Котеп Узган Гомер - 16

А нарның өйләрен уратып алган койма урманга терәлеп Ьрл, урмандагы бер пар тиен һәрвакыт Рушанияның кулыннан төшеп ашарга өйрәнгән. Алар килгән кунаклар белән киенеп урамга чыктылар. Саф һава, җил дә юк, шәһәрдә кар эреп бетеп бара, ә монда урман эчендә өелеп кар ята. Кояш баерга офыкка төшеп бара, биек нарат агачлары арасыннан озын-озын нурлары сузылган. Нинди матурлык, нинди хозурлык! Мондагы табигатьнең матурлыгы җанга сихәт һәм тынычлык бирә. Әйтерсең, бөтен дөнья шулай тыныч яши. Әйтерсең, бернинди машиналар, каядыр бертуктаусыз ашыккан халык, бернинди больницалар, чирлеләр, фәкыйрь һәм исерекләр дөньяда юк. Бар, тик болар барысы шушы урман артында, Кама елгасының теге ярында. Булдыра алган хәллеләр, ахрысы, шуны күрмәс өчен, шушы урман тынычлыгына кереп урнашалар. Каманың бу ягында бер тормыш, теге ягында икенче. Рушания уйларыннан арына алмады, беркемгә әһәмият бирмичә алга атлады. Саша туктап артта калды, аңа карап кунаклар да туктады. Өстенә кигән озын кара туны, аның өстеннән бәйләгән, кызыл чәчкәләр төшкән матур кәшемир шәле; болай да төз, озын гәүдәсенә кичке кояш нурлары төшеп, аны әйтеп бетергесез сихри матурлыкка төреп алды. Матур әкият карагандай, бөтенесе тып-тын калып, кичке әкиятне күзәтте. Рушания өйрәнгән бер урында туктап, учын- учка сукты да ике кулын алга сузды. Күп көттермәделәр, кайдандыр ике тиен Рушанияның кулына сикереп төштеләр дә, кирәген алып, кире агачка сикерделәр. Рушания тагын кулларын кесәсенә тыкты, тагын алга сузды, алар тагын төште. Тамаклары туйгач, алар Рушания каршысындагы агачлар арасында, бер агачтан икенче агачка гү-гү килеп, әллә ниләр кыландылар.
- Бу аларның рәхмәт әйтүләре.
Барысы артка әйләнеп карадылар. Игорь әнисен кинокамерага төшерә иде.
- Әти, кара әле, искитмәле мизгел бит бу, моны безнең әни генә булдыра ала.
Рушания ашыкмый гына кире борылды, кулларын ике җиңенә тыгып, һәр адымын үлчәп кенә нидер уйлап, ашыкмый гына төркемгә килеп кушылды.
- Әни, монда кара, ни булды сиңа? Елмай инде бер генә. t
Рушания елмаерга тырышты, тик ул ниндидер моңсу һәм кызганыч булып чыкты. Саша хатынын килёп кочаклап яңагыннан үпте.
- Ни булды сиңа, сине болай күргәнем юк, ни борчый? Син уйларың белән әллә кайда. Кунаклар ни уйлар, Александр 11ванович хатынын рәнҗеткән, дип уйлаулары бар.
- Гафу ит, кадерлем, чынлап та кәефем юк, башым да чатнап авырта, гел ятасым гына килеп тора.
- Мин әллә югалган акча өчен борчыласыңмы, дип торам.
- Анысы да бардыр инде.
- Юкны сөйләмә, акча баш бәласе түгел, күпме кирәк шулкадәр кайтарып бирермен. Син хәзер кереп ятып тор,
мин кунакларны үзем карармын.
- Гафу итегез, мин бераз гына ятып торам да сезнең янга чыгам, - дип Рушания өйгә кереп китте.
Сашасы аны куып җитеп, Рушанияны йокы бүлмәсенә алып керде, төнлекне яндырып җайлап урынга яткызды да, иелеп күзләреннән үпте. Сашасы чыгып киткәч, җиңел сулап куйды, тыныч кына уйланып ятасы килде, үз-үзеннән сорап куйды - нигә болай авыр, нәрсә баса соң аны, кая моның чыгу юлы? Ни галәмәт, арыган, ахрысы, ул изелеп йокыга киткәнен сизми дә калды. Күпме йоклагандыр, кинәт уянып китте, өй эче караңгы, түшәмгә карап уйга калды. Нәрсә күрде соң ул әле генә төшендә? Ул бит нидер күрде, нигәдер борчылып уянды. Ә, әйе, ул ак кар өстеннән атлый, нигәдер төкерә, төкергән саен кып-кызыл кан төкерә, үзе уйлый нәрсәм авырта, ахрысы, эчемдә чир бар... Ул бу төшне кабат-кабат күзалдыннан үткәрде, бәлки гел уйлап йөргәнгә кергәндер. Акрын гына кулын сузып, янында ирен капшап карады, ул һәрвакыттагыча янында тыныч кына йоклый иде. Аны уятмаска тырышып, юрган аркылы сыйпап куйды.
Дүшәмбе иртән иртәрәк китәргә кирәк иде, Хәлимәгә сүз бирде. Өйдәгеләр генә ашыкмады. Ни дә булса уйлап табарга кирәк. Бу юлы да ире чыгу юлын тәкъдим итте.
Әллә табибка күренәсеңме? Бер дә кәефең ошамый миңа, әйдә, бүген үзем синең белән генә йөрим, кайда кирәк, шунда алып барам.
Ярый, алайса мине поликлиникада калдыр, эшем беткәч үчем кайтырмын.
Юк, мин синең белән үзем йөрим, нишләп сине калдырып китим ди.
Мин хатын-кызлар табибына да керәм, ә анда һәрвакыт бик зур чират. Син эшеңә бар, мин сиңа үзем шалтыратырмын, син килеп алырсың.
Поликлиника белән онкология клиникасы шәһәрнең икесе ике башында. Ире төшереп калдыру белән машина тотты да үз юлы белән китте, сәгать инде тугыз тулып китте. Хәлимәне операцияга алып киткәнче, күрешеп калырга кирәк. Рушания килеп кергәндә, Хәлимәне ишектән каталка белән алып чыгалар иде инде. Өстенә ак простыня япканнар. Рушанияның йөрәге жу итте, тезләре калтырый башлады, кинәт каушаудан аяклары йөрмәс булды. Егылып китмәс өчен стенага тотынды, әйтеп бетергесез курку биләп алды. Хәлимә Рушанияны күреп алуга:
- Рушаниякаем, ник соңладың, әйтәсе сүзләрем бик күп иде бит, — диде.
Хәлимәне коридор буйлап алып киттеләр. Рушанияның басып торыр хәле калмады, стенага тотынып палатасына керде, ишек төбендәге беренче койка башына ябышты. Әнә- менә егылам дигәндә, аны Лилия килеп тотып алды.
- Рушания апа җаным, синең дә хәлең начармыни, я Аллам, миңа нишләргә соң инде? Әби, әбекәй дим, су бир.
Рушания каршысына ак яулыклы кечкенә әби килеп баскач, ул өнсез калды, әйтерсең, теге дөньядан карт әнисе торып кайткан.
- Чү, балам, тынычлан, үзеңне кулга ал, күрәсеңме, мин нинди тыныч. Күкрәк тутырып сулыш ал әле. - Әби, үрелеп, Рушанияның маңгаена кулын куйды, ул шундый йомшак һәм җылы тоелды. Рушания күзләрен йомды, аңа шундый рәхәт булып китте, күкрәгенә килеп кадалган авыр төер акрынлап йомшара, тарала башлады. Коридорда ниндидер шау-шу купты, кинәт палата ишеге ачылып китте, аннан ак озын эчке күлмәктән, яланаяк Хәлимә атылып килеп керде. Бөтенесе телсез катып калды.
- Рушаниякаем, - Хәлимә тезләнеп Рушанияның кулларына ябышты, - соңга калдың, сөйләшә дә алмадык. Дөнья хәлен белеп булмый, балаларымны ярдәмеңнән ташлама. Син миңа туганым кебек якын, кызганыч, элегрәк очрашмадык. Ишетәсеңме, ташлама, изгелегең җирдә ятып калмас. - Үрелеп Рушанияның яңагыннан үпте. - Лилиямне сакла.
Ак халатлы ике шәфкать туташы Хәлимәне ике яктан култыклап алдылар, ачулана-ачулана алып чыгып киттеләр. Барысы әллә төш, әллә өн, аңларлык түгел иде. Ак яулыклы әби авызын яулык чите белән каплап:
- Ай Аллам, ник кире кердең, балам? Ходаем, хәерең
г
белән, мәрхәмәтеннәнл ташлама баламны, үзең сакла. Дүрт баласы хакына. Кирәис булса, мине ал, мин инде ашарын ашаган, яшәрен яшәгеән, бала кайгысы күрсәтмә, Ходаем. Күп күрдем, күргәннә>ре дә җитәрлек.
Лилия Рушания атасының иңенә борынын төртеп, мышык-мышык елый,, ак яулыклы әби аңлашылмаган телдә догалар укый. Рушагаия селкенә дә алмый утыра, болар барысы бер куркыныгч төш кебек, котылып та, уянып та булмый торган.
Чү, балалар, елатмагыз, яхшыга гына юрыйк, алдан кабер казымыйк. - Әб5и җитез генә борылып, Рушанияның маңгаена кулын куйдьэТ - Кан басымың күтәрелде, ахрысы, янасың. Кая соң бу та(библар? Лилия, бар, наный, берәрсен дәш, кереп карасыннаар, Рушания апаңның кан басымын үлчәсеннәр. Син, бакам, ят тыныч кына, борчылма. Алла теләсә, барысы да яхпиы булыр.
Рушания ишетте деэ, аңлады да, тик тел әйләндереп сүз ойтә алмады. Бу кечнеенә ак яулыклы әби аның Айбикә .шисен хәтерләтте. У/л да шундый көчле рухлы, сабыр, күркәм, аның янында! тыныч һәм рәхәт була торган иде, ул гына шундый итегп юата белә иде. Рушания, әйтерсең, бала чагына кайтты, еәби күрсәткән урынга сузылып ятты ла, каядыр төшеп югашды. Аңа шундый рәхәт булып китте, аны әбисе иңбашыншан сөйде, әллә нинди матур сүзләр ойтте. Сүзләр өзек-ө>зек кайдандыр ишетелделәр, бөтен нәрсә әйләнде дә тулганды. Рушания көч-хәл күзләрен ачты, каршысында утырган; ак калфаклы табибын күреп, аптырап карап ятты.
Рушания ханым, хәлегез ничек, сез мине ишетәсезме? Карагыз әле миңа, сезггә ял кирәк. Без хәзер сезгә йокы даруы кадыйбыз да, сез тынычлап йоклыйсыз. Мин сездән үтенеп сорыйм, артык хискә бирелмәгез, бу сезгә бик тә зыянлы, сөйләштекме? Сез бүгген беркая да бармыйсыз.
Юк, миңа кайтьирга кирәк, мине эзләп чыгачаклар, шнһар кайтарыгыз. ХСәлимә кая, аның хәле ничек?
Илья Ильич бераз мидер уйлап утырды.
Сезне монда кадгдырырга ярамый, сез хәзер әзрәк ял итегез дә минем янга керерсез, тагын да нишләргә икәнен сөйләшербез.
Рушания үзе дә сггзмәстән авыр йокыга талды, ахрысы, укол ясап өлгергәннә>р иде инде. Ул уянганда палатада ут ;иианнар, ниндидер тамыш булмаган кешеләр буш койкаларга урнашканнар. Рушания аптырап торып утырды, ак яулыклы әби дә, Лилия белән Хәлимә дә юклар иде. Таныш булмаган кешеләр артларына борылганнар да тып-тын гына яталар, ахрысы, аларның да үз кайгылары үзләренә җитәрлек. Рушания табиблар утыра торган кабинетның ишеген шакыды да ишекне ачып карады, анда берәү дә юк иде. Нәрсәдер язып утырган шәфкать туташы янына килде.
- Сабированы операциядан кайчан алып менәләр?
- Өченче көнгә генә, ике көн реанимацияда тоталар. Захарова, менә бу даруларны үзегез белән алыгыз, өйдә эчәрсез, менә монда язылган, кайчан ничек кабул итәргә. Илья Ильич «алдагы ике көнне килмәсәгез дә ярый», диде.
- Ярый. Белмисезме, Сабированың хәле ничек икән?
- Белмим шул, безнең анда йөрергә вакыт юк.
Рушания урамга чыкканда, кояш инде агачлар артына
төшеп бара иде. Тышка чыккач, саф һавада башы әйләнеп куйды, егылып китүдән куркып ишеккә сөялде, шулчак кемдер сак кына беләгеннән эләктереп алды.
- Сез бүген соңладыгыз, мин инде әллә миннән башка кайтып киткәнсезме, дип торам.
Рушания сөенеп елмаеп куйды, бу хәзер аның көндәлек таксие иде.
- Сез мине көттегезме? Рәхмәт инде, ничек кайтам дип борчылып тора идем, - дип ул аны култыклап алды, алар акрын гына баскычтан төштеләр. - Гафу итегез, күпме бергә йөрибез, мин сезнең исемегезне дә белмим.
- Самат булам.
- Самат - нинди матур исем. Мин Рушания булам.
- Сезнең дә исемегез бик матур, дөресен генә әйткәндә, мин бик күп баш ваттым, марҗамы, татармы дип, сез безнең башкорт ягына тарткансыз.
- Ә сез кайдан соң?
- Мин Уфа ягыннан, Иглинодан.
- Ә мин Инзирдән.
Алар елмаешып бер-берсенә карашып куйдылар.
- Бездә генә мондый чибәр кызлар үсә торган иде. Сез алайса Захаровның хатыны буласыз, мин бит беләм сезнең ирегезне. Ул элек мин эшләгән цехта начальник иде, күптән инде. Мин фатир алдым да заводтан киттем. Менә бит тормыш, кемнәр генә очрамый безнең бу эштә.
- Ә сез кайдан беләсез безнең йортны?
- Беренчедән, безнең эшебез шул - таксист бит без.
Аннан, Захаровны белмәгән кеше бик аздыр ул бу шәһәрдә. Рушания, ачуланмасаң, бернәрсә сорыйм әле: синең монда йоргәнеңне өйдә беләләрме?
Юк, белмиләр, сез дә әйтмәссез, дип уйлыйм.
Шулайдыр дип уйлаган идем. Ник әйтмисез, ул бит табибларның ниндие кирәк - барысын алдыгызга тезеп бастыра ала, ә сез көн дә кача-поса шунда чаклы киләсез. Ә берәй вакыт кайта алмасагыз?
Самат, әйтче, әгәр сез хатыныгызның рак белән чирләгәнен белсәгез, нишләр идегез?
Алла сакласын, акылдан язарга була, үлмәсә ярар иде дип күзенә карап утырырга, тфү-тфү, Ходай күрсәтмәсен.
Менә, күрәсезме, җавабын да үзегез бирдегез. Шуңа күрә мин әйтмим, син дә әйтмә. Килеп тә җиттек, рәхмәт, ( амат. Бу икебезнең генә сер булып калсын. Минем әле өйдә до җавап бирәсе бар. Ике көннән шалтыратырмын.
Рушания ике көн тыныч кына, өендә даруларын ашап, ой мәшәкатьләре белән булашты, акрын гына теплицасына чыкты. Яз җиткәнен сиздереп, кар астыннан беренче чәчкәләр дә баш күтәргән, теплица эчендәге тюльпаннар шау чәчкәдә утыра, монда җылы, пыяланы язгы кояш нурлары җылыта. Рушания өчен генә Саша ял итү почмагы ясаткан иде, анда иске йомшак креслолар, өстәл, хәтта самавыр белән чәшкәләр дә бар. Рушания шул йомшак креслога утырып, чәчкәләренә карап, сокланып елмаеп куйды. Нинди матурлар! Ничек рәхәт шулай бар нәрсәне онытып, гамьсез генә утыру. Алдашып каядыр чабасы юк. Теге көнне Саша бик ачуланды шалтыратмыйча көннең буе югалып йөргәнгә. Кайтып керүгә килеп кочаклап алды:
Котымны алдың, кайда йөрисең болай? Эзләмәгән җирем калмады, бөтен кабинетны ачып карадым, юксың. Уйламаган уй калмады...
Ни сөйлисең, Саша, миңа ни булсын.
Больницага салдылармы, әллә урладылармы?
Сашенька, кемгә кирәк мин, мин бит яшь кыз түгел.


Раечка, бөтенесе белә - синең өчен мин соңгы ыштанымны да салып бирергә әзер, саграк бул. Әйдә, мин сиңа машина алам, бер шофёр бирәм, кайда кирәк - шунда йөр, минем дә җаным тыныч булыр.
Кирәкми, мин аена бер чыгам өйдән, көннекә ул кеше нишләп утырсын?
Әлегә менә шулай котылды, берсекөнгә тагын ни уйлап
табарга? Ике көн үтте дә китте, кичтән ире эштән кайтты.
- Мин бер-ике көнгә Мәскәүгә китәм, эчке кием белән бер-ике күлмәк тә сал әле.
Сашаның китүенә ул сөенде генә. Рушания һәрвакыттагыча сәгать тугызга больницага килеп җитте. Хәлимәне реанимациядан күтәрсәләр, көтәдер, аны сагынып та өлгергән бугай, ул аңа хәзер сеңлесе кебек якын иде. Рушания палатага килеп кергәндә, бер аның койкасы гына буш иде. «Тагын өлгермәдем, алып чыкканнар бит, йокласа уятмыйм», дип, акрын гына аяк очына басты, тик монда бөтенләй башка кеше ята иде, Рушания сискәнеп китте.
- Хәлимә кая, монда Хәлимә ята иде бит?
- Белмим, мин килгәндә буш иде бу койка, - диде олы гына яшьтәге хатын.
Рушания сорарга дип коридорга чыкты, ишектән чыгу белән Илья Ильич белән борынга-борын диярлек килеп төртелделәр.
- Хәлимә кая? - диде курку катыш дулкынлануын яшерә алмыйча.
- Ә без аны икенче больницага күчердек, - диде күзләрен яшереп.
- Кайсы больницага, ник күчердегез?
- Казанга. Сезгә тыныч булырга кирәк, әйдәгез, сезнең хәзер капельницага ятасыгыз бар. - Ул аны ипләп кенә култыклап алды, артык сөйләшми генә аны үз палатасына кертеп яткырды.
- Бер дүрт сәгатьләп тамачак, тыныч кына ятыгыз, бу ягына шулай көн аша алырсыз. Сез бик тиз хискә бирелүчән, бу дәвалауга бик комачаулый, бер алга, ике артка тартасыз. Монда күргәннәрнең барысын да алай бик якын йөрәгегезгә алмагыз, шуңа күрә мин сезгә көн аша йөрергә рөхсәт итәм. Бер көн өйдә дарулар эчәсез, икенче көнне капельница килеп аласыз.
Яшь табиб, шәфкать туташы энәләрне урнаштырып бетергәнче, берсүзсез күзен алмыйча Рушанияны күзәтте. Никтер бу хатын үзенә магнит урынына тартты, караган саен карыйсы килде, шушы тамчылар тамып беткәнче берсүзсез янында утырасы иде. Тик сораулар гына бирмәсен, җаваплары аны аяктан егуы бар. Теге көнне аны йоклаткач, ул берничә тапкыр кереп бик озак сокланып карап торды, аның болай үз пациентларына беркайчан гашыйк булганы юк иде әле. Ник соң ул шушы утыз бишкә җиткәнче пар тапмый йөри? Ә монда ун яшь аерма, тик ул аерманы никтер сизми, көннән-көн күңеленә ныграк керә, уйландыра һәм борчыла. Рушания үзендә чит карашлар тоеп кинәт борылып карады, аяк очында басып торган табибның уйчан карашлары белән очрашты. Алар, сүзсез аңлашырга теләгәндәй, бик озак бер-берсенә карашып тордылар. Рушанияның карашында аптыраш, ни әйтергә уйлый тагын? Илья кинәт үзенең ни хәлдә басып торуын аңлап алды, читенсенеп ни әйтергә белми торды да, кырт кына борылып чыгып китте. Рушания да уйга калды, ни аңлата бу караш? Ул гына белә аның ни белән чирләгәнен, кызганамы, жәллиме? Хәер, ни аермасы бар? Ул еш тоя үзендә чит ир-ат күз карашын, тик яратмый иде үзен күз карашы белән ашаган кешене, бигрәк тә мәҗлесләрдә. Яннарында хатыннары утыра, ә алар оятсыз рәвештә аны күзләре белән капшыйлар. Моңа Сашаның да бик ачуы килә иде. Тик бу башка, аның карашында оятсызлык та, мыскыллау да күренмәде, димәк, эшләр шәптән түгел. Мин сорамыйм, ул әйтми. Тамчылар ашыкмый гына тама да тама, уйланып ятарга вакыт та җитәрлек, тик уйлаган саен очы-кырые күренми. Әгәр аңарда да Люба чире булса, нишләргә, ничек яшәргә, ул моны белергә тиеш, ә белгәч нишләргә?
Рушания килде, кайтты, Лилия килер дип көтте, тик ул һаман күренмәде. Бүген дә күренмәгәч, үзе кереп чыкмакчы булды. Самат инде хәзер шәхси шоферына әйләнде, Рушанияга да җиңел булып калды, ичмаса, бер сөйләшер кешесе бар. Ул аның хәлен яхшы аңлый иде, артык сорау да бирми, аның хәлен йөзеннән үк аңларга тырышкандай, сиздерми генә карап-карап ала. Якташлар чит җирдә туганнар кебек якын була, Самат та Рушанияны үз туганы кебек күрә башлады һәм аның өчен эчтән генә бик тә борчыла. Ул хәзер Рушанияның бару-кайту вакытын чамалап, үз эшен аның буенча җайлады. Ул тәүлек буена шәһәрнең бер башыннан икенче башына чабып, кеше ташып акча эшләсә, хәзер беренче кайгысы Рушания якташы. Чакыртканчы ук больница төбенә килеп утыра торган булды, гаиләсе дә белмәгәч, ул бердәнбер ярдәмче, аның хәлен аңлаучы кеше иде хәзергә. Кеше серен саклау зур җаваплылык, тик бу серне Рушания күпме саклый алыр соң? Ялгызың гына күтәрә торган чир түгел.
Самат ике тулуга больница төбенә килеп туктады. Тышта яз, кояш кыздыра, больница матур нарат урманы эченә урнашкан. Асфальтта эрегән кар күлдәвекләре җыелып ята, тургайлар шул күлдәвектә чыр-чу килеп су коеналар, килгән язга сөенәләр, күгәрченнәр дә пар сайлыйлар, гөр-гөр килеп куышып уйныйлар. Самат, исе китеп, нинди салкын кышларны җиңеп чыккан шушы кечкенә кошчык дөньясын күзәтте. Янына килеп баскан Рушанияны да күрмәде. Рушания бер кошларга, бер Саматка карап торды.
- Алар да язга исән чыгуларына сөенәләр.
Самат күтәрелеп карады, янында басып торган Рушанияның йөзендә әйтеп бетергесез нур, соклану һәм берни булмагандай тынычлык. Аның түгәрәк йөзендә чак кына елмайган матур иреннәре балаларның әкият китабындагы матур итеп ясалган әллә тулы айны, әллә кояшны хәтерләтә иде. Самат күзен алмый карап торды, нинди бөеклек бу хатында, нинди балалардай самими чисталык, сөйкемлелек! Аңа карап нинди дә булса җенси пычрак уйлар түгел, киресенчә, сокланыр өчен генә бу җиргә яралган диярсең. Рушания да аның янына скамейкага килеп утырды, ул да чыр-чу килгән тургайларга карады.
-- Бу дөньяда бар тере җанда бер теләк - мәхәббәтеңне табу, гаилә кору, балалар үстерү. Кара инде бу кошчыкларны, аларда да шул теләк, юксаң, буй җитмәс хыял түгел.
- Рушания тагын нидер әйтмәкче иде дә тукталып калды.
- Самат, минем азрак вакыт та бар, әйдә, минем бер танышларга гына кереп, хәлен белеп чыгыйк әле, аны операңиядан соң Казанга күчергәннәр диделәр. Мин берни белмим, кереп балаларыннан гына сорап чыгыйм, син бераз гына көтеп торырсың бит?
Самат әйткән адрес белән килеп туктады. Рушания кызу- кызу атлап Хәлимәләр йортына ашыкты, бүген аңа ничектер җиңел иде йөрүе. Соңгы вакытта аның бөтен җире авырта, кузгалып китүе дә бик авыр иде, ә бүген, күз тимәсен, ул үзен бик рәхәт тойды, ахрысы, дәвалануның файдасы тия башлады. Рушания икенче катка җиңел генә күтәрелде, таныш ишекнең кыңгырау төймәсенә басты. Ишекне әлеге кечкенә кыз ачты.
- Исәнме, үскәнем, өйдә кем бар?
- Әби, апа.
Өйдә әллә нинди тынлык. Рушания алга атлады, эчке бүлмәнең тәрәзә төбендә дисбе тартып, ак яулыклы әби утыра, почмактагы караватта йомарланып кына Лилия йоклап ята. Рушания акрын гына:
- Исәнмесез, - диде. Карт әби ялт итеп борылып карады, исенә төшерергә теләгәндәй, бик озак аңа карап торды.
- Исән, балам, исән, - диде башын селкеп. - Сине кайдадыр күргәнем бар кебек.
- Без Хәлимә белән бергә идек.
Рушания апа? - Кинәт Лилия сикереп торып утырды, елап шешенеп беткән йөзен күргәч, Рушанияның кинәт йөрәге кысып куйды.
- Лилия, үскәнем, ни булды, ник елыйсың?
Сез, сез монда ничек киләсе иттегез? Сез генә безне әнисез калдырдыгыз, сез генә гаепле. Ул теләмәде пычак астына ятарга, сез күндердегез.
- Чү, балам, алай ярамый, тынычлан, кем уйлаган бит менә болай булыр дип. - Әби оныкларын тынычландырмакчы булды, каккан казык кебек басып торган Рушанияга карады.
Утыр, балам, утыр, Хәлимәм китте шул инде, китте.
- Әбекәй, ни сөйлисез, кая китте, миңа Казан больницасына күчердек диделәр.
- Ахирәт дөньясына, балам, урыны оҗмахта булсын. - Ак әби яулык очы белән яшьле күзләрен сөртте.
Лилия мендәренә капланып үкси-үкси елый, кечкенәсе почмакка сыенып күзләрен ышкый. Рушанияның һич кенә дә башына сыеп бетә алмады. Моның булуы мөмкин түгел, үз аяклары белән кергән кеше. Рушания кинәт чайкалып куйды, бөтен дөнья әйләнде, һава җитмәде, нәрсәдер буды, ул тизрәк һавага чыгарга дип, чыгу юлына борылды.
- Син генә үтердең әнине, - дип кычкырды артыннан Лилия.
- Чү, балам, кирәкми, ә син, Рушания балам, якшәмбе кил, җидесен укытабыз. - Әби сөйләнә-сөйләнә Рушания артыннан иярде. - Син балаларга үпкәләмә, Хәлимәм бик ярата иде сине, инде Ходай сиңа терелеп чыгарга язсын.
Рушанияның күзаллары караңгыланды, балалар алдында егылмаска, тизрәк һавага чыгарга тырышты. Стена буйлап оллә шуды, әллә атлады, ул берни аңламас хәлгә җитте. Тышкы ишекнең тоткасына ябышты, ачылган ишеккә ябышып, исерек кеше кебек болганды, кайда икәнен дә аңламый башлады, хәле тәмам бетеп, ишек буйлап шуып 1 ошә башлады. Шулчак кемдер килеп күтәреп алды, нидер кычкырды, яңаклады. Керфекләре белән һавага ябышырга ■ еләгәндәй, күзләрен ачарга тырышты. Аңы да, гәүдәсе дә аңа буйсынмады, ул бөтенләй камырга әйләнде, бөтен нәрсә әйләнеп-әйләнеп, һаваларга, ак болытларга алып менеп китте.
Подъезд ишегеннән Рушания күренгәч, Самат машинасын кабызды, тик Рушания ишектән китә алмады, ябышып торды да акрын гына җиргә чүгә башлады. Самат машинадан сикереп төште, үзе дә ничек килеп тотып өлгергәнен сизми дә калды. Рушанияның чырае ап-ак кәгазь төсендә, гәүдәсен дә тота алмый. Самат ике уйлап тормады, тиз генә машинага күтәреп салды да кире больницага машинасын куалады. Ярый әллә ни ерак түгел иде. Кабул итү бүлмәсенең ишек төбенә терәлеп килеп туктады, ишек төбендә торган ниндидер кешегә кычкырды. Ишекне ачып, Рушанияны күтәреп алды да кабул итү бүлмәсенә үзе күтәреп алып керде. Рушания иссез иде, аны каталкага салдылар да каядыр йөгерттеләр. Самат та ияргән иде дә, тик аны үзләре кергән ишекнең теге ягына кертмәделәр. Аңа көтәсе генә калды. Машинада калган сумкасында кабат-кабат телефон шалтырады. Әллә дөресен әйтергәме, дип телефонны кулына да алып карады. Ә анда бер-бер артлы Саша, Игорь, Алеся шалтыратты.
Самат кайтып китмәде, берсүзсез машинасында көтеп утыра бирде. Инде караңгы да төште, ә Рушания һаман чыкмады да чыкмады. Ул ике күзен ишектән алмады. Урам баганаларында ут кабынды, кабул итү бүлмәсенең ишек алды яп-якты, ишек алдында ыгы-зыгы йөрүчеләр дә кимеде. Шулай да берәү чыгып бераз торды да туп-туры аның машинасына таба килә башлады. Самат ни дә уйлап өлгергәнче, уртача буйлы, табиблар кия торган киемнән яшь кенә ир-ат килеп ишекне ачты.
- Рөхсәт итегез, миңа сезнең белән сөйләшергә кирәк.
- Утырыгыз, - диде Самат аңа борылып.
- Мин Илья Ильич булам, Захарованың табибы. Сез бит аны көтәсез, мин сездән сорамакчы идем, сез аның кеме буласыз?
- Дөресен генә әйткәндә, беркем дә түгел, мин таксист кына. Ә танышып-сөйләшеп киткәч, якташлар булып чыктык. Бик яхшы кеше, кызганыч менә монда йөрүе...
- Ә бүген нәрсә булды соң бу хәлгә төшәрлек?
- Моннан ерак түгел бер хатынның хәлен генә белеп чыгам, дип кереп киткән иде, шуннан чыкты да егылды.
- Аңлашыла. Ул хатын операция өстәлендә үлде. Аңа шулай тәэсир итәсен белдем, шуңа көн аша йөрергә куштым. Ничек тә саклап калырга тырыштым, булмады, өйләренә барыр дип һич тә башыма китермәдем. Ярый, сез бүген көтмәгез, кайтара алмыйм, хәзер йоклый ул.
- Карагыз, нишләргә соң инде, өендә эзлиләр бит, бәлки әйтергәдер, сез беләсезме аның ире кем икәнен?
- Юк, кем булса да аның рөхсәтеннән башка ярамый- Мин каршы түгел, тик ул үзе бик каршы. Без әйткәнне белсә, тагын бер тетрәнү кичерәчәк, ә аның белән хәзер бик сак булырга кирәк, иртәгә күз күрер.
- Алайса, менә сумкасын алыгыз, эчендә телеф0ны- Ә шулай да аның ире бик бай һәм бик зур кеше, даРУны5 ниндие кирәк - таба, әллә кайларга алып барып дәвалый ала.
- Сез хәтерлисезме Горбачевны? - Яшь табиб Сматка текәлде. — Ил башлыгы, ярты ил байлыгын биреп тә хатынын коткара алмады. Минем дә беркемне дә үт<Фосем килми, бөтен җир шары эзли аның дәвасын, тик ул бездән көчлерәк.
Ильяның эш сәгате бетеп кайтырга җыенып йөри иДе> кабул итү бүлмәсеннән шалтыратып, тиз төшәргә куШтылаР- Каталкада иссез яткан Захарованы күргәч, кинәт тезләРе бөгелеп киткәндәй булды. Әле 30-40 минут эле кенә тәрәзәдән ул утырып киткән машинаны карашы белән озатып калды, һәрвакыт тыныч, сабыр холкы беләр* бергә эшләгән иптәшләре арасында аерылып торган, ни генә булганда да салкын канлы, аек акыл белән эш итә торган Ильяны да курку биләп алды. Ул көн саен кемнең д0 булса гомерен саклап калу өчен көрәшә, юксаң, бу аныН өчен гадәти эш. Тик ул монда, менә хәзер Захарованы күрсРмен дип уйламады. Ничәмә еллар өйрәнгән гадәт белән кулыннан килгәннең барысын эшләде, тик бер сорУ ~ ни сәбәп булган аны болай тирән аңын җуйдырган?
Илья, үзе дә сизмәстән, бу хатынга гашыйк булуын аңладЫ, ул моны танырга теләмәде. Арадагы бик зУР яшь аермасын да сизмәде, беренче күргән көнне үк, моНынчы булмаган тойгылар кичерде. Хәзер ул аны күрү теләг белән генә яшәде, иртән тәрәзә пыяласы аркылы каршы алз> кичке якта шул ук пыяла аркылы озатып кала. Ул утырып йөри торган машинаны хәзер меңнәр арасыннан аера.
Илья Самат белән сөйләшкәннән соң кире Захарова ята торган аерым палатага керде. Ул әле һаман йоклый* көчле дарулар аны ничек тә, вакытлыча булса да авыр уйлаРДан арындырып торачак. Ул акрын гына аның янына килеп басты, тагын бераз сокланып та, борчылып та аңа карап торды. Бая кислород кидерергә комачаулагач, баш түбәсенә үреп өйгән чәчен сүтеп төшерделәр, хәзер ул әнә койкадан төшеп асылынган. Озын авыр толымны ул сак кына кулына алды, кулында бу чәчнең авырлыгын тоеп, баш селкеп куйды, аннан ипләп кенә калкып торган ике күкрәк арасына сузып салды. Бер китте, бер тагын якын килеп, аның һәр тын алышын тыңлап торды. Мондый кинәт тетрәнүләр, артык борчылулар чиргә каршы тору сәләтен киметә, ничек кенә дәвалама, бу кичерешләр бер урында таптанырга мәҗбүр итә. Илья инде ничә ел шушы яман шеш авырулары белән эшли. Аның әтисе дә шушында эшли иде, хәзер лаеклы ялда, шулай да кайбер катлаулы сораулар килеп туганда, һәрвакыт улына ярдәмгә килә. Монда килеп эләккән кешеләр үзара бик тиз уртак тел табалар, аларны бу яман чир берләштерә, һәрберсе үзе өчен генә түгел, күршесе өчен дә куркып, борчылып үткәрә көнен. Бер палатада дүртәр-алтышар кеше ята, кем үлә, кем кала, кемнедер калган берничә көнен өендә тәмамларга кайтарып җибәрәләр. Болар барысы бер- берсенең күз алдында, аны берничек тә яшереп булмый, һәрберсен аерым паиатага да салып булмый. Монда ятучылар туганнар кебек якынаялар, исән калганнар туганнар кебек йөрешәләр, үлгәннәрне дә онытмыйлар. Захарова да нәкъ шул чылбырның бер очы иде. Сабирова инде операция бүлмәсенә килеп җиткәч, кире торып чапкан. Илья күреп йөрде бу капма-каршы ике хатынның бер-берсенә бик нык ияләшүләрен. Ничек кенә тырышмасын, Захарованы тетрәнүдән саклап кала алмады. Бүген ул аны үлемнән йолкып калды, ул аны югалтудан куркуын бөтен күзәнәге белән тойды. Юк, аның пациенты булган өчен генә дә түгел, әллә нинди тойгылар үрелеп-үрелеп үзенә бәйли. Илья, уйланып, тәрәзә төбендә караңгы төнне күзәтте, тәрәзә пыяласында үзенең шәүләсе, чөнки тышта караңгы төн. Илья авыр уйлардан арына алмады. Акрын гына өстәл артына килеп утырды, каршысында йоклап яткан матур ханымның күкрәгенә тиклем ак простыня ябылган, аның өстеннән буе белән озын чәче сузылган, гел әкияттәге патша кызы диярсең. Ул башын кулларына салып карап ятты да, күзе эленеп, йокыга китте. Күпме, йоклагандыр, ул кинәт сискәнеп уянып китте. Тәрәзә артында зәңгәрсуланып таң ата, ул сәгатенә карап алды - биш тула. Күзләрен ышкып йокысыннан айнырга тырышты, шулчак күзе кинә+ аңа карап яткан көрән күзләр белән очрашты, тын да алмыйча ул да аңа карап торды. Бераз шулай утыргач, акрын гына торып, урындыгын алып аның янына килеп утырды.
- Уяндыгызмы? - диде йомшак һәм ягымлы гына тавыш белән. Рушанияның кулын учларына алып, күзләренә текәлде. - Сез хәтта йоклаганда да шундый чибәрсез.
- Сез миңа алдадыгыз, - диде тонык кына тавыш.
- Кайбердә алдашу да кирәк. Мин сезне кисәттемме, сезгә борчылу да, курку да, бүгенге кебек артык тетрәнү дә ярамый, әйтмәвем сезне саклап калу теләгеннән генә иде.
- Миңа «әнине үтерүче» диделәр, мин берни белмичә бардым. Сез әйтсәгез, мин моңа әзер булыр идем. Ышана алмыйм, ул бит үз аяклары белән керде, үләрлек түгел иде бит.
Илья авыр сулап куйды.
- Бик соң килгән иде шул, без дә, әле коткарырга өлгерербез, дип уйладык. Ә яргач, аның шеше бавыр-бөерләргә таралган булып чыкты, барысы берьюлы эшләүдән туктады.
- Ул яшәргә тиеш иде.
-Аңлыйм, бөтен кеше дә яшәргә тиеш. Без кагылмасак та, бер ай, һичьюгы ике ай яшәр иде. Искитмәле хатын-кызның сабырлыгына, ничек яшәгән ул шул хәлдә?
- Ике ай дисез, белеп яшәгән кешегә бик күп бит ул, аңа балалары яшәргә көч биргәндер. Ә сез беләсезме ник кире борылып чыкканын?
- Юк, белмим, без үзебез дә аптырашта калдык. Аннан тагын үзе килеп кергәч, без көнен күчерергә тәкъдим иттек аңа. Ул кире кергәндә дулкынланган иде, бер кергәч, кире чыкмыйм, диде, мин үтенечемне генә әйтергә чыктым, хәзер мин тыныч, дип, үзе ризалык бирде.
Ул миңа үзенең дүрт баласын калдырып үлде, сез аңлыйсызмы безнең өстә нинди бурыч торганын? Мин сезгә ышандым, ә ул миңа.
Кичерегез, мин Алла түгел, авыртканны җиңеләйтүче габиб кына.
- Ә мин монда күптәнме?