Марс хроникалары - 14

Тугыз ноль биш. Түшәмнән:
— Миссис Маклеллан, бүген сез нинди шигырь ишетергә теләр идегез?
Өй тынды.
Ниһаять, тавыш ишетелде:
— Бернинди теләк тә белдермәгәнгә күрә, мин нәрсә дә булса уңышка сайлап алырмын. Тыныч музыка аккомпанементы яңгырады.
— Сара Тисдейл. Сезнең яраткан кешегез, ялгышмасам...
Ягымлы яңгыр явар, җир исе булыр.
Таң атып, таңнан алып таң атканчы яр карлыгач чыелдану.

Һәм буадагы бакаларның төнге руладалары.
Ак күбекле бакчаларда сливаның чәчәк атуы;
Ялкын йомычка кош коймага очып төшә.
Кура кошы кыштырдаган тавышлар яңгыравыклы бизәк булып чыга.
Беркем дә, беркем дә сугышны искә алмаячак.
Табыш-онытылды, урлауның кирәге юк.
Кош та, тал да күз яшьләрен түкми.
Җирдән кеше нәселе өзелсә.
Яз да... Яз да яңа таңны каршы алачак.
Без юклыгыбызны сизми дә калдык.
Каминда, сүнеп, ут, сигара кебек, бер өем-өем телсез көл сибелә иде. Тынлыксыз диварлар арасында бер-берсенә каршы буш кәнәфиләр тора, музыка уйный.
Сәгать унда агония башланды.
Җил килде. Сынган ботак, агачтан төшеп, кухня тәрәзәсен төшерде. Тап йөртүчесенең шешәсе плитәгә бәрелде. Бер мизгел - бөтен кухня ут белән урап алынган!
— Янгын! - дип кычкырган тавыш ишетелде. Лампалар тына төште, насослар белән тула-тула су ага башлады. Ләкин янучан сыеклык линолеумга таралды, ул чистарынды, ишек астына чумды һәм бөтен бер хорны эләктереп алды:
— Янгын! Янгын! Янгын!
Йорт чыдарга тырышты. Ишекләр яхшылап ябылды, ләкин тәрәзә пыялалары эсседән ватылды, һәм җил утны күпертеп җибәрде.
Ут басымы астында, дистәләгән миллиард ачулы очкыннар, алар ярсып бүлмәдән бүлмәгә очтылар һәм баскыч буйлап өскә менеп киттеләр, йорт чигенә башлады.
Диварлардан, орлыклардан, ыгы-зыгылы су күселәре йөгереп чыга, су агып төшә һәм яңа запас алырга кайта. Дивар туздыргычлары механик яңгыр каскадларын йолкып чыгара. Соң инде. Кайдадыр, авыр сулап, иңбашларын җыерып, насос катып калды. Ут ташучы яңгыр туктады. Запас бактагы су арткан, ул күп-күп көннәр ванна һәм савыт-саба юа торган булган.
Баскычтан баскычка менеп барганда, ут чатнап китте. Өске бүлмәләрдә ул, гурман кебек, Пикассо һәм Матисс картиналарын майлы кыска таҗын җыеп, саклык белән генә кара йомычка белән боргалап карады.
Ул карават янына барып җитте, менә инде тәрәзә төпләрендә чабып йөри, портьерларын чорнап ала!
Ләкин монда өстәмә ярдәм барлыкка килде.
Кара дача люкларыннан роботларның сукыр йөзләре аска таба карап, форсункалар-авызлар белән яшькелт химикалиялар актаралар.
Ут артка чигенде: фил дә үлгән еланны күргәч артка чигенә. Шул вакыт идәндә, утны яшел күбекнең салкын агуы белән күмеп, егерме елан улый.
Ләкин ут хәйләкәр була, ул ялкынны ялкын телләре белән югарыга, насослар торган чормага җибәрә. Шартлау! насослар белән идарә итүче электрон ми, бронза шрапнель белән балкига килеп бәрелә.
Аннары ут артка ыргылды һәм чоланнарны читләтеп үтте, анда асылган киемне капшап карады.
Өй калтыранып куйды, имән сөякләре белән шакылдата-шакылдата, аның ялангач скелеты эсседән интекте, чыбыклар челтәре - аның нервлары - кызыл кан тамырларын һәм капиллярларны кызган һавада ярып торсын өчен, ниндидер хирург аның тиресен ерткан кебек булып чыкты. Караул, каравыл! Янгын! Йөгерегез, качыгыз! Ут көзге кебек шыгырдап куйды. Тавышлар: «Янгын, янгын, качыгыз, качыгыз!» - дип кычкырдылар. Унике тавышлы, кайсы кычкырыбрак, кайсы кычкырыбрак, кайсы акрынрак, үлә торган, аулак урманда ташланган балалар җыры шикелле. Ләкин тавышлар, кыздырылган боттан кебек, чыбыкларда изоляция шартлаган саен бер-бер артлы тындылар. Ике, өч, дүрт, биш тавыш тынып калды. Балалар бүлмәсендә джунглины ялкын чорнап алды. Зәңгәр арысланнар ырылдап җибәрделәр. Пантерлар, минут саен төсен үзгәртеп, түгәрәк буйлап чабып йөриләр; ун миллион хайван, уттан качып, еракта кайнап торган елгага таба йөгерәләр...
Тагын ун тавыш үлде. Соңгы мизгелдә утлы лавинаның гүләве аша башкаларның гөрселдәп җырлаган хорын да күрергә мөмкин иде. Әле вакыт игълан ителә, әле музыка уйный, газон буйлап биегән телеуправляющий косилкалары чабып йөри, ул зонтны хәлдән тайдырган килеш тышкы ишек бусагасы аша арлы-бирле сикергәли, ул ишек бер ябылмый, бер ачыла, - шул ук вакытта часовой мастерскойдагы шикелле меңләгән нәрсә була, сәгатьләр буе бизгәк тоткандагы кебек, вакыт үтә шәп-шәрә калалар: я ниндидер бер бердәмлеккә йоклап яткан акылсыз хаос була; җырлар, кычкырулар, соңгы тычкан-мускуллар бу коточкыч көлле җырны чистартып бетерергә тырышалар. Ә бер тавыш, вакыйгаларга бөтенләй игътибар итмәстән, ялкынлы кабинетта шигырьләрне декламацияләде, барлык пленкалар янып беткәнче, чыбыклар эремәде, барлык схемалар да таралып бетмәде.
Һәм, ниһаять, ялкын йортны шартлатты, һәм ул, төтен каскадларын һәм очкыннарны ачып, катлам белән ауды.
Кухняда, башларын һәм янып торган өрлекләрне озатканчы, плитә шашынулы тизлек белән иртәнге ашлар әзерли: ун дистә йомырка, алты батон тост, ике йөз бекон кисәге - һәм барысы да утны йотып ашыйлар, тыннары кысылган мичне истерия белән пешереп бетерәләр.
Тавышы. Чердак кухняга да, кунак бүлмәсенә дә төшеп китте, кунак - цоколь катка, цоколь катка - подвалга. Суыткычлар, кәнәфиләр, фильмнар белән роликлар, караватлар, электр приборлары - барысы да аяк киеме скелетлары белән аска ишелде.
Төтен һәм тынлык. Гаять зур төтен клублары. Көнчыгышта акрын гына таң ата башлады. Бары тик бер дивар гына хәрабәләр арасында басып калды. Бу дивардан соңгы ялгыз тавыш сөйләде, кояш инде төтенләп чыккан җимерекләрне яктыртты, ә ул һаман сөйләнә бирде:
— Бүген 2126 елның 5 августы, бүген 2126 елның 5 августы, бүген...

Октябрь 2126
Марстагы каникуллар
Бу фикерне ни өчендер әни әйтте - бөтен гаилә белән балыкка бару түгел микән? Чыннан да, бу әнисенең сүзләре түгел иде, Тимоти моны бик яхшы белә иде. Әтисенең сүзләре булса да, ни өчендер әнисе аның өчен әйтте.
Әти, кыштырдаган марслы галькасына аягы белән баса-баса, риза булды. Шул минутта шау-шу купты, күз ачып йомган арада лагерь җимерелеп төште, бөтен кеше капсула һәм контейнерларга сыенды, әни юл комбинезонын һәм курткасын киде, атасы, марслы күгеннән күзен алмыйча, калтыранган куллары белән трубкасын шыбырдатып тутырды, һәм өч малай, шатланып, моторлы көймәгә таба йөгерделәр - өчесеннән дә Тимотиның берсе һаман әтисенә һәм әнисенә карап торды.
Әти кнопкага басты. Күк йөзенә гүләп торган тавыш күтәрелде. Койрык артындагы су артка ыргылды, ә көймә «ура!» дип кычкырган тавышлар астында алга таба чапты.
Тимоти, нечкә бармакларын аның йонлач беләгенә куеп, әтисе белән бергә койрыкта утыра иде. Менә канал борылмасы артында казылган мәйданчык яшеренде, анда алар Җир өстеннән озак очканнан соң үзләренең кечкенә гаилә ракетасына утырдылар. Очып китәр алдыннан аңа бер төн, ашыгыч һәм ыгы-зыгы, ракета, аны әтисе каядыр каядыр табып алган ракета, алар Марска ял итәргә очалар дигән сүзләр исенә төште. Каникуляр сәфәр чыгар өчен ерактарак, әлбәттә, Тимоти дәшмәде, чөнки монда кече энеләре бар иде.
Алар Марска исән-имин барып җиттеләр һәм менә урыныннан карьерга киттеләр - һәрхәлдә, шулай дип әйтелде - балыкка.
Көймә канал буйлап чапты... Бүген әтинең күзләре сәер. Тимоти эшнең нәрсәдә икәнен һич тә аңлый алмады. Алар якты җемелдиләр, һәм аларда җиңеллек сизелә иде. Моңардан тирән җыерчыклар көлде, ә чырайлары караңгыланды, хәсрәтләнмәде.
Каналның яңа борылышы - һәм менә инде суынган ракета күздән югалды.
— Ә без ерак барабызмы?
Роберт кулы белән суга сугып алды - кечкенә краб шәмәхә шома җирдән сикергән кебек.
Әти көрсенеп куйды:
— Миллион ел эчендә.
— Их син! - дип гаҗәпләнде Роберт.
— Карагыз әле, балалар. - Әни озын сыгылмалы кулын күтәрде. - Үле шәһәр.
Басып алынган килеш алар үлеп беткән шәһәргә карап тордылар, ә ул, алар өчен яр буенда, берьялгызы, Марска марслы метеорологлары сәнгате белән бирелгән җәйнең эссе тынсызлыгында йокымсырап ята иде. Әтинең йөзе шундый иде, әйтерсең, ул шәһәр үлгәнгә шатланган.
Шәһәр: комлы калкулыкта йокыга талган алсу кантарларның өелеп ятуы, берничә ауган колонна, ташландык изге йорт, ә алга таба тагын ком, ком, миль артындагы миль... Канал тирәсендәге ак чүл, аның өстендәге зәңгәр чүл.
Кинәт яр буеннан кош очып китте. Кемдер ташлап киткән таш зәңгәр буа өстеннән очып үтте дә, су катламына бәрелеп, юкка чыкты.
Әти хәтта куркудан чырае үзгәреп китте.
— Бу ракета кебек тоелды миңа.
Тимоти, Җирне дә, сугышны да, җимерелгән шәһәрләрне дә, бер-берсен үтергән кешеләрне дә күрергә теләп, күк йөзендә күзләрен тутырып карап торды. Ләкин берни дә күрмәдем. Сугыш ике чебен кебек ерак һәм абстракт иде, алар гаять зур собор гөмбәзендә үлеп беткән. Сугыш шундый ук мәгънәсез иде. Уильям Томас маңгаендагы тирне сөртте һәм, дулкынланып, улының бармакларының, үрмәкүч тәпиләре кебек үпкәләренең орынуын тойды.
Ул улына елмайды:
— Ничек инде, Тимми?
— Бик яхшы, әти.
Тимоти бу зур гәүдәле механизмда аның белән янәшә ниләр барганын ахыргача аңлый алмады. Ул бөркет борынлы, җәен өйдә уйнаган таштан төсле зәңгәрсу күзле, колонна кебек озын, куәтле, киң бриджларда аяклары белән колонна кебек таза гәүдәле бу кеше.
— Нигә болай карыйсың, әти?
— Мин җир логикасын, аек акыл, акыллы идарә, тынычлык һәм җаваплылык эзләдем.
— Һәм ничек - күрдеңме?
— Юк. Тапмадым. Җирдә алар бүтән юк. Һәм, мөгаен, беркайчан да булмаячак. Бәлки, без үзебезне үзебез генә алдаганбыздыр, ә алар гомумән булмагандыр да.
— Бу ничек соң?
— Кара аны, әнә балык, - диде әти. Өч малай шалтыра кычкырып җибәрделәр. Малайлар нечкә муеннарын берьюлы иеп, ашыгып карарга кереште, шулай булгач көймә янтаеп китте дә. Ух син, менә бу әйе! Ул арада көмеш йөзек тә, боргаланып, күз карасы кебек бөрешеп, чак кына эчкә бөрчек бөртекләре килеп керә башлады.
— Нәкъ сугыш кебек, - диде әтисе саңгырау тавыш белән. - Сугыш йөзә, ашавын күрә, кысыла. Бер мизгел - Җир дә юк.
— Уильям, - диде әни.
— Гафу ит.
Алар тынып калдылар, ә якында гына каналның салкын пыяла суы йөгерә иде. Тирә-якта тавыш та юк, тик мотор гүләве генә, кояш кыздырган һаваның су шаулавы гына ишетелә.
— Ә марслыларны кайчан күрербез? - дип кычкырып җибәрде Майкл.
— Озакламый, - дип ышандырды әтисе. - Бәлки, кич белән.
— Ләкин марслылар барысы да үлеп беткән бит, - диде әнисе.
— Юк, үлмәделәр, - дип җавап бирде әти тиз генә. - Мин сезгә марслыларны күрсәтермен, төгәл. Тимоти кашларын җыерды, ләкин бер сүз дә әйтмәде. Бар да ничектер алай түгел иде. Каникуллар да, балыкчылык та, олылар уртаклашкан карашлар да.
Ә аның абыйлары, уч төбеннән каналның ике метрлы таш диварсына карап, марслыларны күзәткәннәр.
— Нинди алар? - дип сорады Майкл.
— Күргәч белерсең. - Әтисе көлемсерәп куйды, һәм Тимоти аның яңагы тартышып киткәнен күрде.
Әни нәфис һәм уалучан, алтын чалгы башта тиар белән ята, ә күзләр каналның күләгәдәге тирән, пурпурлы, гәрәбә крапинкалары булган салкын суы кебек үк иде. Аның күзләрендәге уйларының ничек йөзгәнен күрергә мөмкин иде - гүя балыклар, кайберләре - якты, кайберләре - җитез, кайберләре - җитез, икенчеләре акрын, ашыкмый гына, ә кайчакта - әйтик, әгәр ул Җирдәге күккә караса, - күз алдында бернәрсә дә юк, берсе - тик төс кенә... Әни көймәнең борынында утыра, бер кулын чалбарының йомарланган җыерчыгына куйды, кояшта янган йомшак муен тасмасы якасы ачылып торган төштә өзелде.
Ул һаман да алга карап, нәрсәнедер караштыргалап торды, ләкин күрә алмады һәм иренә таба борылды; аның күзләрендә ул алда нәрсә барлыгын күрде, ә ул шушы чагылышка үзеннән-үзе, үзенең катгый тәвәккәллеге белән нәрсәдер өстәп куйды, һәм аның йөзендәге киеренкелек сүрелде, хәзер инде ул, нәрсә эзләргә икәнен белеп, яңадан алга таба борылды.
Тимоти да карап торды. Ләкин ул шәмәхә каналның тәбәнәк казылган калкулыклар белән уратып алынган киң үзәнлек уртасында туры сызык кына күрде. Караклар күк читенә китә, һәм канал һаман алга таба, ераграк сузыла, алга таба, шәһәр аша, алар- ны селкетеп, кипкән баш сөягендә коңгызлар кебек гөрселдәп торырлар иде. Йөз, ике йөз шәһәр, җәйге төшләрне күргән кешеләр - көндез эссе, төнлә салкынча...
Алар бу пикник өчен, балык тоту өчен, миллионнарча миль очып үттеләр. Ә ракетада корал бар иде. Әйдә, каникулга киттек, имеш! Ә бу продуктларның барысы ни өчен - артыгы белән бер елга гына җитмәячәк, - алар ракета белән күршедә яшергәннәр идеме? Каникулы! Ләкин бу каникуллар артында шатлыклы елмаю түгел, ә ниндидер кырыс, хәтта куркыныч нәрсә яшеренгән иде. Бу чикләвекне Тимоти һич тә тешләп бетерә алмады, ә абыйларына ун-сигез яшьлек малайлар белән эш итә аламыни?
— Я, марслылар кайда соң? Ниндидер җүләр! - Роберт ияк очын учына куйды да каналга текәлде.
Әтинең беләзегендә искечә ясалган атом радиосы бар иде: аны башына, колагына куеп, радио да, көйли-көйли, җилфердәтә башлый. Нәкъ менә хәзер әти тыңлады, һәм аның йөзе бу һәлак булган марслы шәһәрләренең берсенә охшаган иде - караңгы, алҗыган, җансыз.
Аннары ул әнигә тыңларга бирде. Аның иреннәре ачылды.
— Нәрсә... - дип, Тимоти үз соравын башлады, ләкин сүзен әйтеп бетермәде.
Чөнки бу мизгелдә аларны бер-берсенә гаять зур булган ике башкарма шартлау шаккаттырды, алар артыннан илче берничә этәргеч булды.
Әтисе, башын күтәреп, тиз генә атлап китте. Көймә, ыргылып китеп, су өстеннән сикерә-сикерә чабып китте. Роберт куркуыннан тиз генә аңына килде, ә Майкл, куркып һәм шатланып, әнисенең аякларына сыенды, борыны яныннан тиз-тиз агып барганын карап.
Әтисе, тизлеген киметеп, көймәне текә генә борды да тар гына бер каналга, краблар исе аңкып торган ярым җимерек таш причалга таба шуыштылар. Көймә борыны белән причалга шундый каты итеп төртелеп, бөтенесен алга ыргытты, ләкин берәү дә бәрелмәде, ә әтисе, борылып, су өстендә эзләр калмадымы икән дип, карап тора башлады. Канал буйлап озын дулкыннар йөгерешә; ташны коендырып, алар артка чигенәләр дә, арттан йөгергән тупларны эләктереп, кояш нурлары уйнавында буталалар, аннары рябь юкка чыга.
Әти тыңлап торды. Алар барысы да тыңлап тордылар.
Әтисенең сулышы, йодрыкның салкын, дымлы чәч ташына бәрелгән кебек, лапас астына шапылдап бәрелә иде. Әни мәче күзләре, хәзер нәрсә буласын сорап, ярым караңгыда әтисенә карадылар.
Әти тирән итеп, җиңел сулап куйды һәм үз-үзеннән көлде.
— Бу бит безнең ракета! Нәрсәдер куркам булырмын. Әлбәттә, ракета.
— Ә нәрсә булды соң, әти, - дип сорады Майкл, - бу нәрсә иде?
— Безнең ракетаны шартлаттык кына, менә шул. - Тимоти көн саен сөйләргә тырышты. - Ракеталарның ничек шартлаганын ишеткәнем юкмы? Менә безнеке дә...
— Ә нигә без үзебезнең ракетаны шартлаттык? - диде Майкл. - Нигә, әти?
— Уен буенча шулай булырга тиеш, юләр! - дип җавап кайтарды Тимоти.
— Уенда?! - Майкл белән Роберт бу сүзне бик яраттылар.
— Әти шартласын дип эшләде, һәм безнең кайда утырганыбызны һәм кая киткәнебезне беркем дә белми иде! Әгәр безне кем эзләргә теләсә, аңлашыла?
— Их я, сер!
— Үз ракетадан курыктым, - диде әтисе әнисенә. - Нервлар! Монда башка ракеталар барлыкка килергә мөмкин дип уйларга да кызык. Тагын берсе генә килә ала: әгәр Эдвардс хатыны белән барып җитә алсалар.
Ул яңадан кечкенә генә приемникны колагына китерде. Ике минуттан соң аның кулы, чүпрәк кебек, җиргә ауды.
— Бетте, бетте, - диде ул әнисенә. - Әле генә атом нурында станция эшен туктаттым. Җирнең башка станцияләре күптән дәшми. Соңгы елларда алар нибары ике-өч иде. Хәзер эфирда үле тынлык. Озак торадыр, күрәсең.
— Күпмегә? - дип сорады Роберт.
— Бәлки... бәлки, сезнең оныкларыгыз тагын радио ишетерләр, - дип җавап кайтарды әтисе. Ул башын иеп утыра, һәм балаларга аның хис иткәне - сабырлык, өметсезлек, буйсынучанлык кебек тоелды.
Аннары көймәне тагын баш каналга алып чыкты һәм алар юлын дәвам иттерделәр.
Кич булды. Кояш инде офыкка таба авышкан; алда бер төркем үле шәһәрләр җәелеп ята.
Атасы уллары белән ягымлы, тигез тавыш белән сөйләште. Элек ул еш кына коры була иде, йомык, әдәпсез була иде, хәзер исә - алар моны тоя иде - әти аларны үз сүзләре белән башыннан сыйпый иде.
— Майкл, шәһәр сайла.
— Нәрсә, әти?
— Шәһәр сайла, улым. Теләсә нинди шәһәр, безгә нинди туры киләчәк.
— Ярар, - диде Майкл. - Ә ничек сайларга?
— Кайсы сиңа күбрәк ошый. Син дә, Роберт, Тим да. Шәһәрне яратып сайлагыз.
— Мин шундый шәһәр телим, анда марслылар булсын, - диде Майкл.
— Марслылар булырлар, - дип җавап бирде әтисе. - Вәгъдә бирәм. - Аның иреннәре улларына мөрәҗәгать итә, ләкин күзләре әнисенә карый.
Егерме минут эчендә алар алты шәһәрне үтеп киттеләр. Әтисе бүтән шартлаулар турында исенә төшермәде, хәзер аның өчен дөньяда барыннан да мөһимрәк булып малайларның күңелен күтәрү, аларга шатлык булсын өчен.
Майклга беренче шәһәр үк ошады, ләкин аны ашыгыч карарлар - иң яхшылар түгел дип уйлап, кире кактылар. Икенче шәһәр беркемгә дә ошамады. Аны җирдән төзегәннәр, һәм йортларның агач диварлары инде хәрабәгә әйләнгән. Өченче шәһәр Тимотиның күңеленә бик хуш килде. Дүртенчесе дә, бишенчесе дә бик кечкенә булып күренделәр, аның каравы алтынчысы барысында, хәтта әнисендә дә, сокланып кычкырдылар. "Эх я!", "Ялтырау!", "Менә бу әйе!"
Биредә иллеләп зур бина сакланган, урамнар тузанлы булса да, көчле иде. Мәйданнарда әле ике-өч борынгы үзәктән куу фонтаны дым белән пульсацияләнгән, батып барган кояш нурлары белән яктыртылган өзек-өзек дулкыннар шәһәрдә бердәнбер тереклек чагылышы булган.
— Монда, - диделәр барысы да берьюлы.
Атасы көймәне пристаньга таба алып килде дә ярга чыкты.
— Ярый, килеп җиттек. Болар барысы да үзебезнеке. Хәзер монда яшәрбез!
— Яшәячәкбезме? - Майкл аптырап калды. Ул, шәһәргә карап, аягүрә басты да ракетаны калдырып киткән якка борылып карады. - Ә ракета ничек соң? Миннесота ничек?
— Менә, - диде әти. Ул кечкенә радиоалгычны Майклның коңгырт башына кысты. - Тыңла. Майкл тыңлап торды.
— Зарар юк, - диде ул.
— Дөрес.
Бернәрсә юк. Бернәрсә дә калмады. Бернинди Миңнеаполис да, бернинди ракеталар да, бернинди Җир дә юк.
Майкл бу коточкыч ачыштан бераз уйланып торды да әкрен генә сулкылдап куйды.
— Тукта, Майкл, - диде әти тиз генә. - Мин сиңа алмашка күпкә күбрәк бирәм!
— Нәрсә? Кызыксыну күз яшьләрен тоткарлады, ләкин Майкл хәзер үк, әтисенең алга таба әйткән сүзләре беренчесе кебек үк сагышлы булса, аларга ирек бирергә әзер иде.
— Мин сиңа бу шәһәрне бүләк итәм, Майкл. Ул синеке.
— Минекеме?
— Синең Роберт белән Тимоти, сезнең үз шәһәрегез, өчесендә.
Тимоти көймәдән сикереп төште.
— Карагыз әле, иптәшләр, һәммәбез дә үзебезнеке! Барысы-барысы!
Ул әтисе белән бертигез уйнады, искиткеч уйнады, бөтен күңелен салды. Соңыннан, барысы да ятып, урнашып беткәч, ул, бәлки, берәр җиргә ун минутка китеп, ялгызы гына түләр. Әмма хәзер "гаилә каникулларда" уены бара, һәм туганнар уйнарга тиеш.
Майкл белән Роберт ярга атылып чыктылар. Алар әнигә пристаньга чыгарга ярдәм иттеләр.
— Сеңлемне саклагыз, - диде әти, тик күп вакыт узгач кына алар аның күздә тотканын аңладылар.
Һәм алар тиз-тиз зур алсу таш шәһәргә киттеләр, пышылдап кына сөйләштеләр - үле шәһәрләрдә ни өчендер шыпырт кына сөйләшәсе килә, кояш баешына карыйсы килә.
— Биш көн үткәч, - диде атасы акрын гына, - мин үзебезнең ракета янына кайтам да, без җимерекләр арасына яшереп куйган ашамлыкларны алып китәм. Берт Эдвардсны хатыным һәм кызларым белән эзләп карыйм.
— Кызыңны? - дип кабатлады Тимоти. - Ничә алар?
— Дүрт.
— Соңыннан шундый күңелсезлекләр булмасын иде. - Әни акрын гына башын чайкады.
— Кызлар. - Майкл марслы истуканнарының таш физиономияләрен хәтерләткән рожаны шыгырдатты. - Кызлар.
— Алар да ракетага очып киләләрме?
— Әйе. Әгәр барып чыкса. Гаилә ракеталары Айга, Марска очу өчен түгел. Безгә бары тик бәхет елмайды, без барып җиттек.
— Ә ракетаны каян алдың? - дип сорады Тимоти шыпырт кына, башка ике малай алга йөгерделәр.
— Мин аны яшердем. Егерме ел яшердем, Тим. Алып качкан һәм беркайчан да кирәк булмас дип өметләнгән. Мөгаен, сугыш башлангач, аны дәүләткә тапшырырга кирәк булгандыр, ләкин мин һәрвакыт Марс турында уйладым...
— Пикник турында да!..
— Менә-менә! Ләкин бу безнең арада гына. Җир бетә дигәч, мин соңгы минутка кадәр көттем! - дип, юлга җыена башладым. Эдвардс Берт та корабны яшергән, ләкин без берәрсе безне бәреп төшерергә тырышса, иң дөресе, бусаганы бозырга кирәк, дигән карарга килдек.
— Ә нигә син аны шартлаттың, әти?
— Без кайта алмасын өчен беркайчан да. Әгәр алар кайчан да булса Марста калсалар, бу яман кешеләр безнең монда икәнебезне белмәсеннәр иде.
— Шуңа күрә син күккә һәрвакыт карыйсыңмы?
— Әлбәттә, ахмаклык. Безне беркем дә эзәрлекләмәячәк. Бернәрсә дә түгел. Мин артык сак, бөтен эш шунда. Кире кайтты Майкл.
— Әти, бу чыннан да безнең шәһәрме?
— Тирә-юньдәге бөтен планета безнеке, егетләр. Бөтенләй һәм тулысынча.
Алар - Калкулыкларна һәм Тау алдыларны Патша, Баш хакимнәрнең беренчеләре, Барлык Ачык Киңлек, Килешми торган Монархлар һәм Президентлар - бөтен дөнья белән идарә итү, һәм бу бик күп - тулы бер дөнья белән идарә итү дигән фикергә килеп басып тордылар.
Рөхсәт ителгән марслы атмосферасында бик тиз караңгыланды. Атасы, гаиләсен пульсацияләнгән фонтаны янындагы мәйданда калдырып, көймә янына барды һәм зур кулына бер кочак кәгазь күтәреп кайтты.
Ташландык ишегалдында ул китапларын бер өемгә салып яндырды. Алар учак янына чүгәләделәр дә көлешеп алдылар, ә Тимоти, утны тотып йоткач, курыккан җәнлекләр шикелле, букчаларның сикерүләрен карап торды. Кәгазь картның тиресе кебек йөзен җыерды, легионнарны ялкын чолгап алды һәм кысрыклады.
"Дәүләт облигацияләре; 2099 елның коммерция статистикасы; Дини хорафатлар, эссе; Хәрби тәэмин итү турындагы фән; Панамерикан бердәмлеге проблемалары; Биржа хәбәрчесе 2098 елның 3 июлендә; Хәрби җыентык..."
Бу китапларның барысын да әти юри шушы максат өчен генә алды. Менә ул, учак янына утырып, ләззәтләнеп, аларны бер-бер артлы утка ыргытты һәм үзенең балаларына эшнең нәрсәдә икәнен аңлатты.
Сезгә кайбер нәрсәләрне аңлатырга вакыт. Сезне бөтен нәрсәдән талаганда, мин хаклы булмаганмындыр. Белмим, сез күп нәрсәне аңларсамы, ләкин мин барыбер сезгә аз өлеш кенә аңлау булса дә әйтергә тиешмен. Ул утка бер бит кәгазь төшерде.
— Мин яшәү рәвешен яндырам - хәзер Җир йөзеннән яндырылган яшәү рәвеше. Сәясәтче буларак әйтсәм, гафу итегез мине, әмма мин бит штатның элеккеге губернаторы. Мин намуслы кеше идем, һәм мине моның өчен дошман күрделәр. Җирдәге тормыш, ныклап, тиешенчә эшләр өчен, һич тә чыдап тора алмады. Фән артык кызу һәм артык ерак алга чыкты, һәм кешеләр машина дебряларында адаштылар, алар, балалар кебек, әйберләр, хәйләкәр механизмнар, вертолетлар, ракеталар белән кирәгеннән артык мавыгып киттеләр. Моның белән шөгыльләнмәдек; алар белән идарә итәргә өйрәнү урынына яңадан-яңа машиналар уйлап чыгардык. Сугышлар һаман җимергечрәк була барды һәм ахыр чиктә Җирне һәлак иттеләр. Радио тынып калуны менә нәрсә аңлата. Менә нәрсәдән качтык. Безгә бәхет елмайды. Ракеталар калмады. Беләсегез килә, балык тотарга килмәдек. Мин барысын да кичектердем, әйтмәдем... Җир һәлак булды. Планетаара хәбәрләр яңадан башланганчы, гасырлар узачак, - әгәр алар гомумән яңартылсалар. Теге тормыш образы үзенең яраксызлыгын исбатлады һәм үзен үзе буып үтерде. Сез яши генә башлыйсыз. Сез өйрәнгәнче, мин боларның барысын да көн саен кабатлап торырмын...
Ул, учакка тагын бер кәгазь ташлау өчен, туктап калды.
— Хәзер без үзебез генә. Без һәм тагын бер-ике көннән бирегә очып киләчәк бер төркем кешеләр. Баштан ук башлау өчен җитәрлек. Җирдәге бөтен нәрсәгә тәре кую да, яңа юлдан бару да җитә...
Аның сүзләрен ассызыклагандай, ялкын яктырып китте. Бер кәгазьдән башка барлык кәгазьләр дә янып бетте. Җирнең барлык законнары һәм ышанулары тиздән җил очырачак кайнар көл бөртекләренә әверелде. Тимоти әтисенең учакка ташлаган соңгы яфрагына карады. Дөнья картасы... Ул кызарынды, эсседән, порхтан тамырланды - һәм кайнар кара күбәләк булып очып китте. Тимоти читкә борылды.
— Ә хәзер мин сезгә марслыны күрсәтәм, - диде әтисе. - Әйдәгез, торыгыз. Син дә, Алисə.
Ул аның кулыннан тотты.
Майкл елап җибәрде, әти аны күтәреп алып китте. Җимерелүләр яныннан алар аска каналга таба киттеләр.
Канал. Иртәгә яки берсекөнгә көймәдә аларның булачак хатыннары киләчәк, әлегә - көлке кызлар, әтиләре һәм әниләре белән.
Төн аларны чолгап алды, йолдызлар коелды. Ләкин Тимоти Җирне таба алмады. Кердем инде. Ничек уйланмаска инде монда...
Җимерелүләр арасында төнге кош кычкыра. Әти тагын сүз башлады:
— Әни белән мин сезнең укытучыларыгыз булырга тырышырбыз. Без булдыра алырбыз дип ышанам... Безгә күп нәрсә кичерергә һәм белергә туры килде. Бу сәяхәтне без әле булмаган вакытта күп еллар элек уйлаган идек. Сугыш булмаса, без, мөгаен, монда яшәү өчен Марска очып китәр идек. Җир цивилизациясенә тагын Марсны агулау өчен йөз ел кирәк булыр иде. Хәзер, әлбәттә...
Каналга килеп җиттеләр. Ул озын, туры, салкын иде, аның дымлы көзгесендә төн чагыла иде.
— Минем һәрвакыт марслыны күрәсем килә иде, - диде Майкл. - Кайда соң алар, әти? Син вәгъдә иткән идең бит.
— Менә алар, кара, - дип җавап кайтарды әтисе һәм Майклны иңбашына утыртты да туп-туры түбәнгә таба күрсәтте.
Марслылар!.. Тимоти калтырана башлады.
Марслылар. Каналда. Анда Тимоти, Майкл, Роберт, әнисе дә, әтисе дә чагылды.