Котеп Узган Гомер - 19

Икенче көнне Рушания иртә уянды, әле кояш күтәрелә дә башламаган иде, йокысы туеп, бөтен тәне ял итеп уянды. Башта тәрәзә каршысына килеп, урамга карап торды, бакчада кошлар сайрый, тып-тын, бер җил әсәре дә юк. Рушания өстенә җылы халатын киде дә тышка чыкты, ул үзенең иртәләрен-кичләрен шушы бакчадан башка күзалдына да китерә алмый. Нурлыбанат әби әйтмешли, җәннәт бакчасы, аның моннан беркая да китәсе килми. Кешеләр әллә кая чит илгә ял итәргә китәләр, ни эзлиләр ул чит илдә? Кичәге көн исенә төште. Алар улы белән ашыкмыйча иркенләп йөреп кайттылар, бер бик тыныч кына ресторанга да кереп чыктылар. Исең китәр хәзерге яшьләрнең тормышка карашларына. Без яшь чакта берни дә уйламадык, бөтен хыялыбыз - мәхәббәтеңне очрату иде, башкасы турында уйлап та карамадылар. Хәер, ул заманада кызлар сыра эчү, тәмәке тарту дигән әйберне белмиләр иде, шуңа күрә алар сау-сәламәт, чиста булганнар, ә хәзер... Юкка гына ирләр борчылмыйдыр шул. Рушания үзалдына елмаеп куйды: кара, улы нинди төпле акыллы. Ул, үзалдына елмая-елмая, түтәлдән өлгергән җиләкләр җыеп алды да улына иртәнге чәй әзерләргә кереп китте. Бүген Сашасы да кайтырга тиеш, берәй тәмле пирог пешерергә кирәк. Әнә, улы нәрсә ди бит, өйдәге тәмле ис тартып кайтара ди. Әйе, кайтсыннар, исән-сау йөрсеннәр, ә ул булганны эш итә белер, иренмәс, Алла бирсә. Рушания яңа күтәрелеп килгән кояшка карады: «Эх, бирче, Ходаем, бер ун ел гына булса да гомер, күримче шушы балаларымның бәхетле гаилә корганнарын, оныклар тәмен татырга насыйп итсәң иде, Ходаем». Рушания улының йокыдан торып чыгуына эре-эре җиләкләрне юып, каймак белән болгатып куйды. Рушания үзенең балачагын исенә төшерде, бәләкәй чакта әнисе аның торуына шулай эре-эре җир җиләген, чүмләп тә тормыйча, катык белән болгатып ашата иде Ипи белән шул бер тәлинкә җиләкле катыкны сугып куясың. Ах, кайда калды ул,чаклар? Аның күзалдына үзе үскән авылы, әнисе, Фатыйма апасы белән йөри торган җиләкле тугайлар, тау-таш арасындагы чияле тау килде. Кинәт Рушанияның йөрәген талап, туган ягына - Инзир буйларына кайтасы килде. Ничәмә еллар кайтканы юк. Аның балалыгы, бөтен җил-давылдан саклап йөрткән күрше малае Асылгәрәй... Ул аны беркемнән дә рәнҗеттермәде, һәрвакыт янында Асылгәрәй булды. Кызык, аның язмышы нинди? Менә бит, китте дә онытты, ә ул бәләкәй чакта уйнаганда, «үскәч, сиңа әйләнәм», ди иде. Ә үсә килә бер-берсеннән ояла башладылар. Рушания мәктәпне бетергәч, эшкә керде, о Асылгәрәйне армияга алдылар. Саша Рушанияның кулын сорап килгәч, Фатыйма апасы: «Балам, Асылгәрәйгә ни диярбез соң, ул бит сине кечкенәдән ярата», диде. Рушания ул чакта көлде генә: «Ни сөйлисең, без бит аның белән дуслар гына, ул миңа, көт, дип тә әйтмәде. Без бит абыйлы- сеңелле кебек кенә». «Барыбер яхшы түгел, миңа калса, ул сине көтәр дип уйлый. Яратуыңны һәрвакыт кычкырып ойтеп тә булмый бит», дигән иде Фатыйма апасы. Рушания кияүгә чыгып китте, ә Асылгәрәй нишләптер кире авылга кайтмады, шунда хезмәт итәргә калган, диделәр. Нинди нкын, кадерле кешеләр, ә күрешмәгәнгә утыз елга якын вакыт үтеп тә киткән.
- Әни, нинди уйга баттың?


Улым, берәй җай табып туган якка кайтып килергә Иде, яхшы түгел туган якны оныту. Әбиең белән бабаңның каберен дә кайтып караган юк. Нурлыбанат әби хаклы, һ иттем дә оныттым. Күпме диңгез-сулар кичеп, чит илләрне аркылы-буйга йөреп кайттык, ә кул сузымы җиргә вакыт гапмадык.
Әти белән Алеся кайтсыннар да бөтенебез бергә җыелып кайтып килербез. Рәхмәт, әни, җиләкләрең бик тәмле булды, дип улы битеннән үпте дә эшкә чыгып китте.
Рушания тагын берүзе генә калды, төштән соң Сашасы кайтып җитәргә тиеш. Чыгып, тагын җиләкләр җыеп алып кереп, тәмле итеп пирог салыйм. Түтәлдә тәгәрәп яткан җиләкләргә карап торды да үрмәләп бер чиләккә җыярга югынды. Олы чиләк тулды. Кая куярга инде боларны? Кинәт Лилия исенә төште. Саматны чакыртты да, «балалар ашасын» дип биреп җибәрде. Рушания сәгатенә карап алды: гөшке аш вакыты җиткән, хәзер Сашасы да кайтып керер, ә им ы ң әле пирогы да әзер түгел. Тик пирог пешеп суынды, ә ( аша һаман кайтмады. Рушанияның юк-барга шалтыратып борчый торган гадәте юк, шуңа үзе шалтыратканны көтте, ә s л һаман кайтмады. Кич улы эштән кайткач кына, «Әтинең мие бетмәгән, шуңа әлегә кайта алмый», диде. Ярый, була торган хәл, эш кешесе бит. Атна буе Рушания берүзе диярлек утырды, пешкән җиләкләреннән вареньелар кайнатты, өй эшенең бетәсе юк - үзенә шөгыль табып, һаман чокынды. Киелми торган балалар киемнәре бик күп җыелган иде, шуларны төреп, Хәлимәнең балаларына җибәрергә дип әзерләп куйды. Тик аның киемнәре генә беркемгә дә ярарлык түгел, аның кебек озын буйлы кешеләр сирәк, хәтта кызы да алай озын буйлы түгел. Кинәт телефон шалтыраганга ул сискәнеп китте, йөгереп барып алыйм дигән иде, кинәт башы әйләнеп, тәгәрәп барып та төште. Күпме ятканын белмәде, тик ул аңына килгәндә телефон шалтырамый, өйдә тынлык иде. Ул бераз түшәмгә карап ятты. Ни булды соң бу, нишләп болай аңын җуйды? Бер җире дә авыртмый да юксаң. Ул көчкә торып утырды, кайдадыр кесә телефоны шалтырарга тотынды, ул да булса кесәсендә генә булып чыкты.
- Алло, Саша, ни булды, ник кайтмыйсың һаман? -диде. Ничек кенә сиздермәскә тырышса да, тавышы әллә ничек чит-ят булып чыккандай тоелды. «Ике-өч көннән кайтам», диде Сашасы, аның да тавышы әллә ничек бик коры тоелды. «Кирәксә, кайткач үзе сөйләр», дип, Рушания төпченеп тормады. Идәннән бераз торып, кузгалып китәргә куркып торды, шулай да яхшы түгел - я капка сакчысы килеп керер, дип, бик сак кына торып, аш бүлмәсенә чыкты. Бераз уйланып торды да үз табибына шалтыратып алырга булды.
- Алло, Илья Ильич, сезне борчымыйммы вакытсыз?
- Юк-юк, хәлегез ничек, мин үзем дә сезгә шалтыратырга тора идем әле, бәлки килеп китәрсез?
- Яхшы. Иртәгә.
- Мөмкин булса, бүген, минем иртәгә операция көне.
- Яхшы, килермен.
Бер сәгатьтән Рушания больница коридоры буйлап атлый иде. Икенче катка күтәрелүгә, каршысында Илья Ильич басып торуын күргәч, ул бераз тукталып, аңа карап торды, ә ул серле генә елмаеп аңа каршы атлады.
- Мин сезне көттем, бая телефоннан бер дә тавышыгыз ошамады, бер-бер хәл булмагандыр бит?
- Белмим, мин нишләптер егылдым бүген.
Илья Рушанияга бик җитди итеп карап алды, аннан үз бүлмәсенә алып кереп, каң басымын үлчәде. Аннан лабораторияга алып төшеп, тагын кан алдылар.
- Куркырлык бернәрсә дә юк, борчылма.
Шулай да яшь табибның күңеле тыныч түгел иде: кинәт истән авып егылу, вакыт-вакыт хәтер югалтулар... Әлегә буыннар сызлануга зарланмый, тик шулай да, болай барса, ул га заплар ерак түгел иде. Аның бик еш тикшереп торуының собәбе - нинди дә булса яхшы нәтиҗә бирердәй дару сайлау, мичек тә гомерен озайту теләге. Икенчедән, ул аны бик тә сагына иде. Хәленнән килсә, бер дә кайтармас иде дә бит, 1 ик бу мөмкин түгел шул. Шушы кыска гына очрашулар, ул матур күзләргә бер тутырып караулар үзе бер сихри көч бирә. Хәленнән килсәме, әллә кайларга алып китәр дә көннәр буе җитәкләп йөрер, һәр мизгелнең кадерен белеп, күзләреннән күзләрен алмас иде.
Гафу итегез, мин яратмыйм алай текәлеп караганны, - диде дә Рушания борылып чыгып та китте. Рушания чыгып киткәч, Илья башын кысып тотты, үз-үзенә «ахмак» дип куйды.
Атна уртасы җитте. Рушания бакчасында йөргәндә, кинәт әллә каян болыт килеп чыкты да коеп яңгыр яварга тотынды. Әле генә кояш карап тора иде юксаң, шундый җылы эре яңгыр тамчылары бәреп ява башлады. Рушания ышыкланырга да уйламады, бала чактагы кебек басып | ик торды. Әнисе аңа һәрвакыт әйтә иде: яңгыр суы зур I ылсымга ия, ул кешенең бөтен кайгы-хәсрәтләрен юып төшерә, тәнен сихәтләндерә, буен үстерә. Алар шуңа ышанып, чырык-чырык көлә-көлә, яңгыр астында бии торганнар иде. Рушания үзалдына елмаеп куйды. Эх, кадерле балачагы. Шул чаклар искә төшеп, аның шул яңгыр тамчыларының тылсымлы көченә ышанасы килде, бәлки аның бар чирләрен юып алып китәрләр. Рушания алмагачлар арасына салынган сукмакта бәреп яуган яңгырга каршы йөзе белән басты да күзләрен йомды. Шушы тере табигатьнең иркәләвенә бирелде, ә яңгыр шмчылары аның калын чәч төпләренә үтеп, толымнар чыланып, авырайганнан авырайды, күлмәге чыланып ишенә ябышты, яңгыр сулары төз аяклары буйлап җиргә акты. Рушания чәчен тотып торган тимер шпилькаларын i урып алды, авыр чәч толымына ирек биреп сүтеп җибәрде. Рушанияның баш очында торган болыт та бу матурлыкны I ашлап китәргә ашыкмады, өстенә койды да койды, ә теге иман кояш та күзен кысып, яңгыр тамчыларының чибәр каным белән шаяруын күзәтте; әй, күрәм бит дигәндәй, болыт арасыннан нурларын сузды. Рушанияны читтән 1агын берәү күзәтеп соклана иде. Башта эндәшмәкче булган иде дә, табигать белән узышырга йөрәге җитмәде, аңа карап үзе дә юешләнеп бетте, аның да ак күлмәге чыланып тәненә ябышты. Яңгыр ничек килсә, шулай китеп тә барды. Бу сылу хатынның үзенә генә калуына сөенеп, кояш чыкты. Рушания да елмаеп, аңа карап кулларын күтәрде, озын чәчләрен болгап куйды, яшь кызлардай аяк очына гына басып, кире борылды. Аның йөзендә елмаю һәм ниндидер канәгатьләнү иде, әйтерсең, шушы яңгыр юып төшерде барлык чир-борчуларын. Ул кинәт аңа карап торган ирен күреп, кулларын җәеп кычкырып көлеп җибәрде.
- Саша, Сашенька, күрче, нинди матурлык, мин бер мизгелгә балачакка кайттым, - дип иренә каршы, ире аңа каршы атладылар. Саша аны кысып кочаклап алды.
- Раечка, нинди чибәр син!
- Саша, бу юлы бик озакладың, мин сине шундый сагыныплар беттем. Әйдә, өйгә керик, мин көн дә җиләк пироглары пешереп көттем, ә син шалтыратмадың да.
Сашаның чәчләреннән бите буйлап яңгыр тамчылары тәгәри, әйтерсең, елый. Рушания бәхетле елмаеп иренең күзләренә карады, «кара, син дә чылангансың», дип, баладай шатланып көлде. «Нинди рәхәтлек, син кайттың, яңгыр явып китте, кояш та сөенә синең кайтуга», дип кояшка борылды. Әйтерсең, кояш аларның икесен генә җылыта, карап булмый, күзне чагылдыра.
Саша бу юлы командировкадан әллә ничек үзгәреп кайтты, күбрәк ялгыз калырга тырышты, үз эченә бикләнде, эндәшсәң дә ишетмәде, күңеле белән әллә кайда йөрде. Рушания, эшендә берәй күңелсез хәл килеп чыккандыр, дип уйлады, аннан сак кына улыннан да сорап куйды:
- Улым, әтиеңә әллә ни булган, аның беркайчан да мондый булганы юк иде лә, әллә эшегездә берәй күңелсезлек бармы?
- Юк ла, белмим, мин дә аптырыйм, әллә ни булды, я ишетми, я тик торганда кызып китә. Аптырама, үтәр, ирләрнең бу яшьтә була торган хәл, диделәр.
Рушания уйга калды: әллә ул да чирли микән? Ни генә булмасын, аны нәрсәдер борчый. Рушания һәркөн көтте. Аңлатыр, моңа чаклы алар арасында сер булмады, һәрвакыт уртага салып сөйләшәләр иде. Хәер, сер барлыкка килде шул инде, иң беренче Рушания үзе, тик бу башка. Кем белә, ничә елга сузылачак аның чире? Әлегә куркыныч бернәрсә дә юк, һәрхәлдә, башкалар сизәрлек түгел бит әле. Июль ачаклап Ильич тагын анализлар бирергә кушты. Саша гагын командировкага җыенды. Рушания ирен озатты да үче больницага ашыкты, аның тизрәк эшен бетереп кайтып китәсе килде, чөнки аның коридорлары да иңнәрне баса. Ильичның да бүген вакыты юк иде, ахрысы, ул ашыгып килеп бәрелде дә ни әйтергә теләгәнен онытып, карап трды, тагын ашыгып китеп барды. Рушания да, кешенең пакыты юкта борчып йөрмим әле, дип, анализларын бирде до кайтырга чыкты. Ул баскычтан елый-елый төшеп килгән олы яшьтәге хатын белән тиңләшкәч, бераз туктап калды да акрын гына култыклап алды.
- Әйдәгез, булышыйм.
Ул аны култыклап урамдагы скамейкага китереп утыртты, ә теге хатын тагын да ярсып елады. Рушания әзрәк I ынычланганын көтеп торды да иңеннән кочаклап:
Тынычланыгыз, сез кайда яшисез? Бәлки бергә кайтырбыз, - диде иңеннән сыйпап. - Әйдәгез, булышам, бәлки сөйләрсез, үзегезгә җиңел булып калыр.

Минем монда ирем ята, шикәр чире белән чирли, менә хәзер аякларын тездән кистеләр. Мин үзем дә чирле, ничек карармын, Ходаем? Монда да көчкә килеп җиттем, Яңа шоһәрдән киләм. Минем кан басымы югары, бу эсседә бигрәк тә авыр йөрүләре, я Ходаем ничек яшәргә? - диде до геге апа кабат елап җибәрде. Рушания ничек юатырга да белмичә аптырап утырганда, Самат килде.
Ни булды, Рушания, кайтабызмы?
Әйе, менә бу апаны да өйләренә кертеп чыгыйк.
Яңа шәһәрне керү белән беренче тукталышта теге апа |укгатырга кушты.
Рәхмәт, мин моннан үзем дә кайтам, ерак түгел, - дип акрын гына чыкты. Таза гәүдәле, алтмышлардан өстәге ананы Рушания кызганып куйды, апа ике адым атлады да I уктап калды. Рушания да аның артыннан төште:
Сез кайтып җитә аласызмы? Бәлки озатыргадыр?
Әйе, мөмкин булса, әнә теге йортка чаклы гына озатып куегызчы, башым әйләнә, кайтып тизрәк дару эчәргә кирәк.
Рушания апаны фатирына чаклы озатып куймакчы булды, жнтмәсә, фатир өченче катта булып чыкты. Апа кеше көч- к«> I тын алып менеп җитте.
Мәгез, ачкыч ачыгыз, - диде стенага тотынып. Апа өйгә Ki-рде дә диванга тәгәрәп тә китте. Рушания су китерде, апа сумкасыннан капшап, даруларын кабып, су эчеп җибәргәч, әзрәк төс кереп китте.
- Сез алып кайтмасагыз, мин бүген кайта алмас идем, кичәдән бирле бабай янында утырдым, ничә көн йоклаган да юк.
Кинәт тышкы ишек ачылып китте дә яшь кенә, бер егерме бишләрдә булыр - бик буянган чибәр генә кыз килеп керде, керә-керешли бик бәхетле елмаеп:
- Баба Маня, баба Маня, мин тагын китәм, - дип килеп кочаклап үбеп алды.
- Кая китәсең тагын, тагын шул бабай беләнме?
- Ярый инде - бабай дип мыскыл итмә, ул әле ох-хо-хо! Кыскасы, мине Александр Иванович көтә, вакытым юк, сине генә көттем. Менә ачкыч, минем Барсигымны карап торчы, мин сиңа тәмле-тәмле чит ил күчтәнәчләре алып кайтырмын. Ярый, очтым, - диде кыз шатланып, - без бу юлы бабай белән Анталияга барабыз.
- Әй бала, беткәнмени сиңа үз тиңнәрең, һичьюгы малаен каратыр идең үзеңә, атасына үрелгәнче, кеше гаиләсе бозып.
- Баба Маня, акча бит атасында. Малаена да вакыт җитәр, - диде дә көлә-көлә чыгып чапты.
Рушания ни әйтергә дә белмичә, шундый яшь кенә кызның азгынлыгына исе китеп тора бирде, хәтта ул өйдә чит кешенең барлыгына да исе китмәде, бөтен барлыгын ачып салды.
- Ах бу Маринаны, - дип, бик авырлык белән күтәрелеп тәрәзәгә үрелеп карады, - мескен бәндәнең башын әйләндерде инде.
Рушания да тышка үрелеп карады да бермәлгә тынсыз катып калды. Ишегалдында таныш машина тора иде, подъезд ишегеннән атылып чыккан кыз машина кырында басып торган аның Сашасының ирененнән үрелеп суырып үпте дә бәхетле елмаеп машинага утырып китте.
- Моның булуы мөмкин түгел, - диде Рушания көчкә телен әйләндереп, аның чырае ак кар төсенә кергән иде.
- Мөмкин, әле ничек кенә мөмкин. Яшьлек җиңә, яшьлек белән чибәрлек алдында ирләр җанын фида кыла. Ә бу ир шул яшьтә - аны бу кызның яшьлеге үзенә тарта, яшь тән, яшь көч. Ярату түгел, җенси азгынлык. Ул хәзер бик теләсә дә аның капкыныннан ычкына алмый шул индё, ә ул кызлар шул арада бик яхшы туныйлар аларның кесәләрен. Теге мәхлуклар, ярата дип уйлап, акчага күмәләр, үз гаиләләрен до оныталар. Әнә ишеттеңме, бер кулы атасында, икенчесе белән улын да капшый.
Рушанияның йөрәген, ашказаны астын кисеп-кисеп, нәрсәдер авыртырга тотынды, күзаллары караңгыланды. «Ир бирмәк - җан бир мәк» дигәнне ишеткәне бар иде, ул да җан бирмәк хәлгә килде. Башны бер сорау бораулады: ничек аңларга моны? Күзалдында бер күренеш: аның иренә үрелеп үптеләр. Ул утыз елга якын бергә яшәп, көнләшүнең ни икәнен татып караганы юк иде әле. Рушания ишеккә таба атлады, ул янындагы апаны күрмәде дә, ишетмәде дә, хәтта ('аматның машинасына ничек килеп җиткәнен дә аңламады, исерек кеше кебек аңгыраеп калды. Самат нәрсәдер сорады, нидер эндәште, тик ул аның иреннәре кыбырдаганны күрде гавышын ишетмәде. Сүзләр томаланган мигә үтеп керә алмады, көчкә телен әйләндереп, «өйгә» дип пышылдады. С амат вакыт-вакыт аңа карап алды, күренеп тора - нәрсәдер булган.
Рушания, ни булды сиңа, йөзең ап-ак, әйдә, кире больницага кереп чыгыйк, өйдә берүзең нишләрсең, хәлең начарланып китсә?
- Үләрмен, - диде Рушания тын гына.
Юк, әле генә бар да яхшы иде бит, ни булды тагын? Кешегә ярдәм итәм дип, үзең бетәсең бит инде.
Рушания тизрәк өенә кереп бикләнәсе килде, кеше күрмәсен бу хурлыкны. Күкрәктәге төер зурайганнан-зурайды, тик ул кеше алдында еламаячак. Тизрәк өенә кайтып бер почмакка сыенырга, беркемне күрмәскә. Машина ишегалдына кайтып I уктау белән ул чайкала-чайкала, хушлашмый да капкадан кереп китте. Ул туп-туры үзләренең йокы бүлмәсенә кереп ишеген япты да караватка килеп утырды. Күзалдыннан шул күренеш китмичә йөрәкне телгәләде, сөекле ирен кем исләндер бүлешү чыдап торгысыз итеп бөтен эч-бавырын, йөрәген телгәләде. Тамак төбендә каткан төер йомшарырга да уйламады, ни тын алырга, ни еларга бирмәде. Дөньяның асты оекә килүе, тормышының җимерелүенең башы икәнен аңлау, пиың инде беркайчан да элеккечә тату гаилә була алмаячагын аңлау нинди сабыр Рушанияны да акылдан язар хәлгә җиткерде. Чүп өстенә чүмәлә, чире өстенә хыянәт. Ялгыз гына күгәрмәкче булды чирен, чирен белү дә бәлки бу чаклы авыр ы к;ир итмәгәндер. Күперләрне җимереп киткән ташкындай, күт яшьләре бәреп чыкты. Ул күкрәгендәге авыртуга чыдый алмыйча үкси-үкси елады, киемнәрен өзгәләде, үз-үзен кая куярга белмәде. Бу чаклы җан әрнүен аның әле кичергәне юк иде. Бу кайгысы алдында аның чире дә чүп кенә булып калды. Чирле булса да, ул ялгыз түгел, аны саклаучы-яратучы бар иде. Ник килеп ул барысын берьюлы югалтты соң, тагын алда ниләр көтә аны?
Рушания уянып киткәндә, бүлмәдә караңгы, төнлек кенә яна. Ул бераз караңгылыкка карап ятты, нәрсәдер исенә төшерергә тырышты, аннан акрын гына торып утырды. Өс киемнәрен дә салмаган, изүләре ычкынган. Ул артына борылуга куркып китте. Башта ул аңа Саша булып күренде, ахрысы, яман төш кенә күргәнмен, дип сөенеп куйды.
- Саша, син... - диде дә тотлыгып калды. - Игорь?
Улы башын күтәреп карады, ул да йоклап утырган, ахрысы.
- Әни, ни булды сиңа? Самат абый сине чирли, диде. -Ул акрын гына әнисенең аяк астына шуып төште. Рушания уңайсызланып изүләрен каплады, улына күтәрелеп карамаска тырышты. - Әни, ни булды? Мин сине беркайчан да мондый хәлдә күргәнем юк.
Рушания бик озак елаганнан соң Ильич биргән даруны берьюлы ике төймәне йотып куйган иде, шуның тәэсире булды, ахрысы, ул һич уянып китә алмады. Әллә нинди иләс- миләс булып утырды да кабат сузылып ятты, аңлата алырлык түгел иде шул бу хәлне. Ул тагын күзләрен йомды, башта томан, беркемгә берни дә аңлатасы да, шушы караңгылыктан да чыгасы килмәде. Улы ничаклы селкетеп карамасын, ул урыннан тормады.
- Калдыр мине, улым, бик йокым килә, иртәгә сөйләшербез.
Игорь ни әйтергә белмичә бик озак утырды, аннан акрын гына торды да әнисенең өстенә ябып, үз бүлмәсенә чыгып китте.
Рушания улы чыгып киткәч, тагын йоклап китте. Өйрәнгән вакыт белән, иртәнге таң нурлары белән кабат уянды, башта һаман томан иде. Ул көчкә торып аягына басты, үзен каршы көзгедән күреп, акрын гына көзге алдына килеп басты, үзен баштанаяк карап чыкты. Ул үзенә бик карт тоелды, әллә элек тә шундый карт булган, әллә төн чыкканчы шулай картайган. Өс киемнәре йомарланып беткән, чәче дә тузгыган. Изүләрен каптырмакчы булды, тик төймәләрен тапмады. Рушания көзгедән күзләрен алмыйча гына чишенде, ул үзен баштан-аяк күздән кичерде, аңа беркайчан булмаганча ямьсез кеше карап тора кебек тоелды күлмәк тузган, гомер узган, җырланасы җыры җырланган. 11әрсәдер өзелде, әйтеп бетергесез авырлык басты, иңнәрен күтәрә алмыйча кире килеп утырды. Йөрәге белән тойды нәрсәдер мәңгегә югалды, нәрсә икәнен әлегә аңламады, тик ул нәрсәдер акрынлап ераклашты. Рушанияның йөрәк гүрендә, кичәге көнне хәтерләтеп, бетмәс авырту калды. Ул үзе дә сизмәстән йөрәк турысын ышкып куйды, сулкылдап авырткан йөрәк аның беләкләре белән сызлый иде бугай. Рушания озын җылы халатын киеп алды да тәрәзә төбенә килеп басты. Тышта әле иртә, агач ботакларына кунган кошлар анда-кайда бер кычкырып куялар, тышта тынлык. Рушания кичәге көнне исенә төшермәскә тырышты, аның «чендә бушлык иде. Ахрысы, әле даруның тәэсире чыгып бетмәгән. Тукта, аның улы өйдә булырга тиеш бит. Нәрсә уйлар - ул бит кичә аны каршы да алмады, кайтуына ашарга да әзерләмәде. Ни уйлады икән улы? Ул ашыкмый гына беренче катка төште дә туп-туры бакчага чыгып китте, ойтерсең, шул бакча гына коткара ала аны авыр уйлардан. Ул акрын гына алмагачлар арасыннан атлады, ул бүген .шарның матурлыкларың да күрмәде, башка вакыттагы кебек елмаеп сөйләшмәде. Йөри торгач, башы әйләнүен тоеп, яраткан атынгычына килеп утырды. Ничек кенә кумасын, авыр уйлар башка этешә-этешә керделәр. Кичтән эчкән даруларның тәэсире үтә, айный башлагандай тойды үзен. Чон ки йөрәкне талап авырту кайта башлады, күзаллары да караңгыланып китте, өшегән кешедәй калтыранып куйды, «(’ашасы булса, җылытыр иде» дигән уй кабат йөрәк астын кисеп үтте. Элек мондый авыртуны хәтерләми. Ул кайтканчы үлеп калганы да хәерледер. Балаларына ни дияр - ул хәтта үз балалары алдында хурлана иде бу хыянәткә. * )ле кичә иртән генә үбә-үбә хушлашып чыгып китте. Әйе, ул күпме чакырды «әйдә минем белән» дип, әйтә алмады шул «бара алмыйм, чирлим», дип. Рушания иренең соңгы командировкасын исенә төшерде. Ул бит, кайта алмыйм дип, ар I ык бер атна йөреп кайтты, ә кайткач? Ул үзен ничектер м.пок тотты, Рушания эндәшсә дә ишетмәде. Алайса, күңеле 6е ки1 шул яшь туташ янында булган, ә ул аны иренең эшендә ерөй күңелсезлек килеп чыккандыр дип уйлады. Хәзер I шшыла иренең соңгы вакытта үзен тотышы, ул аңа карата жынайган, үзен элеккечә тотарга тырышса да, анда нидер үзгәргән иде, Рушания гына моңа әһәмият бирмәде. Рушания да менә хәзер үз эченә бикләнде, аңа соң хәзер нишләргә? Балалар алдында да оят бит, аларга ничек аңлатырга, икәү ничек аңлашырга?
- Әни син монда мени, мин сине эзлим. — Улы каршысына килеп утырды. Бөркет канатыдай куе кара кашлар бергә килеп кушылган, олы көрән күзләр бик җитди карыйлар, җавап көтәләр. Рушания ни әйтергә дә белмичә югалып калды, бермәлгә улы белән бер-берсенә карап тордылар.
- Улым, берни дә булмады, була торган хәл, хатын-кызлар капризы гына.
- Әни, син беркайчан да капризный хатын булмадың, син нәрсәдер яшерәсең бугай?
- Юк-юк, улым, берни дә яшермим.
- Бәлки әтине чакыртып кайтарырга кирәктер?
Рушания кыл кебек тартылуын үзе дә сизде.
- Юк-юк, улым, кирәкми, борчыма атаңны, мин бит чирле түгел.
- Алайса, ни булды кичә, син мине дә танымадың, әллә нинди дарулар ята иде.
- Син, улым, әтиеңә берни дә әйтә күрмә, бу хатын- кызларның чирләгәндә тынычландыра торган дару гына, мин шуны эчкәч нык йоклыйм, шул гына. Ә әтиең озакка киттеме?
- Белмим, бу юлы нинди эш белән киткәнен дә аңламадым, әллә нинди проект белән йөри. Озак булмас, Мәскәүгә генә китте бит.
- Ә кем белән китте? - диде сак кына, үзе кызарганын сизеп башын икенче якка борды.
- Берүзе, әй, юк, фирмадан яңа юрист белән. Ә нигә, әни? Ул һәрвакыт аны үзе белән ала. - Игорь әйтте дә, үзе куркыпмы, туктап калды, ник әйттемгә төште, әнисе белән бераз бер-берсенә карап тордылар. Рушания улының читен хәлдә калуын аңлапмы, тизрәк бу хәлдән чыгу юлын эзләде.
- Ярый, улым, әйдә, чәй эчик тә синең эшкә дә китәсең бар бит, кичә дә ашамагансыңдыр, - дип торып басты.
Рушания улын чәйләр эчереп эшкә озатты, ул киткәч тагын ялгыз калды, тагын авыр уйлар басты. Ул кабат-кабат ирен теге яшь кыз куенында күзалдына китереп, бер янды, бер көйде. Йөрәкнең януы хәтта күлмәк аркылы күренә, аны хәтта чит күзләр дә күрәдер кебек тоелды, ул кулы белән
Йорәк гурысын каплап куйды. Ул бер тәүлек эчендә шартлап i i.i ш ан агачтай хис итте үзен, тик акылы белән бернәрсәне Яхшы аңлый - балаларга белгертмәскә. Рушания Саша ьaii гуга үзен ничек тә тынычландырырга, үзен кулга алырга I ырышты. Үзе күзгә күренеп ябыкты, йокысыз үткән газаплы тннәр күз төпләрендә бик тиз эз салды. Ул көн дә үзен ■ечгедән карады, караган саен үз-үзенә карт, ямьсез булып күренде. Саша элек көненә әллә ничә шалтыратса, бу юлы * л оч көн дигәндә бер шалтыратты. Ахрысы, теге апаң хаклы де гаиләләрен дә оныталар, башларын да югалталар, ушания инде мең тапкырлар күзалдыннан үткәрде ире айткач ничек итеп сөйләшәсен дә. Ничек сиңа оят түгел, ул и г синең балаң белән бер яшьтә, диячәк; ничек син хыянәт ө алдың, кая китте соң безнең яратулар? Юк, кичерә 1маячак ул Сашасын. Көннең-көне үзалдына аның белән жләште, кулына эш бармады. Саша шалтыратса, элекке сбск май кояшыдай ялтырап, сөенеп сөйләшә дә алмады. Л еүзсез-тынсыз катып калды, җавап бирмәде, дөресен генә I гкәндә, эндәшә алмады. Ул үзен шул хәлгә җиткерде ки аның кайтуыннан да курка башлады. Ул кайтыр да, мин ипканы яратам дип, чыгып китәр кебек. Аннан ул аны ркайчан да күрмәсә, нишләр соң? Аның чатнап башы ыр ггы, соңгы вакытта иреннәре кипте, су эчте дә су эчте, к көннекә ни ашаган белән ашамаганын да хәтерләмәде, оннәр буе үз эченә бикләнеп, бакчасыннан кермәде, җәйге шенле яңгырларны да шул бакчада үткәрде, шул яуган игырга кушылып елады. Килгән караңгы болытлар әллә <ың күңелендәге борчуларын юып төшерергә теләгәндәй, рсн-бәреп яудылар, яңгыр тамчылары көчлерәк яуган саен, шания да күз яшьләренә ныграк ирек бирде. Күктә болыт, ирдә Рушания елады, кайнар күз яшьләре яңгыр тамчылары »лән бергә кушылып, әллә кайларга актылар. Рушания р җирдәге ерганакларга, бер күктәге болытларга карады, ftn.ip да аның күңеледәй кап-кара, ул да әллә аның хәсрәтен Ьвргамы, әллә үзенең кайгысын бушатырга килгәнме? Кх, кара болыт. Елаудан эче бушап, җиңеләеп калгандай ■улды, тик укмашкан төер генә таралмады, ул кечерәйде си.», ә иртәгә ул тагын зураячак. Рушания чире белән инде : 1. шашкан да иде, күпме генә гомере калса да, аны матур и-и яшәп, матур истәлекләр генә калдырып китәрмен, и хыяллана иде, ә хәзер... Бердән, балаларының мондый Кмтта өйдә булмауларына сөенде генә, ничек аңлатыр иде соң ул шушылай җебеп елап утыруын? Сашаның китүенә ун көн вакыт үтте, Рушания беркем белән дә сөйләшмәде, телефонга да җавап бирмәде, хәтта Самат белән Ильяга да. Кеше түгел, үз-үзен дә күрәсе килмәде.
- Рушания, менә син кайда!
Рушания авыр күз кабакларын күтәреп карады, каршысында басып торган Саматны элекке кебек куаны каршы ала алмады.
- Ә, синме? - диде моңсу гына елмаеп. Ул карашын икенче якка борды, Саматның йөзендәге аптырау һәм борчылун күрмәде. Самат берсүзсез Рушанияга карап тора бирде, ни булган? Рушания күтәрелеп карамый гына, «утыр, Самат, карама миңа алай итеп», диде.
- Рушания, ни булды сиңа, син шундый ябыккансың Илья Ильич та шалтыраткан иде, телефонны алмыйсың, хәлең ничек?
- Ярыйсы, Самат, куркырлык бернәрсә дә юк.
- Рушания, сиңа больницага барырга кирәк. Сашаң кайтса танымас та үзеңне алайса.
Рушанияның йөзе кинәт агарынып китте, акрын гына Саматка борылып карады.
- Шулай ук начармыни чыраем?
- Бик шәптән түгел. Ниндидер моңсу син, Рушания, бәлки Ильич янына барып кайтырбыз? Дәваланырга кирәк, Рушания, бик тиз бирешкәнсең.
- Ярый, иртәгә барырбыз.
Самат икенче көнне иртә килде, ул Илья Ильич белән сөйләште, хәлне дә әзрәк аңлатырга тырышты. Үзе дә чын-чынлап борчуга калды, ни дияр икән доктор? Әле гел елмаеп торган Рушанияның буш карашы белән очрашу аңлашылмый иде. Ул килгәндә Рушания әле киенмәгән дә, ашыкмый гына бакча буйлап нидер уйланып китеп бара иде.
- Рушания, мин килдем, ә син әле киенмәгәнсең дә.
Рушания туктап бераз аңа карап торды, шулай чире кинәт
көчәерлек нәрсә булды соң? Ул сүнеп барган утын кисәвен хәтерләтә.
- Гафу ит, бөтенләй онытканмын, мин хәзер, - диде дә киенергә өйгә кереп китте. Озак тормады, бик тиз киенеп чыкты. Рушанияның ябыкканы хәтта киеменнән үк күренеп тора иде. Рушания өйрәнгән юл белән ашыкмыйча гына больница коридоры буйлап атлады, тик ул чире турында да > 11 иамады. Ильич утыра торган кабинетны шакыды да акрын I м на ишекне ачып:
Керергә ярыймы? - диде. Ильич башта башын күтәреп карады, аннан аякка торып басты, беренче күргәндәй, 1’мпанияны баштанаяк карап чыкты да акрын гына өстәл ар I ыннан чыгып аңа таба атлады. Аның күзләре зур булып ачылган иде.
Рушания Бариевна, - диде аның күзләренә карап,
йюрсең, күзләреннән аңларга тырышты аның хәлен, и Нишләп мине оныттыгыз, әллә башка яхшы доктор mi и тыгызмы? Алай булса, әйтегез, мин сезне борчымам, жңлыйм, сезнең ирегез бай, әллә кайларга алып китәргә дә пмкинчелеге бар, тик минем белән дә киңәшергә кирәктер
*1М.
Рушания авызына су капкандай тора бирде, доктор акрын !На аның кулларын учына алып йомды.
Әйдә әле, анализлар биреп килик тә аннан утырып Иләшербез.
Алар ашыкмыйча гына коридор буйлап атладылар, Шабораторияда анализ биргәч, кире кабинетка кайттылар. Рушания, сөйләгез әле, ниләр булды шушы ун көн )сндә, ничек үзегезне хис итәсез, ничек тукланасыз, нәрсә >рчый?
- Борчылырлык берни дә юк, - диде күзләрен яшереп. Рушания, мин барысын да белергә тиеш, белмичә мин Cf н ie ничек дәвалыйм соң? Чиргә юл бирергә ярамый, хәтта үчеңнең көчсезлегеңне сиздерергә дә ярамый, җиңүче берәү Ън>> була ала, я ул сине, я син аны.
| Рушания эндәшмәде, гәүдәсен туры тотып утыра бирде. Анализларны китерделәр, Илья аларга күз йөртү белән ■Вснең дә йөзе агарып киткәндәй булды, куллары калтырап 1у и цы шикелле. Анализларны бер кырыйга ыргытты да аио.п Рушанияның каршысына килеп утырды, шулчак Иуимнияның чигә чәчләре агара башлавын күреп, авыр сулап Шу И ii.i, бер ай элек кенә бернинди дә ак чәч юк иде әле.
Миңа сезнең ирегез белән сөйләшергә туры килер, ВИрмсы.
WРушания уянып киткәндәй сискәнеп китте.
I 11әрсә турында? Ул өйдә дә юк.