Şiğırlär - Omar Hayyam

***
Yäşä, arın saranlıktan – irek al,
Ä yazmışka fäqat näfrätle küz sal;
Ütär-kitär ike-öç könlek häyätıñ,
İsänlektä kölep-cırlap, söyep kal.


***
Keşe! Räncetmä, taplama keşene,
Salıp utlarga taptama keşene;
Ägär kürmim disäñ vöcdan gazabı –
Gazaplan, tik gazaplama keşene.

***
Çäçäklärgä şärab huş ise kertep,
Kuray moñı belän häsrätne örtep,
Ber utırıykçı söygän yarlar yanında,
Şärabta kaygı-gam taşların eretep.

***
Şärab eçsäñ belep eç, ähle möemin:
Kayçan, kayda, kem belän, küpme mömkin?
Eçü häläl şuşı dürt şart ütälsä, –
Şulay motlak! Moña özmim ömet min.

***
Güzäl dönya! diyärlär: sak kolak sal,
Mavıkma, ul – häkimnär açmagan fal.
Alıp kitte sineñ küklärne dönya,
Ul algançı, añardan sin alıp kal.

***
Çäçäk attı, tutırdı yaz uramnı,
Kiter tizräk miña camnı, kuraynı.
Tämug, ocmahnı sin uylap ta birmä,
Kolak salma, söylilär yuknı-barnı.

***
Kem üstergän sine, kay bağda ikkän?
Yözeñne kürsä, ay totıla nilektän?!
Bizänä tuyga dip cirdä güzällär,
Ä sin üzeñ bizäk tuylarga, irkäm!

***
Kilä yar billärenä kul salasım,
Şärab tulı pıyalamnı alasım;
Tänem tufrakka äylängänçe, tizräk
Öleşne töp-tögäl alıp kalasım!

***
Şärab, sin şäp, şäriğat kuşmasa da,
Yä, därtländer küñelne, huşlasana;
Sin açı da, tıyılgan da, şulay da
Tıyılırga sıyıñnan barmı çara?!

***
Tanılsañ – sin azık gaybätkä, süzgä,
Ä biklänsäñ – töşä küp şımçı ezgä.
Hozır-İlyas ikänseñ, anda da bel:
Çalınmaska tırış, taşlanma küzgä.

***
Änä galicänablär – kürçe nindi!
Alar bit tik bähettän tıñgı belmi.
Türälekkä ürelmägän keşelär
Alarga hiç keşe bulıp kürenmi.

***
Bazarda ber adäm, uylap ta bakmıy,
Yasıy çülmäk: izä balçıknı, taptıy.
«Elek çülmäkçe buldım min dä sindäy, –
Di balçık, – taptama, zinhar, bu çaklı...»

***
Üzeñ bit inde tufraktan yarattıñ,
Miña aldan äzer yazmışnı taktıñ;
Sineñ hökmeñ belän bit bar gönahım, –
Nigä mine gazaplarga di, rabbım?

***
Uyan! Tor! Mäygä mine zarıy kılma,
Minem bähtem bügen sineñ kulıñda.
Yözemdäy al şärab bir, min barır yul
Tolımnarıñ şikelle borma-borma.

***
İserdeñme? – käyef barga kuan sin,
Ğaşıyq buldıñmı? – göl yarga kuan sin.
Här äyberneñ soñı – tuzmak, taralmak,
Bügen, Hayyam, başıñ sauga kuan sin!

***
Elek monda gorur şahlar utırgan,
Häzer bu cir tuzan-tufrakka tulgan.
Sanıy moñlı käkkük: «Kem bar da kem yuk!..» –
Härabä östenä kungan urnınnan.

***
Beräü kükräk kaga-kaga: «Bu – min!» – di,
Beräü baylıkka maktana: «Bu – min!» – di,
Däräcä, mal vä dan buldı digändä.
Kinät ülem kilep taba: «Bu – min!» – di.

***
Häkim bez dip, gorur tüş kaktı küplär,
Äzäl seren beläm dip baktı küplär;
Ğaläm aslın açalmıy alcıp-arıp,
Käfen çornap, lähetkä yattı küplär.
    Häkim – akıl iyäse, filosof.
    Äzäl – mäñgelek.

***
Fäläk mäydan ide hikmätle başka,
Poragında akılnıñ oçtı başta;
Ä soñra baş ide, üz aslın añlap,
Fäläktäy kaldı tämam aptıraşta.
    Fäläk – kük yöze.
    Poraq – kanatlı at.

***
Birelgän ber genä mizgel häyättan!
Kulıñnan küpme kilsä – şunça şatlan!
Niçek ütkärdisäñ – şulay ütär ul,
Tereklekneñ töp aslı şundıy, saklan!
    Häyät – tereklek, yäşäeş.

***
Çäçäk bulmasa ni, yarıy sabı da,
Koyaş yukta yarıy uçak yanı da;
Çapan, çalma, şäyehlär bulmasa ni, –
Yarıy zönnarı da, çirkäü çañı da.
    Şäyeh – din başlıgı.
    Zönnar – bilbau, hristianlık bilgese.

***
Äväläp tufragıñnan, ber hodayım
Can örgän, birgän adäm-zat çırayın;
Yaman-yahşımnı aldan bilgelägän.
Minem gaibem nidä soñ, ni kılayım?

***
Kem ul yılmayu birgän küñele şatka,
Ä moñlını köyendergän nahakka?
Bähet birmäsä bezgä, tıngı birsen, –
Beräülär bit yäşi mäñge gazapta.

***
Ni ükeneç, faydasızga tormış ittek,
Töyde yazmış kiledä, kaygı çiktek;
Karap ta ölgeralmıy kiñ cihanga,
Teläkkä citmiçä, üttek tä kittek.

***
Yözeñ köläç, söykemle, yaktı, nurlı,
Buyıñ särvi agaçı tösle tuğrı...
Töşenmim, tik nigä birgän hodayım
Kire almak öçen sindäy maturnı?

***
Sakıy, küñlem taşıp çiklärdän aşsa,
Tügelmäs, diñgez ul – dulkınnar atsa;
Taşıp çıgar sufi-çülmäk muynınnan
Tomanalık, ägär ber tamçı kapsa.
    Sakıy (saqi) – tustagançı-sıylauçı.

***
Yegetçak däftäre yazılıp ta bette, –
Gomer yazı ütep, kışlar da citte;
Güzäl yäşlek isemle kotlı şoñkar, –
Kay ara, sizmädem,– oçtı da kitte...

***
Ägär, yazmışta yazgannı kubarıp,
Yazalsam ör-yañanı, taşka yarıp,
Kuar idem cihannan kaygılarnı,
Başım kükkä tiyär ide kuanıp.

***
Fäläktäge mäkerneñ şuklıgın bel,
Fani dönyada duslar yuklıgın bel;
Yäşä üzeñçä ber, irtänge könnän,
Kiçägeñnän bügengeñ huplıgın bel.

***
Ütep kış, añkıy cirdä yaz havası,
Aça soñgı biten gomereñ namäse;
«Betär kaygıñ – mäy eçsäñ», – di häkimnär,
Agu bit kaygı, mäy – anıñ dävası.
    Namä – bu urında «kitap» mäğnäsendä.

***
Bügengeneñ yäşe-kartı betäçäk –
Karañgı gürne härkem cay itäçäk;
Beräü dä mäñge tormıy: kittelär bit,
Kitärbez bez dä, kilgännär – kitäçäk.

***
İ balçıknı izä çülmäkçe osta,
Karamıy hiç tä uylap – akılı kıska:
Üze taptap-izep torgan bu balçık
Babaylar tufragı bit inde yuksa...

***
Mäy eçmäskä dilär şäğbanda ber dä,
Räcäbtä dä gönahka oçrıy kürmä:
Räsül belän hodanıkı bu aylar.
Ramazan – bezneke, eç äydä kön dä!
    Räcäb, şäğban, ramazan – möselmança ay isemnäre.

***
Bar itteñ, hämmäsen birdeñ yamanga:
Tegermän dä, öy dä, kır da, yalan da...
Namuslıñ ber sınık ikmäkkä mohtac,
Ni üçeñ bar garip-meskendä, alla?

***
Ğadelsezlekkä baş imä cihanda,
Kiçäge kön öçen sızlanma, yanma;
Kıygaç kaşlıñ belän bul, eç mäyeñne.
Başıñnı ber dä yukka utka salma!

***
Bik ükeneç: ayıra bit tön yaktı könnän.
Yä, kem bar, äytegez, ülgäç terelgän?
Üleklär häleneñ nindi ikänen
Beräü dä äytmäde kaytıp tegennän.

***
Ğalämnän bihäbär mähluq bulırsıñ,
Canıñ şıp-şır sineñ – cildän tuıpsıñ;
İke yuklık arasında torasıñ,
Tiräñ dä buş, üzeñ dä buş kuıksıñ.
    İke yuklık – yuklıktan tuıp, yuklıkka kitü (ülü).

***
Başı iyelä gorurnıñ da bulıp mas,
Çişä serlärne mäy tämam kılıp faş;
İsersä mäy eçep, İblis tä hätta
İyär ide Adämgä meñ kabat baş.

***
Yözeñ nurlı, sakıy, Cämşid camınnan,
Kiräksä, vaz kiçäm sin dip canımnan;
Taban astındagı tufrakta ezlär
Miña kıymmät ğaläm yoldızlarınnan!
    Cämşid camı – Cämşid kasäse;
    Cämid – borıngı İran dastannarında legendar patşa. Anıñ camında (kasäsendä) böten dönyadagı hällär çagılıp kürengän imeş.

***
Tuganmın dönyaga, tik nindi fayda?
Ülärmen – ämma bulmas ber zıyan da;
Birälmadı beräü dä añlatıp, ah:
Kitärgä dip kiläbez nik cihanga?

***
Avız itkängäçä läzzät şärabın,
Gazap-häsrät mäyen tatıp karadım;
Beräüneñ dä tozına manmadım nan,
Avız itmi torıp bäğrem käbabın.
    Nan – ikmäk.
    Käbab – kızdırılgan it.

***
Şärab çülmäge – artık Cäm malınnan,
Mäy artık – izge Märyam sıylarınnan;
Küp artık tañda särhuşlär avazı
Äbü Sägıyd vä Ädhäm ah-zarınnan.
    Cäm (Cämid) malı – Cämşid camı (kasäse).
    Äbü Sägıyd, Ädhäm – Şäreqneñ borıngı mäşhür sufiları.

***
Kiçä çülmäkhanägä tuğrı kildem,
Gacäyep ostalarnı şunda kürdem;
Läkin alar izep torgan bu balçık –
Babamnar tufragıdır, sizde küñlem...

***
Bik eçkeçe, dilär, yuk ber süzem dä,
Bozık keşe, dilär, yuk ber süzem dä;
Ni äytmäs bändälär, kermim bähäskä,
Yaman-yahşımnı bik beläm üzem dä.

***
Tagın küpme yanası da köyäse.
Teläk ütälmiçä, canga tiyäse?
Böten eşlärebez täqdir kulında, –
Çıdamıy nişläsen hikmät iyäse?..

***
Sakıy, çäçäk ata kırlar, bolınnar,
Ber atnadan alar, bälki, sulırlar;
Eçik äydä: çäçäklärne özik bez, –
Alar yukka korıp äräm bulırlar.

***
Bu ber iske rabat dönya atalgan,
Türendä tön dä, kön dä cay tabalgan;
Bu – yöz Cämşid tuyınıñ kaldıgı ber,
Bu – gür, yözlärçä şat Bähramne algan...
    Rabat – kärvansaray.
    Bähram – borıngı İrannıñ legendar patşası.

***
Kitär öçen kiläbez yaktı köngä.
Häyät ceben sütäbez, fayda kemgä?
Yäşen suktı hisapsız yahşılarnı,
Yanıp köl buldı, çıkmadı töten dä...

***
Ğaläm seren açalmıy ah itäbez.
Tabışmak ul, – çişalmıybız ikän bez;
Tomanlı pärdä baskan aldıbızga.
Betär pärdä, läkin bez dä betäbez.

***
Tabıp cayın, yal itsäñ ber – tın alsañ,
Ozın yuldan yäki barsañ da barsañ;
Ömet özmi, tagın meñnärçä yıldan
Yäşel ülän bulıp kalkıp çıgalsañ!

***
Bähet ezlämä sin kıska gomerdä,
Böyek Cäm, Kaykubad kayda? – Kaberdä;
Yaratılmışta bulgan barlık eşlär –
Hıyalda, töştä, borçuda, mäkerdä.
    Kaykubad – borıngı İrannıñ legendar patşası.

***
Sakıy, sılu sını aldımda torsa.
Hozur suı belän canım da tulsa,
İsa – dus, Zöhrä cırçım bulsa da, bel:
Käyef kilmäs, küñelgä kaygı kunsa.
    İsa – Gaysa.
    Zöhrä – yoldız (legendar uyınçı-cırçı kız).

***
Sine täñre tup itkän, kaulıy-tukmıy.
Tägäri bir, küñeldä şik tä totmıy, –
Nigä, kaya ikänen bik belä ul,
Belä tik ul, sine sanga da sukmıy!

***
Gomer falın açıp kuydım min alga,
Häkim äytkän bolay: «Äy, bändä, añla,
Bähetle – kem koçagında yarınıñ,
Torırlık bulsa ber kiçe un ayga».

***
Avır gomreñ, ütäçäk däm, kurıkma,
Bügengedä küräçäktän kurıkma;
Şat ütkär könne, uzgannı sagınma,
Hafalanma, kiläçäktän kurıkma.
    Däm – mizgel, bik kıska vakıt.

***
Sizä küñlem, kitüdän kaytu bulmas,
Tege yat dönyada duslar tabılmas;
İsän çakta bulıykçı bergä-bergä,
Kiler ber kön – ülem cälläp tä tormas.

***
Camıñnan mäñgelek mäyen eç äydä,
Uyatsın ul häyät yämen, eç äydä;
Köydersä dä utı, şifa susın ul,
Yuıp taşlar böten gameñ, eç äydä.

***
Gıylem, haklık citeşmi dip ah ormıyk,
Vayımlılar bulıp iñräp utırmıyk;
Alıykçı bergäläp camnarnı, äydä, –
İsermik tä eçep, aynık ta bulmıyk.

***
Nigä häsrätkä örtergä yöräkne?
Bähetle çakta borçular kiräkme?
Beräü dä belmi tañda ni bulasın:
Küñel aç, söy, bügen ütä teläkne.

***
Cihan kölgä kümelsä dä – poşınma.
Mäy eç tä, kızların koç, bul eşeñdä;
Gazaplar, yalvarular faydasızga –
Kire kaytmadı kitkän ber keşe dä.

***
Häyät kürke, anıñ nigez taşı – bez,
Böten gıylem vä mäğrifät başı – bez;
Tügäräk cirne tiñläsäk yözekkä,
Moña şik yuk: anıñ asıl kaşı – bez.

***
Şärab eçsäñ, häkim-dana belän eç,
Yä küñleñ yarı – kız bala belän eç;
Az-azlap eç, isermä faş bulırlık,
Töşermä abruyıñ, çama belän eç.
    Häkim-dana – hikmätle, ukımışlı – añlı keşe.

***
Yanıñda bar yarıñ, çitkä ku şomnı,
Koçakla, irkälä küñel koşıñnı, –
Äcäl cile isep koygançı cirgä
Sineñ göl tösle kıska tormışıñnı.

***
İ çıklar yaltırıy bağlarda – äybät!
Minem yarım bütän yarlardan äybät;
Naçar tik «ütkänem!» dip sızlanular,
Onıt anı, bügengeñ annan äybät.

***
Eçäm daru, tänemneñ avıru canı,
Şärab eçmäü tik iltä gürgä anı;
Säyer, küpme darular eçkänem bar,
Şärabtan başkanıñ bar tik zıyanı.

***
İşär yortlarnı – bäğrem kanı därya,
Meñärläbe avar yäşem yuganda;
Tulı kan çişmäse här kerfegemdä,
Küzem yomsam – cihan kümler tufanga.

***
Tıygan bit bar yaratkan eştän allam.
Dimäk, min hiç teläkkä ireşä almam;
Gacäp, tik Ul gına ni kılsa da hak.
Minem härber eşem – yazık ta yalgan...

***
Häkim irlär cihanga buldı közge,
Çırağ tösle bizäde kügebezne;
Kara tönne ahırda balkıtalmıy,
Söyläp äkiyät, alar da yomdı küzne.

***
Bar itte cirne, gömbäz itte kükne,
Hisapsız kaygıda iñrätte küpne;
Niçä ay yözlene, ahak irenne
Yäşerde bazga – salkın gürgä kertte.

***
Tuar köngä bügen hakim tügel sin,
Kiläçäk dip başıñnı vatma gel sin;
Bügen yäşä, ägär bulsañ akıllı,
Yäşäü mäñge tügel, şul hälne bel sin.

***
Su tamçısı – suda börtek kenä ber,
Tuzannıñ börtegen tufrak kümäder.
Ni mäğnä dönyaga kilü-kitüdän:
Çeben gomre fäqat ber kön genäder.

***
Bähetsez min – gönahtan arınalmıym,
Şulay da utka-potka tabınalmıym;
Avırtıp baş, yödätsä tañda makmır,
Baram mäyhanägä, mäscedkä barmıym.

***
Kotıl irtän tuası kaygı-gamnän.
Köneñ yaktı – söyen bügenge häldän;
Niçä meñ yıl elek kitkän adämnär
Yulı bezgä dä aldan bilgelängän...

***
Tereklek serlären belgän adämgä
Ayırma barmıni şatlık vä gamdä:
Yamanlık, yahşılık – darumı, çirme? –
Ütäçäk bar da ezsez bu ğalämdä.

***
Kilä miçkäne ber camga salasım,
İke camnan tämam bayıp kalasım;
Elek talak itep dinne, akılnı,
Käläşkä yäş yözem kızı alasım.

***
Ütep bara gomer kärvanı çülläp,
Käyef-safa belän ütsä köneñ – şäp;
Kiter şärab, sakıy! Ütep bara tön,
Kıyamät ber kiler, dip torma şürläp.

***
Akıllı, şik tä yuk, bez, möfti, sinnän.
Mäy eçsäk tä, ayık bez, möfti, sinnän;
Susın bezgä yözem suı, siña – kan,
Dimäk, sin ul yavız – il kanın imgän.

***
Koyaş attı ofıkka altın arkan,
Ä kük camına şah tañ möhre salgan,
«Kütär camnarnı», – di gaşrät avazı, –
Böten cir tirbälä bu şat avazdan.
    Tañ möhre – koyaş şulay surätlänä.
    Gaşrät (gıyş-gaşrät) – küñel açu, käyef-safa koru.

***
Häyät yalganına küpme tüzärgä?
Niçek äçegän şärabınnan bizärgä!
Äzer min ber yotım näq şul şärabtay
Häyätım kaldıgın cirgä tügärgä.

***
Ber urtlam mäy – Kabus malınnan artık,
Kubad tacı vä Tus danınnan artık;
Tañ aldında ğaşıyqlar nazı, ahı
Gıybadättägelär çarınnan artık.
    Kabus, Kubad – borıngı İrannıñ legendar patşaları.
    Tus – borıngı İran rivayätläre batırı.

***
Yöräkkä ber sılu kız saldı yara.
Tik ul başkaga gıyşkınnan divana;
Tabibem dip däva kötsäm min annan.
Üze sırhau ikän lä ul biçara.

***
Onıt sin altmışıñnan aşkanıñnı,
Käyefle karşıla härber tañıñnı;
Yasalgançı başıñnan cam yä çülmäk,
Koçıp mäy çülmägeñne, al camıñnı.

***
Kara yazmış kilep töşkänçe başka,
Korıp mäcles, eçik mäylärne başta.
Citär ber dönyadan kitär vakıtlar –
Suın da birmäs ul ber tamçı, şaşma!

***
Cihan gizdem – gomerlär yulda ütte,
Ütälmäde teläklär, akça bette;
Ükenmim tik, avır bulsa da yazmış,
Güzällek häm şärab gel şäfkat itte.

***
Fani dönya diyep can atma, insan,
Işanma häylälärgä, añlı bulsañ!
Hälaq buldı siña çaklı da küplär,–
Alar kayda? Alarga inde ni san?!.
    İnsan – keşe, adäm.

***
Häyät cayın üzençä iplägändä
Gomerlärne zaya ütkärmi bändä:
Yä märhämät kötä ul täñresennän,
Yäki canga tınıçlık ezli mäydä.

***
Tuganda paq idek, pıçrakka battık,
Elek bik şat idek, häsrätne taptık;
Yöräk utlarda köyde, aktı küp yäş, –
Gomer ütte dä kitte, gürgä yattık...

***
Gıyşık – zäñgär havada tañ koyaşı,
Yäşel bağda bähet koşı oyası;
Ul ah-zar da tügel, bılbıl moñı da..
Kiräk ikän – yulında baş kuyası!

***
Kavışmıylar ğaşıyqlar ber karaudan,
Yöräkläre telenmiçä yaradan;
Telenmiçä torıp yözgä tarak ta
Sılunıñ çäçlären mährüm taraudan.

***
Üzeñ bit inde tufraktan yarattıñ,
Yä ocmah, yä tämuglı isme taktıñ?
Miña yäş kız, şärab, cır bulsa citkän,
Ä ocmahlarnı kaldır üzeñä, rabbım.

***
Min eçmäskä dip ant ittem bügennän:
«Şärab – ul kan, didem, sıkkan yözemnän
Akıl äytte: «Uyıñ, çınlap şulaymı?»
Ä min: «Yuk, yuk! Kire kayttım süzemnän!»

***
Eçertegez miña tuygançı sıkma,
Kızarsın bitlärem, ohşap yakutka;
Yuıgız mäy belän ülgäç tänemne,
Kisep yözem botakların tabutka.

***
Käyef-safa belän gomrem kiçärmen,
Bähet-şatlıkta gel yarlar koçarmın;
Tudım – barlıkka kildem, bar, bulırmın
Şärab eçtem, eçäm, tagın eçärmen.

(Nuri Arslanov tärcemäläre)

***
Açıldı göl-çäçäklär yaktı tañda;
İtik yal bergä bılbıllı tugayda;
Sulıp, tizdän çäçäklären koyar göl,
Yatarbız äürelep bez dä tuzanga.

***
İ Häyyam, bit zaman hätta oyala,
Kürep küplär yöräge yukka yana;
Kütärep kal şärab tulı camıñnı,
Töşep taşka ualgançı pıyala.

***
Kilersez ber tagın tutırıp bu öyne,
Kürep şatlandırırsız dusnı-tiñne;
Sakıy sezgä şärab birgän çagında
Häterlärsez dip uylıym min fäqıyrne.

***
Barıp yörmä mäçetkä täñre yukta,
Sereñne mäyhanädä äyt, onıtma:
Sin äüväl vä ahır, sinsez cihan buş,
Yä yarlıka, digen, yä taşla utka.

***
Nigä mäy çülmägemne, tänre, vattıñ!
Nigä bähet işekläremne yaptıñ!
Üzeñ isrek ideñme ällä inde,
Minem mäyne tügep, yä, närsä taptıñ?!

***
Fäläk tufrakta göl üstermi yukka, –
Kızu köndä teli köyderergä utta;
Kıyamätkä qadär yavar ide kan,
Ägär ülgännär äürelsä bolıtka.

***
Şärab birsäñ – äzer biyergä taular,
Haram dilär anı kayber yamannar;
Kılammı soñ şärab eçmäskä täübä! –
Şärab eçsäñ, üsä ruh, açla añnar!

***
Kem ul çülmäk sıman başlar yaratkan,
Nigä çülmäk yasaunı kiñ taratkan?
Azap, borçu tulı dönya kasäsen
Gönahlı cirgä tüntärgän dä yapkan?!
    Dönya kasäse – süz kük gömbäze turında bara.

***
Kiter çülmäkçe sal camnarga küpläp,
Küñellärgä rähät uynap ta kölmäk;
Fäläk çülmäkçese küpme maturnı
Sıtıp tufrakka izde, itte çülmäk.

***
Kiçä çülmäkne vattım – taşka bärdem,
Ä çülmägem çıgardı şunda ber ön:
«Elek min dä sineñ tösle idem näq,
Minem tösle bulırsıñ sin dä ber kön».

***
Sineñ barıñ-yugıña citmi añ da,
Siña min kolmı, yukmı, nindi fayda?
Gönahlarım belän isrek, añım saf –
Beläm: rähim vä şäfkat kiñ hodayda.

***
Çäçelgännär bu gürlär... Küpme yatıp
Taralgan gäüdälär, tufrakka kaytıp;
Ni eçkännär ikän? – Ahrızamanga
Qadär yoklap yatalar, añ yugaltıp.

***
Dälilem bar bügen Rumnan, garäptän,
Bähäslär çıksa da küp bu cähättän;
«Şärab – haram!» digängä hiç ışanmıym!
Hoday Korändä: «mäysärä» dip äytkän.
    Rum – borıngı Rim.
    Hoday Korändä: «mäysärä» dip äytkän... – Süz uynatu: garäpçä «mäysärä» – rähätlek, ä farsıça eçemlek faydalı digänne añlata.

***
Häzergä, can barında, poşma zinhar,
Käyef-safa kıl äydä yar belän yar;
Maturlık tacı başta mäñge bulmas,
Bu dönyadan kiteş bar, bul häbärdar.

***
Uyan, şayan yeget, inde tañ attı,
Yakut şärab belän bir camıyaknı;
Qaderle här däme fani gomerneñ, –
Ber ütsä, kaytarıp bulmıy häyätnı.

***
Ahak – mäy, çülmäge – mäğdän bazınnan,
Cam ul – tän, ä şärabı – tändäge can;
Bu bällür camda balkıgan gacäp mäy –
Yäşem sile, yöräktän sarkıgan kan.
    Mäğdän – cir astı baylıgı, ruda.
    Sil – taşu (su).

***
Gamemnän dä ozın bulsın gomere!
Sılu tagın kinät mnña kürende,
Digän kük: «Yahşılık kıl da, suga sal»
Küz attı da...yözen yaptı, yögerde.

***
Eçäm mäylärne, tik aumıym-abınmıym,
Kasämnän başkaga timim, kagılmıym;
Sere ni mäygä tabınunıñ diseñme? –
Sineñ şikelle, min üzemä tabınmıym.

***
Mäyeñ yözgä yakut tösläre birde.
Ğaşıyq canga azık vä därt kiterde.
Gıyşık tufanına batmasa bändä,
Aña Nuh karabı tabut şikelle.

***
Kiçä çülmäkçegä kerdem bazarda,
İşettem: söyläşä çülmäklär anda;
Pışıldap berse äytte: «Kem aluçı,
Satuçı kem, huca – çülmäkçe kayda?»

***
Nigä milke, tähte, tacı bezgä?
Kiräk tik gıyş vä gaşrät sazı bezgä;
Satam täsbihne, çalmanı, çapannı, –
Kiräk tik ber yotım mäy nazı bezgä!

***
Barıp mäyhanägä makmırlı tañda,
Ber isrek kartnı oçrattım min anda.
Didem: «Sak bul, kurıkmıymsıñ gönahtan?»
Dide: «Kiçrer äle, şäfkatle alla!»

***
Çıgın tükmä cimeşneñ- kagıla kürmä,
Yözem talı bnk ohşaş yäş kilengä;
Kanın tüksäñ dä sin meñ din kolınıñ,
Tügä kürmä ber urtlam mäy dä cirgä.

***
Çara yuktır ğaläm seren belergä,
Tabışmagın anıñ tabıp birergä!
Anık ber äyber – alda köl dä tufrak...
Mäy eç! Betmäs ul äkiyätlär gomergä.

***
Akılsız min, ğaşıyq buldım da mäygä,
Eçäm, hurlık-fälän dip tormıym, äydä!
Eçelde şulkadär, kürgännär äyter:
«Bu mäy miçkäse kaydan buldı päyda?»

***
Häzer yahşı isem alu da hurlık,
Zamanga räncü, zarlanu da hurlık;
Läkin dindar bulıp kükräk kagudan
İsergän yahşırak,– şunda maturlık.

***
Sez äytäsez: «Çamasın bel eçüneñ!
Säbäbe ni bu hällärgä töşüneñ?»
Säbäbe şul – beläm läzzät vä tämen
Tañ-irtän mäy eçüneñ, yar koçunıñ.

***
Seren yuklık vä barlıknıñ töşendem,
Biyek kük häm dä cir aslın da beldem.
Nigezlär nigze ul isrü! – dimäsäm,
Çın äytäm, yukka çıksın barça belemem.

***
Gacäp! – kürgän keşe küz almıy camnan! –
İren tigäç kem annan ayrılalgan?!
Nigä küktäge osta şundıy camnı
Üze yasap, üze vata, di, annan?

***
Sorat şärab, başıñ tulgançı gamgä,
Tik aldanma vayımsızlık belän dä;
Sin altınga sanıy kürmä üzeñne! –
Kazıp almas sine kümgäç beräü dä.

***
Sakıy! Häsrätlärem küp kükrägemdä,
Dus-iş belän eçelgän töndä bergä.
Kırau töşkän başıma yaz kiler kük
Yaña çıkkan mıyıgın, kürgänemdä.

***
Kırıs yazmış – kısan kämär bilemdä,
Ä Cäyhun – küz yäşe akkan tigengä.
Cähännäm – bezneñ ah-zardan kabıngan,
Ä cännät – däm genä häsrät cirendä.
    Cäyhun – Amu därya.

***
Namaz – sezgä, ä mäy, yar – bezgä härdäm,
Sez – ocmah ähle, bezgä – tik cähännäm;
Hoday, üzeñ şulay yazgan bit aldan, –
Ni çara, nik ğayeple inde bändäñ?

***
Tege dönyadan äylänmi beräü dä,
Häbäre yuk – andagı eşlär ni häldä?
Bu komsız dönyaga kaldırma berni:
Beter, tuzdır!–terelmi, ülsä bändä!

***
Ägär täneñ isän ikän – canıñ bay,
Yäşä yazmış digänçä, itmä ay-vay.
Köräş Röstäm belän, annan da kaçma!
Burıçka alma, dustım dip Hatom-Tay.
    Röstäm – borıngı İran rivayätlärendäge legendar batır; Firdäüsi «Şah-namä»se kaharmannarınnan berse.
    Hatom-Tay – legendar yumart keşe; tiñsez yumartlıgı belän Şäreq illärendä mäqallärgä kergän, küp äsärlärdä cırlangan kaharman.

***
Yazın sineñ belän rähät kiçersäm,
Yarım, üzeñ miña şirbät eçersäñ.
Bulıym ettän yaman min bu çagında,
Ägär cännätne ber iskä töşersäm.

***
Ayık bulsañ, vakıt tiz uzganı şäp,
Ä mäyne yäş sılunıñ suzganı şäp;
Cireñ-kügeñnän artık ber savıt mäy, –
Eçep, särhuş bulıp ber kızganıñ şäp.

***
Ülännär yäm-yäşel çişmä yarında, –
Alar -- çäçter, keläm tösle yabılgan;
Sak atla: bälki, üskänder bu hätfä
Lalä yözle güzällär tufragınnan.

***
Ayık bulsam – basa häsrät tä kaygı,
İsersäm – gel bula aklım tomanlı;
Şuşı ike halätneñ bar arası:
Häyät şul! Şunı sayla, şunsı caylı.

***
İren camga tisä, uylarga talam:
Gomer ozın bulır dim dä, kuanam;
Ä irene dımlı cam miña bolay di:
«Sineñ tösle idem min dä, i adäm!»

***
Kulında cam, koçakta alihäse,
Bähet – serdäş, çäçäktä bar tiräse;
Fäläktän kaygısı yuk, mondıy canga
İsergänçe haman eçä biräse.

***
Fäläktän köt fäqat häsrät vä gamne:
Tudırsa berne, üterä ul bütänne...
Tuıp ölgermägännär berni belmi,
Tumas ide, ägär belsä bu hälne.

***
Bähetle – tik-irekle bulsa bändäñ,
Hoday birgängä razıy bulsa härdäm;
Ganimät dip belep kıska gomerne,
Su urnına eçep täm tapsa mäydän.
    Ganimät – baylık, uñış-bähet.

***
Çıgar, dilär, uyıñnan iske yarnı!
Niçek min yar itim soñ başkalarnı?
Yüeş kerfeklärem häsrät silennän,
Yañanı kürmider küzlär, tomanlı.

***
Hälaqätlär – fäqat kük färmanınnan:
Mine beträ, sine ayra canıñnan.
Mäy eç, utırıp çirämgä, äydä! Tizdän
Şıtar çiräm sineñ dä tufragıñnan.

***
Nadan, bernärsä dä belmim min anık,
Şaşıp, kurkıp yörim hurlıkka kalıp;
Gönahlımın, ni çara, inde bilgä
Buam zönnar, din – islamnan oyalıp.
    Zönnar – bilbau; monda – hristianlık bilgese.

***
Lalä – ber göl, ä särvi – tik ber agaç:
Alarga cır vä maktau nik ikän has? –
Bere – telläre küp bulsa da däşmäs,
Bere – hiç kullarım küp dip ozaytmas.

***
Elekke bändälär, dip, nindi bulgan,
Süz açsam, barmı serdäş añlıy torgan?
Alar da kan vä tufraktan yaralıp,
Gazapta kön kürep, tufrakka tuzgan.

***
Tañ attı, uynadı çıklarda almaz,
Şärab bir, moñlı köylär uynasın saz.
Niçä Cämşid vä Kay tufrakka dünde –
Cihanda kış ütep, kilsen öçen yaz.

***
Gomer açı, yä tatlı ütsä ni di?
Nişapur yä Bälhtä ülsä ni di?
Eç äydä! Ay yözär bezdän kalıp ta,
Tuıp, tulıp, kimep... tuktaunı belmi.
    Nişapur, Bälh – borıngı İran şähärläre, kultura üzäkläre.

***
Häkimnär dönya gizde, yöklär tartıp,
İke dönya turında uyga batıp;
Tereklektäge küp serlärne ämma
Belälmadı alar da bezdän artık.

***
Mäçet, çirkäü diyep nigä laf ormak,
Tämug-ocmahnı uylap säcdä kılmak?
Bit aldan uk yazılgan ni küräse, –
Şulay bulgaç, kiräkme baş katırmak?!

***
Şärabıñnı kiterçe camga salıp,
Häyät kaynap, kitär balkıp, uyanıp;
Nilär kötsä cihanda – bar da mäğlüm
Aşık! Häyät kitär tizdän yugalıp.

***
Bu kırşaunıñ başı vä ahrı bulmas, –
Anıñ oçın açar bändä tabılmas!
Kayan kilep, kaya ezsez kitäbez? –
Anı äytergä berkem dä alınmas.

***
Lalä-göllärgä küktän çıklar iñgän,
Tider irneñne camga sin dä, irkäm;
Bügen bez yal-rähät tapkan çirämnär
Üsep çıgar sineñ kabreñnän irtän.

***
Kıynalma yukka ber dä, vatma sin baş,
Tigännän artıgın kötmä, – boyırmas!
Bulır täqdirdä yazgannıñ barı da,
Hiç annan kim dä häm artık ta bulmas!

***
Tereklekneñ seren, dustım, beläseñ,
Şulay bulgaç, nigä yäşlär tügäseñ?
Sineñ irken belän üzgärmi dönya,
Yäşälgändä yäşä şuña kürä sin.

***
Söylämäs serlären aldakçı bu kük, –
Hälaq buldı niçä Ayaz vä Mähmüd...
Eç äydä! Ber gomer dä mäñge bulmıy,
Kitep kaytalmabız bez dä alar kük.
    Ayaz vä Mähmüd – süz soltan Mähmud Gaznävi belän anıñ saray hadimnärennän yakını Ayaz turında bara.

***
Kitap di: «Cännäte, hurları yahşı»
Ä min äytäm: «Yözem suları yahşı»;
Alıp kal Cirdä, väğdägä ışanma, –
Nagaräneñ yırak organı yahşı.
    Näğarä – baraban.

***
Hakıykat bu fani dönyada yuk bit,
Gazapta integä ikän yöräk nik?
Ni yazsa da, karışma – kün şuña sin,
Äzäl yazgannı üzgärtmäs siña dip.
    Äzäl – mäñgelek, başlangıçı bulmagan ütkän zaman.

***
Hälaqät diñgeze çiksez. Köl, uyna!
Ğaläm der kaltırıy ülem tuyında.
Köleñnän irtägä kirpeç koyarlar
Bütännärgä torak yortı kuyırga.

***
Bez ul iske, yaña mäylärne tatkan,
Ber urtlamga böten dönyanı satkan;
Sin: «Ülgäç, kaya iltik?» – dip sorama,
Fäqat mäyhanä bit küñlem yuatkan.

***
Böten eş eşlänä sineñ atıñnan:
Gazap çatırında sin ul häylä korgan;
Yamanga – gel bähet, ä yahşıga – gam...
İ yazmış! Ällä yazdıñmı akıldan?!
    Gazap çatırı – kük gömbäze küzdä totıla.

***
Harap buldım min ayrılu utınnan,
Tabarmın, hiç sine tanmıyça kuymam!
Kitep sargayttıñ, ah, häsrättä meñne,
Kire kayt, meñ bulır aldıñda korban.

***
Sereñme açma, saklan sin yamannan...
Ä kem yaman? Tanıp kara aradan...
Bütännärgä niçek bulsañ üzeñ sin,
Üzeñ dä näq şunı köt başkalardan.

***
Ğaşıyq canga sagış tulganı yahşı,
Yarı aldıñda baş organı yahşı;
Yar atsa gam ugın – sin räncemä hiç:
Ni kılsa da, anıñ kılganı yahşı.

***
İserdek bez eçep, kızlar söydek bez,
Tabındak mäygä, başlarnı idek bez;
Azat bulıp yaratılmış auınnan.
Bügen näq garşe-äğlyadä idek bez.
    Garşe-äğlya – kükneñ iñ yugarı katı; biyeklek, yugarılık.

***
Öyrätteñ: «Dinlene cännät kötä, dip,
Ä anda mäy vä hurlar...is kitär!» – dip;
Alaysa nik gönah mäylär, söyulär? –
Kügeñdä dä şul uk hällär ikän bit.

***
Ägär aldıñda bulsa ak boday nan,
Simez kuzı ite häm mäy tulı cam,
Söygän yarıñ da bulsa bergä yanda, –
İreşmäs bu bähetkä hätta soltan!

***
Kitär bu tännän ayrılıp çeben-can, –
Bulır törbä babaylar tufragınnan;
Zaman ütär, onıklar törbäsenä
İzärlär bezne dä kirpeçkä şunnan.
    Törbä – kaber östendäge korılma, mavzoley.

***
Fäläk! Sinnän genä barlık bälalär,
Cäbergä barça cannar da elägälär;
Ägär dä, cir, sine yarıp karasak, –
Kümelgän küpme almazlar, lalälär!

***
«Cähännäm urnıgız, gär eçsägez mäy!» –
Disälär, – yalgan ul süz, barça belgäy:
Ğaşıyq, isrek öçen bulsa cähännäm,
Buşap kalır ide cännät bötenläy.

***
Elek bu camga hikmätlär yazılgan,
Ul inde yulga taşlangan, vatılgan;
Alay da taptıy kürmä, – bälki, ul cam
Yasalgandır gacäp baş tufragınnan.

***
Dilär: «Kılsa beräü härdäm gıybadät,
Uyanır şul hälendä ul nihayät».
Şuña härdäm şärab häm yar belän bez,
Uyatsın bezne şul häldä kıyamät.
    Härdäm – härvakıt, här mizgeldä.

***
Kolak salmak isä hikmätkä, añga –
Ügez saumak belän ber, dustım, añla!
İsärlän, sal başıñnı gel yülärgä,
Akıl bit berni tormıy bu zamanda.

***
Nigä, Häyyam, gönahım küp, diyärgä?
Nigä häsrät yögen yukka öyärgä?
Gönahlı bulmasañ – yuk yarlıkau da,
Dimäk, ber yarlıkar – nigä köyärgä?!

***
Tañ attı, nazlı yarım, yä, uyan da
Şärab eç, cırla, zurnañ kulga al da;
Bügen yazmış bua bezne, kitärbez
Bez irtägä, kire kaytmak yuk anda...

***
Canım koşı kitep kakkanda kanat,
Yörägem telgälänsä yözgä, kanap,
Yasagız mäykasäse tufragımnan, –
Şärab ise terelter, bälki, kabat.

***
Yuarsız mäy belän ülgän könemdä,
Mine yuklap söylärsez mäy telendä;
Kıyamättä ägär ezlim disägez, –
Tabarsız iske mäyhanä töbendä.

***
Dilär: «Saklan, eçep yazıkka barma,
Kıyamättä täneñne utka salma!»
Bu hak süz, tik eçep käyef korular –
Ber utırular tora ike cihanga.

***
Keşe-kurçakka cep takkan da alla,
Tamaşaga sikertä artka-alga:
Tereklekneñ palasında biyetkäç,
Beräm-beräm ata töpsez çumanga.

***
Küräm ber koşnı: kungan yul taşına,
Tuzanda aunagan Kavus başına;
Karap äytä: «Bu sinme, patşa? Kayda,
Nigä yuk täheteñ, tacıñ – başıñda?»

***
İke cam mäy tabıp sin, kulga al da
Üzeñ eç, bir, eçep kuysın agañ da;
Hodanıñ ber dä yuk bit ihtıyacı
Sineñ mıyıgıñ belän minem sakalga.

***
Fäläk, nigä canımnı gel ötäseñ?
Bähet külmäkläremne nik tetäseñ?
Miña iskän ciläs cilgä kuşıp ut,
Su eçsäm, auzıma nik kom öräseñ?!

***
Bähet yuk, tıñgı yuk baylık vä maldan,
Beräü dä yuk cihanda mäñge kalgan;
Häyät bezgä birelgän tik äcätkä, –
Bit üz milkeñ tügel äcätkä algan.

***
İke kulda totam Korän belän cam, –
Bere – tıylıp, bere boyrıp kuşılgan.
Firüzädäy kük astıñda yäşibez,
Ä kem soñ bez? – ni kyafer, ni möselman.

***
Tön artı kön tugan bezgä qadär dä,
Ä yoldızlar sürelgän här sähärdä.
Küz alması bulır yä ber sılunıñ
Bu balçık, – taptama, sak atla, bändä!

***
Salıp bir mäyne çülmäkkä sıygançı,
İsänlektä eçik, rähät toygançı,
İzep bezneñ dä köl-tufragıbıznı,
Hönärçelär yaña çülmäk koygançı.

***
Uyan, yöräk! Çalıyk sornay, eçik bez,
Eçep-isrep, yamanatka töşik bez;
Namazlıknı satıyk ta mäyhanädä,
Vatıyk camın riyänıñ – vaz kiçik bez.

***
Gayıt kilä – cihan şatlıkka garık,
Urazalar betä – tuk, tuylı halık;
Menä tizdän, arınıp borçulardan,
Yabıkkan hälsez ay çıgar yañarıp.

***
Siña gıyşkımda gaybättän kurıkmıym,
Alar äytkänne min sanga da sukmıym;
Gıyşık camı şifa tik ir yegetkä,
Tübän cannarga annan ber dä yuk im.

***
Fani dönya çuar, nişlim, künäm min,
Häyät bik tiz uzar vakıt – beläm min.
Kaya küz taşlasam da, söbhanalla,
Üzemneñ yarlılıknı tik küräm min.

***
Yarannar, ant itik bergä sularga,
Küñel açıp, sagışlarnı yuarga;
Bügen tañ karşılıyk, ä bälki irtän
Kitärbez – bulmabız al tañ tuganda.

***
Cam itte bezne – tufraktan yarattı,
Säbäpsez attı cirgä, taşka vattı...
Ägär yahşı ikän – nigä vatarga?
Yaman ikän – moña kem soñ cavaplı?!.

***
Fäläk rizkıñnı küp tä, az da kılmas,
Zur eş dip, vak-töyäk dip vatma sin baş.
Gomer – igä kiler balçık tügel ul,
Anı izep yaña sın päyda bulmas.

***
Bu dönyada yaman-yahşı üzeñnän,
Beräü şat, ä beräü gamnän izelgän...
Sin üz häsrätläreñne kürmä küktän,
Kük ul sinnän dä mesken, kol – äzäldän.

***
Kasädäy tüntärelgän kük kazanı,
Häkimnär şunda kiçrä gür gazabı...
Kara, nindi ğaşıyq çülmäk belän cam:
İrennäre totaşkan – sarkıy kanı.

***
Yöräk! Cıy barça äybätne cihanda,
Yäşel bolın, kiñ-irken caynı sayla;
Ülängä çık bulıp kunsañ kiçen sin,
Oçarsıñ çık şikelle irtä tañda.

***
Ğaläm fänendä zur häkim, beläm, sin,
Cahillärgä ser açma, bul çıdam sin;
Yäşim disäñ kolaklı, küzle, telle, –
Sakau, çukrak, sukır bulıp kılan sin.

***
Eçüne min yanında gali zatnıñ
Sufilar säcdäsennän yahşı taptım;
Ğaşıyq-isrekkä bulsa tik cähännäm,
Kerer soñ kem genä cännätkä, rabbım?!

***
Taza, yäş çakta mäygä tuyganıñ şäp,
Yanıñda yar-sılunıñ uynavı şäp;
Fani dönya – harabä häm hälaqät,
Şuña anda eçep läh bulganıñ şäp.

***
Bizänügä bu çaklı kol bulırsıñ,
Maturlanırga küpme omtılırsıñ? –
Abelhäyätmı sin, Zäm-zämme izge, –
Ahırda gürdä tufrak-köl bulırsıñ.
    Äbelhäyät – mäñgelek yäşäü suı.
    3äm-zäm – Käğbädäge izge koyı.

***
Küräm tañda lalägä çık tigänen,
Avır çıktan miläüşä baş igänen...
Söyäm min gölçäçäkne, bervakıt ta
Kütärmi hiç kenä çıkka itägen.

***
Bu kartlıktan miña küp borçu kilde,
Bitem anar ide, buzardım inde;
Tänem näq dürt divar, işek-tüşämle, –
Avar tizdän, tabıp bulmastır imne.

***
Kiçäge könne uylap hiç köyenmä,
Kiläçäk könne uylap gamgä kermä;
Yäşä bügengeneñ tabıp rähäten,
Äräm itmä häyätnıñ ber könen dä.

***
Küp arzan barça dinnär mäyle camnan,
Ber urtlam mäy kıybat Çindagı maldan;
Eçemlektäy yanıp torgan yakut yuk,
Eçemlek zäğkumı küp tatlı baldan.
    Çin – Kıtay.
    Zäğkum – agu.

***
Min eçkeçe, ayık ber kön dä bulmıym,
Eçäm, hätta qader kiç dip tä tormıym;
Kasä irnendä irnem tañga çaklı,
Koçam mäy çülmägen, buş kul utırmıym.
    Qader kiç – Ramazan ayınıñ yegerme cidençe töne. Şul töndä alla tarafınnan cirgä Korän iñderelgän imeş.

***
Sin, eçmäsäñ, timä eçkängä, bändä,
Eçeñ-tışıñ mäker, gaybät tä häylä...
Ayık min, dip nigä kükräk kagasıñ,
Sineñ ayıklıgıñda, yä, ni mäğnä?!
Mäy eçsäñ, ontılırsıñ sin berara,

***
Dereldär doşmanıñ – kıl tik işarä.
Ayıklık faydasız – häsrät tä borçu,
Yara salır yöräkkä parä-parä.
Böke buldı çapan da mäy bazında,

***
Täyämmem aldık ul baz tufragında;
Tabarbız mäyhanä nigzendä, bälki,
Yugaltkan gomrebezne bez tagın da.
    Täyämmem – su yukta kullarnı tufrakka orıp täharät alu.

***
Cihan seren fäqat küñleñdä sakla,
Açıp anı, bäla-kazaga kapma;
Äräm itmä qaderle süzläreñne,
Nadannar aymagınnan tor yırakta.

***
Seremne hiç yäşermim sin yarımnan,
Menä ber kälimä gıyşkım cayınnan:
Söyüeñnän bulıp tufrak, kiräksä –
Kabat terlep torırmın tufragımnan!

***
Küräm, ber kart tämam avıp isennän,
Añın-aklın yugaltkan mäy köçennän, –
Kulında cam, ä kultıkta namazlık:
«Namazdan, vallah. äybät, di, isergän!»

***
Häyät bezneñ teläklärne ütärgä
Telämi hiç – nigä ah-vah itärgä?
Niçä uylan ta – himan ber hakıykat:
Cihanga soñ kilen, irtä kitärgä!

***
Tügel esse dä, salkın da bıyıl yaz,
Yava yañgır. Çäçäklär. Bar tirä – naz!
Kunıp sarı çäçäkkä sayrıy bılbıl:
«Kızarırsıñ mäy eçsäñ sin dä beraz».

***
Barın kürep, barın belüçe aldan,
Yä, kem bar, äyt, gönahtan çittä kalgan?
Yamanlıkka – yamanlık bit sineñ dä...
Ayırma bar mikän soñ bezdä, allam?!

***
Tämam tuydım, hodam, sineñ holıktan!
Üzeñ bit bar itäseñ bezne yuktan;
Yä, kürsät kodräteñ: yuktan bar itçe
Miña baylık, yolıp bu yarlılıktan.

***
Hodayım, bit üzeñ şulay yarattıñ:
Mine sornayçıga, mäygä karattıñ;
Üzeñ aldan yazıp kuygaç – ni gaybem:
Cähännämgä atasıñ nik, yä rabbım?!

***
Ütäçäk, dip, häyät, kaygırma, bändä,
Gomer kıska, köl-uyna, şatlan, äydä,
Ägär yazmış vafasız bulmaganda,
Bulır ideñmeni sin cirgä päyda?

***
Çigep gam yukka, tükmä därt-köçeñne,
Çäçep-ura hoday bezneñ işene.
Eçik! Yazmışnı yazgan täñre aldan, –
Fäqat soñra yaratkan ul keşene.

***
Ägär dä sin ikänseñ gali canlı,
Bagıñnan nik kudıñ buysınmagannı?
Yazık kılgannı yarlıkar ideñ ber,
Asat ul yarlıkavı kılmagannı.
    Bagıñnan nik kudıñ buysınmagannı?.. – Süz allaga buysınmaganı öçen küktän sörelgän Gazazil turında bara.

***
İ kart hikmät iyäse, kür, uyan da,
Uram sebrä ber uğlan kön dä tañda;
Sin äyt aña: «Bu – Pärviz tufragı, dip,
Bu – Kay kölläre, dip, oçkan tuzanga».
    Pärviz, Kay – İran dastannarındagı mäşhür patşalar.

***
Ayırma ni sigez, yä cide kattan? –
Kük äylänä birä bit, yulnı tapkan.
Siña da barıber: ülgäç, täneñne
Aşıymı gürdä kort, yä ürdä kaplan?!

***
Sakıy, häl kalmadı tüzmäkkä ber dä,
Ülek tä tıñgı tapkan bit kaberdä.
Yılıym, ükenäm, – gönah kılam haman da,
İtägem küz yäşemnän battı kergä.

***
Kılıym disäñ gomer nigzeñne nık sin,
Bik azga bulsa da kaygıñ onıt sin;
Käyef-safa kıl, äydä, eç şärabıñ,
Bu dönya läzzäten tämläp toyıp sin.

***
Namazıñnı ukıp-nitep mataşma,
Barıñ belän büleş, kızganma asla!
Kulıñnı suzmasañ yarlı malına:
Ker äydä tup-turı – ocmahnı aç ta.

***
Akıl borçıp yılaudan – tüzmävemnän
İtäkkä ence yaumas küzläremnän;
Başım kapkaçı da tulmas şärabka,
Niçek tulsın, di – ul bit tüntärelgän.

***
Yavız sin, osta bik çagıp söylärgä:
«İmansız can, siña mäy dä söyärkä!»
Döres süzeñ, läkin küz sal üzeñä:
Üzeñ kem soñ miña şulay diyärgä?

***
Cılıy bolıt: menä kırlarnı tutrır...
Yäşäü mömkin tügel mäysez, belep tor, –
Bez utrabız beräülär tufragında,
Ä kemnär bez yatar tufrakka utrır?

***
Yaratılmış turında çikmä gam, yar,
Yasama yukka kalbeñdä yaralar;
Kölep-uynap yäşä şatlıkta, – yuksa
Hucañ-täqdirgä karşı ni çarañ bar?!

***
Ägär dä min fäläkkä täñre bulsam,
Vatıp anı, yaña ber dönya korsam, –
Kabul bulıp böten izge teläklär,
Bähetkä irşer ide barlık insan.
    İnsan – keşe.

***
Tuyalmıym şul şärab – yözem kanınnan,
Rähät tabam kubızlar uynavınnan.
Ägär tulıp torır bulsa şärabka, –
Koysa çülmäk koysınnar tufragımnan.

***
Cihanda barça närsä – töş-hıyaldır,
Nadanga ber tabışmak – serle faldır
Utır, eç, al camıñnı, aç küñleñne, –
Kiräkmäs buş hıyalnı çittä kaldır!

***
Göl äytte: «Min Yosıf. Misır yagınnan,
Yakuttay balkıymın göllär bagınnan».
«Yosıf bulsañ, didem, yä, kayda bilgeñ?»
Dide: «Kür, külmägem alsu – kanımnan».

***
Akıllı, añlılarga cirdä täftiş, –
Akılsız bändälärgä şundıy şäp eş!
Kiter äle akıl cuygıç şärabnı, –
Miña da iğtibar itmäsme yazmış?!
    Täftiş – tikşerü, tentü.

***
Ätäçkä nik kiräkter atuı tañnıñ,
Belämseñ, borçulı nik tavışı anıñ?
Di ul; «Kürdem tagın tañ közgesennän –
Gomerdän ber tön ütte, sizmi kaldıñ!»

***
Bu çülmäk, ahrı, bulgan ber ğaşıyq baş,
Anıñ da yarı bulgandır kalämkaş, –
Şuña muynın koçuçı käkre sabı
Yarın sargan bähetle kulga ohşaş.

***
Üzen ğalim dip uylagan nadanga
İtäk holkı kiler, şiksez, tamanga:
İşäk bulıp kılan sin dä, yugıysä
Alar äzer sine kyafer sanarga.

***
Şärab häm yar! – rähät taptım şulardan,
Arındım min ömettän, borçulardan;
Canım, kalbem, malımnı mäygä saldım, –
Kotıldım tufrak, uttan, cir, sulardan.
    Kalb (qälb)– yöräk.
    Tufrak, ut, cir, su... – Borıngılar uylavınça, dönyadagı bar tereklek (şul cömlädän keşe üze dä) şul dürt matdädän – tufrak (cir), ut, cil, sudan yaratılgan imeş.

***
Yasap, dönyanı näkqaş tösle çikteñ,
Bizäkkä bezne çäçteñ, bezne sipteñ;
Ä yahşırak bulırga barmı çaram?! –
Üzeñ bit, can örep, näq şundıy itteñ.
    Näkqaş – rässam, çigüçe osta.

***
Kulıñnan kilsä, sin borçılma ber dä,
Ni uzgan, ni kiläçäk gamenä kermä;
Gomer bit kön, – beter, tuzdır malıñnı, –
Fäqat buş kul töşäbez bit kabergä.

***
Bügen töştä ber nzge kilde yanga,
Dide: «Bähet tabılmıy yoklaganga, –
Yokı ülemdäy ul. Citär äcäleñ, –
Ğasırlar buyı yoklarsıñ sin anda!»

***
Öleşneñ barçasın al – alma kim sin.
Käyef kıl – eç, bähet tähtenä men sin.
Hoda mohtac tügel sin buysınuga.
Bu dönyada yäşäp kalunı bel sin.

***
Tagın östär mikän yuk-bar gamemne,
Yä yahşı, yä naçar itep hälemne, –
Ber algan tın çıgarga ölgererme?
Belep bulmıy, kiter tizräk mäyeñne!

***
İ täñrem, aç miña rizkım işegen,
Beläseñ bit hälen minem işeneñ:
İsert mine, tämam añım yugaltıym,
Onıttır borçuın dönya eşeneñ.

***
Kızıl göllär änä kırlarnı yapkan, –
Elek hannar kanı ul cirgä akkan.
Miläüşälär – ülep tufrakka tuzgan
Sılu kızlar miñennän çäçkä atkan.

***
Tañ-irtän alsu nurlar balkışında
Camım torsın iyäse karşısında.
Häkıykatne açı dilär beräülär,
«Häkıykat» yuk mikän mäy açısında?

***
Canıñda gam göle üstermä tagın!
Ukı şatlık-rähät tabu kitabın.
Ütä barlık teläkläreñne, bändä,
Beläseñ, tiz kılır ülem hıytabın.
    Xıytab – ım-işarä.

***
Gafil bulma, bälagä dönya tulı.
Pıçak – yazmış kulında, añla şunı.
Sıylar yazmış sine, birep şikär-bal,
Aşıy kürmä, ülärseñ, ul – agulı!

***
Häyät ike işekle, – tuktalu yuk, –
Keräseñ dä çıgasıñ, hiç kalu yuk.
Bähetle şul – bu cirgä tumagan kem,
Aña çönki, gazaplarda yanu yuk.

***
Hoda, küñlem gazaplarda, rähim kıl,
Igı-zıgı kolı – canga rähim kıl,
Yögerde mäyhanägä gel ayaklar,
Suzıldı kullarım camga, rähim kıl.

***
Yaraklaşam dimä küklärgä sin hiç,
Güzäl yarlar kulınnan mäy alıp eç;
Bu dönyaga kilep hämmäse kitte, –
Kire kaytu gomerdä bulmagan eş.

***
Tuzan-tufrakları bu kiñ dalanıñ
Sılular täneder, bälki, yaranım;
Tuzan sörtkändä sak sört yar yözennän,
Köleder, bälki, ul ber kız balanıñ.

***
Eçä kol da, su bulsa, tustagannan,
Yasalgan dimi şahlar tufragınnan.
Bez eçkän camga da balçık borıngı
Güzällär tufragınnan kuptarılgan.

***
Yulıñ bulmas – çıgıp yul yarmıy taşka,
Bähet kunmas – koyınmıy kanlı yäşkä;
Eşeñ uñmas – tämam bulmıy divana,
Ğaşıyqlarday akılnı cuymıy başta.

***
Çäçäklär attırıp yaz kilde häyran,
Kiter şärab, eçik – bar çakta därman.
Düzah, ocmahnı, hurlarnı onıt sin, –
Alar äkiyät, keşe uylap çıgargan.
    Düzah – tämug.

***
Posıp yäşi, di, sämrug tau türendä,
Yäşer sin dä, sereñne açma ber dä;
Kabırçıkta gacäp ence yarala, –
Tirän diñgez yäşergängä töbendä.

***
Äzäl! Üzläşterep aklım fäneñne,
Aça aldı sıman küp serläreñne.
Läkin citmeş ike yıl kön-tön uylap,
Häzer beldem ber äyber belmävemne.

***
Ömetneñ börtege yuk, buş bu ındır,
Kitärbez, baş bulır yort-cirgä kemder.
Cıyma mal, dus-işeñne cıy, aşa-eç,
Yugıysä barsı doşmanga kalır ber.

***
Mine doşman; «Bu fäyläsuf», – dideme?
Yala yaktı miña, ul tel tiderde!
Ägär min fäyläsuf bulsam, bu häsrät,
Hälaqät cirenä kiler idemme?!

***
Ğaläm bähte, bäla-kazaları – bez,
İzüçelär dä bez, haklık yarı bez;
Kamil dä, kim dä bez, tübän, biyek tä,
Tutıkkan közge bez, Cämşid camı bez.

***
Tozakta bez, ğalämgä baş tügelbez,
Gomer ber däm, yäşäüdän mas tügelbez.
Häyätka gel şäkert bulsak ta, häyhat!
Fani dönyaga hiç ostaz tügelbez.
    Mas – käyefle.

***
Koyaş totalmadım – serenä töşärgä,
Ğaläm hikmätlären belmim çişärgä;
Fikerlär diñgezennän ence taptım,
Läkin kurkam muyınsaga tişärgä.
    ...Ence taptım, läkin kurkam muyınsaga tişärgä... – Şağıyr monda, ğaläm serläreneñ «encesen» tapsa da, anı tişep muyınsaga kuya almavın – anık äytep birergä kurkuın añlatırga teli.

***
Fäqıyrlektän tügel, ber tamçı yotmıym,
Ul eçkeçe digännän dä kurıkmıym, –
Küñel açar öçen eçtem moñarçı,
Häzer sin bar, şuña camnarnı totmıym.

***
Kitäm, Cir yalganınnan inde bizdem,
Yäşäüdän soñ hälaq bulmaknı sizdem.
Tabıp çara, äcäldän kem kalalsa –
Kuansın, äydä, şul ülgängä bezneñ.

***
Satıp algan idem çülmäk, yulımda
Kinät telgä kilep ul äytte şunda:
«Min altın camnan eçkän şah idem ber,
Häzer çülmäk kenä isrek kulında!»

***
Fäläktä tuğrılık kersä ğadätkä,
Keşe gomer sörer ide rähättä.
Ägär yazmış rähim-şäfkatle bulsa,
Beräü dä räncemäs ide fäläkkä.

***
Bu dönya gel tabışmak, ber çara yuk,
Häkimnär fikren añlarlık çama yuk.
Şärab eç – päyda bulsın cirdä cännät,
Ä ülgäç – yä keräseñ anda, yä yuk.

***
Uyan, sılu, tañ attı, tormıy bulmas,
Kiter mäy çülmägen tiz, i kalämkaş.
Üzeñ çülmäkkä äylängänçe, äydä,
Küñelneñ, şiklären mäylär belän bas.

***
Tügäm yäş, kaygı bau saldı muyınga,
Ä sin şat, gel köläç, gam yuk uyıñda.
Läkin maktanma! – härkem bu cihanda
Fäqat kurçak kına yazmış kulında.

***
Buşap kala Keşe dä ber gazaptan,
Çıga ence dä ber diñgezdä yatkan, –
Malıñ kitsä, başıñ kala isän-sau,
Buşap kalgan kasä tula kabattan.

***
Kara cirdän cidençe kükkä tikle
Fiker yörtergä başnıñ akılı citte:
Ğalämneñ küp kızık serlären açtım,
Ülem sere açılmıy kaldı bikle.

***
Fäläktän berkem östen bulganı yuk,
Keşe aşap bu cirneñ tuyganı yuk;
İsän-sau min dimä, yotar sine dä, –
Häzergä tik säğateñ tulganı yuk.

***
Hisapsız küp cir östendä mazarlar, –
Ülem uynı gel anda, ah da zarlar...
Sılu tänen talıy törle häşarät,
Cir astında yata särdar vä şahlar.
    Särdar – ğaskär başlıgı.

***
Tübän cannarga hezmät itmä, taşla!
Çebendäy bulma şat ul birgän aşka:
İke köngä bülep kap ber sınıknı,
Nanıñ yot, alma yat songannı asla!

***
Riza kozgın da bit söyäk-sanaktan,
Ä sin haman aşıysın yat tabaktan;
Tübän cannar sıyınnan meñ kat artık
Üzeñ hezmättä tapkan ber sınık nan.

***
Bu fani dönyaga kilmäs idem min,
Yäki bulsa çaram – kitmäs idem min;
Hälaqätle, azaplı, şomlı cirgä
Kilep-kitep hata itmäs idem min.

***
Dide ber könne zäñgär kük kazanı
«Fäqat minnän diseñ bäla-kazanı?
Kulımnan kilsä, tuktap äyläneştän,
Tınar idem – nigä buş yul gazabı?»

***
Oçıp bılbıl matur bakçaga kerde.
Köläç gölne, şärablı camnı kürde;
Dide: «Döres, käyeflän, bulma gafil,
Kire kaytmıy, dilär, ütkän gomerne!»

***
Çäçäklär. Su buyı. Kürkäm tirä-yak.
Dus-işlär. Yanda – ay yözle pärizat.
Kiter camlarnı! Al, kütär! Mäy eçkän
Mäscedtän, pothanädän mäñge azat.

***
Mäy eç! Tormışnıñ äybät yagı şunda,
Matur yäşlek göleneñ bagı şunda;
Çäçäk vaktıñda bul duslar belän sin, –
Häyätıñnıñ bähetle çagı şunda!

***
Saray ide elek, şah sörde däuran;
Häzer yırtkıç öne, il buldı väyran!
Kolannar auladı başta, ä soñra
Üze ülem avına töşte Bähram.
    Däuran – gomer, vakıt.

***
Uzıp barganda ber bazar turınnan.
Gacäp çülmäkçene kürdem dä, şunnan
Karap tordım: yasıy çülmäk, kasälär...
Gidaylar häm dä şahlar köl-komınnan.

***
Üze aldan şuşı yazmışnı taktı,
Sorıy nigä yaman-yahşımnı rabbı?
Kiçä kön minsez ütkän bit, bügen dä
Ütär, nik min kiläçäkkä cavaplı?

***
Beräüneñ rizkı bulsa ber kabarlık,
Yatar cayı da bulsa yal tabarlık,
Üze kol bulmasa Häm totmasa kol,
Yäşi birsen, – bähet yuk şunnan artık.

***
Şäkert buldık elek, ostazga çaptık.
Belem aldık, şäkertlär küpme taptık.
İreştek närsägä? – Cirdän yaralıp,
Çerergä dip kabattan cirgä yattık.

***
Eçep şärab kuanmaktır telägem,
Köferlekneñ dä hiç tapmıym kirägen.
Didem: «Dönya, siña, äyt, küpme kalım?»
Dide: «Kalım – sineñ uynak yörägeñ».

***
Tañ atsa, mäyhanäne şau-şu kaplıy.
«Kiter camnarnı tutırıp bezgä, sakıy.
Bu başlar çokırı äylängänçe camga!
Cihanda yuk beräü dä mäñge-bakıy».

***
Şuña min küp eçäm, kümgän urında
Şärab nse kilep torsın borınga:
Berär makmırlı uzsa, huş isennän
Kabat isrep dävam itsen yulında.

***
Mäçet, çirkäü... barı – kollık oyası,
Azan, çañnar da şul kollık nidası.
Täre, täsbihne häm mihrabnı – barın
Cähalät bilgese itkän hodası.
    Nida – öndäü avazı.
    Cähalät – karañgılık, nadanlık.

***
Tagın küpme gomer ütär «üzem»dip,
Bähästä bar minem dä üz süzem dip,
Häyät ütär-kitär ul «ah» digänçä,
Käyeflän! Yörmä, täñrem, bir tüzem, dip.

***
Akıl cuymıy dävam itter eçüne,
Belep kıl här häräkät, här eşeñne;
Häläl bulsın disäñ ägär eçemlek, –
Holıksızlanma, räncetmä keşene.

***
Namazga, ruzaga bordım yözemne,
Tämam ihlaslı dip beldem üzemne, –
Çıgardım cil – kinät sındı täharät,
Urazam ber yotım mäydän bozıldı.

***
Ügez yoldızı küktä Parvin atlı,
Ä berse cir kütärgän, cide katlı;
İke ügez arasında butalıp,
İşäklär pır tuzalar, kür, ni çaklı!

***
Gareşlär hiç ozaytmas gomrebezne,
Kuan, şatlan! Tutırma yäşkä küzne!
Eç ay yözle belän, ay yaktısında, –
Ay irtägä tabalmas, bälki, bezne...

***
Häkıykat kürke Korän bezneñ alda,
Şulay da bit ukıybız anda-sanda;
Ä camnarga yazılgan bu şiğırne
Ukıylar härdaim böten cihanda.

***
Düzah, ocmahka berkem kergäne yuk,
Tege dönyanı berkem kürgäne yuk;
Ömetlänmä, kurıkma, bit Tegennän
Beräü dä ber häbär dä birgäne yuk.

***
İñ äybät dip sanala cirdä tik mäy
Kabıngannan alıp Zöhrä belän Ay;
Mäyen satkan şul akçaga hucası
Tabarmı mäydän artık äyber? Ay-hay!

***
Kinät mäscedkä kilde bit barasım,
Ukırga dip tügel hiç tä namazın:
Elek çälgän namazlık tuzdı küptän,
Şuña kittem alırga dip yañasın!..

***
Cihan bulgan, bar ul gel, bäs bulaçak.
Betär ez bezneñ, ul betmäs, bulaçak.
Yäşägän bezgä hätle dä poşınmıy,
Bez ülgäç tä, ise kitmäs, bulaçak.

***
Sarıf it sin böten gomreñ eçügä –
Käyef-safa kiräk häkim keşegä;
Uyau bul, başka yuk-barga birelmä,
Başıñ vatma sagış-häsrät eçendä.

***
Ni ükeneç, ah, gomer ütä bikärgä,
Häramnan gel miña avız itärgä...
Gönahlı canda köndä tuy da bäyräm,
Vakıt kalmıy boyırgannı ütärgä!

***
Ägär bulsa kabarlık sindä ikmäk,
Suıñ da çülmägendä bulsa – bik şäp;
Tübännärgä nigä dip baş iyärgä,
Nigä yatlarga yalınıp hezmät itmäk?

***
Rähimle sin – gönahımnan kurıkmıym,
Yumart sin – kalmamın aç, şöbhä totmıym;
Ägär dä aklasañ mähşär könendä,
Yözem karalıgın sanga da sukmıym.

***
Rähimle, yarlıkar täñre digäneñ,
Gönahlı dip köçäytmä canda gamen;
Bügen isrep küzeñne yomsañ añsız,
Kiçergän irtägä çergän söyägeñ.

***
İmam äytte: «Kileşmi inde ber dä,
Eçäseñ dä küçäseñ irdän irgä!»
Tätäy äytte: «Süzeñ ras, tik üzeñ kem,
Sufilık däğvälimseñ ällä sin dä?»

***
Süzemne tıñla, dustım: sau köneñdä
Ayausız bu fäläktän kurku belmä!
Urın al sin kanäğat poçmagınnan.
Nayan yazmış belän uyınga ker dä.

***
Uzıp kitä gomer kıska arada:
Citez cillär kebek isep dalada.
Sin, ütkän häm tuaçak könne uylap,
Sagışlanma, yörägeñne talama!

***
Kiçä mäyhanälärdän täübä kıldım,
Şärabe-äğlyalärdän täübä kıldım.
Kaya ul täübä yaz citkändä, rabbım? –
Kiçäge täübälärdän täübä kıldım.

***
Şärablı cam minem kullarda härdäm.
Yırak toram min ul mönbär – fälännän:
Şärab señgän miña, min utta yanmam!
Sin ul korgan kisäü, siña cähännäm!

***
Sin ul här närsäne uzenä karatkan,
Yaratılmışnı totkan törle yaktan;
Yaman bulsam – sineñ bändäñ bit inde,
Ni häl itim? Üzeñ şulay yaratkan!

***
Nigä vatsın ikän çülmäkçe camın, –
Bit ul üz kul hönäre cimeşe anıñ;
Ä küpme äğlya başlarnı yaratıp,
Vata-cimrä, ise kitmi hodanıñ.

***
Bügen bähteñ bagında balkıy göllär,
Ä sin tp-tn, boyık sineñ küñellär...
Eç äydä, fani dönya ul mäkerle,
Kabat-kabat tabılmıy mondıy könnär.

***
Yäşel bolın, çäçäk tirä-yagıñda,
Aga käüsär suı çelteräp bagıñda;
Onıt cännätne, monda – cnrdä cännät,
Nigä hurlar? – sılu yarıñ yanıñda.

***
Rähimle dip söylilär, täñre, sine,
Gönahlı min kolıñ, dinsez vä kire.
Gönahsızlarnı yarlıkau ul ansat,
Gönahlıñnı kiçer – bulsañ rähimle.

***
Şärabsız çirlimen, eştän çıgam min,
Daru kapsam – agu kapkan sıman min.
Yäşäü – agu, şärab anıñ, dävası,
Şärab eçsäm – agularga çıdam min.

***
Keşe cirgä niçek, dimseñ, yaralgan:
İzelgän ukmaşıp balçık ta kannan;
Tuıp azap belän, yäşäp gazapta,
Ahırzamangaça katkan da kalgan.

***
Häyät – tik kıska mizgel fani cirdä.
Şärab eçmi gönahka kermä ber dä.
Bähäs nigä fanilek, bakıylıktan?
Kitärbez, – barıber lä bezgä gürdä.

***
Yana därtem minem, nurlarga tulgan,
Yözem suı tulı cam töşmi kuldan!
Miña: «Yalvar, hoday kiçrer...» – disez sez,
Kiçermäsä tagın, yä, närsä bulgan!

***
Beläm gaybemne, rabbım, ni kılıym soñ?
Tämam gönahka battım, ni kılıym soñ?
Kiçersäñ dä mine, kaçar cirem yuk,
Oyattan aynu tapmıym, ni kılıym soñ?

***
Ülemne karşılarmın, kauşamam da, –
Ä bälkem yahşıraktır monnan anda?
Gomer ul tik äcätkä dip birelgän,
Äcätne kaytarırmın, uylamam da.

***
Fäqat tamçı idek, därttän yaraldık,
Sorap ta tormadık, birgäç, can aldık;
Soramaslar – köleñne cilgärerlär,
Mäyeñnän tap şifa, kaygıñ manarlık.

***
İtä almas yä artık, yäki dä kim
Mokatdärdä yazılgannarnı berkem;
Poşınma baş vatıp uylap yugıñnı,
Barıñnan kaç, qaderle bulsa irkeñ!
    Mökatdär – yazmış, täqdir.

***
Äşäke bu zaman – yuk tuğrı berkem.
Yırak bulsın siña şau-şulı törkem;
Yakın duska sanap yörgän keşeñ dä
Çıga doşman bulıp: yöz çöyrä ber kön.

***
Igı-zıgı – agu, tormış bagınnan
Kem eçsä mäy – agudan şul arıngan.
Eçep kal yar belän yäşel çirämdä.
Çiräm üskängäçä üz tufragıñnan.

***
Şähär yaulau da citmi mäy nazına,
Eç, i häkim, fäneñdä küp kazınma!
Fridun tähte dä tiñläşmi mäygä,
Alışmıym mäyne min Hosruf tacına.
    Fridun (Färidun) – halık azatlıgı öçen köräşkän borıngı mifik İran patşası.
    Xosruf – borıngı İran şahı, halık rivayätläre kaharmanı.

***
İ bändä, cirdä dürt matdä äsire!
Şular kualıy haman, cikkän dä sine...
Şärab eç! Küpme äytergä kabatlap:
Kitärseñ mäñgegä – kaytmaska kire.
    Dürt matdä – cil, ut, cir, su.

***
Gıybadät kılmasam da inde daim,
Gönahın yumasa da bu gidayıñ,
Ömet özmi, rähimlem, şäfkateñnän, –
İke dip äytmi bit ul ber hodayın.

***
Yavız yazmışka bik borçılma ber dä,
Cihan iske, garip – borçılma ber dä;
Bulaçak bilgesez, bulgannar uzgan –
Tereklek fani bit ... borçılma ber dä.

***
Kilä-kitä gomerlär, gel agadır,
Kayan, kaya? – sizelmi dä kaladır.
Anık tik şul gına: bezneñ gomer – cam,
Mäyen çülmäktän ul ülçäp aladır.

***
Üzeñçä ber genä kön dä yäşäü yuk,
Şuña – borçılma, bul barıñ belän tuk.
Häkim süzlärenä yışrak kolak sal:
Bit aslıñ su da tufrak häm dä cil, ut.

***
Tınıçlık yuk, bäla aştı başımnan.
Ä sin, imeş, riza bul çıkmasa can:
Soramıy-nitmiçä, älhämdelillah! –
Susın birde üze zar çişmäsennän.

***
Arıp-talıp kiçär häsrät dalasın
Diyelgän aldan uk, sin – biçarasıñ:
Bügen yazgança ütte, irtägä dä
Kaya yazmış kua – şunda barasıñ.

***
Teläklärne hodayım belde kiçä,
Bügenge bar ömetne telde kiçä;
Ä irtägä ni kötkänne dä äytmi,
Ayausız yazmışımnan kölde kiçä...

***
Cimeş alsam özep ömetem bagınnan,
Sütälsäm ber bu yazmış yomgagın da –
Kitär idem çıgıp Yuklık ilenä,
Gazaplanmıy häyätım zindanında!

***
Häyät – diñgez, yaralgan serle köçtän,
Anıñ ser encesen tik barmı tişkän.
Üzençä här ğasırnıñ hikmäte bar,
Yaratılmış seren yuk älegä çişkän!..

***
Hätär yuldan mine gel äydi yazmış,
Här adımımnı itä yazık ta yalgış.
Canım äytä: «Çıgam inde irekkä,
Torır cayım tämam tuzmış-taralmış!»

***
Aşau, eçü, yokı... yat bulsa başta, –
Can örgäç, küp bälalär töşte başka.
Ni birsä – kire algay, hör bulırsıñ, –
Poşınma, kalma ber dä aptıraşta.

***
Böten cir köl-tuzannarga tuzaçak,
Hälaqät barçanı cimrep uzaçak!
Häzergeñ yuk dip uyla sin bötenläy,
Fäqat bar uzganıñ häm tik tuaçak.

***
Hoday bezgä ayak-kullar yaratkan,.
Yamannarga bähet-baylık taratkan.
Mäyemne taşkabak sautında yörtäm, –
Şäriğatkä hilaflık yuk kabaktan.

***
Bähäsläşä häkimnär kiç vä irtä,
Yul ezläp, kaysı, dip, haklıkka iltä?
Tavış yañrar kebek: «Äy, sez, nadannar!
Yuk ul haklık, vakıt uzdırma tikkä!»

***
Yözäçäk altın ay üz gömbäzendä...
Kötelmägän kunak bez cir yözendä:
Beräülärdän kilep soñ, az vakıtka,
Beräülärdän elek kitmäkkä bezgä.

***
Häräkättä häyät, yoldız häm ay da...
Çagıştırdım şularnıñ barısın añda:
Ğaläm – şäm, ä koyaş – süs, ut kabıngan,
Tınıçsız şäülälär tik bez cihanda.

***
Ni fayda bar häyätkä min kilüdän,
Zıyan da yuk tänem gürgä iñüdän!
Beräüdän ber cavap yuk şul sorauga,
Ni mäğnä soñ kilep-kitep yörüdän?

***
Cihan mine fäqat häsrätkä tapkan,
Sagış-cafa yögen iñnärgä takkan.
Kitäm näfrättä, belmiçä: bu tänne
Nigä ukmaştırıp täñrem yaratkan?

***
Kük äylänä, seren kemnän sorarga?
Gel östälä bäla – niçek çıdarga?
Häyätıma karıym: ütkän ul inde,
Karañgı bar tiräm, yul yuk çıgarga.

***
Oçıp menär atıñ bulsa da tauga,
Mavıkma az bähetlär aldaganga;
Fäläk yanıy: bügen çülmäkne vattı,
Camıñnı da vatar ul, poşma, tanda.

***
Fäläk koydı niçaklı kanıbıznı,
Ul örde,– göl-çäçäklär cilgä tuzdı.
Çäçäk – yäşlek dip aldanma, açılmas,
Yavıp torganda öskä karı-bozı.

***
Kük öskä tüntärelgän, cirne kaplap,
Cäber bogauların hiç çişmäs Ul, haq! –
Kürä torıp, yaralı kükrägeñä
Atıp torır agulı uknı kat-kat.

***
Fäläk, yahşırtmadıñ cirdä hälemne,
Miña kürsätmädeñ hiç şäfkateñne;
Kurıktım şatlanıp irken sularga, –
Kürermen, dip, bäla-zähmätläreñne.

***
Narazıy min, Fäläk, färmannarıñnan,
Bogavıñda haman, tämam arılgan...
Rähimle sin yülärgä, inde min dä
Yülärlänäm dä vaz kiçäm añımnan!

***
İyä bulsañ da barsına, Kügem, sin,
Ğadel cannarga yärdämçe tügel sin.
Çın irlärgä tügel baylık-häzinäñ,
İr-uynaşlarga tik sineñ künel kiñ.

***
Fäläk gel tiskäre yuldan baraçak,
Yamannarnı gına yaklap kalaçak!
Anıñça, dönya bit gel kirle-morlı:
Kabahät – yahşı, yahşılar – kabahät.

***
Fäläk! Nigä azaplarga salasıñ? –
Urap çabam ıgı-zıgı kalasın;
Suıñnı pıçratıp, ber kabın nanga
Yögertäseñ nigä adäm balasın?

***
Fäläk! Gel sin minem belän orışta,
Bütängä – im, agu – minem sulışka.
Ozak yäşäp, solıhka tartsa da can,
Kiläseñ acgırıp haman sugışka.

***
Açu totsa Fäläk bezgä, gacäpme?
Taş ırgıtsa kinät yözgä, gacäpme?
Kazıy alışıp şärabka täqvalıknı,
Bañ iksä mädräsäbezdä, gacäpme?
    Bañ – gaşiş yasau öçen faydalanıla torgan hind kindere.

***
Fäläk üçläşsä – dauga därtem arta:
Ömetlänmim, äzer min yaman atka.
Yakut tösle şärab tulı camıñda...
Äzerme sin? – başıñ östendä balta!

***
Rähät tormışka cirdä bulma kol sin,
Mäkerle yazmışıñnan yözne bor sin;
Küñel aç! Ber avar kük gömbäze dä,
İseñdä tot şunı – gel sakta tor sin.

***
Mine ämir itär, şirbät sonar Kük,
Ä irtägä çişenderer... sugan kük...
Ah ormıym tilmerep: «Nik bu bolay?» – dip,
Toydım barsın gazap kamıtın kigändük.

***
Şärabtan yar canı kaynar kanatlı,
Şärabtan yar yözendä nur da yaktı!
Bez eçmädek ramazan aylarında...
Kilä şäüval, anıñ töne şärablı!
    Şäüval – ramazannan soñ kilgän ay iseme. Bu ay başında gayıt bäyräme bula.

***
Ğalämdä cir dävam itä yöreşen,
İke näsel tatıy yazmış cimeşen:
Bere – añlauçılar aknı-karanı,
Bere – belmäüçe üzen häm il eşen.

***
Gomer kıska nigä dip gamgä töşmim,
Ütä cildäy isep, buysınmıy nişlim?!
Läkin häzergä sau-isän çagımda
Min uzgan häm kiläçäk mäyen eçmim!

***
Kügeñneñ gömbäzen bizäp yarattıñ.
Bähetkä? Yuk! – gazapka öskä yaptıñ.
Ülemnän härdaim miña yanatkaç,
Yaratuıñda ni mäğnä, ya rabbım!

***
Häyät açısın eçmim min, isermim,
Asıl küz yäşlären camga töşermim;
Katıyl – dönya, şärab – kanı katıylneñ,
Niçek doşman kanın eçmäskä mömkin?!
    Katıyl – üterüçe.

***
Şahım! Tuysız, şärabsız häm uyınsız
Yäşel yaz da bulır ide hozursız.
Nigä käüsär suları, hurlar, ocmah?
Alardan meñ kat artık mäy, sılu kız.

***
Yäşim disäñ fäqat läzzät eçendä.
Kürergä dönyanı ayak oçıñda, –
Mäy eç, tik eçmä bu tormış açısın, –
Öyrän minnän, minem dingä küçen dä.

***
Kuan, şatlan! Tagın da bezgä bäyräm!
Kömeş, bällürle östäl balkıy mäydän.
Kügendä bökre ay tössez, yabıkkan,
Ruza totkanga taygan ul da häldän.

***
Tutır camıñnı sin, lalä kebek yan!
Lalä yözleñ belän al şatlanıp cam!
Bu bökre kart alır yuksa canıñnı,
Köler, mıskıl itep, tik tufragıñnan.
    Bökre kart – fäläk, kük yöze.

***
Yakınlaşa käyefle-mäyle tuylar
Şärabçılar äzer, – camnar tulırlar.
Riyä namazların, ruza kamıtın
«İşäklär» dä salıp çitkä kuyırlar.

***
Tübännär cäbrenä nigä tüzärgä?
Üzeñne ber dä sin birmä izärgä, –
Ruza ütte, äzerlän, kilde bäyräm,
Yakuttay balkıgan mäydä yözärgä!

***
Kara tön pärdäse yırtıldı tañda,
Kara kaygıñnı ku, camıñnı al da!
Bez ülgäç tä atar tañ, tik karañgı
Bulır gür, tañ kürenmäs bezgä anda.

***
Teläk-ömetlärne ütämi Kük hiç,
Kötäm, läkin cavapsız hätta dus-iş.
Tıyılmagannarın birmäsä Yäzdan,
Tıyılganın da birmi bezgä İblis...
    Yäzdan – alla (farsıça).

***
Tudı irtä! Kiter camnıñ tulısın,
Vatıyk bogauların namus kolınıñ;
Suzılgan kulnı alıp yuk ömettän,
Kubız muynın söyik, kızlar tolımın.

***
Ğaşıyqlardan kölä mäker, kolak sal,
Käyefledän şärab kına sorap al.
Bähetlär göl-çäçäk atkan bu bağda
Ni üssä – kıska gomreñdä alıp kal.

***
Yazın bäydän çişäm irkemne başta,
Şäriğatkä baş imim inde başka.
Sılu kızlar arasında, bähettä,
Yäşel kırdan yasıym çäçkäle bakça!

***
Häyät birde yavıp läysän ülängä,
Yöräktän kaygını yu sin dä mäydä.
Küñel kütär! Sineñ dä tufragıñnan
Ülän genä üsär ber könne, bändä...

***
Yarıñ, kubızıñ, mäyeñ bulsa yanıñda,
Külägä saylasañ yılga yarında, –
Kiräkmi ber ni, tuzsın dönya kölgä,
Nigä di cännäteñ şul bağ barında!

***
Yäşel yarlar, tirä yün çäçkä göldän,
Köläç hurlar belän eç, belmi ber gam.
Käyeftä mäy kütärgännärgä tañda
Kiräkmi cännäteñ, yuk süz – cähännäm.

***
Miläüşälär ise torganda añkıp,
Ciläs yazlar sulap torganda balkıp,
Häkim şul – kem eçä yarın koçaklap,
Bärep täübä kasäsen taşka, vatıp.

***
Cäyä yaz bezgä yäm-yäşel kelämnär.
Kiter şärab! Kiräkmi ber dä gamnär.
Häkimnär, alıgız cam! Bezgä monda
Yözem kanı, kızıl göllär dä gambär!

***
Koya tañ al ayırçalar bolıttan,
Güyä kemder bar anda çäçkä totkan:
Töşep yarga kuna huş isle yäsmin...
Salam şärab, camım çın tönboyıktan.

***
Añım, ezlänüdä taptıñ yulıñ sin,
Şuña yöz kat tukıysıñ ber uyıñ sin;
«Kuan bergä çagında, çönki inde
Ülän üsmäs – çabılgan ber bolın sin!»

***
Säğadät tuy itär, betsä ägär dä
İyärü-tabınular iskelärgä;
Tırışlık maktalıp, uñsa teläklär,
Cäfa çikmäs ide cirdä beräü dä.

***
Zaman agışı nilär birsä dä, al sin,
Camıñ tot, şah kebek tähteñdä kal sin.
Azat ta, kol da bertigez hodayga, –
Yäşäü camın eçep tüntär dä sal sin!

***
Tagın yäşlektäge tösle üreldem
Tulı camga, – kabat bähtemne kürdem.
Gacäplänmä mäy äçkeltem buluga,
Açısı ul minem uzgan gomerneñ.

***
Borıngı bar härabälär yuılgan, –
Häyätnıñ kürfäze cam tösle tulgan.
Şulay da bulma gafil, tuğrı yazmış
Alıp kitär böten närsänne kuldan.
    Kürfäz – diñgez kultıgı.

***
Birelsä hätta öç yöz yılga tormış, –
Anıñ da ber çige bar, şul ayanıç;
Hälifäme, häyerçeme yalangaç,
Soñı gel ber anıñ – bertörle yazmış.

***
Häyät – ber tamçı mizgel, tamçı min dä.
Şuşı mizgeldä küpme borçu irgä?!
Käyeflän! Mäñgegä dip hiçberäügä
Birelmägän cihan atlı bu tirmä.

***
Tagın küpme vakıtlar borçılırga?
Tagın küpme teläkkä kol bulırga?
Kitärbez, kittelär bit bezgä çaklı, –
Ütälmäde teläklär, ni kılırga!..

***
Buşatmam, di häyät, tezgenne kuldan,
Teli ul mäñgelekne, danga tulgan.
Atarga dip ülem tarta cäyäsen, –
Teli tagın häyättan kanlı korban.

***
Ozakka kilmädek bez fani cirgä,
Kilep tap buldık ükneç-zarga, çirgä...
Çişalmıyça bäla-kaza töyenen,
Alıp kittek beten häsrätne gürgä.

***
Ütälmi ber teläk, ni häl itäbez?!
Bu kañgırgan cihannan ni kötäbez!
Torabız gam yotıp yullar çatında, –
Kiçekkänbez kilep, irtä kitäbez.

***
Yä mäy, yä bal töbe – layla – bu tormış.
Yä çüpräk, yä yıfäk gäüdäñne törmeş, –
Ayırma barmı tik monnan häkimgä,
Niçek tä çikle tormış,– nindi ükeneç!..

***
Cihan gıylmen öyrändeñ – berni tormıy,
İşetteñ küp, söyländeñ – berni tormıy;
Nilär kürdeñ, tügep küpme köçeñne,
Nilär taptıñ-bilädeñ – berni tormıy.

***
Susız çüldä yulauçı taysa häldän,
Kötä ülem – bette iñ soñgı därman, –
Bähetle şul, kem irtä kitsä cirdän,
Bähetleräk bötenläy tumagan can.

***
Üläbez ber genä kat, bul häbärdar.
Ülem tügel, gazapta tetri cannar.
Bu tän – balçık belän kan izmäse ber,
Ä ul yukka çıgudan ni zıyan bar?!

***
Canıñ taşlap kitügä ak täneñne.
Alır çit-yat beräü yort-cirläreñne;
Tik ul belmäs – elek sineñ dä monda,
Häyät dip, yort-cirem dip köygäneñne.

***
Käyeflän! Mäñge bulmıy ber gomer dä, –
Kiçägedäy ütär bügenge kön dä.
Bu çülmäk başları da täqvalarnıñ
Yatar çülmäkkä izgän lay töbendä.

***
Yä, kayda bezgä çaklı monda kemnär
Yal itkän? Kayda göldäy al irennär?
Yaralganday elek tufraktan adäm,
Tuzar tufrak bulıp... Köl-uyna, dilbär!

***
Azaplar mäñge tügel, zarıy kıylma!
Cihannıñ da çige bar, mine tıñla:
Täneñ tufrak bulır – kirpeç yasarlar,
Kiler cannar öçen bulır korılma.

***
Dalalarda üsep torgan kuranıñ
Sabagı – ber güzäleder Turannıñ;
Ä kirmändäge kirpeçlär – yä kulı
Väzirlärneñ, yä baş kapkaçı hannıñ...
    Turan – Amudäryanıñ uñ yak yarı buylap cäyelgän cirlär borıngı zamanda şulay atalıp yörtelgän.

***
Harabatka baram kuana-kuana, –
Akıl zönnarın irlärçä buarga!
İsergänmen, hadim atkan çıgarıp, –
Kiräk bulgan aña idän yuarga.
    Harabat – mäyhanä.
    Hadim – hezmätçe, yalçı.

***
İ çülmäkçe izä balçıknı ansat!
Bu bit şahlar tänennän, süzlärem hak:
Färidunnıñ kulı, Kaynıy yöräge
Butalgan balçıgıñda, dus, kılan sak!

***
Kiçä çülmäkçene kürdem eşendä,
İzä balçıknı çanda bar köçenä.
Pışıldap balçık äytte şunda: «Äkren!
Töşärseñ ber üzeñ dä çan eçenä».

***
Kötep tormam ülem kilgän säğatne,
Savıt yasarga läm bulganga hätle;
Üzem çülmäkkä äürelgänçe, härkön
Tabam mäy çülmägennän min rähätne.

***
Akıl küpme cigelsen fani yökkä?!
Ni mizgel, ni ğasır bu mäñgelekkä!
Camıñnı al, eçep kal, dustım, äydä,
Üzeñ çülmäkkä äürelgänne kötmä!

***
Tagın küpme bähäs azıgı bulırlar:
Mäçet, namaz, ruza, käyef korular?
Kütär, Häyyam! täneñ tufrakka tuzgaç,
Añardan cam yäki çülmäk koyırlar.

***
Yavız täqdir korıp kuygan da kapkan,
«Keşe» dip auına ismen dä tapkan;
Fäqat annan gına bit yahşı-yaman,
Yamanatnı nigä soñ keşegä takkan?

***
Tozakka koş kebek kildek tä kaptık,
Kudı yazmış – arıp-talgançı çaptık.
Yäşäp, zır-äylänep tüşäm-tübäsez,
İreştekme teläkkä, närsä taptık?!

***
Kiläçäk kaygısın uyga töşermä,
Açılmas ser bit ul häkim öçen dä.
Boyıkma, şaktıy kiñ canga bu dönya,
Ä yazmış! buysınu belmi keşegä.

***
Ni yazgan täqdireñdä – hiç cuyılmas,
Öleştän artıgı berkemgä bulmas.
Sagış, ükeneç belän canıñ kıynama,
Alar tik buş gazap, çüpkä dä tormas.

***
Tänem yöz yıl talansın utta köyräp,
Tämugdan kauşamıym, ul yuk, tik äkiyät.
Canım kurka nadannarnıñ süzennän, –
Ülemnän küp yaman alar belän gäp.

***
İke şäyne adäm nık belsä yahşı:
Ni citte aşamıy, aç yörsä yahşı;
Teläsä kem belän dus bulganınnan
Yapa-yalgız gına kön kürsä yahşı.

***
İ kayda sez päri-cen, dus vä doşman,
Elekke kaygı, şatlık? – cilgä oçkan...
Şuña şatlan bügenge birgänenä,
Ütär ul da, şulay yazgan tumıştan.

***
Ğaläm sere yabık här nindi canga, –
Başı da, ahrı da anıñ tomanda...
Bügengeñnän kuanıçtan da şatlan,
Bit uzgannarga kaytu yuk cihanda.

***
Köläç, şat bul, keşe, ber dä boyıkma,
Bu haksızlık yulında haknı hupla.
Alay da bulmasa, at gam yögeñne,
Yulıñnıñ kalganın intekmä yukka.

***
Küzeñneñ yäşläre gel yukka aktı,
Tagın küpme kürergä bu gazapnı?
Käyef-safa korıp kal, dus, bügen sin,
Häyät digän koymañ auganga çaklı.

***
Köçänmä hiç alırga yuknı buştan, –
Kömeş-altınga ber dä kitmä huştan! –
İsänseñ – duslarıñ aşap-eçerlär,
Ülärseñ – tuzdırır barsın da doşman.

***
Qader-hörmätkä layık meñ kabat sin,
Häyätka yalçı bulma, bul azat sin!
Kalandarlar belän bergä kütär cam,
Bulıp yaktı küñelle, yahşı zat sin.
    Kalandar – dönyadan bizgän keşe, därviş.

***
Bizänülärgä küpme kol bulasıñ,
Nigä gel yukka-barga omtılasıñ?
Abelhäyät suı bul, yä agu bul, –
Ä gürdä bit barı tufrak kınasıñ...

***
Kiräk bulmasa da häkimgä kaznañ,
Bu dönya akçasızga misle zindan:
Miläüşä yarlı şul, ä gölçäçäk şat, –
Ul altın yançıgın açkan da kuygan...

***
Bu dürt şäy bezne mihnätkä töşergän:
Yokı birgän, aşau birgän, eçergän,
Ahırda mährüm itkän bar rähättän –
Çara yuk ber dä yuklıkka kiçüdän.

***
Cisemnär balkıydır kük ayvanında,
Küzätsäñ – şik totalar bezgä monda...
Butagan, bulgan isrek ahrı täñrem,
Çäçep yoldızların uñga da sulga.
    Ayvan – açık terrasa, veranda.

***
Mäçet, çirkäüdä küplär itte ah-vah,
Tämugdan kaltırap, birsen dip ocmah.
Läkin häyät seren belgän keşeneñ
Yöräge andıy çüp-çardan bulır saf.

***
İnanudan inanmauga ber adım,
Vä şiktän haknı añlauga – ber adım;
Bu kıymmät mizgelen, şatlıkta uzdır:
Yazıñnan közge aylarga – ber adım.

***
Ğaşıyq kanın koyıp nik alcıysıñ sin,
Möridlärgä yünält ut kamçısın sin;
Menär täqva işäk kanın koysañ da,
Tügä kürmä şärabnıñ tamçısın sin.

***
İrekle, aklılar belän aralaş,
Yaman, yalgançılardan kit, yırak kaç.
Däva eçkänçe ber yünsez kulınnan,
Häkim birgän agunı eçkäneñ ras.

***
İsän çakta käyeflän sin, küñel aç,
Yarıñ bulsın zifa, sılu, kalämkaş.
Tırış kamil bulırga, – mäñgelek yuk, –
Kuan ägär kamil zat bulsa yuldaş.

***
Üsentem ürlägän yuklık suınnan,
Canım – häsrät utınnan päyda bulgan;
İsäm min cil bulıp, ezlim tänemne, –
Yaralgan tufragım tuzgan-koyılgan.

***
Mäscedlär, mädräsälär... barçasınnan
İmansızlar izelgän dä kısılgan;
İmansızlık sanalmasa iman dip,
Tabılmas cirdä hätta ber möselman.

***
Kilä rabatka ber isrek säyer çal,
Kulında çülmäge, auzında – cäncal!
Soradım: «Närsä buldı, izge şäyhem?»
Dide: «Dönya kızıksız ul, eçep kal!»

***
Ayanıç – därt köydermäsä küñelne,
Yanıp söyälmasañ güzäl göleñne.
Säbäple yä säbäpsez eçmi kalsañ –
Äräm ütkän diyep bel ul köneñne.

***
Harabatta gına bar saf küñellär,
Färeştälär, – tik anda bezgä türlär.
Sakıy belän cıruçı äytä cırlap:
«Ütä bar da! Bik az ul mondıy könnär!»

***
Miña şärab, cıru, kubız birelgän.
Barıñ, bulırıñ isän kalalmıy köldän.
Min isrekme, ayıkmı – ni ayırma?
İke dönya büläge bulsa – ber däm.

***
Kaya bezdäygä tür dönya tuyında!
Tuyıñ şul – mäyle cam bulsın kulıñda, –
Yakın dus ul, anıñ canlı cılısı
Bulalmıy hätta saf Käüsär suında.
    Käüsär – cännättäge kül iseme.

***
Sakıy! Bu dönya mäysez – berni tormıy,
Kuray bulmasa, mäcles – berni tormıy;
Bez alıp ölgeralmagan här äyber –
Kızıksız vä ilämsez – bernn tormıy.

***
Yarım, mäy bir canımnı camga batırıp,
Yözem çagla sineñ nurıñda balkıp.
Tınıp kalıym – ülep ayak oçıñda,
Bu yöz Nuh tormışınnan meñ kat artık!

***
Nigä maksat äle cännätkä kermäk?
Miña şärab ta sıy! – şul iñ zur irmäk.
Alar monda da, cännättä dä bulgaç,
İke dönya da kılsın ide hörmät.

***
Sakıy birgän bu camımda imanım,
Söyüneñ tatlı balında – imanım;
Tıya birsen tıysa mäylärne dinem,
Tuar mäydän bu canımda imanım.

***
Vakıt ul künmi hiç tuktap torırga,
Tügel mäñge bu tormış-korgırıñ da.
Ägär kulda ikän şärablı camnar, –
Dimäk, kulda häkıykat orlıgıñ da.

***
Yöräk şatlanmadı – gam buldı kirtä,
Şärabtan başka sıy tatmadı ber dä.
Sakıy, kiter mäyeñ! – canım uyansın,
Rähätlärne fäqat ul canga kertä.

***
Sakıy, iske şärab eçtem dä yandım,
Sadä yözem kızınnan läzzät aldım.
Disennär: «Täñregä isrek inanmıy», –
İnanmauçı idem, eçkäç – inandım.

***
İsemnär dä betä taşka uyılgan,
Ülem härkemgä dä yazlıp kuyılgan.
İ ay yözle sakıy, bäğrem, yä, tiz bul! –
Häzergä bez isän: mäy bir kulıñnan!

***
Sineñ aklıñ cihan yulın boralmıy,
Häyät ta sin telägän yulnı almıy;
Birämseñ mäy, sakıy, yukmı? Onıtma:
Betäçäk bar da cirdä berni kalmıy.

***
Şärabtan sukrayıp töşmä gömanga,
Diyep: «Başlangıçım, ahırım tomanda...»
Ozatam başta soñgı yulga malım,
Sakıy, bir mäy! Häl-ähväl nik sorarga!

***
Elek monda kunakta küp buınnar,
Tınıç kalıp, kiçergän tatlı uylar.
Utır, eç, dus! Häkimnär söylägän süz –
Tuzan-tufrak, tuzıp cillärdä uynar.

***
Ata tañ inde... Tor ak mendäreñnän,
Sakıy, yä, bir susın al şirbäteñnän;
Tänemnän ostalar koygançı çülmäk,
Salıp bir mäy miña mäy çülmägennän.

***
Sakıy, şatlıklı irtä bezneñ alda,
Kiçä kalgannı birçe camga sal da;
Eçik äydä – kabatlansınçı nazlar,
Gomer kıska, tuzaçak kölgä bar da.

***
Nigä kaldıknı tükterdeñ, kotırgan!
Zıyan bulmas ide bit ber yotımnan.
Şahit täñrem: şärab kına ideme? –
Däva ide bit ul bäğrem utınnan.

***
Harabatta idek, barıbız isergän...
Tabıp mäyhanägä kemder kitergän.
Min äyttem: «Bu sıyga kalca da bulsa!» –
Avız itterdelär yöräk itemnän.

***
Täharätkä dä tik mäy bu kabakta.
Namus taplandımı – äylänmi akka.
Bu yözdän täqvalıknı yırtıp attık,
Ükenmä! hiç yabıp bulmas yamap ta.

***
Şärab – can azıgım, tän sau añardan.
Häyät seren aça anıñ belän añ.
İke dönyası ber! – Şärab tulı cam
Miña artık Tege, Bu dönyalardan.

***
Şärabsız min häyättan yäm tabalmıym,
Avır tänem – cayımnan kuzgalalmıym.
Eçep tä şundıy uk häl, sakıy äytä:
«Tagın cam al!» – Ä min inde alalmıym.

***
Söyü dä – ber bäla, ul bit hodaydan,
Ni kılsa da, böten eş bit hodaydan!
Yavızlık, yahşılıklar üz kulıñda,
Ä soñ mähşäre bezgä nik hodaydan?

***
Mähäbbät yansa dörläp ber küñeldä,
Mäçettä, pothanädä, kön dä, tön dä;
Atın yazsa mähäbbät däftärenä –
Azat cännät, tämuglardan gomergä.

***
Bähetkä tul taşıp, ğaşıyq yöräge,
Oyat belmä, ütälsen can teläge.
Ayıkta vak-töyäk borçıy... İsergäç,
Ni bulsa ul, vayımnıñ yuk kiräge!

***
Canım fida şärab maktau yulında,
Öyem – mihrab, väğazem mäy turında.
İ därviş, bulsa añıñ tuy – şäkert ul
Minem tuyda – böten gaibem dä şunda.

***
Şärabnı min käyef kilsen dip eçmim,
Şärab eçep bozık yulga da töşmim,
Tügel, yuk! Bit beläseñ: näq menä şul
Mine mäcbür itä – eçmiçä nişlim?!

***
Eçäm, gomrem töne kitkänçe kaplap,
Fanilek mine yuk itkänçe taptap.
İ täñrem! Monda gel bulgan kük isrek,
Barırmın karşıña da kıyşık atlap.

***
Elek Hozır yäşäü çişmäse taptı;
Eçügä – canda tormış tañday attı.
Şärab ta – çişmä. Täñre: «Mäysärä», – dip
Üze Korän aşa itkän hıytabnı.

***
Nigä hotbä söyläp häzrät mataşa, –
Kitaptay kük yöze açık läbasa.
Alıştırmıy şärabnı berni, eç, dus! –
Tik ul gına avırlıklarnı basa.

***
Ğaşıyq küñelgä gel tar buldı tänem.
Tırıştım hikmäten açmakka fänneñ;
Yulımnı yaltırattım añ nurında,
Läkin beldem – ber äyber belmägänmen.

***
Tañ-irtän cirdä yatkan rindne kürdem,
Ni dinsezlek, ni din kuzgatmıy küñlen.
Köfer söyli,– şäriğat, täñre dimi,
Kayçan kürgäne bar mondıynı, kemneñ?!
    Rind – sukbay; İran ädäbiyätında irek söyüçe, dinnän kölüçe obraz bularak bilgele.

***
Uyat näfrät işäktäy bändälärgä,
Alar tik buşkuık, ä göl – ğamäldä.
Tabanıñnı alar üpsen disäñ sin,
Kazan dan! Kol alar – dan bilägängä.

***
Cenem söymi halık aldauçılarnı –
İşäklärne – sufi, häzrät, işannı;
Kyaferdan uzdırıp, din pärdäsenä
Posıp sata alar dinne-imannı.

***
Yäşäü bähte belän şatlanmıy can da,
Avır uylar – irek yuk ber dä añga;
Tämam tuydım, tämam vaz kiçtem inde, –
Sabak birmäm kabat yahşı-yamanga.

***
Söyekle rindlärem, kür, nindi säyran,
Böyek pot bezgä cam tik, canda bäyräm.
Yamannan-yahşıdan, añnan azat bez, –
İsergän barçabız da izge mäydän.

***
Ramazan şau çäçäktä kilde tagın,
Kabat añga salıp avır bogavın...
Halık şäüval sanap tuy itsä yalgış, –
İ äybät tä bulır ide, hodayım!

***
Kilep kitteñ bu cirgä, täñre boyrıp,
İlara ismeñ üste, cildä koylıp.
İşäk sin: tırnagıñ üste toyakka,
Sakalıñ üste artka – buldı koyrık.

***
Beräügä dä açalmıym serläremne,
Anıklap äytä almıym belgänemne.
Hälem şundıy: beräü dä, ber vakıtta
Töşenmäs hiç minem küñlemdägemne.

***
Bähäslärdä miña yuk ber dä uydaş,
Haman tik borçu, häsrät buldı yuldaş.
Cılıym yäşsez... Yä upkınnarga taşlan,
Yä buysın, başka çara inde bulmas...

***
Fäläk atkan sine çit-yat bu cirgä,
Ni birsä başta, algan ul kiregä;
Miña kalgan fäqat kartlık könemdä
Bogauday yazmışım söyräp yörergä...

***
Bu yat cirdä yöräk sıkrıy da yana,
Yörim maksat-fälänsez min divana.
Gomer ütte bähetsez... İnde kayçan
Ülem minem çeben Canımnı ala?!

***
Urazadan, namazlardan kiçäm vaz!
Çäçem çal bulsa da, eçäm min az-maz;
Menä citmeş camı tuldı, eçep kal.
İkelänsäñ – eçärlegeñ dä kalmas.

***
Yıgıp yazmış totınsa taptamakka,
Ömet tamırı kiselsä bu häyätka,
Yasagız cam Gomär Häyyam kölennän, –
Terelim sezneñ alda ber şärabta.

***
Könem citär, sugar soñgı säğat tä,
Sulış tınar, yomılır küz-kabak ta;
Öyep kirpeç kuyarsız baş oçıma,
İzärsez balçıgın alsu şärabta.

***
Ülep, tän ontılır, şäüläm yugalır,
Canım här yahşıga ürnäkkä kalır;
Yörägemnän – yözem suı, kölemnän
Bulır cam; sezne ber şatlıkka salır.

***
Adaştım min elek gel kük yözendä,
Tabam, didem, düzah, ocmah ezen dä.
Akıl äytte: «Eçendä – Garşe-Äğlya,
Telägän barça närsäñ – tik üzeñdä».

***
Ğayep mindä tügel: kildem häyätka,
Kitärmen ber şulay, uylap ta bakma.
Sakıy, tor, bil bu da, bir camnı tizräk, –
Bu dönya gamnäre batsın şärabta.

***
Häzer min ohşamıym hiç küñle huşka,
Barı makmır gına, kalmadı dus ta.
Kulıñda tot tulı camıñnı härdäm!
Ä başkası – buşatu yuknı-buşka.

***
Vakıt citär – bähilläşep kitär can,
Töşär pärdä häm açlır üzgä dönyañ...
Kilü kayan, kitü kaya, kötä ni? –
Beräü dä belmi: baş vatma, kütär cam!

***
Kütär cam! Mäñge yoklarsıñ kaberdä,
Dus-işläreñ dä bulmas anda bergä.
Sagışlı ber sere bar bu häyätnıñ?–
Sula göl dä çäçäk atmaska ber dä.

***
«Äy, eçmä, dähri! – di dindar da täqva, –
Mäy ul – doşman imanga, başnı sakla!»
Dimäk: doşman kanı – mäy, mäyne eçmäk
Savap ikän! – Şulay yazgan kitapta.

***
Dus-işlär cıy, eçep mäcleslär uzsın,
Ruza, namaz, şäriğat cilgä tuzsın;
Gomär Häyyam di: «Eç, köl täqvalardan,
İtälsañ yahşılık – it ilgä, dustım!»

***
Sagış-gamnän gaziz yörägeñ sakla,
İzä yazmış diyep uylarga batma;
Küñ yıl aç, eç agımsular buyında, –
Kara cir sine algançı koçakka.

***
Alam salkın şärab här könne bazdan,
Miña täqdir üze näq şunı yazgan;
Eçäsemne belep, yuktan bar itkän,
Tomanamı şunı belmäskä Yäzdan!

***
Uyan, tor! Saf şärab bulsın kulıñda,
Nigä yäşäü sagışlar kollıgında?!
Bär añga cam belän, – kitsen huşınnan,
Ozak yoklar, şayät, augan urnında!

***
İ meskender bu dönyaga inangan.
Eçüne sayladım fäqat min annan.
«Birä, dn, fätvasın eçkängä täñre».
Biräme soñ! Häyer, birsä dä – almam!