Котеп Узган Гомер - 20

ү- Булмаса, кайтыр, ә сөйләшәсе сүз күп. Сез бит iHna i мыйсыз ни булганын, нәрсә сәбәп булды болай I0i.ii ырга? Сез моннан кайтып киткәндә анализларыгыз бик яхшы иде, ә хәзер сез үзегезгә тагын бер чир ябыштыргансыз.
Рушания олы күзләрен тутырып докторына карады:
- Тагын нинди чир?
- Шикәр чире, бу сездә юк иде. Бу чир кинәт тетрәнүдән, куркудан килеп чыга, нәселдән дә килә. Тик ул бит сездә ун көн элек юк иде, мин сезне шуңа күрә авыр кичерешләрдән читтә торырга, артык хискә бирелмәскә куштым. Мин сезнең чирегез белән көрәшәм, ә сез чир белән миңа каршы көрәшәсез. Безгә сезнең белән бик күп еллар бергә булырга туры киләчәк, әгәр яшисегез килсә.
- Ә килмәсә?
Илья беразга телсез калды, бик җитди итеп текәлеп карап тора башлады, аннан акрын гына Рушанияның кулларын үз кулларына алып, йомшак кына итеп кысты.
- Ә яшәргә кирәк, оныттыгызмы әллә сезнең өстә нинди бурычлар торганын?
- Нинди бурычлар?
- Ә Сабированың балалары, сезне үлеп яраткан ирегез, балаларыгыз, ә мин? - диде дә төртелеп калды.
Тагын күзләр очрашты. Илья үзе дә сизмәстән, нык итеп Рушанияның кулын кысты, нидер әйтергә теләде, тик аның моңа хакы юк иде. Илья аның табибы булмаса, йөрәгендә ниләр ятуын, нинди газап чигүен ачып салыр иде. Ул аны беренче күргән көннән бирле җан тынычлыгын югалтты, бер күрер өчен әллә ниләр бирердәй була. Юксаң, кайтармыйча да тота алыр иде, тик аның теләгенә каршы килә алмый. Аннан ул тагын бернәрсәдән курка: ире аны теләсә кайсы клиникага илтә ала, теләсә - Мәскәүгә, теләсә - чит илгә. Ул чакта ул аны беркайчан да күрмәячәк, ә дәвасы, дәвасы юк, вакытны гына сузарга мөмкин. Ул инде аңа яраклы яхшы тәэсир итә торган даруларын да сайлаган иде, шуңа соңгы анализлары да яхшы, күңеле дә күтәренке иде. Бүгенге бу очрашу мондый борылыш алыр дип һич тә башына китермәде. Бигрәк тә андагы күңел төшенкелеге чиргә котырып өстенлек алырга яхшы мөмкинчелек тудыра иде. Илья авыр сулап куйды, башка тыныч кына карап утыра алмавын тоеп торып китте дә тәрәзә төбенә барып басты. Хәленнән килсә, ул аны хәзер кысып кочаклар да каткан күңелен җылытыр, тынычландырыр, юатыр иде. Рушания ничек утырса - шулай утыра бирде, тик вакыт-вакыт авыр сулап кына куйды. *
Мин китим, - диде тонык кына тавыш белән, хәтта I авышы да элеккечә түгел иде.
Рушания, әйдә, мин сезне бер җиргә алып барам. Иртәгә мин ял алам һәм без сезнең белән бер кеше белән очрашабыз. Ә хәзер сез менә шушы даруларны алып эчегез, бу сезнең шикәрне бер тигезлектә тотачак. Хәзер сез аннан башка йөрергә тиеш түгел, һәркөн сез аны эчәргә тиеш. Көн дә майсыз ит ашарга кирәк, баллы әйберләрне бөтенләй кабарга ярамый. Кесәгездә шакмаклы шикәр салып йөрегез, иң мөһиме - тынычлык.
Ул Рушанияга якын ук килеп басты, күзләренә карады.
Сез яшәргә тиеш, сау-сәламәт һәм элеккечә чибәр булырга тиеш. Әгәр дә башкалар белмәсен, дисәң, кызганыч әулып күренәсең килмәсә, синең тынычлыгың синең чибәрлегеңне саклап калачак. Иртәгә мин сине көтәм, щалтырат, мин әйтермен кайда килергә икәнен.
Рушания эндәшмәде, берсүзсез ишеккә юнәлде. Ни дисен соң ул, өендәген урамга чыгара торган кеше түгел ул. Юл буе Самат белән дә бер сүз сөйләшмәде, юлдан күзен алмады, ул үз эченә бикләнгән иде.
Рушания, без бит синең белән дуслар. Синең бу хәлең оик борчый мине, эчеңне бушат, сөйлә миңа. Берүзең генә җиңә торган чир түгел бу, теге юлы алдап котылдың, тик бу юлы ирең кайтып керү белән хәлеңне аңлаячак, син бик ябыккансың.
Борчылма, Самат, ул берни дә күрмәячәк, аның миндә кайгысы юк.
Ни булды сиңа, Рушания, ничек күрмәсен ди, ул бит синең өчен үләй язып тора, оныттыңмы әллә теге көнне?
Хәзер аның эше күп, - диде.
Хәзер инде ул аны эзләми дә, борчылмый да, ул аны башка яратмый да. Кабат йөрәкне чеметтереп авыртырга, ашказаны өсте кисәргә тотынды. Юк, ничек тә өйгә чаклы I ү шргә кирәк, тик хәле бетүен тоеп, әле яңа гына Ильич оиргән даруны авызына кабып җибәрде. Ахрысы, бу инде мңа чиредер, ничек каты итеп башы да авырта. Күз кырые 6с нән генә күзәтеп барган Самат машинаны юлдан читкә борды, җайлырак урын табып, Кама елгасы буена яр читенә туктатты, чыгып, машинаның ишеген ачты.
Мә, су эч, - дип, шешә белән су бирде. Рушания Йотлыгып суга ябышты, әйтерсең, чүлдә өч көн сусыз Vi ырган. Аңа җиңел, рәхәт булып китте.
— Әйдә, әзрәк яр буйлап йөрибез, алайса өеңнән чыкмыйча берүзең ятасың. Исән кеше дә акылдан язар. Сал аяк киемнәреңне. - Үзе дә аяк киемнәрен салып, чалбар балакларын бөкләде. - Әйдә, яр буйлап суда йөрибез, култыкла мине.
Алар шулай шым гына яланаяк яр буйлап икәү атладылар. Кояш нурлары җылыткан күл суы, аяк астындагы йомшак вак ком, аякларны иркәләп су чайпала. Әйтерсең, вак дулкыннар да шатлана яннарына килүчеләр булганга. Алар да шаяра, артка китәләр дә кабат килеп бәреләләр, шыбыр-шыбыр көлешәләр төсле. Акрын гына искән җил йомшак кына чәчләреннән сыйпап уза, әйтерсең, юатырга, тынычландырырга тели. Нинди рәхәт икән болай йөрү, бөтен табигать хәлеңә керә, юата-иркәли, берни аңлатуыңны да сорамый. Барасы да барасы иде шулай. Рушания беразга туктап су өстенә карап торды: иксез-чиксез дөнья, күк йөзе чалт аяз, галәм киңлеге, ул шушы чиксез галәмнең бер тузаны гына. Самат берсүзсез аны кирегә борды, алар инде машинадан хәйран ерак киткәннәр иде.
— Нинди сихри көч бар бу табигатьтә? Без аның бәндәләре көннең-көнгә ниндидер вак-төяк эш белән чабып, шушы Ходай биргән матурлыкны да күрмибез, аралашмыйбыз. Ходайның кодрәте киң, һәркөн туган якты көнен шулай тиеш дип кабул итәбез, Ходайга рәхмәт әйтергә дә онытабыз. Без Ходайны инде жәлләр-аңлар кешебез калмагач кына искә төшерәбез.
Рушания туктап су өстенә текәлде, беркемгә әйтә алмаган, авыр йөк булып көн-төн йөрәкне талаган серләрен шунда бушатып калдырырга теләде. Иреннәре калтырап, күзләреннән яшь атылып чыкты, Саматның беләгенә ныграк тотынды. Самат аны туктатмады, тыймады. Рушанияның борын яфраклары буйлап яшь бөртекләре тәгәрәде, күз яшьләре Кама суына тамды да дулкыннар белән бергә кушылып агып китте. Тагын азрак җиңеллек килгәндәй булды. Самат та үзалдына нәтиҗә ясады: ахрысы, эш чирдә генә түгел, әгәр дә уйлаганы шул булса, бик тә кызганыч, мондый авыр чакта якының яныңда булуга ни җитә. Ә ул китә дә бара... Болай булса эшләр харап иде, юкка гына кеше шулай кинәт бетерешми. Эх, Рушания дускаем, ничекләр генә ярдәм итим соң?
Икенче көнне төштән соң Самат кабат килДе, Рушания кичә Ильичның кайдадыр чакыруына әһәмият бирмәде, •и) и ки кайда да булса бару, кем беләндер очрашу-сөйләшү аның өчен газап кына иде. Самат килгәч тә, юк-юк, дип карышып караса да, Самат ай-ваена карамыйча, киендереп алып чыгып китте. Алар бер кечкенә кафе кырына килеп туктадылар. Рушания утыра торган ишекне ачып:
Бик озак көттердегез, - дип кемдер кулын сузгач, Рушания башта үрелеп карады, таныгач кына кулын бирде. Каршысында моңача Рушания әле белмәгән кеше басып юра иде: өстендә гади генә җәйге җиңел костюм-чалбар, башкалардан берни белән дә аерылмый торган гади генә кеше иде. Ул үзенең эш урынында гына бөтен чирле кешенең Алласы, ул кай тарафка үтсә дә, аңа йөзәрләгән күз өмет белән ияреп йөри, һәрбер әйтеләсе сүзен йотарга юра, ә монда аны белүче юк, ул бүген шушында арлы- бирле йөрүчеләрнең берсе генә. Илья Рушанияның кулын ычкындырырга ашыкмады, йомшак кына елмаеп:
- Әгәр килмәсәгез, мин шунда утырып елый идем, - дип елмайды, үзе берсүзсез аны җитәкләп каядыр эчкә тартты. Бу кафеның эчке ягы бик мөлаем һәм күркәм генә урын булып чыкты, акрын гына ниндидер музыка уйный. Илья ип ы почмактагы бер өстәлгә алып килде.
Менә монда тыныч урын, - дип Рушанияга урындык күрсәтте, алар кара-каршы утыруга, алар янына ашыга- ашыга бик чибәр бер ханым килеп басты.
Гафу итегез соңга калуыма, - дип Илья белән яңакка- мңак терәп исәнләштеләр. Рушания бөтенләй югалып- .штырап калды таныш булмаган кешеләр арасында.
Менә таныш булыгыз, бу - Рушания Бариевна Захарова, дип Илья икесе уртасына утырды. - Ә бу - Анна Яновна, ми исм паңиенткам.
Әйтергә кирәк, бик күптәнге. Без инде биш елдан и шу Илья Ильич белән аерылгысыз дуслар дияргә кирәк, (чиитагы елларны ай саен очраша идек, хәзер инде ярты елга бер. Әлегә Ходай саклап килә, мин аны тыңлыйм, ул мине довалый.
Сез сөйләшеп утырып торыгыз, мин берәй нәрсә алып кипим эчәргә, - дип Илья Ильич торып китте.
Г афу итегез, исемегез исемдә калмады.
Рушания, Рая дисәгез дә була.


Рая, сезнең нинди диагноз? Хәер, Илья кешегә беркайчан м ойтми, кешенең гомере өчен ахыргача көрәшә, өмет Ьлдыра. Минем бер күкрәгем протез, моннан биш ел элек
Илюша төбеннән кисеп атты, башта, белсәгез, ничек авыр булганын. - Ул моны шундый итеп әйтте, әйтерсең, күлмәк итәген генә кисеп ташлаганнар. Рушания башта агарып китте, аннан югалып калды. Бу хатын таныш булмаган кеше алдында шулай җиңел генә чирен ачып салды, әйтерсең, алар кафеда түгел, ә больницаның бер палатасында яталар. Рушания болай җиңел ачыла торган кеше түгел иде шул.
- Ә ирегез ничек кабул итте бу хәлне?
- О-о, ирме? Менә шул ир аркасында килеп чыкты да инде. Ул мине ике бала белән ташлап китте, мин шундый төшенкелеккә бирелдем, ә чир, әйтерсең, шуны көтеп кенә торган. Бәла бер килсә килә ул, аны куып җибәреп тә, елап җиңеп тә булмый. Илья коткарды мине, чирдән генә түгел, үз-үземә ышанырга ярдәм итте. Үз-үзеңне жәлләп, елап утырган кешене кем яратсын - кызганудан башкага ярамыйсың. Кызганыч кеше - кызганыч кеше инде ул, ничек кенә борсаң да.
- Менә, кызлар, мин сезгә шундый тәмле эчемлек алып килдем, - дип бер поднос белән бер ак аракы, салатлар китереп куйды, өчесенә дә аракы бүлеп салды. - Әйдәгез, күмик шул чирләрне, — дип салган рюмкасын күтәрде.
- Әйе шул, Илюша, чукынып китсен чирләре дә, безне яратмый ташлап киткән ирләре дә, - дип көлде Анна.
Алар шулай бик озак сөйләшеп утырдылар. Рушания да онытылып аларны тыңлады, куйган аракыга гына кагылмады, ул эчсә дә, җиңел винолар гына эчә иде. Мондый каты аракы ише нәрсәләргә якын да килгәне булмады. Моны сизеп утырган Ильич:
- Рушания, сезгә баллы винолар эчәргә ярамый, әз генә аракы эчеп куй, ул азрак шикәрне дә төшерә, - дигәч, Рушания ирен генә тидереп куйды, тик эчә генә алмады.
- Яратмыйм, бигрәк тәмсез, - дип, рюмкасын этеп үк куйды.
Ә Анна үз тормышын сөйләде:
- Ирем ташлап чыгып киткәч, бу тормышта бөтен нәрсә сүнгәндәй булды, хәтта балаларымны да күрмәс хәлгә килдем. Мин аларны түгел, алар мине карадылар. Ә чиремне белгәч, иремне ничек тә кайтарырга, балаларымны ятим калдырмаска, дип аны эзли башладым. Ә ул инде өйләнгән булып чыкты. Аннан мин аңа үч итеп яшәргә, балаларымны аякка бастырырга, киләчәктә ач-ялангач утырмасыннар дип тырыштым. Хәзер минем үз сәүдәм бар, дөньям җитеш, балаларым яхшы уку йортларында укыйлар, ә аның инде миңа кирәге дә юк. Менә Илюшага рәхмәт, шул чакта миңа кул селтәгән булса, мин инде болай сезнең арада утыра да алмас идем. Балаларым кайда булыр иде хәзер, ә болай, Аллага шөкер, мин яшим, хәтта мин әле гашыйк та булдым бугай бер кешегә. Гомерем күпме калса, барысы да минеке, мин аның һәр көнен ләззәт табып яшим. Әле яратасы да, яратыласы да килә, шулай булгач, Рушания, борыныңны төшермә. Беләсеңме, минем үземнең матурлау салоным бар. Син шундый чибәр ханым, тик син шулай да бик төшенкелеккә бирелгәнсең, менә мин сине шушы салонга чакырам, эчең пошса кил, рәхәтләнеп сөйләшеп утырырбыз. Аннан сине әзрәк бизәп җибәрү дә зыян итмәс, килештекме,
дип Рушанияның кулына кулын салды.
Алар бик озак утырдылар, алар чыкканда инде көн к ичләткән иде. Машинага утырыр алдыннан Рушания Ильяга карап торды да:
Рәхмәт сезгә бу кичә өчен, мин аңладым сезнең ни әйтергә теләгәнегезне, - дип елмаеп хушлашты.
Юл буе ул Аннаның әйткәннәре турында уйланып кайтты. Кешеләрне күбрәк тыңлаган саен Рушания үзен кабырчыгына төренеп яткан ташбака кебек хис итте, әле оч-дүрт ай элек кенә бу авыр язмышлы кешеләрне дә, андый куркыныч чирләр турында берни дә белми иде бит. Юк, белми түгел - ишеткәне бар, тик якыннан андый кешеләр белән аралашканы юк иде. Хәзер менә ул алар белән аралаша-сөйләшә торгач аңлый, нинди авырлыклар кичергәннәр. Анна да, ялгыз калганы тына җитмәгән, әле ике кечкенә баласы, аларны көн дә (уйдырырга, киендерергә кирәк. Көн-төн эшләп тә, очын-очка ялгый алмыйча үлеп киткән Хәлимә. Көчле дә соң бу хатын- кыз халкы, көчле булмый башка чарасы юк аның. Шулай да tюрнәрсә аңлашылмый иде: кая китә без җан аткан мәхәббәт, кая китә без Алла урынына күргән ирләр, ник соң ул мәхәббәтнең кала җимешләре генә, кая китеп югала соң мәхәббәтнең үзе? һәрнәрсәнең үз кыйммәте, үз чагыштырмасы бар диләр, Рушания да үз тормышын аларныкы белән чагыштырды. Аның ил ай зарланырлыгы юк иде, балаларының тамагы тук, тату, матур гаиләдә үстеләр, киләчәкләрен дә әтиләре кайгыртып, җитеш тормыш әзерләп куйган. Үзе дә гомер буе балда-майда йөзеп яшәде. Әйе, мин бик озак бәхетле яшәгәнмен, Ходай кешегә ачысын да, төчесен дә татып карата, сират күперен кичәргә, күрәсең, миңа да чират җиткән.
Кичке кояш баер алдыннан Рушания койма буена килеп кулын кулга сугуга, янына тиеннәре килде.
- Килегез, кил, гөнаһсыз җан ияләре, сыйлыйм әле үзегезне. - Рушания кесәсеннән чикләвекләр чыгарып сузды, олы тиеннәргә тагын ике кечкенә тиеннәр дә ияргән иде. - Ох, сезнең гаиләгез арткан икән бит, мин сезнең өчен бик шат, ой-ой, нинди нәниләр! Килегез-кил, курыкмагыз, монда барыгызга да җитәр. - Ул чын күңелдән шатланып, матур күкрәк тавышы белән көлде, гөрләп сөйләште, ә тиеннәр аның кулына утырып сыйландылар, чикләвек ташыдылар. Бер кечкенәсе Рушанияның иңбашына ук утырып алды, аңа шушы телсез җәнлек арасында әйтеп бетергесез рәхәт иде. Кинәт тиеннәре бөтенесе берьюлы урманга таба сикерделәр дә юк булдылар.
- Туктагыз, кая ашыгасыз?
- Рая!
Рушания кинәт сискәнеп артка борылды, үзеннән ерак түгел генә торган ирен күреп сискәнеп китте. Аны беренче күргәндәй, бераз аңа карап торды, әйтерсең, ул аны көтмәгән, акрынлап аның шат йөзеннән елмаю качты.
- Рая, Раечка, мин сине бөтен җирдән өзлим, ә син монда икән, - дип, Саша килеп Рушанияны кочаклап алды. Тик Рушания моннан тагын да ныграк куырылып, югалып калды, ни этә, ни коча алмады. Борынына чит духи исе килеп бәрелгәч, чирканып куйды, әйтергә дип әзерләп куйган барлык сүзләре әллә кая югалды. Бар көчен учына җыеп елмаерга тырышты.
- Бик озакладың, - дигән булды йөзенә күтәрелеп карамыйча гына.
Элек булса, муенына килеп сарылыр, әрепләр төшер иде дә бит, юк шул, арада ниндидер күз күрмәс киртә барлыкка килде. Бәлки моны Рушания гына сизгәндер, ә Саша һаман берни булмагандай хатынын кочаклады, нидер сөйләде, тик Рушания берни ишетмәде, аңламады. Ничек шулай булдыра ала? Этеп җибәреп, «барысын беләм, син хыянәт итеп кайттың бит», дип кычкырасы килде. Юк, ул андый кеше түгел шул, ә ире бик тә бәхетле күренде. Рушания аны берсүзсез тыңлады, баш селкегән булды, тик иренең сөйләгәннәре һич тә башына барып җитмәде, аның үз уйлары башында кайнады. Шулай да Рушания акрынлап үз-үзен кулга алды, ничек тә түзәргә, тавыш -чыгармаска тырышты. Бер очы чыгар әле, ничек бар - шулай калсын дип, хозергә сүз кузгатмаска булды. Бүгенге кичне алар элеккечә I июүләшеп үткәрделәр, улы фирмада җыелган эшләр турында сойләде, кыскасы, ирләр сөйләштеләр, ә Рушания тыңлап кына утырды. Астан гына ирен күзәтте: яшәреп киткәндәй I оелды, хәтта ак чәчләре дә күренми - әллә буяткан инде? ' )шләр харап болай чәчләр буята башлагач. Рушания кабат чирканып куйды, ире үзгәргән кебек тоелды, күзгә күз «)чрашмаска тырышты. Ул да, ахрысы, хатынының күзәтүен сизеп утырды. Элек булса, күзен алмас иде хатыныннан, ә (>үген улы белән юкны бар итеп, эш турында гына сөйләште, һорхәлдә, Рушанияга шулай тоелды. Кинәт өстәлдә яткан корәзле телефон шалтырарга тотынды, Саша хәтта сискәнеп Китте, ялт кына Рушанияга карап алды. Бурның бүреге яна лигәндәй, үзе кып-кызыл булды, ә телефон сөрән салып һаман кычкыруын белде. Саша үрелеп сүндереп куйды, I ук галган сүзне ялгап җибәрә алмыйча җәфаланды, улы да <н исенә сәерсенеп карап куйды.
Кем ул, әти, нигә алмыйсың? - диде эштәндер дип уйлап.
Элек әтисенең мондый гадәте юк иде кемнән дә булса мшеренеп качып йөри торган, тик әтисе кул гына селтәде. Тик шалтыратучы тиз генә бирешәсе килмәде, кабат шалтыратырга тотынды. Саша өстәлдән телефонны алды in икенче бүлмәгә ук чыгып китте. Игорь аптырап бер отисенә, бер әнисенә карап алды, әнисе башын аска иеп, илдындагы чәен болгата иде. Саша бик озак кына торып Керде, Рушания башын күтәреп карамады, тик үзенең тәне кызыша, башы авырта башлавын тоеп, кесәсеннән даруын •лып, күрсәтми генә кабып җибәрде. Ильяның уйланмаска, борчылмаска, тыныч булырга тырыш дигән сүзләре исендә, I ик ул бит тере кеше. Кысып-кысып башы авырта иде, тик I ү мргә кирәк, түзәргә. Саша уңайсызланып нидер аңлатып маташты, тик моны Рушания яхшы аңлый һәм шул ук иакытта аңламый да. Рушания авыр гына карашын өскә Кү г;>рде, бермәлгә крепость кебек ныклы зур өйнең почмагы ярыла башлагандай тоелды, аннан ул акрын гына карашын иренә күчерде. Ярты сүз, бер күз карашыннан аңлашырга ойронгән кешеләр беренче тапкыр бер-берсен аңламадылар. Кич йокларга яткач та Саша, бик арыдым дип, артын куеп яггы. Элек булса, ул аны ашап бетерердәй була, яратып I \ ч алмый иде. Бүген алар бер ятакта аерым-аерым һәркем үч уйлары белән, төн буе керфек тә какмый чыктылар. Бу хәл гадәти хәлгә әйләнә башлады. Саша кайчандыр үзе урнаштырган гаилә кагыйдәсен бик еш боза башлады, элек балаларына «кар яумагае, таш яуса да, кичке ашка сәгать җидедә өйдә булыгыз, анагызны көттереп утыртмагыз», дисә, менә хәзер үзе бик еш соңлап, кайбердә кайтмый да кала башлады. Хәзер инде өстәл артына җыелган авыр тынлыкны улы да сизә башлады, никтер ул да әтисенә башын бик күтәреп карамый, бик салкын гына сөйләшә. Ашыйлар да өчесе өч якка тарала, сөйләшер сүз юк. Тизрәк ичмасам Алеся кайтсын иде, өйдә бу чаклы авыр тынлык тормас иде. Бөтенесенең өмете Алесяда иде. Ниһаять, көткән көн җитте, Алеся да кайтты. Ул үзе белән өйгә ямь алып кайтты, күбәләк урынына очты, әле берсен, әле икенчесен кочты- үпте, барысына да үзенең шатлыгын өләште, чикерткә урынына сикерде, шатланып көлде, ул да гашыйк, бәхетле иде. Кыз бала - кыз бала инде, кызы кайткач, Рушанияга да җиңел булып калды. Рәхәтләнеп сөйләштеләр-серләштеләр, көндезләрен кияү балакай да килсә, өчәүләшеп бакчада чәй эчтеләр. Алмалар да өлгереп килә, ботакларын көчкә күтәреп утырган алмагачларга карап сокландылар. Айрат белән Алеся еш кына бакчада Рушания янында көннәрен үткәрәләр, берни яшермичә бик күп нәрсәләр турында уртага салып сөйләшәләр иде. Рушания балаларның аның янында булудан җан тынычлыгы, әйтеп аңлаткысыз рәхәт таба иде. Айратны озатканда:
- Ешрак кил, Айрат, синең белән безгә бик күңелле, - дип елмая Рушания. Сөеклесе әнисенә ошауга Алеся да бик канәгать.
- Әйе шул, - дип әнисенә сыена.
Тик Айратның Алесяның әтисе белән генә очрашканы юк әле. Алеся чит илдән кайткач, беренче мәлдә мәхәббәтеннән башы әйләнеп, өйдә алай-болай берни дә сизмәде, тик әтисе соңлап кайта башлагач:
- Әти, нишләп болай соңлап кайта башладың, без бит сине ашарга көтеп утырабыз. Кичә мин сиңа шалтыраткач, телефоныңны ниндидер хатын-кыз алды, - диде.
- Секретаршадыр, - диде әтисе, кызарып.
- Әти, кесә телефонынмы, кичке ундамы?
Өйдә авыр тынлык урнашты, бөтенесе башларын аска иделәр. Бик авыр сорау иде бу. Рушания гына түгел, Игорь да бу сорауны биргәне юк иде әле әтисенә. Игорь, бәлки, нәрсәдер беләдер дә, тик Алеся гына бар да элекке кебектер дип уйлап, бөтенесен борчыган авыр сорауны кычкырып ярып салды. Аның башына да килми иде бу гаиләдә ни дә булса үзгәргәндер дип, аның өчен әтисе дә Алла, әнисе дә изге җан, башкача булу мөмкин дә түгел. Саша ни дә әйтергә белмәде.
Ярый, балалар, башка соңга калмам, сез хаклы, кичке ашка соңга калырга ярамый.
Шуның белән сүз дә бетте. Саша вакытында кайта башлады, тик кичке ашны ашагач, юкны бар итеп чыгып китә дә төн уртасында гына кайта. Рушания беркайчан да сорамады кайда булдың дип, тик арага кергән кара шәүлә генә зурайганнан зурайды. Утыз елга якын бергә йоклаган уртак ятак уртага бүленеп, аралар ерагайганнан ерагайды, суынды.
Рушания кабат больницага тикшерелергә килде, бу инде җәй азагы иде. Илья аңа карап торды:
Рушания, ни булды сиңа, син чир белән бөтенләй дә көрәшмисең, шулай ук яшисең килмимени соң?
Рушания эндәшмәде. Оят иде кешенең тырышлыгына нжереп карау, тик үз-үзенә көче җитми башлады. Соңгы араларда Саша кунарга да кайтмый башлады, Рушанияның моңа бик тә җаны әрни иде. Ул көн-төн ире турында уйлап башы катты, чирне бөтенләй уйламады, аны тик бер хәсрәт кенә басты - ул да булса Саша. Ул аның ярты җаны, ә ярты җансыз ничек яшәп була соң? Рушания чыгу юлын таба алмады, хәтта вакыт-вакыт тизрәк үлсәм иде дип хыялланды. у) башта ак чәчләр артканнан артты, шулай да чибәрлеген җуймады. Илья аның анализларына карап баш селкеде, чиләр харап начар иде. Ничек йөри ул - башка сыймый, дип уйлады.
Рушания, ашыкмасагыз, мине урамда көтеп тормассызмы? Мин хәзер чыгам.
Яхшы, көтәрмен, - диде дә ишеккә атлады. Рушания ишек төбендәге скамейкага килеп утырды, үз уйларына чумып, тирә-ягына әйләнеп тә карамады.
Исәнмесез, сез дә монда ятасызмыни, ә мин сезне нишләптер доктор дип уйладым, сез мине хәтерлисезме?
Рушания бераз бу олы апага карап торды, кинәт йөрәге жу итте.
Сез мине теге вакыт өйгә кайтарып куйдыгыз, мин рәхмәт тә әйтергә өлгермәдем, сез чыгып та киттегез.
Ә, әйе, хәтерлим, иптәшегез ни хәлдә?
- Ярыйсы, иртәгә өйгә алып кайтам. Нишләрмен инде, үзем дә белмим.
Рушания бераз бу апага карап утырды.
- Күршегез кайттымы соң чит илдән, ул бәлки ярдәм итәр?
- Маринамы? Аңа без нигә кирәк, озакламый яңа фатирга күчәргә җыена. Теге карт сөяркәсе Яңа шәһәрдән фатир алып бирә ди.
Рушания кинәт шыбыр тиргә батты, аннан калтыранып куйды.
- Мин аңа бала табып бирәм дә үземә өйләндерәм, ди.
- Ә аннан бала булмаса?
- Исең киткән, бала ясаучы беткәнмени.
Рушанияның башы әйләнеп китте, егылмас өчен урындык
артына тотынды, инде егылдым дигәндә, кемдер тотып калды. Рушания күрде, тик ишетмәде, гәүдәсе камырга әйләнде. Кабат күзләрен ачканда ул инде палатада иде, кулына ялганган энәләрне күз кырые белән генә күреп алды. Башында томан, битендә әллә нинди битлек кидерелгән, янында Илья утыра. Рушания кабат күзләрен йомды, тагын әллә йокыга талды, әллә аңын җуйды. Ул тагын ике көн больницада капельница астында ятты, бу юлы кесәсендә кесә телефоны шалтырап аны эзләүче булмады, чөнки ул аны бөтенләй үзе белән алмаган иде.
Рушания ике көннән соң кайтканда өйдә беркем дә юк иде, ул өй уртасына басып, ары әйләнде, бире әйләнде, зур өй беренче тапкыр буш һәм салкын тоелды. Бик кирәкле нәрсәсен оныткандай, як-ягына каранды, ни эзләде - үзе дә аңламады. Зур өйнең почмагына күтәрелеп карады, почмактагы ярык тагын да зурая төшкәндәй тоелды. Рушания ул ярыкны якынрак килеп карамакчы булды, әмма анда бернинди дә ярык юк иде. Ул бермәлгә тынсыз калып карап торды, аннан авыр сулады. Өй түгел, гаиләм урталай ярыла бит. Ике битендә ялтыр юллар калдырып, күз яше тәгәрәде. Рушания авыр адымнар белән көчкә үзләренең йокы бүлмәсенә күтәрелде, хәле бетеп, үзләре йоклый торган караватка килеп утырды. Өстәл өстендә торган икесенең фотосына күзе төшүгә, йөрәге сулкылдап куйды. «Саша, авыр миңа, нишләдең син?» дип пышылдады. Күпме йөрәк әрнеше иде аңарда, берүзе генә белә дә Ходай гына күрә. Рушания тәрәзәдән тышка - бакчасына карады, алмалар өлгерә, август уртасы җиткән. Элек булса, бу мәлдә Рушания шатлана-шатлана кышкылыкка компот, кыяр-помидор ябар, ут янып бакчасында кайнашыр иде, ә бүген бөтен нәрсә җир остендә ята. Әнисе исән булса, әйтер иде: «Бу вәхшилек, балам, җирдә үскәнне алып эш итмәскә», дияр иде, тик аның хәле дә, теләге дә юк. Рушания бераз уйлап торды да Саматка шалтыратып чакыртты. Самат килгәч:
Кыен булмаса, шушыларны җыеп, Хәлимәнең балаларына илтеп бирче, мин берни дә эшли алмыйм, сора, нинди ярдәм кирәк балаларга, - диде.
Рушания беркайчан да акча сорап утырмады, Саша үзе белеп кирәкле урынга сала, кемгә күпме кирәк - шул чаклы ала иде. Тик соңгы вакытта оныта башладымы, әллә башка җиргә күбрәк китә идеме, кирәкле урында акча юк иде. Ни генә булмасын, хәзер акча сорамаячак. Ул уңайсызланып кына Саматка карады.
Акча калдырмаганнар икән, гафу ит, икенче юлы җибәрермен, - диде.
Рушания үзен бу гаиләгә бөтенләй кирәксез итеп тоя башлады. Ничек кенә булмасын, азмы-күпме калган гомерен беркемгә дә авырлыгын салмыйча, сынмый-сыгылмыйча томамларга иде дә бит, юк шул, көче җитми. Көне-төне йөрәген талаганы чире түгел, ә иренең хыянәте иде. Ярый оле балалары берни дә сизми. Тагын кич җитә, кичке аш . >черләргә кирәк, кичке ашлар да газапка әйләнә башлады. Һср өстәл артында чит кешеләр булып утыру, һәркем үч эченә бикләнеп алдындагы ашны болгату. Рушания аны, ә ул башканы уйлавы, күңеле белән бөтенләй башка җирдә йөрүе... Рушания аның күңеле белән кайдалыгын яхшы аңлый, ике арада урнашкан авыр тынлык иңнәрне баса, башны аска бөгә, күзләр очрашудан курка. Кичен йокларга ятар вакыт җиткәч, гомер иткән ире алдында эчке күлмәктән дә калырга читенсенә башлады, алар берсүзсез читләшкәннән читләштеләр. Тик әлегә берсе дә, безгә ни булды, дип, бер-берсенә сорау бирмәде, һәркайсысы ачыктан-ачык сөйләшүдән курыкты. Рушания үзен, «ярый, мин барыбер озакламый үләсе», дип юатырга тырышты. Ни генә булмасын, гомер иткән бердәнбер якын кешең ниндидер җилбәзәк кыз өчен бергә үткән утыз елга якын гомерне, күз алмасы кебек балаларны онытып, шул балаларны бүләк иткән аналарын да ашаклап үткәнен аңлый иде микән? Кеше шулчаклы да үзгәрә ала дип Рушания башына да китерә алмады, ә ул үзгәрде. Гашыйк кеше әзрәк җүләрләнә диләр, ул да бер акылсызны хәтерләтә башлады. Чәчен генә буяткан җитмәгән, мыек үстерә башлады, беркөнне чәч белән бергә анысын да буятып кайтты. Рушания мондый үзгәрешләрне күргән саен йөрәге сикереп куйды, нишлисең син, ник кеше көлдерәсең, дип кычкырасы килде, никтер эндәшә дә, кычкыра да алмады, шым гына читтән күзәтүчегә әйләнде. Тик кызы Алеся гына тыелып кала алмады:
- Әти, сиңа ни булды, буяна башладыңмы, әллә шулай яшәрәсең киләме?
Саша кызарып башын аска иде.
- Ярыйсы, сиңа мыек килешә. Әни, сиңа ошыймы? Сиңа да чәчеңне буярга вакыт, соңгы вакытта ак чәчләрең күбәеп китте.
- Әнә шул әтинеке каралганга әнинеке тизрәк агара, - диде Игорь.
Әтисенә сөзеп кенә карап авды да бөтенләй өстәл артыннан торып чыгып ук китте. Рушанияның йөрәге кысылып куйды, әллә берәй нәрсә белә микән, дип курка ук калды. Яхшы түгел балалар белсә. Аталары белән телгә килүләрен теләми иде, аларга аталары белән каласы. Рушания тагын кинәт шыбыр тиргә батты, үзендә хәлсезлек тоеп кулын кесәсенә тыкты. Куллар калтырады, кесә эченнән генә даруын кубарып чыгарып каба алмыйча җәфаланды. Саша да үзен бик тыныч тотарга тырышса да, борчалануы сизелеп тора иде. Балалар берәм-берәм шәһәргә җыена башладылар. Аларга шундый зур өйдә икәүдән-икәү генә калу читен һәм авыр иде. Рушания хәле бик шәптән булмагач, өстәл артыннан кузгалмыйча утыра бирде. Менә бит тормыш нигә барып җитте, я кайтмады, кайтса, сөйләшер сүз тапмады.
Рушанияларның шәһәрдә дә өч бүлмәле, үзләре элек яшәп киткән фатирлары бар иде. Ул анда аена бер булса да барып, тузаннарын сөртеп, караштырып кайта. Бүген дә Самат белән больницадан кайтышлый кереп чыгарга булды, инде бүтән килеп йөри алмаса, киемнәрен алып китәргә булды. Өй күлмәге, халатларын сумкага тутырды, булган гөлләргә су сипте, үзләренең йокы бүлмәсенә бик озак карап торды. Бәхетле чаклары шушында үтте, балалары шушында үсте. Ул акрын гына балалар бүлмәсенә үтте, бәлки әле оныклары да шунда туып-үсәр. Кинәт ишек ачылган тавыш ишетелде, Рушания сискәнеп китте. Артына борылуга, почмактагы шифоньер көзгесенә күзе төште - аннан тЫшкы ишек күренә иде. Ишектән кергән Саша белән яшь кызны күргәч, оермәлгә урынында таш кебек катып калды. Алар ишектән керүгә үбешә башладылар. Рушания көчкә кузгалып стенага i ыенды, акрын гына ишек артына шуышты, егылып хур | >улудан курыкты, тешен кысып күзен йомды. Ахрысы, алар йокы бүлмәсенә күчтеләр, мышнаган, карават шыгырдаган I инышлар ишетелде. Рушания тагын да тешен ныграк кысты. Теге кыз телгә килде:
Ике көн килмәдең, сагынып үлә яздым. Татарочкаң ойдән чыгармадымы? Көнләшеп үләм дип торам, син аның белән дә булдыңмы?
Юк инде, курчагым минем, синең белән булганнан бирле мкын да барганым юк, мин бит сине генә яратам.
Яратасыңмы, алайса теге кибеттәге матур тунны алып бирче, озакламый көз дә җитә, ә минем кияргә дә юк.
Нишләп булмасын ди, Анталиядан алып кайттык бит.
Ярый, вакланма инде, сиңа чүп кенә бит инде - нибарысы ике йөз мең генә тора. Хатыныңа әллә ниндиләрне кидерәсеңдер әле.
Ул бит минем балаларымның анасы.
Мин дә сиңа бер бәби табып бирәм, мин сиңа күпме яшьлегемне, назымны бирәм. Синең картайган татарочкаң ни бирә ала сиңа? Аерыл да, ул монда торсын, без синең белән урманда яшәрбез, чөнки яшь балага саф һава кирәк. Синең кебекләр бөтенесе хатыннарын алыштырып бетерделәр, ә Син һаман аерылырга куркып йөрисең. Ә беләсеңме, без синең белән чит илдә чиркәүдә венчаться итәчәкбез, хәзер ()ИК модно чиркәүгә йөрү.