Sertotmas ürdäk

Borın zamanda başı bürekle, ayagı tökle ber ürdäk bul­gan. Ul üze, sayrıy belmäsä dä, kürgän ber koşına, hayvanı­na, yırtkıçına ozak-ozak itep yaña häbärlär söylärgä yarata ikän. Tegelär anıñ süzlären tıñlıy-tıñlıy arıp betälär, ya bötenläy tıñlamıy taşlap kitälär ikän. «Işetteñme ber yaña häbär? Siña gına ser itep söylim»,—dip başlap kitä torgan bulgan ul süzen.
Berdänber könne yort hucası üzeneñ eten iyärtkän, korıç baltasın bilenä kıstırgan da urmanga kitkän. Yortındagı härber koş-kortına: «Öydä yuklıgımnı beräügä dä beldermäs bulıgız!»— digän.
«Nigä beldermäskä kuştı ikän?»— dip, ürdäk yödäp çık­kan, läkin ni öçen ikänen hiç töşenä almagan.
Koş-kortlar hucalarınnan başka ber kiç kungannar, berni bulmagan. «Ikençe könne dä kaytmas bu»,—dip, alar hucanı çakırıp kaytırga berärsen cibärergä bulgannar. «Sin oçasıñ da, sin yözäseñ dä, sin yögeräseñ dä, sin bar!»— digännär alar ürdäkkä. «Läkin berük nişläp yörüeñne beräügä dä belgertäse bulma!»—digännär. Ürdäk küngän: «Yarar, sez­neñ hakıgız öçen genä barsam barırmın inde»,—digän.
İrtä torgaç ta ürdäk, uylap-nitep tormagan, tamagın tuy­dırgan da yulga çıkkan. Başta ul kanatların kagıp oçkan, oça-oça ber yılgaga barıp töşkän. İşkäkläre — täpiläre— üzendä bulganga aptıramagan, yözep tä kitkän. Yılga buylap ozak yözgäç, korıga çıgıp, täpi-täpi dä yögergän...
Bara-bara kuyı ber urmanga barıp citkän. Törle tämle ciläklär, simez böcäklär aşıy-aşıy, urmanga kerep tä kitkän.
Ürdek kübäläk kuıp yörgändä, anıñ karşısına ber ker­pe kilep çıkkan häm aña süz dä kuşkan:
— Kaya barasıñ bolay?— digän.
Ürdäkkä inde şul gına kiräk tä. Yul buyı beräü dä oçrama­ganga, beräü belän dä cäyelep söyläşergä turı kilmägängä, anıñ bik eçe poşkan bulgan, iptäşläreneñ äytkännären dä onıtkan, süz artınnan süzne tezärgä totıngan:
— Urmanda utın kisüçe hucabıznı ezlim. Citmäsä, ete­bez dä aña iyärep kitkän ide. Häzer yort-cirne saklauçı beräü dä yuk. Alarnı çakırıp kaytırga iptäşlärem mine cibärdelär,— digän.
— Sineñ öyeñ erakmı soñ?—digän kerpe.—Anda simez tıçkannar, usal yılannar yukmı? — dip soragan. Anıñ üz häle häl, bik nık aşıysı kilä ikän.
— Menä şuşı sukmak bezneñ öygä tup-turı alıp bara, ber keşegä dä äytmä, kara! — digän ürdäk. Öylärendä yılan­narnıñ bötenläy yuklıgın, tıçkannarga kön birmäüçe mäçe­neñ şuklıgın da söyläp birgän.
— Min inde andıy usallarnıñ berse dä tügel, sineñ serläreñne belsäm dä, kayan kilüeñne kürsäm dä, siña zarar­lı eş eşlämäm. Şulay da sin sagrak bul. Oçragan beräügä serläreñne söylämä. Sereñ eçendä torsa, yortıñ tınıç bu­lır, cimerelmäslek nık bulır,— digän. Kerpeneñ bu akıl­lı kiñäşenä ürdäk hiç kolak salmagan, aşıga-aşıga urman eçenäräk atlagan.
Bara-bara ürdäkkä ozın kolaklı ber kuyan oçragan, häm ul da añardan soragan:
— Öy, bürekle ürdäk, közge tösle matur, kır tösle zur kül bulganda, ni eşläp urmanda butalıp yöriseñ?
— Hucabız belän etebez urmanga utın kisärgä kitkännär ide, öyebez yalgız kaldı,— digän ürdäk, kerpegä söylägänne moña da söyläp birgän.— Kuyan eçennän genä: «Alay bulgaç, hucanıñ almagaçların kimerergä barırga bik caylı vakıt ikän»,— digän. Ürdäktän öyläreneñ kaydalıgın soraş­kan, tege yülär moña da seren açkan.
— Hucañnı kürgänem yuk,— digän dä kuyan kuaklık eçenä kerep yugalgan.
Ürdäk tagın alga kitkän. Bara-bara ber alanlıkka barıp citkän. Anda ber zur sorı ayu mışnıy-mışnıy yoklap yata ikän. Ürdäk anı da uyatkan. Kerpe belän kuyanga söylägän süzne aña da söyläp birgän. Süz ahırında ayudan soragan:
— Et iyärtkän, kulına balta totkan keşene kürmädeñme? Ayu:
— Kürmädem,— dip cavap birgän. Ürdäkneñ kaygısın ur­taklaşkanday bulıp kılangan.— Urman eçenäräk kersäñ, hiç­şiksez tabarsıñ,— dip, yul öyrätep cibärgän. Ä üze eçennän genä: «Hucanıñ umartasın vatıp, bal aşap kaytırga bik caylı vakıt ikän»,—dip, aşıga-aşıga kitep tä bargan.
Ürdäk haman hucanı ezläven dävam ittergän. Anıñ sayın urmannıñ eçenäräk kerä bargan. Bara torgaç, anıñ karşına büre kilep çıkkan häm aña süz kuşkan:
— Äy, bürekle baş, şuşındıy kuyı urmanda yapa-yalgızıñ gına kurıkmıyça batırlanıp niçek yöriseñ? — digän. Te­ge dä üzeneñ nik yörüen söyläp birgän. Hucanıñ öydä yuklıgın, etneñ dä anıñ belän bergä iyärep kitüen büregä dä äytkän. Usal büre teşlären şıgırdatkan, üz-üzenä: «Bolarnıñ sa­rıkların barıp aşap kaytırga bik caylı çak ikän», — digän, ä ürdäkkä: «Andıy keşene kürgänem yuk!»—digän dä üze kuaklar arasına kerep yugalgan.
Ürdäk haman tuktamagan. Hucasın ezläüne haman dävam itkän. Kürgän ber koştan, törle yırtkıçtan, hätta näni böcäklärdän dä bu turıda soraşıp bara ikän.
Bara-bara anıñ karşısına költädäy koyrıklı ber tölke kilep çıkkan. Tege dä ahmak bit, moña da süz kuşkan:
— Bagalmakay, matur apakay, minem hucamnı kürmä­deñme?—digän.—Yanında ete, kulında baltası bar ide,— dip östägän. Hucasız häm etsez öydäge hayvannarnıñ tı­nıçsızlanuların, alardan başka kurkuların da söyläp birgän.
— Çibärlärneñ çibäre, gäühärlärneñ gäühäre, kürdem min anı! — digän tölke.— Yanında käkre koyrıklı ete dä, bi­lendä korıç baltası da bar ide,—dip östägän. Ürdäkne üze belän iyärtep kitkän. Alar bik ozak bargannar häm kuak belän kaplangan yılga buyına kilep tuktagannar. Şunda tölkeneñ oyası buyında balaları uynap yörilär ikän.
Alar:
— Äni, bezgä azık alıp kayttıñmı? — dip, anıñ tirä-yünen sırıp algannar, ä ul, avızın yırgan kileş, ürdäkkä kürsätkän...
— Menä, bäbkälärem, sezgä tämle ürdäk ite,— digän häm şul minut, ürdäkne buıp, balalarına bülep tä birgän. «Ürdäk ite bigräk tämle bula ikän!» — dip, alar, avızların yalıy-yalıy, anı aşap ta taşlagannar, läkin tuymagannar, anala­rınnan tagın da soragannar.
— Häzer, bäbkälärem, avılga baram, beryulı berniçä ürdäk alıp kaytam,— digän tölke. Balaların kaldırıp, avılga kitkän.
Ber Sertotmas ürdäk arkasında bu hucalık tämam tuzdı­rılgan bulır ide, läkin huca uyau keşe bulgan, doşmanna­rına karşı här cirdä kirtä kuygan. Kuyan räşätkä arasın­nan ütä almagan, kire borılgan. Ayu bäräñge bazına töşkän. Büregä dä sarıklar eläkmägän, hucalık abzarına ul bötenläy kerä almagan. Tölke häyläkär bulsa da, sıza almıy kalgan, ürdäk ite aşıym digändä genä, kapkınga eläkkän, ä huca kaytkaç inde, anıñ kirägen birgän... «Tagın berniçäne tot­kaç, tolıp tekterermen»,— digän häm tiresen kipterergä am­barga elgän.
Hayvannar eşneñ nidälegen hucaga söyläp birgännär, Ser-totmasnı şundıy zur eşkä kuşularına alar da bik nık ükengännär.