüýjerilýäň? – diýip, kempir adamsynyň bolşuny halamady. – Höçjetlik etjek
bolýaňmy? Höçjetlik etmek, bu ýagdaýda, ikimize gelişmez. Olaryň garşysyna gider ýaly sen
kimmişiň? Orazkulyň ýanyna nähili adamlaryň gelendigini bilýäňmi sen? Maşynlary dagy nähili!
On sany agaç ýükleseňem daga-da dyrmaşyp biljek. Orazkulyň bolsa biz tarapa bakasam gelenok.
Şunça ýalbarsamam, başam galdyranok. Gyzyňy bolsa bosagadanam goýbermedi. Hanha,
65

Seýdahmediň gapysynda gözüni süpürip otyr. Özem bolýan işler üçin kellesi boş atasyny
günäkärleýär.
– Ýeri, boldy-la! – diýip, degnasyna degen goja gapa tarap ýöneldi. – Çaga keselläpdir. Şoňa
gyzgynjak süýt içir.
– Sen git diýlen ýere gitseň bor, süýdi özüm içirerin – diýip gojany gapydan çykaran kempir
ýene hüňürdedi. – Muny ne döw çaldyka? Kölegesinden gorkup ýören adam birden şeýdip hokga
çykarýar. Üstesine, Orazkulyň atynam münýär. – Kempir ýiti nazaryny oglanjyga tarap öwürdi.
– Hemmesem senden. Belaň körügi sende... Ýeri, kim üçin özüňi ýigrendirýäň diýsene.
Soň ol oglanjyga gyzgynjak süýt bilen mesge getirdi. Süýt oglanyň dodaklaryny ýakyp
barýardy. Emma kempir onuň içilmegini talap etdi.
– Gorkma-da, gyzgynka iç. Sowuklamany diňe gyzgynlyk bilen ýeňersiň.
Gyzgyn süýt içmekçi bolan oglan gaty kösendi, gözlerinden ýaş paýrap döküldi. Ony gören
kempir birneme köşeşdi.
– Gaty gyzgyn bolsa garaşaýsana! – diýip, ol uludan demini aldy. – Ýeri, senem şu mahal
kesellemelimi!
Oglanjyk häliden bäri buşukmak isleýärdi. Ol tutuş bedeninde düşnüksiz bir gowşaklyk duýup
ýerinden turdy. Emma kempir öňürtdi.
– Hany, dur. Men saňa taňňyr getireýin.
Bir gapdala öwrülen oglan taňňyra buşugdy. Ol öz peşewiniň gyzgyndygyna hem
sarymtykdygyna geň galdy.
Şondan soň ol özüni ýeňil duýdy, kellesiniň agyrysam gowşan ýaly boldy.
Oglan mamasyna kalbynda minnetdarlyk bildirip, ýorganda ýatyşyna, ertir tutrup, mekdebe
gitmegiň aladasyny etdi. Ol mekdebe baranda üç sany sugun görendigini, olaryň biriniň Ene
Sugundygyny, onuň ýanyndaky körpejäniň Ene Sugunyň çagasydygyny, ullakan şahly sugunyň
bolsa olary daşky howpdan gorap saklaýandygyny aýtjakdygyny barada oýlandy. Ondan başgada,
ol eger-de, sugunlar hiç ýere gitmän, şu ýerdäki tokaý bilen öwrenişip galsalar, Ene Sugun Orazkul
bilen Bekeý daýza hökmany suratda çaga sallançagyny getirjegini gürrüň berjeginem ýatlady.
Sugunlar bolsa ertir irden suwa geldiler. Güýz Güni dagdan ýaryny saýlanda, olar tokaýdan
çykdylar. Gün ýokaryk galdygyça, pesdäki daglaryň arasy hem ýagtyldy, hem birneme maýlady.
Öten agşamky harasatdan soň janlanan ýaly boldy, hereket etdi, öwüşgin atdy.
Agaçlar arasyny böwsüp gelýän sugunlar güýz gününiň şöhlesine arkalaryny gyzdyryp,
howlukman hereket edýärdiler. Olar öňki tertiplerini bozmaýardylar: öňden uly şahly erkek sugun,
ortadan çaga sugun, iň yzdanam Ene Sugun gelýärdi. Olar düýn Mömin aga bilen Orazkulyň agaç
togalan ýodajygy bilen ýöreýärdiler. Agajyň süýrelip gelen yzy gara toprakda henizem mesemälim bildirip durdy. Ýoda agajyň derýada taşlanyp gaýdylan ýerine getirýärdi.
Sugunlar şol ýerden derýa inmek aňsat bolany üçin ýol salypdyrlar. Orazkul, Seýdahmet hemem
agaç almaga gelen iki sany adam agajy süýretmek üçin maşyny nähili edip derýa golaýlatmagy
barlamak üçin ol ýere gelipdirler. Mömin aga olaryň hemmesinden yzda, boýny küçenli bolup,
göwünli-göwünsiz ädim urýardy. Ol düýnki bolan galmagaldan soň özüni nähili edip alyp
barjagyny bilmeýärdi. Orazkul ony kowmazmy? Ýa-da düýn ata tirkäp, agaç çykarjak bolandaky
ýaly edip kemsidermi? Birden ol «Işden kowlan adamynyň bu ýerde nä köri bar?» diýse nädip
bolar? Adamlaryň ýanynda sögünse, kemsitse nätmeli bor? Özüne näme garaşýandygyny bilmäge
dyrjaşýan ýaşulynyň ýagdaýy gowy däldi. Yzdan kempirem gelýärdi. Ol hiç hili aladasy ýok
66

halyna, diňe agajyň maşyna süýredilişini görmek üçin gelýän ýalydy. Ýöne onuň esasy maksady
ýaşulyny gözden sypdyrmazlykdy. Ol Mömin agany Orazkul bilen ýaraşdyrmaga alyp gelýärdi,
Orazkulyň giňgöwrümlilik, geçirimlilik etmegini isleýärdi.
Orazkul bolsa epeý-epeý basyp, töweregine garanjaklap çişýärdi. Içgiden ýaňa kellesi şatlap
dursa-da, düýnki eden hereketinden özüniň hoşdugy bildirýärdi. Ol yzyna garanda, eýesi kowan
itiň sümsünip gelşi ýaly Mömin aganyň gelýändigini gördi. «Görgini sen entek görmeli bolarsyň.
Ýüzüňe seretmesem näderkäň? Özüň gelip, aýagyma ýykylmaly bolarsyň» – diýip, Orazkul geçen
agşam urga çydaman uwlaýan Bekeýiň bolşuny, aýagyna ýykylyşyny ýatlady. Ol agaç almaga
gelen adam bilen gürleşip barşyna, arasynda maý tapan mahaly: «Şulary ýola salamsoň, meň sizi
çakyşdyryşymy bir gör! – diýip içini gepletdi. – Öz gyzyň seň gözüňi köwlär. Men sizi şol derejä
ýetirmesem...»
Agaç almaga gelen adama Koketaý diýýärdiler. Ol daýaw garaýagyz adam kolhozyň hasapçysy
bolup işleýärdi. Orazkul onuň bilen kän mahal bäri gatnaşykdady. On iki ýyl mundan ozal Koketaý
jaý guranda Orazkul oňa agaç kömegini beripdi. Soň hasapçy uly ogluny öýerip, oňa-da öý gurdy.
Orazkul şonda-da kömege ýetişdi. Indi Koketaý kiçi oglunyň rysgyny aýyrýardy, oňa-da jaý
gurmalydy. Bu gezgem köne dosty bolany üçin Orazkul onuň ýumşundan gaçmady. Baý, durmuş
diýilýän zadam kyn-a. Bir maksadyňy amala aşyryp, indi-hä arkaýyn ýaşaryn diýýäň welin,
öňküdenem agyr, başga bir mesele öňüňde keserýär-de duruberýär. Şonuň üçinem Orazkul ýaly
dost-ýaryň bolaýmasa, ýaşar ýalam däl.
– Hudaý ugruna etse, ýakyn wagtlarda men seni jaý toýuna çagyraryn! – diýip, Koketaý
Orazkula habar gatdy. Özünden göwni bitgin Orazkul ardynjyrap, çilimini tütetdi. – Sag bol,
gardaş. Çagyrylmadyk ýerde görünme, çagyrylan ýeriňe irinme diýipdirler. Çagyrsaň, hökman
bararys. Seň öýüňde biz bir gezek oturmaly däl ahyryn. Ýöne men şu mahal saňa agşama çenli
garaşaýsaň diýmek isleýän. Öňüňi garaňka tutmasaň, sowhozyň üstünden geçmelisiň. Göze
iläýseň-ä...
– Ol-a dogry welin, agşama çenli garaşjak bolsaň, gaty kän wagtyň gitjek-dä.
Ýuwaşýuwaşdan sürübereris-dä. Ýolda barlagçy posty ýok ahyryn? Gezip ýören milissionere
tötänden gabat geläýmeseň...
– Gepem şonda-da! – diýip, kelleagyrydan hem sarygaýnamadan ýaňa ýüzüni kürşerden
Orazkul hüňürdedi. – Iş-aladaň bilen ýüz ýyllap gatnasaňam bir item gabat gelmez welin, ýüz
ýylda bir gezek agaç alyp gitseň, hökman sataşarsyň. Elmydama şeýle-dä.
Olar dymdylar. Her kim öz pikiri bilen boldy. Agajy düýn derýada taşlap gaýtmaly bolanyna
Orazkulyň haýpy geldi. Şeýle bolmadyk bolsa, gije agajy ýüklägede, daň saz berenden maşyny
ýola salardy. It gara görmezdem, üýrmezdem. Hemmesine-de şol biderek çal günäkär. Men seň
ähli zadyňy bagyşlasamam, düýnki edeniňi ýadymdan çykarman.
Garşydaky kenarda adamlar peýda bolan mahaly sugunlar suw içip durdylar. Adamlar
düşnüksiz bolýar. Olar mydama aljyraşyp, howlugyşyp ýörler. Öz işleri bilen gümra adamlar ol
kenardaky sugunlaram görmediler.
Haýwanlar ertiriň howasynda gyzylymtyl bolup görünýän kenar tokaýynyň ýapraklarynyň
arasynda topuklaryna çenli suwa girip durdylar. Olar howlukman, suwy hem arasyny kesip, owurtowurtdan içýärdiler. Suw gaty sowukdy. Gün nury bolsa kem-kemden howany ýylydyp, ony
ýakymly edýärdi. Öz teşneligini gandyrýan sugunlar gün nurundanam lezzet alýardylar. Tokaýdan
67

geçenlerinde arkalaryna düşen çyg hem ýuwaş-ýuwaşdan ýitirim bolýardy, olaryň kebzeleri çalaja
bugarýardy.
Sugunlar henizem adamlaryň gözüne ilmedi. Olaryň biri aňyrda duran maşynyň yzyndan gitdi,
galanlary bolsa kenarda aýak çekdi. Gulaklaryny keýerdişen sugunlar uzakdan eşidilýän sese üns
berip, hekerilişdiler, yzy tirkegli maşyny görenlerinde bolsa olaryň hamlary titräp gitdi.
Maşyn şakyrdaýardy, gürrüldeýärdi. Sugunlar biynjalyk tapdylar. Yza gitmäge häzirlendiler.
Emma maşyn birden saklandy, şakyrdy, gürrüldi kesildi. Kenardaky adamlar gaty-gaty
gepleşýärdiler, alakjadylar. Şonuň üçin bolsa gerek, sugunlar ýuwaş-ýuwaşdan derýadan daşlaşyp
ugradylar.
Olar ýoda bilen howlukman hereket etdiler. Gyrymsy tokaýda olaryň kä kebzesi, kä şahlary
görnüp barýardy. Bolsa-da, olar adamlaryň gözüne ilmediler. Ýöne çägesöw kenaryň tokaýsyz
bölegini kesip geçmeli bolanlarynda olar edil eliň aýasyndaky ýaly bolup, adamlara görünmeli
boldular. Gün nuruna ýalpyldaşyp barýan haýwanlary gören adamlar agyzlaryny açyp galdylar.
– Serediň! Serediň! – diýip, hemmeden öňürti Seýdahmet dillendi. – Sugun! Olar nireden
peýda boldukalar? – Nämä gygyrýaň? – diýip Orazkul Seýdahmede ýapyşdy.
– Biz olary düýn gördük. Nirden peýda boldukalar? Bir ýerden gelendirler-dä.
– Haý, haý, ha! – diýip, Koketaý gygyryp goýberdi, yzyndanam, bokurdagyny gysyp duran
ýakasyny çekişdirdi. – Lowurdaşyp durlar-aýt! Gowy semräpdirler-dä!
– Ene Sugunyň dagy ýörşüne seret! – diýip, şofýoram öz içki joşgunyny daşyna çykardy. –
Gapdaly gölelije suguny ömrümde birinji gezek görýän.
– Ulusynyň şahyny bir gör! Ony nädip göterýäkä? Hiç zat dan çekinenoklaram. Olar nireden
geldi, Orazkul? – diýip, Koketaý hasam gyzyklandy.
– Zapowednikden bolmaly! – diýip Orazkul edil şol sugunlaryň eýesi ýaly gabarylyp gepledi.
– O tarapdan gelipdirler. Henize çenli ürküzilmänsoňlar, zatdan gorkmazlar-da.
– Şu mahal tüpeň bolaýsa! – diýip, Seýdahmet arzuw etdi. – Iki ýüz kilo et-ä bardyr! Bir
gyrada ýygrylyp, şu mahala çenli dil ýarmadyk Mömin aga saklanyp bilmedi.
– Aýdýanyň näme, Seýdahmet? Olary atmak gadagan ahyryn!
Orazkul goja tarap alarylyp seretdi. «Sen nämäňe geplän bolýaň?» – diýip, gahar bilen içini
gepletdi. Ol gojanyň üstüni sögünçden doldurmak isledi, emma ýat adamlaryň bardygy ony
beýtmekden saklady.
– Adama samsyk akyl satmak nämä gerekkä? – diýip, ol Mömine tarap garaman gepledi. –
Olary saklaýan ýerinde atmak gadagan. Biz olary idedemizok. Şoň üçin jogabam okamaly däl.
Düşnüklimi? – Birdenem ol aljyran Mömin aga tarap gazap bilen seretdi.
– Düşnükli – diýip, tabynlyk bilen jogap gaýtaran Mömin aga başyny aşak saldy-da, bir
tarapa çekildi. Şol mahalam başgalara syr bildirmedik kempir onuň ýeňinden çekip, ýene bir gezek
duýduryş berdi.
– Lal bolup durmaly ahyry – diýip, ol pyşyrdady.
Adamlar ýapgydyň üsti bilen barýan ýodadaky sugunlara ýene bir gezek üns bilen seredişdiler.
– Nähili gözellik! – diýip, şofýor ýigit içki joşgunyny saklap bilmedi. – Olara gabat geljegimi
bilen bolsam, fotoapparatymy alardym welin...

Gözellikmişin-dä! – diýip, Orazkul onuň sözüni böldi.
68

– Gözellige garanyň bilen garnyň doýmaýar. Gowusy, sen maşynyň yzyna sür-de, nähili
golaý baryp bolsa, şonça-da derýa tarap süýş. Seýdahmet, sen bolsa, derrew çykaryn! – diýip,
Orazkul buýruk beriji äheňde gepledi. Soň ol şofýora ýüzlendi.
– Hany, urgany agaja baglaň. Çaltrak boluň, entek iş-alada kän.
Seýdahmet ädigini çykarmaga oturdy. Ädigi onuň aýagyna kiçiräk bolýardy.
– Nämä öwelip dursuň, bar-da, Seýdahmede kömekleş! – diýip, kempir Mömin agany
hürsekledi, ýaşula etmeli hereketini öwretdi. – Özüňem, çykaryn-da, derrew suwa gir.
Mömin aga atylyp bardy-da, Seýdahmede kömekleşdi, soňam çykarnymaga durdy. Orazkul
bilen Koketaý şofýora buýruk berýärdiler. – Bärik sür, bärik!
– Çepräge al, çepräge. – Ýene biraz...
Pesde güwwüldeýän motor sesini eşiden sugunlar ädimlerini çaltlandyrdylar. Olar töwerege
howply seredişip, kerte çykdylar-da berýoza tokaýlygyna girip gözden gaýyp boldular.
– Wah gitdiler-ä! – diýip, Koketaý edil ele düşen baýlygyny sypdyran ýaly öz gynanjyny
beýan etdi.
– Zeleli ýok. Gitjek ýerleri bolmaz! – diýip, Orazkul onuň kalbyndakyny bilen ýaly
öwünjeňlik bilen jogap gaýtardy. – Gündiz ýola düşmek pikiriňi goýarsyň-da, agşama çenli meň
myhmanym bolarsyň. Hudaý ugruna etse, men seni hezzet-hormatlaýyn! – Orazkul onuň egnine
kakyp, loh-lohlady. Orazkulyň şatlanmaga-da haky bardy.
– Ýeri, beýle bolsa... Seniň sözüňi ýykyp bolmaz! – Koketaý özüniň ullakandan sarymtyk
dişlerini görkezdi.
Maşyn eýýäm yzky tigirlerini suwa sokup, kenarda durdy. Suwuň içine ondan aňryk ilerlemäge
şofýoryň bogny ysmady. Indi maşyna bir ujy dakylan urgany agaja tarap äkitmelidi. Eger-de, urgan
ýetmeli ýerine ýetäýse, agajy süýräp çykarmak kynam bolmaly däldi.
Urgan polatdan bolany üçin agyrdy. Suwa howatyrly sereden şofýor göwünli-göwünsiz
çykarynmaga durdy. Ol entek aýakýalaňaç ýa-da ädikli suwa girmek meselesini çözmändi.
«Gowusy ädigimi çykaraýyn-la. Barybir suw gonjumdan girer... Suwuň çuňlugy biliňe ýetjek. Soň
uzynly gün ädigiňi jolkuldatda ýör». Şol mahalam ol suwuň, nä derejede sowukdygyny göz öňüne
getirjek boldy. Ol şeýdip, ýaýdanjyrap durka, Mömin aga ara goşuldy. – Oglum, sen çykarynjak
bolma. Suwa Seýdahmet ikimiz gireris.
Ýaşulynyň öňünde edeplilik etjek bolan şofýor garşylyk görkezdi.
– Ýok, ýok aksakal...
– Sen myhman, biz bolsak, bu ýeriň eýeleri. Sen gowusy kabinaňa mün. – Şeýdip, Mömin
aga ony yrdy.
Polar urgany alyp suwa girenlerinde, Seýdahmet öwhüldedi-de: –
Aý-aý... Suw däl-de, buz ahyryn! – diýdi.
Kenarda duran Orazkul bilen Koketaý oňa göwünlik berdi.
– Gaýrat et, gaýrat et. Soň seniň bedeniňi gyzdyrmaga zat taparys. Gaýrat et.
Mömin aga sesini çykarmady. Ol hatda suwuň sowukdygynam duýmady. Ol başyny aşak salyp,
buz ýaly daşlaryň üstünden basyp barşyna hudaýdan dileg etdi. Ol Orazkulyň kowmazlygyny,
yzyna gaýtarmazlygyny, günäsini ötmegini diledi...
Orazkul ýaşula hiç zat diýmedi. Ýöne adam hökmünde-de görmeýän ýaly ýaşulynyň çyny bilen
işleýşine-de üns bermedi. Emma ýüreginde welin, ol Mömin agany ýeňýändigine begenip, iki
69

bolup bilmeýärdi. «Gelip, özüň aýagyma ýykyldyň dälmi? Wah, elimde erkim bolsa-dy... Sen ýaly
haýwany ýer bagyrtladyp uwladardym. Iň bolmanda, maňa kolhozyň ýa-da sowhozyň
hojaýynlygyny ynansalaram, şeýlebir tertip girizerdim welin, nädersiň, adamlar edil mumly ýüplik
ýaly bolaýsalar. Halky öz erkine goýberdiler-de: «Direktory sylanoklar, başlygy sylanoklar!» –
diýip, aglaşan bolýalar. Haýsydyr bir gezip ýören çopanam başlyk bilen edil öz deň-duşy ýaly
arkaýyn gürleşýär. Beýdip, adamlara hormat goýsaň, depäňe çykarlar. Sähel zat üçin kelleden
geçmeli bolýan döwürlerem bolupdy ahyryn. Ana, şol döwürler döwür ekeni. Indi nähili? Indi
gezip ýören süpüklerem aýtjagyny aýdyp, diýjegini diýşip ýörler. Süýşenekläber, süýşenekläber!»
diýip, käte göz gytagyny Mömine aýlaýan Orazkul içini sowadýardy.
Mömin aga bolsa görgi baryny görüp, Seýdahmet bilen urgan çekip barýardy. Ony bar
ynjaldýan zat Orazkul onuň günäsini ötene meňzeýärdi. «Sen akly çaşan gojany bagyşla! – diýip,
ol hyýalynda Orazkula ýüzlendi. – Düýn kanagat edip bilmän, çaganyň yzyndan gitdim, bagyşla.
Olam bir ýalňyz ahyryn. Şonuň üçinem nebsiň agyrýar-da. Meni bagyşla. Bolan işi ýatdan çykar.
Senem maňa keseki däl ahyryn. Gyzym bilen saňa bagtly bolmagy arzuw edýän däldirin
öýdýäňmi? Seniň öýüňden çykýan çaga sesini eşitsem, gyzymyň bagtly bolanyny bilsem, hudaý
meniň duran ýerimde amanadymy alsada, garşy bolmaýyn. Şeýle bolsa ölüme gynanmak däl, hut
begençden ýaňa möňňürerdimem. Sen meň günämi öt hemem gyzymyň göwnüne degme, haýyş
edýän. Işe gezek gelse welin, aýagymyň üstünde durup bilýäkäm işlärin. Näme diýseň, aýdanyňy
edeýin...»
Kenarda, bir gyrarakda duran kempir tutuş durky bilen, hereketi bilen: «Gaýrat et goja!
Gördüňmi, ol seniň günäňi bagyşlady. Meň aýdanymy etseň, ähli zat ýerbe-ýer bolar!» diýýärdi.
Oglanjyk uklap ýatyrdy. Ol diňe niredendir bir ýerden tüpeň sesi çykanda bir gezek oýandyda,
ýene uklady. Düýnki ukusyzlykdan, düşnüksiz düýşlerden halys bolan oglan çuň uka gitdi.
Ol ukuda bolsa-da, ýumşak ýorganda aýagyňy uzadyp, yssy-sowugy duýman ýatmagyň
lezzetlidigini duýýardy. Eger-de Bekeý daýza bilen garry mama zeper ýetirmedik bolsalar, oglan
gaty uzak wagtlap ýatjakdy. Olar pyşyrdap gepleşmäge dyrjaşsalaram, gap-gajy şaňňyrdadyp,
oglany oýardylar.
– Hol, uly kerseni al. Kiçijik jamam alaý! – diýip, daşky otagdaky garry gyssanmaç
pyşyrdady. – Bedre bilen süzgüji özüm alaryn. Edil bilim uçup barýa-la. Näçe iş etdik. Ýöne,
hudaýa şükür, hemme zat ýerbe-ýer.
– Şony diý-de, goýaý. Menem gaty şat. Düýn welin, ölmäge taýyndym. Güljemal bolmadyk
bolsa, belkem, men özüme kast etmekdenem gaýtmazdym.
– Ýene näme diýjek! – diýip, garry ýüzüni kürşertdi. – Burç aldyňmy? Gideli. Siziň
ýaraşmagyňyz üçin hudaýyň özi sebäp iberipdir. Gideli, gideli. Gapydan çykyp barýarkalar:
– Ol entek ýatyrmy? – diýip, Bekeý oglanjyk hakynda sorady.
– Ýatsyn. Nahar taýyn bolar welin, oňa ýyljajyk çorba getirip beräýeris.
Şondan soň oglan uklamady. Daşardan aýak sesi, galmagal eşidilýärdi. Nätanyş adamlaryň
sesem gelýärdi. «Düýnki gelen adamlar bolsalar gerek – diýip, oglan aýgyt etdi. – Diýmek, olar
entek gitmändirler». Diňe Mömin aga görünmeýärdi, sesem eşidilmeýärdi. Ol niredekä? Näme
işleýärkä?
Daşardan eşidilýän seslere diň salan oglanjyk babasyna garaşdy. Ol düýnki görnen sugunlar
hakda babasy bilen gürrüň edişmek isledi. Öňümiz gyş. Sugunlara bede-de bermeli bolar. Olary
adamdan ürkmez ýaly, biziň tokaýmyza öwrenişer ýaly etmeli. Ot bersek, ugruna seretseň, olar
70

gapymyza-da gelerler. Iň gowy görýän iýmitini berseň.. Şolar nämäni gowy görýärkäler? Çaga
suguny mydama yzyňa düşüp ýörer ýaly edip öwrenişdiräýseň. Belkem, ol oglanjyk bilen
mekdebe-de gider?..
Oglan babasyna garaşýardy. Emma ol gelmeýärdi. Oňa derek garaşylmadyk ýerden Seýdahmet
öýe girdi. Bir zatdan göwnihoş Seýdahmediň keýpi kökdi, çalarak yranýardam. Ol ýylgyryp,
golaýrak gelende oglanjygyň burnuna spirtiň ysy urdy. Orazkulyň edýän bulagaýlyklaryndan,
Bekeý daýzanyň çekýän ezýetlerinden habar berýän ol ysy oglanjyk asla halamaýardy. Şol ys
sebäpli garry baba-da gün görmeýärdi. Seýdahmet arak içen mahaly, Orazkulyň tersine,
şatlanýardy, gülýärdi, sag wagtam-a gaty bir akylly adam däldi welin, içse birhili, samsyklaç
görnüşe geçýärdi. Seýdahmet içen mahaly Mömin aga ikisiniň arasynda takmynan şeýleräk gürrüň
bolýardy.
– Näme alasamsyk ýaly ýylgyrjyraýaň, Seýdahmet? Ýene içdiňmi?
– Men seni juda gowy görýän, aksakal. Ynanaý, aksakal, hut öz atam ýaly gowy görýän,
aksakal.
– Wah, şu ýaş eliňdekä.. Özüň ýalylar maşyn sürüp ýörler, sen bolsaň, diliňem aýlap bileňok.
Seň ýaşyň mende bolsa, iň bolmanda, traktor-a sürerdim.
– Goşunda bolamda, komandir maňa traktor-maşyn diýen zatlardan hiç mahalam başyň
çykmaz diýdi. Men pyýada goşuna degişli. Pyýada goşun bolmasa, işiň rowaç bolmaz...
– Pyýada goşun! Sendenem bir pyýada goşun bolarmy? Saňa barypýatan ýalta diýerler,
ýalta! Aýalyňa seret. Sen ýalagyň müňüsi bir Güljemala degmeýär.

Şoň üçinem biz şu ýerde ýaşaýas-da, aksakal. Meňem ýeke özüm, Güljemalyňam ýeke özi.
– Saňa gep düşündirip bolmaz-la! – diýip, Mömin aga elini silkip goýberýär. – Özüň öküz
ýaly daýawam bolsaň, aklyň ýukarak-da.
– Mu-mu-mu! – edip Seýdahmet gülýär.
Soň ol gapyda durar-da, nireden eşidenem näbelli bir aýdymyny aýdar.
Adyr-adyr daglardan
Aýgyr münüp düşýäris.
O dünýäde ne gyzyk,
Gygyryşyp arak içýäris.
Büdür-südür daglardan
Bugra münüp düşýäris,
Bu dünýäde ne gyzyk,
Ýoldaşlar,
Şoň üçin arak içeliň!..
Aýdymyň ahyry gelmez. Sebäbi, Seýdahmet dagdan düşende düýe-de müner, horazam müner,
syçanam müner. Gepiň keltesi, gymyldaýan zat bolsa hemmesine müner. Seýdahmet serhoş wagty
sag wagtyndakydanam gowudy. Ol oglanjygyň pikiriçe şeýledi. Şonuň üçinem keýpli Seýdahmet
gapydan girende oglanjyk ony ýylgyryp garşy aldy.
71

– Wiý! – diýip, oglanjyga sereden Seýdahmet geň galdy. – Sen kesel ýatyrmyşyň diýdiler
ahyryn? Sen-ä kesele meňzäňok. Bu bolşuň bolmaýar, gardaş. Sen daşarda ylgap ýörmeli ahyryn.
– Ol oglanjygyň ýorganynyň üstüne gyşardy-da, ony basalaşdyrmaga, ogşaşdyrmaga başlady.
Seýdahmediň agzyndan spirtiň ysy gelse, ellerinden, üst-başyndan täze etiň ysy göterildi. Onuň
syrylmadyk eňegi oglanjygyň ýaňaklaryny awatdy.
– Ýeri, boldy-la, Seýdahmet daýy. Hany, babam nirede? Näme üçin ol görnenok?
– Seň babaň, nemede, o ýerde... – diýip, Seýdahmet ellerini howada galgadyp, düşnüksiz
hereket etdi. – Biz, neme... suwdan agaç çykardyk. Soňam, ýylanmak üçin içdik. Babaň şu mahal
et bişirýär. Hany, tur-da, geýin, gideli. Bu ýagdaý bolmaz, ogul! Biziň hemmejämiz o ýerdekäk,
seň ýeke özüň...

Babam maňa ýorgandan turma diýdi.
– Hany, gutar. Gideli, göreli... Olar ýaly waka her gün bolup duranok. Bu gün toý. Hany,
gideli, eliňem ýaga batar, çemçäňem ýaga batar, dodagyňam ýaga batar.
Seýdahmet serhoşyň gowuşgynsyz hereketleri bilen oglany geýindirmäge synanyşdy.
– Özüm geýerin – diýip, garşylyk görkezen oglan hereket edende entegem başynyň
aýlanýandygyny, ysgynynyň azdygyny duýdy.
Serhoş Seýdahmet oglanyň aňyna-maňyna garamady. Ol öz ýanyndan öýde ýalňyz galdyrylan
oglana, şeýdip ýagşylyk edýändirin öýtdi. Onda-da çemçäň ýaga, eliň ýaga, dodagyň ýaga batmaly
güni öýde ýeke ýatmak gelşikli dälmiş.
Başy aýlanyp, zordan hereket edýän oglan Seýdahmediň yzy bilen öýden çykdy. Asmandaky
bulutlar çalt hereket edýärdiler. Oglan eýwana barýança howa iki gezek üýtgedi, gözüňi
gamaşdyrýan ýiti gün, ýakymsyz alagaraňkylyk bilen çalyşdy. Oglanjygyň göwnüne bolmasa, şol
sebäpli onuň kellesi agyrdy, şemalyň güýji ýüzüne ojakdan göterilýän tüssäni urdy. Onuň gözleri
awady. «Bu gün kir ýuwýan bolsalar gerek» diýip, oglan içini gepletdi. Sebäbi, wagtalwagtal
mähnet gazany ataryp, üç hojalygyň kirini ýuwmaga ýeter ýaly suw gyzdyrýardylar. Suw
gyzdyrylýan gazana ýeke adamynyň dagy güýji hem ýeter ýaly däl. Gazany Bekeý daýza bilen
Güljemal ikisi galdyrýardylar. Oglanjyk şol kir ýuwulýan güni halaýardy. Birinjiden-ä, açyk
meýdandaky ojagyň ody bilenem oýnamak bolýardy, öýdäki ýaly howply däldi, ikinjidenem
ýuwulýan eşikleri asmak hezil bolýardy. Ak, gök, gyzyl eşikler, matalar töweregi bezeýärdi.
Oglanjyk asylgy eşiklere golaý barmagy, ýumşak matalara ýaňagyny degirmegi halaýardy.
Bu gezek welin, işikdäki ýüplerden geýim-gejim aslymandy. Ojakdaky ot güwläp ýanýardy,
tümmek et gaýnadýan gazanyň agzyndan bug göterilýärdi. Et eýýäm bişipdi, töwerege ýaýraýan
ys agzyňy suwardýardy. Aýagy hrom ädikli, egni täzeje gyzyl köýnekli Bekeý daýza, owadan
ýaglygyny boýnundan arkasyna taşlap, gazanyň köpügini aýyrýardy. Mömin aga onuň gapdalynda
dyzyna çöküp, ojagyň oduny ölçerýärdi.
– Ana, seň babaňam bar! – diýip, Seýdahmet oglana ýüzlendi. – Ýör, ýanyna baraly!
Seýdahmet ýene:
Adyr-adyr daglardan
Aýgyr münüp düşeliň, – diýip aýdymyna başlady welin, eli paltaly, kellesi syrylan Orazkul
saraýdan boýnuny uzatdy. Onuň ýeňlerem çermelendi.
– Sen nirä ýitirim bolduň? – diýip, ol Seýdahmediň üstüne haýbat bilen gygyrdy. Soňam
şofýora tarap baş atdy. – Myhmana-ha odun aýyrýar, senem, bolgusyz aýdym aýdyp ýörsüň...
72

Seýdahmet şofýora tarap ýöneldi-de, Orazkuly köşeşdirdi.
You have read 1 text from Turkmen literature.
Next - Ak gämi - 9
  • Parts
  • Ak gämi - 1
    Total number of words is 3782
    Total number of unique words is 2128
    31.2 of words are in the 2000 most common words
    44.9 of words are in the 5000 most common words
    52.9 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ak gämi - 2
    Total number of words is 3857
    Total number of unique words is 2091
    31.3 of words are in the 2000 most common words
    44.1 of words are in the 5000 most common words
    52.2 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ak gämi - 3
    Total number of words is 3863
    Total number of unique words is 2068
    32.4 of words are in the 2000 most common words
    44.7 of words are in the 5000 most common words
    51.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ak gämi - 4
    Total number of words is 3764
    Total number of unique words is 2153
    30.6 of words are in the 2000 most common words
    44.3 of words are in the 5000 most common words
    52.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ak gämi - 5
    Total number of words is 3831
    Total number of unique words is 2102
    31.1 of words are in the 2000 most common words
    45.1 of words are in the 5000 most common words
    51.7 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ak gämi - 6
    Total number of words is 3861
    Total number of unique words is 1995
    33.4 of words are in the 2000 most common words
    47.6 of words are in the 5000 most common words
    55.8 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ak gämi - 7
    Total number of words is 3722
    Total number of unique words is 2072
    33.2 of words are in the 2000 most common words
    45.4 of words are in the 5000 most common words
    53.1 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ak gämi - 8
    Total number of words is 3764
    Total number of unique words is 2066
    33.0 of words are in the 2000 most common words
    47.2 of words are in the 5000 most common words
    54.4 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.
  • Ak gämi - 9
    Total number of words is 3268
    Total number of unique words is 1737
    33.6 of words are in the 2000 most common words
    47.3 of words are in the 5000 most common words
    55.6 of words are in the 8000 most common words
    Each bar represents the percentage of words per 1000 most common words.