Котеп Узган Гомер - 13

Мин, балам, мин. Мин сиңа күптән әйткән булыр идем . ю, Барый абзый Айбикә инәй үлгәнче әйтергә кушмады.
Син ничек моны эшли алдың, янымда яшәп ник вйтмәдең? - Рушания ярсыды, бит очлары кызарып чыкты.
Менә кара, кечкенә бала, ничек мин шуны кешегә бирим ди? Җанымны бирәм, баламны бирмим. Мин сине моның очен күралмыйм. Әйтмәгән булсаң, яхшырак булыр иде.
Рушания, мин сиңа аңлатам, бәлки кичерерсең.
Фатыйма кызына ялварып карады. - Сөйләшик, балам.
Юк, - дип, Рушания кырт кисте.
Ойдән атылып чыгып та китте. Кода-кодагый аптырашып Фатыймалар әенә карадылар. Рушания ашыга-ашыга машинага әйберләрен ташыды. Фатыйма ни үле, ни тере юрәзә каршысында басып калды. Күздән аккан яшьләр үткәнне юа алмый. Яңа сырлар гына сала. Кода тиешле кеше кереп, Фатыймага бераз карап торды, җилкәләрен җыерды la, саубуллашып чыгып китте. Олы капка ябылды, акрын гына кузгалып киткән машина тавышы ишетелде, киткән машина артыннан Мәхмүт тә ияреп йөгерде. Берсүзсез генә енисе янына кайтып утырды.
Киттеләр, бөтенесе дә киттеләр, - диде ул да авыр сулап.
Киттеләр, барысы да киттеләр, ике йортка икәү генә торып калдылар. Ничек яшәр соң ул моннан соң? Сөйләшергә Айбикә инәй дә юк, көтәргә кызы да юк, хатлары да килмәс инде. Фатыйма үзенең рәхәт яшәгән бәхетле көннәрен санамакчы булды. Ике кул бармагы да җитте бугай, бәлки анысы да юктыр. Фатыйма авыр адымнар белән Айбикә инәйнең йортына чыкты, өй ишеге дә бикләнмәгән, һәрнәрсә ничек бар - шулай калган. Фатыйма йорт уртасына басып, аптырап торды. Тынлык иңнәрне баса, йөрәк әрнеп-әрнеп авырта, кычкырып еларга өйрәнмәгән Фатыйма авызын кысып каплады да үксеп елап җибәрде. Мәхмүт каяндыр баланың кечкенә ыштанын алып килде.
- Менә, - дип әнисенә сузды. Фатыйма күз яшьләрен сөртеп, баланың әйберсен тегеләй-болай әйләндерде дә иснәп карады, аннан күкрәгенә кысты.
- Бер кайтырсыз әле, балалар, мин сабыр ул, мин көтәрмен, мин көтәргә өйрәнгән инде. Ходаем, ни өчен сөймисең син мине, кайчан килер миңа да кешечә Тормыш, җан тынычлыгы? Я Раббым, сабырлыклар бир.
Фатыйма көтте, Рушанияны көтте, Асылгәрәйне көтте, Айбулатны көтте. Айбулат армиядан кайтты да Уфага китеп урнашты. Ә Асылгәрәй бөтенләйгә диңгездә хезмәт итәргә калды. Фатыйма ике арадагы койманы сүтеп атты, язын- көзен Айбикә инәйнең өен җилләтте, әйберләрне тышка чыгарып элде, өйне ничек бар - шулай саклады. Фатыйма каш өстенә кулын куеп, еш кына юлга карап, балаларын көтте. Эх, белми әйтмәгәннәр шул ана күңеле балада, бала күңеле далада, дип. Кайларда йөрисез сез, балалар? Оҗмахта яшисездер, авыр булса, кайтыр идегез...


Акчарлаклар очкан Агыйделдә Тугайларны ялгыз гизәсең. Рушаниям, бәгърем, Тугайларны ялгыз гизәсең, Чәчкәләрне кемгә өзәсең?

Онкология клиникасының ишеге ачылып китте дә аннан беренче язгы кояш нурлары белән ишектән бик чибәр ханым килеп керде. Бу ханымны әллә өстенә кигән кыйммәтле туны бизи, әллә ул үзе тунны, һәрхәлдә, ничек кенә булмасын, бик сөйкемле һәм чибәр ханым иде бу. Чиратта утырган халык бер минутка бар чирләрен онытып, шул чибәр ханымга текәлде, ул кыяр-кыймас кына үзенә кирәкле кабинетны эзләп, коридор буйлап атлады. Кирәкле ишекне тапкач, бик озак ишеккә карап торды, аннан акрын гына ишек төбендә чират көтеп утырган халыкка борылды. Ул авыз ачканчы, чиратта утырган бер хатын: «Минем арттан булырсыз», - диде. Чибәр ханым, «яхшы», диде дә соңгы кеше булып утырган ханым янына барып утырды. Монда бүтән поликлиникадагы кебек түгел, халык гүләми дә, бер-берсе белән сөйләшми дә, әллә нинди авыр тынлык. Карасаң, барысы да сау-сәламәт кебек. Бүтән больницада табибка килгән авырулар бер- берсенә үз чирләрен сөйлиләр, белгән дәвалау ысуллары белән уртаклашалар. Күренеп тора чирләгәннәре - кемнең борыныннан, кемнең күзеннән ага, кем төчкерә, кем ютәлли. Ә монда барысы да сау-сәламәт кебек. Тик барысы үз эченә бикләнгән, әйтерсең, алар хөкем көтә. Бу чиратта бер ир, дүрт хатын утыралар. Рушания да алар янына алтынчы кеше булып килеп утырды. Янында утырган хатын бертуктаусыз ах-ух килде, сәгатенә карады, борсаланды. Рушания белән бер-берсен күз кырые белән генә күзәттеләр. Рушанияның өс киеме бик кыйммәтле һәм затлы булса, күршесенеке бик гади һәм иске иде. Рушанияның күршесе тагын авыр сулап, сәгатенә карап алды. «Кая ашыга икән бу хатын?» дип уйлап куйды Рушания. «Әллә бик авырта микән?» дип уйласа, тегесе: «Байлар да чирли микән?» дип уйлап куйды. «Бигрәк озак, эшкә соңга калам бит инде», - дип сөйләнде. Вакыт узган саен ныграк борсаланды, аның янында утырган хатын, түземлеге бетепме, ачуы килепме:
- Моннан берәй вакыт өеңә кайта алсаң, бик рәхмәт әйтерсең, эшкә, эшкә - монда бер килеп эләккәч, нинди эш ди ул?
- Ни сөйлисең, минем дүрт баламны кем туйдыра эшләмәсәң? Теге юлы да утырдым-утырдым да, эшкә вакыт житкәч, ташлап кайтып киттем. Участковый тагын килде, бардыңмы, дип. Менә, тагын утырам.
- Үлеп китсәң, балаларыңны карау түгел, жәлләүче дә булмас, монда юкка гына җибәрмиләр.
Тагын авыр тынлык урнашты. Ишектән чыккан кешене бөтенесе сораулы караш белән каршы алдылар, озатып калдылар, тик кычкырып сорарга гына берәүнең дә йөрәге җитмәде. Барысы да күз карашларын шым гына чиратта керергә торучыга күчерделәр. Олы яшьтәге абзыйның куллары калтырый иде. Ишек ябылгач, чиратта утыручылар бер-берсенә карашып алдылар да кабат үз эчләренә бикләнделәр. Вакыт бик акрын узды, һәрбер кеше 30-40 минут утырып чыкты. Ниһаять, коридорда күршесе белән икәү генә калдылар.
- Уф Алла, шулчаклы озак нәрсә карыйлардыр, минем карточка күптән монда ята инде, вакыт җитми һаман менә монда болай килеп җәелеп утырырга. - Әллә күршесендә утырган Рушанияга, әллә үз-үзенә сөйләнде. Рушания берсүзсез тын гына утыруын белде, аның әллә ни алай куркырга урыны да юк иде, алай егылып-тәгәрәп чирләгәне дә юк, тик менә аны да участковый врач бик ашыгыч шушы клиникага жибәрде. Ниһаять, тагын ишек ачылып китте, аннан чыккан теге ханым бөгелә-сыгыла рәхмәтләр укыды, сөенечтән йөзе тыштагы язгы кояш кебек ялтырый иде.
- Уф, ул куркуларым, ул куркуларым! Юкка гына булган, - дип сөенеп, күз яшьләрен сөртте. - Шундый яхшы табиб, яшь кенә булса да. Керегез, кер, курыкмагыз, - дип елмая- елмая ишеккә атлады, барысына жиңел булып китте.
- Кем курка әле монда, чирләп ятарга вакыт та, акча да юк, - диде дә Рушанияның күршесе ишеккә атлады. - Мин хәзер, тиз чыгам, - диде Рушанияга карап.
Рушания, ярый дигәнне аңлатып, баш какты. Ярты көн рәттән чиратта утырып, ике хатын арасында күз күрмәс җеп сузылды. Рушания бу дүрт балалы хатын өчен борчыла башлады, Алла сакласын, ул-бу була күрмәсен. Никтер бик озак чыкмый кебек тоелды, ниһаять, ишек ачылды, аннан аклы-күкле булып ишектән күршесе күренде. Рушания куркып урыныннан торып басты, бу хатын өчен куркудан йөрәге кысып куйды, ак халатлы шәфкать туташы аңа ияреп чыкты, кулындагы кәгазен аңа сузды:
- Сабирова, менә бу кәгазьләр белән бүгеннән үк больницага кереп ятыгыз, ишетәсезме?
- Нинди яту ди ул, минем дүрт баламны кем туйдыра? Миңа эш калдырырга ярамый. - Сабированың тамак төбенә төер килеп тыгылды, әйтәсе сүзен әйтә алмыйча торды, күзләреннән ике олы яшь бөртеге атылып чыкты да олы юл салып, аска тәгәрәде.
- Сез инде болай да бик соң килгәнсез, балаларыгызны ятим итәсегез килмәсә, бүгеннән үк ятарга кирәк. Мәгез кәгазьләрегезне. - Шәфкать туташы таш кебек катып басып горган Рушанияга борылды:
- Сез дә безгәме?
Рушания, ие дигәнне аңлатып, баш кына селкеде.
- Керегез.
Рушания бер елап утырган күршесенә, бер эчтә көтеп утырган табибка карады.
- Керегез, кер, - диде өстәл артында утырган яшь кенә габиб. Рушанияга ул бик яшь тоелды, аңа калса, монда олы тәҗрибәле кешеләр эшләргә тиеш иде. Рушанияның каушавын күреп:
- Узыгыз, утырыгыз, ни китерде сезне безгә?
Рушания калтыранган кулларын кая яшерергә белмәде,
күршесенең шундый хәлдә килеп чыгуы аның зиһенен алды, акрын гына өстәлгә карточкасын салды:
- Белмим шул, участковый сезгә җибәрде. - Үзе ишеккә кабат борылып карады, аның тизрәк чыгып, теге хатынны юатасы килде.
- Так, Захарова Рушания Бариевна, ничә яшь сезгә? - Үзе бик текәлеп карарга тырышмаса да, күзне алу кыен иде бу ханымнан, утыз сигезләр бирергә була .
- Кырык биш, - диде Рушания. Рушания икәнен күптән оныткан иде инде ул, егерме биш ел элек урыска кияүгә чыгу белән Рая, Раечкага әйләнде. Яшь доктор анализларны җентекләп карап чыкты, йөзе караңгыланганнан-караңгылана барды.
Билгә тиклем чишенегез, - диде кырыс кына.
Урыныннан селкенми дә утырган Рушанияга күтәрелеп карады, олы, ачык, матур көрән күзләр, калын кыйгач каш, уеп ясалган матур иреннәр, матур түгәрәк битендә кечкенә матур борын - ул онытылып бу чибәрлектән күзен ала алмады. Монда төрле кеше килә, тик мондый затлы, чибәр ханымны беренче күрүе иде. Әллә грузин, әллә әрмән, ничек тә монда кара халык каны катышкан булырга тиеш. Шәфкать I уташы тамак кырды, ахрысы, ул да күзәтеп утырган, доктор сискәнеп китте.
- Чишенегез, миңа сезне карарга кирәк.
Рушания чишенеп беткәч, табиб алдына ничек чыгып басарга белми җәфаланды, ул ояла иде бу яшь егетме, ирме алдына ярты шәрә чыгып басарга. Ул, кыяр-кыймас кына күкрәкләрен куллары белән каплап, доктор каршысына чыгып басты, яшь булса да, күпне күргән докторның да сыны катып калды. Бу ханым бар яклап та сылу иде, төз, озын гәүдәнең арка үзәген озын чәч толымы каплаган, кысып үрүгә дә карамастан, бөдрәләнеп, аннан-моннан бәреп чыккан бөтеркәләр аңа яшь кызлар кебек сөйкемлелек һәм матурлык өсти. Бу төз, озын гәүдәне еллар бөкмәгән дә, сыкмаган да, әйтерсең лә ул егермедә калган, әйтерсең, еллар аны үзенә ияртергә оныткан, Ходай берни дә жәлләмәгән. Янына килеп баскан доктор бермәлгә кагылырга куркып торды, әгәр мөмкинлеге булса, бу толымны сүтеп-үреп, көннәр буе сокланыр, яратыр иде. Кызык, кем кулларында икән бу йөзек каш? Табиб акрын гына авыр чәч толымына кагылды, Рушания сискәнеп куйды.
- Чәчегезне алга алыгыз, миңа тыңларга кирәк.
Доктор да кеше бит, бар кан салкынлыгын җыеп, алдында
басып торган сылу сынның аркасын тыңлап, арка чокырын, чәч арасына кереп муен тирәли бизләрен баскалап карады, үз эшен яхшы белгән кеше өчен күздән читтә калмады: муен тирәли бизләр кулга хәйран сизелә иде, участковый юкка гына монда җибәрмәгән шул.
- Алдыгыз белән борылыгыз.
Рушания, оялып, куллары белән күкрәкләрен каплап маташты. Оялудан бит очлары кызарып чыкты, озын куе керфекләр дерелдәп куйды, матур чия иреннәрен тешләде. Боларның барысы да яшь табибның күңелен кытыклады. Тик ул табиб, беренче чиратта, ни генә булмасын, салкын канлы булып калырга тиеш. Бер генә күзәнәге дә селкенергә тиеш түгел. Ул кабат-кабат Рушанияны әйләндереп карады, кәефе кырылганнан-кырыла барды.
- Күптән чирлисезме? - диде ул коры гына.
- Минме? Мин чирләмим дә кебек, - диде Рушания тотлыгып.
- Ә башыгыз әйләнмиме, температурагыз күтәрелмиме?
Рушания күзләрен тутырып табибка карады.
- Алай гына була инде ул һәркемдә дә, ә болай мин үземне чирле санамыйм. »
Табиб каршысында утырган матур көрән күзләргә карап уйга калды, кызганыч, шиге өскә чыкса... Шулай да тагын бер кат тикшереп карарга кирәк. Бераз уйланып утырды.
- Беләсезме, Рушания ханым, сезгә безнең клиникага ятарга туры киләчәк, хәзергә әллә ни куркыныч юк, тик шулай да кабат тикшерик әле. Сез иртәгә үк кереп ятарга тырышыгыз, мин үзем сезне күзәтәчәкмен.
Рушанияның башыннан барысы да чыгып очты.
- Яхшы, иртәгә килермен. - Рушания ашыкмыйча гына киенде дә коридорга чыкты. Теге хатын юк иде инде. Ул аптырап тирә-ягына каранды, кая булды икән дип, күзләре белән күршесен эзләде, аннан бераз уйланып торгач, кире кабинетка керде.
- Гафу итегез, миңа теге хатынның адресын бирмәссезме икән, миннән алда кергән?
- Сезгә ник кирәк ул? - диде шәфкать туташы. Рушания җилкәсен җыерды.
- Бәлки ярдәм итәрмен, аның килмәве бар.
- Килмәсә, озакламый барыбер китерерләр. Язып бирегез адресын, - диде яшь табиб. - Иртәгә икегезне дә кәтәм, сезнең хәлдә һәр минуты кадерле - шуны аңлагыз.
Рушания урамга чыгып басты да күкрәк тутырып сулыш алды, җиңелчә генә тагын башы әйләнеп куйды, тагын ниндидер хәлсезлек чорнап алды. Бу ни булыр икән? Ул, ашыкмыйча гына, алган адрес белән Сабированы эзләп китте. Иске биш катлы йортның икенче катындагы ике бүлмәле фатирның төймәсенә басты, ишекне бер ун яшьлек кыз бала килеп ачты.
- Сезгә кем кирәк?
- Әниең өйдәме?
- Юк, апа гына. - Эчке бүлмәдән ябык озын буйлы, сөйкемле һәм мөлаем, унсигез-унтугыз яшьләрдәге кыз бала күренде.
Исәнмесез, миңа әниегез белән сөйләшергә кирәк
иде.
- Ул эшкә китте шул инде, икенче сменага.
- Алайса, синең белән сөйләшергә буламы?
- Әйдә, узыгыз.
- Өйдә тагын берәрсе бармы?
Ике энем укуда, әти кайдадыр урамда эчеп йөри, ә сез кем буласыз?
Рушания авызын ачып тыңлап торган кечкенә балага карап торды да:
- Үскәнем, син бар, чыгып урамда йөреп кер, без апаң белән сөйләшеп алыйк, — дип елмайды.

- Әйе, сеңлем, бар, ипигә чыгып кер, хәзер акча бирәм.
- Ул сумкасыннан тиенләп ипигә акча җыеп бирде. - Бар, югалта күрмә.
- Бу бит бер генә ипигә, тагын ипи җитми ашарга,
- диде учындагы тиеннәрне санап. - Абыйлар ашаса, безгә калмый.
- Бүтән юк миндә, бар, шунысы белән барып кайт.
- Мә, мин дә өстим, - диде Рушания сумкасыннан зур янчыгын чыгарып, аннан кызчыкка бер иллелек сузды.
- Юк-юк, апа, кирәкми, - дип сикереп торды олы апасы.
- Ал-ал, күп итеп ипи ал. Бар, йөгер, безгә апаң белән сөйләшергә кирәк.
- Яхшы түгел, апа, әни кешедән акча алырга кушмый.
- Ач утыру яхшы түгел. Синең исемең ничек?
- Лилия.
- Ә мин Рушания апаң булам, кеше юкта тиз генә сөйләшеп алыйк. Без бүген әниең белән больницада бергә утырдык, онкологияда. Аңлыйсыңдыр ни икәнен. Аңа бүген үк ятарга куштылар, ә ул елый, балаларым ачка үлә дип. Сиңа нык булырга кирәк, син баш бала, әниеңне больницага ятарга күндер. Иртән иртүк үзең җитәкләп алып кил.
Лилиянең чырае ак кәгазь төсенә керде, мөлаем күзләргә яшь тулды, көчкә тын алды.
- Шулай ук начармыни?
- Шулайрак бугай. Нык бул, үскәнем, ахрысы, синдер әниеңнең бөтен терәге, син укыйсыңмы, эшлисеңме?
- Мин дүртенче курсны бетерәм, әнигә авыр, тик ташларга рөхсәт итми, ике җирдә эшли. Мин дә тырышам, бишлегә генә укыйм, әни гаиләдә бер укымышлы кеше булсын дип тырыша.
- Әниең хаклы, син укып бетер, ә мин сиңа ярдәм итәрмен. Менә янымда булган чаклысын калдырам, беренче мәлгә җитеп торыр, аннан тагын бирермен. Укуыңны ташлап, әниеңне борчыма, укып бетер, эш акчага гына килеп төртелсә, акча табарбыз.
- Ә сез әнигә кем буласыз ?
Рушания ни дияргә дә белмәде, бераз уйлап торгач:
- Бәхетсезлек юлдашы. Мин дә аның белән бергә, үзем дә аңлап бетерә алмыйм әлегә.
Лилия аңа карап торды:
- Сез шундый чибәр, моның булуы мөмкин түгел. 178
\
Әни шундый тырыш һәм яхшы кеше, бу мәрхәмәтсезлек.
- Лилиянең битеннән яшь акты.
Рушанияның да күңеле тулды, тик беркайчан да күз яшен күрсәткәне юк. Акрын гына Лилиянең иңбашыннан кысып кочаклады.
- Әйе, балам, мәрхәмәтсезлек.
Рушания Лилия яныннан чыккач, такси тотты да урмандагы өйләренә кайтып китте. Бу юлдан ничәмә еллар йөри, шәһәр читенә, урман эченә салынган ике катлы зур йорт, тирә-ягы җиләк-җимеш бакчасы, нарат урманы
- мондагы хозурлык бер җирдә юк иде бугай. Рушания бакчасын да үзе утыртты. Ярата иде ул бу юлларны, яшел чыршы, наратларын, эри башлаган кар өемнәрен, яңа күтәрелеп килгән кояш нурларын. Әле иртән генә барысы- барысы да искитмәле матур һәм якты иде, ни булды соң, ни үзгәрде, бар нәрсә ак белән карага әйләнде, әйтерсең, төссез телевизор карап бара. Рушания авыр сулап куйды.
- Кайсысы сезнең йорт?
Рушания сискәнеп китте.
- Әнә теге иң зурысы, кызыл кирпечтән. - Чынлап та, аларның өе бар өйләр арасында иң зуры һәм бае иде.
- Әгәр тагын кирәк булсам, шалтыратыгыз, менә минем номер, - дип таксист кәгазь сузды. Рушания кәгазьне алып бераз карап торды:
- Әйе, сез миңа иртәгә иртән кирәк булачаксыз, мин шалтыратырмын, хушыгыз.
Капканы сакчы егет Толик ачты.
- Хәлләр ничек, бар да тәртиптәме?
- Бар да яхшы, Рая апа.
- Мине сораучы юкмы?
- Юк болай.
- Ярый алайса.

Рушания туры бакчасына кереп китте, бакчада өелеп кар ята, шулай да алмагачлар инде яз килүен тоя, бөреләре тулышып, яңа тормышка әзерләнә башлаган. Рушания яраткан алмагачларын иркәләп сыйпап, һәрберсе арасыннан йөреп чыкты, моңсу гына елмаеп сәламләде. Ул алар белән сөйләшергә ярата иде.
- Исән калдыгызмы, салкын кышлар сындырмадымы? Ай, гүзәл дә соң үзегез, ярый, түзегез, күп калмады, матур яшел күлмәгегезне киярсез, аннан кияү көткән кыздай ак чәчкәгә төренерсез. - Рушанияның йөзеннән тагын моңсу елмаю сызылып үтте. - Ярый, керим, кичке аш әзерлим.
Рушания өенә кереп ашыкмыйча гына чишенде, өй халатын киеп, алъяпкычын бәйләп җибәрде. Суыткычны ачкач, аның эче тулы ризыкны күреп, тагын теге Сабированың балалары искә төште. «Эх, туйганчы шул балаларны утыртып ашатырга» дип куйды үзалдына. Бөтенләй ач үсмәсә дә, хәерчелекнең ни икәнен яхшы белә иде ул. Әгәр кайчандыр Сашасы очрап, Рушанияга өйләнмәгән булса, ул да ничек яшәр иде икән? һәрвакыт игътибарлы һәм кайгыртучан ире гаиләсе өчен үлә язып торды. Беркайчан бернигә мохтаҗлык кичермәделәр, балалары ни теләсәләр, шуны киделәр, шуны ашадылар. Рушания беркайчан берни сорамады, ире ни алып кайтса, шуңа риза һәм канәгать булып яшәде. Шуңадырмы, Сашасы аңа әйбернең иң яхшысын, иң матурын алырга тырышты .
Рушания, уйланып йөреп, кичке ашны әзерләргә соңга кала язды. Гаилә башлыгы куйган кагыйдә буенча, кичке сәгать җидегә барысы эшләрен бетереп, аш бүлмәсенә җыелып бетәргә тиешләр иде. Берәм-берәм эшчеләр дә кайта башлады, йортка бер-бер артлы берсеннән-берсе матур өч машина кайтып утырды.
Өйгә беренче булып улы Игорь килеп керде.
- Госпожа Захарова ни эш бетерә, нинди тәмле әйберләр пешерә? - дип, әнисен кочаклап, чуп-чуп итеп битеннән үпте. Аның артыннан кызы Алеся да килеп, әнисенең муенына сарылды, ире үз чиратын көтеп:
- Ярый-ярый, миңа да калдырыгыз, - дип хатынын кочаклап, муенына ирене белән кагылды, бу бик шәхси, алар икесе өчен генә аңлашыла. Саша белә иде хатынына бу иркәләүнең күңеленә хуш килүен, аның яшь кызлардай бит алмалары алсуланып китә, Саша андый чакта Рушанияның күзләренә карап елмая.
Кичке ашны гөрләшеп, көндезге хәлләрне сөйләшеп, бик озак утырдылар, аннан балалар үз бүлмәләренә таралдылар.
- Раечка, син бүген әллә нинди сәер, ни булды?
- Булмады, миңа ни булсын, өйдә тик яткан кешегә, - дип, бозларыңны да эретерлек итеп елмайды Рушания.
- Кил әле, бер кочыйм үзеңне.
- Сашенька, балалар күрер, - диде иркәләнеп үзе бер дә каршы түгел иде иренең кочуына.
Ул аңа яшь чактагыча һаман гашыйк, тик еллар үткән саен башкача, үз итеп ныграк ярата иде. Алар егерме җиде ел бергә яшиләр, Рушанияның беркайчан беркемгә күтәрелеп тә караганы булмады, аның өчен бу дөньяда аның иреннән дә чибәр, акыллы кеше юк иде. Чынлап та, аның ире иллегә кереп барган озын буйлы, төз гәүдәле бик чибәр адәм иде, бик сирәк очрый торган матур пар иде алар. Рушания үз чиратында шундый ир белән яшәвенә горурлана иде. Алар да еш кына зур-зур дәрәҗәле кешеләр, бай-бай сәүдәгәрләр кунакта була, ни вакытта гына, кем генә килеп кермәсен, ул һәрвакыт, әйтерсең, әзерләнеп көтеп торган, һәрвакыт җыйнак һәм матур итеп каршы ала, матур итеп зәвык белән өстәл әзерли, чирек гасыр яшәп, иренең йөзенә кызыллык китергәне юк. Рушания килгән кунакларны матурлыгы һәм тыйнаклыгы белән әсир итә. Саша еш кына «минем башкирочкам» дип мактанырга да ярата.
Кичәләрнең берсендә бер салган адәм әйтеп куйды: «Захаровның хатыны - иң зур байлыгы, андый чибәрне беркайда күргәнем юк әле, икесе дә яхшы нәселдән». Ир-атны иң җәлеп иткәне - Рушанияның оялчанлыгы, шушы яшенә җитеп, кызлар кебек кызаруы. Күпләр Захаровка кызыгалар һәм көнләшәләр иде, ә ул моны күрә һәм сизеп тора, андый чакта Сашаның горурлыгы эченә сыймый башлый. Алар беркайчан көнләшеп бер-берсен кимсетмәделәр. Кич йокларга ятар алдыннан Рушания көзге каршысында озын толымын бер сүтте, бер үрде, аның ире белән бик тә сөйләшәсе килде, көн дә качып йөреп булмас, әйтергә кирәк.
- Раечка, сиңа ни булды? Ят инде, чынлап, син бүген әллә нинди.
- Юк-юк, бер ни дә юк. - Рушания ире янына килеп утырды, матур итеп елмаеп битеннән сыйпады. - Саша, Сашенька, - диде иркәләп. «Юк, әйтмим, борчымыйм вакытсыз, бәлки, куркыныч берни дә юктыр».
Рушания иртән барысын да озатып бетергәч, тиз генә кичәге таксины чакыртты. Ул больницага килгәндә әллә ни кеше юк иде, бер почмакта бер-берсенә сыенып утырган Лилия белән әнисен күреп алды. Рушания да акрын гына алар янына килеп утырды.
- Исәнмесез, хәерле иртә.
- Кемгә хәерле, кемгә хәерсез, ә сез монда нишләп йөрисез? Ярый инде без кара авыр эштә таушалып, исерек ир белән җәфа чигеп, чирлегә әйләнеп беткәнбездер, ә сез бөтенләй икенче, башка кеше.
- Юк, мин дә нәкъ сезнең кебек үк кеше, - диде елмаеп. - Килүегез яхшы булган, бәлки Ходай безгә мәрхәмәтле булыр.
- Булсын иде шул, юкса, минем дүрт балам кемгә кирәк, ә синең балаларың бармы?
- Бар, икәү, алар зурлар инде, ә синең исемең ничек, танышмадык та?
- Хәлимә булам.
- Матур исем, мин Рая.
- Нишләп Рая, син татар түгелмени?
- Татар - Рушания. Ирем урыс кешесе, шуңа күрә бөтенесе Рая, Раечка дип йөртәләр, мин шуңа күнеккән инде.
- Әйдәгез, керик булмаса.
Хатыннар ашыкмыйча гына торып бастылар, тик бер дә керәселәре килеп тормый иде шул, аз булса да вакытны суздылар, күпме генә сузылмасыннар, керергә кирәк иде.
- Әйдә алайса, - диде Хәлимә. - Син, балам, кайт, укуыңны калдырма, төшке аш әзерлисең дә бар.
Ике хатын озын коридор буйлап алга атладылар, берсе озын төз гәүдәле, бик чибәр ханым, икенчесе кечкенә ябык гәүдәле, йөзе вакытыннан алда таушалган һәм талчыккан. Аларны әлегә берни куркытмый, тик аз гына шом-шик кереп кунды йөрәкләренә, әмма кем дә булса үз аягы белән инде кире чыга алмас дигән уй башларына да килмәде, һәрберсе үз алдына, «берәр атна ятарбыз да чыгарбыз» дип уйлады. Шулчак Лилия кинәт йөрәк өзгеч тавыш белән «Әни!» дип кычкырып җибәрде, ике хатын шып туктап артка борылдылар да ашыгып кире килделәр. Лилия үз кычкыруына үзе куркып, учы белән авызын кысып каплады.
- Әни, мин куркам, - диде яшь тулган күзләрен мөлдерәтеп.
- Чү, балам, ни сөйлисең, мин бит үләргә бармыйм, дәваланырга гына керәм.
- Әйе, үскәнем, кирәкми, елама. - Рушания Лилиянең күзләренә текәлеп карап, акрын гына баш селкеде, алар бер- берсен яхшы аңладылар. Лилия үзен тиз кулга алды.
- Әни, син борчылма, мин барысын да эшләрмен, - дип елмаерга тырышты. «Рушания апа» диде дә төртелеп калды, әйтәсе сүзен әйтә алмады, күзенә тагын яшь, тамагына төер килеп тыгылды. Рушания Лилиянең иңбашларыннан кысып кочаклады да колагына пышылдады: «Ярамый, нык бул». Үзе елмаеп, матур күкрәк тавышы белән:
- Юкка борчыласың, мин бар әниең янында, ышан, барысы да яхшы булыр, - диде. Алар тагын икәү караңгы озын коридор буйлап алга атладылар. Кабул итү бүлмәсендә аларның кәгазьләрен тутыргач, киемнәрен саклау бүлмәсенә тапшырырга куштылар, кабул итүче хатын бер кечкенә Хәлимәгә, бер Рушанияга карады.
- Мин сезнең бу норка туныгызны алмыйм, югала калса, үлгәнче дә түләп бетерә алмам, юк идемени берәй гадирәк әйберегез? - Үрелеп аягына да карады. - Аяк киемегезне дә алмыйм.
- Тукта, ничек алмыйсыз? Бәлки аның иң гадие, иң арзанлысы шулдыр.
- Мә, үзеңнекен тутыр шушы капчыкка, синекен точно берәү дә урламас, - диде Хәлимәгә капчык сузып. - Ә сез киемнәрегезне өйгә биреп җибәрегез.
Рушания уңайсызланып Хәлимәгә карап алды. Хәлимә дә астан өскә карап, яңа тапкан дустына ярдәмгә ашыкты.
- Мә, ал минекен, минеке дә иң кыйммәтлесе - югалта күрмә. Әйдә, ал киемнәреңне, өскә ябынып ятарбыз.
Аларга өченче катка менәргә куштылар, шәфкать туташы аларны әле бүген генә бушаган буш палатага алып керде.
- Менә шунда урнашыгыз, бүген генә бушады.
- Белсәң иде, ничек бушады икән? - диде Хәлимә бер караватка әйберләрен куеп.
- Нәрсә дисез?
- Мин әйтәм, кайтып киттеләрме, әллә үлеп беттеләрме?
Шәфкать туташы бераз бу ябык хатынга карап торды, аннан ишек төбендә тунын кочаклап басып торган Рушанияга күз сирпеп алды.
- Төрлесе бар, бу ял йорты түгел, - диде дә кырт борылып чыгып та китте.
Хәлимә һаман кузгалмый бер урында басып торган Рушанияга карап:
- Әйдә, менә монда, бер-беребезгә якынрак булырбыз, дип, каршысындагы караватка күрсәтте. Рушания берсүзсез
Хәлимә күрсәткән урынга килеп утырды.
- Чынлап та, ник бу кыйммәтле туныңны киеп килдең? Хәзер менә утыр инде кочаклап. Бәясе дә илаһи гынам, мин бер кибеттә бәясен күреп шаккаткан идем, ул акчага мин ике ел рәхәтләнеп гаиләмне туйдыра алыр идем, мондый кыйммәтле тунны кемнәр кия икән, ул кыйммәтле хатыннар нинди була икән дип кайбердә баш вата идем, менә хәзер күрәм инде, - диде баш селкеп.
Рушания, уңайсызланып, тунын кая куярга белмәде, тун булмады - бәла булды. Дөресен генә әйткәндә, ул аның бәясен дә белми иде, иренең чираттагы бүләге - кырык биш яшенә. Өйдә әле аннан башка тагын өч тун эленеп тора, ул аларның да бәясен белми иде. Ул үзен бу кечкенә, мохтаҗлыкта яшәгән хатын алдында гаепле хис итте, бай кыяфәтеннән оялды.
- Юк ла, мин ничектер аның турыда уйламадым да, аннан мин алай больницага йөрергә дә яратмыйм, чирләп тә ятканым юк, мондагы тәртипләрне дә белмим. Миңа табиб белән сөйләшергә дә кайтып китәргә кирәк, өйдә берни дә белмиләр.
- Әйтмәдеңмени?
- Юк, алдан борчыйсым килми.
Хәлимә бераз текәлеп карап торды:
- Ә минем кызга әйткәнсең.
- Бик әйбәт синең кызың, миңа бик ошады. Син акча дип борчылма, акча табарбыз, ә менә бу бәладән ничек котылырга?
- Әйтмә дә, бу бәладән котылсак, Алла бирса, мин сиңа барысын түләрмен. Озакламый улым укып бетерә, ул сварщикка укый, бер елдан кызым укып бетерә, эшли башласалар... Бурычлы үлми диләр, исән булсак, түләрбез.
Хәлимә хыялланып уйга чумды, аннан кинәт уйларыннан айнып китеп:
- Ярый, килгәнбез икән - ятыйк, шунда гына ял итмәсәм, бүген черем дә итмәдем.
Рушания селкенмичә утыра бирде, бүлмәне күздән кичерде, соңгы бер ун ел ремонт күрмәгән, купшаклап утырган стена-түшәмнәр, сәләмә бертөрле пәрдәләр - шыксыз иде монда. Аның уйларын укыгандай Хәлимә дә:
- Әйе, җаный, йөрәктә шом, ә бүлмә аннан да шомлырак, синең кебек кешегә бигрәк тә, - диде. - Ярый инде, безнең кебек хәерчелектән чыкмаган кешегә күнегәсе юк, күнеккән. - Хәлимә чишенеп караватка менеп ятты, ничек тә җайлап ятарга маташты. ✓
- Ходаем, монда озак ятарга язмасын, матрасның мамыгы ике башында гына калган бит. - Рушания берсүзсез Хәлимәне күзәтте, бу ябык кечкенә хатын шундый кыю, бернидән курыкмый торган көчле рухлы кешегә охшаган иде. Кичә күрешкән, бүген танышкан яңа юлдашын гомер буе белгән кебек тоелды. Кемгә кем ныграк кирәктер монда. Хәзер әлдә ул бар - ялгыз булмавына сөенеп куйды Рушания.
Кинәт ишек ачылып китте, палатага гади киемнән генә кичәге яшь табиб килеп керде.
- Исәнмесез, килдегезме, яхшы булган.
Рушания торып басты, олы күзләрен тутырып яшь табибка текәлде, тик Хәлимә генә урыныннан селкенмәде, астан өскә карап ята бирде. Хәлимә, гомумән, кызык кеше булып чыкты ни уйласа, шуны кычкырып әйтеп сала, андый кешеләрне кычкырып уйлый диләр.
- Карагыз әле, бигрәк яшьсез, мин монда карт табиблар гына эшли дип уйлый идем.
- Мин дә яшь түгел, утыз биштә.
- Яхшы саклангансыз.
- Рәхмәт, - дип елмайды яшь табиб, - сезгә ошасам бик шат, чөнки безгә бик озак бергә булырга туры киләчәк. Сез бүген яңабаштан анализлар тапшырыгыз, аннан без сезнең белән барысын уртага салып сөйләшербез.
- Гафу итегез, сезгә кем дип эндәшергә?
- Илья Ильич Воронин.
- Илья Ильич, гафу итегез, миңа кайтып йөрергә рөхсәт итмәссезме? Мин әле гаиләмә әйтмәдем, үзегез әйттегез, куркыныч юк дип, шуңа вакытсыз борчыйсым килми.
Табиб бераз уйланып торды:
- Озак яшерә алмассыз, әйтергә туры килер. Сез аңларга тиешсез кайда эләккәнегезне. Я, ярый, анализлар әзер булганчы гына. Уколларны ала башлагыз.
- Бәй, алайса мин дә кайтып йөрим.
- Юк, сезгә ярамый, сез кайчан болай ябыга башладыгыз?
- Бер ярты ел элек.
- Сезне участковый өч ай элек җибәргән бит, ник килмәдегез?
Балалар бар, ирем нык эчеп китте, эшеннән кудылар. Мин бердәнбер гаилә туйдыручы, ә балалар дүртәү, бишенчесе - ирем, үзе бер олы бала, бала да, бәла дә.
Ярый, хәлдән килгәннең барысын да эшләргә тырышырбыз, ә сез ирегез белән сөйләшегез, авыр чакта гаилә терәк булырга тиеш, сезнең хәзерге хәлдә бигрәк тә, хөрмәтле ханымнар.
Хәлимәгә ял итәргә туры килмәде, шәфкать туташлары берәм-берәм керә торды, кем анализ ала, кем укол ясый. Рушания белән икесен әле бер, әле икенче кабинетка чаптырдылар. Төшке аш вакыты да җитте, суга пешкән ботка белән сыек кәбестә шулпасын икесе дә ашыкмыйча гына арлы-бирле болгаттылар.