Котеп Узган Гомер - 04

- Фатыйма бәбкәм, Барый абзыең кергәнче, менә бу чаршау артына кер дә күлмәгеңне киеп күрсәт әле, җиңнәре матур утырдымы икән, - дип, олы сандыкны ачып җибәрде. Айбикә инәй сандыкны ачуга, Фатыйма ах итте. Сандыкның буеннан буена сузылып, искитмәле матур күлмәк ята иде. Тын да алырга куркып карап торган Фатыймага карап, Айбикә инәй дә елмаеп җибәрде.
- Матурмы?
Фатыйма баш кына селкеде, әйтер сүзе юк иде, сихерләнгәндәй, күзен күлмәктән алмады.
- Менә, күрче, бәбкәм, якасын бик нечкә ыргак белән бәйләп тектем, мондый күлмәк беркемдә дә юк, мин аны шушында яшереп кенә саклыйм, башкаларныкы, әнә, почмакта эленеп тора. Фатыйма бәбкәм, мондый тукыманы мин беренче тапкыр кулымда тотам, искитмәле, үзе яхшы, үзе тыңлаулы тукыма. Син үзең бик тыңлаучан кеше бугай, андый кешенең эше дә бик җиңел эшләнә. Мин бу күлмәккә бөтен җаным-тәнемне биреп тектем, бәхет китерсен үзеңә, бәбкәм. Син киенә тор, мин чәй әзерлим, Барийкаемның гамагы кипкәндер, - диде дә бүлмәне урталай бүлеп, чәчкәле чаршау сузды. Фатыйма бераз күлмәккә кагылырга куркып торды, шатлык та, дулкынлану да килеп катышты, үзенең куллары калтырады.
- Кидеңме, ничек утыра? - дип, чаршауның читен ачып карады Айбикә инәй, Фатыйманың һаман бер урында торуын күреп, аптырады. - Ни булды, ник кимисең?
- Бигрәк матур, кагылырга куркам, төш кебек. - Айбикә инәйнең күңеленә май булып ятты бу сүзләр.
- Ки, бәбкәм, күзләр сөенсен, оста буларак, бик тә нәтиҗәсен күрәсем килә, ки, әнә, Барый абзыең да керә.
Фатыйма күлмәкне киеп, изү төймәләрен каптырды.
Булды, инәй, - диде. Айбикә инәй чаршауны ачып җибәрде.
Юк шул әле, булмады, - дип, биленә кысып билбау бәйләде, якаларын рәтләде. - Менә хәзер булды, кил әле монда, — дип, зур көзге каршысына китереп бастырды.
Бу минме, Айбикә инәй? - диде дулкынланып. Зур көзгедән үзен беренче күрүе иде шул. Моңа чаклы тыныч кына яткан чиста су өстеннән ята-ята караганы бар, ә монда чын көзге, көзгедә озын төз гәүдә, кара җирлеккә кызыллы- нклы чәчкәләр төшкән, ак челтәр якалы күлмәк, кысып үргән кара чәч тузгып, буе белән килеп төшкән. Фатыйма козгедән күзләрен ала алмады, хәтта ишектән кереп, шым гына сокланып карап торган Барый абзыйны да күрмәде, ишетмәде.
Барыйкаем, күр инде, нинди хан кызы басып тора каршыбызда. Фатыйма, борыл әле, Барый абзыең да күрсен.
Ишек төбендә өстен дә салырга онытып басып торган 1»арый абзый баш селкеде.
Кая карый бу авыл егетләре, күзләре сукырдыр аларның.
Фатыйма колак очларына чаклы кызарды, ни әйтергә белми Айбикә инәйне кочаклап алды, аннан оялып, чаршау артына кереп качты.
- Юк-юк, салмый тор әле, менә шулай утырып, бергә чәй эчик, без дә сиңа карап шатланыйк, сокланыйк.
Фатыйма шатлык-дулкынланудан һич тынычлана алмады, чәй эчкәндә куллары калтыранды, үзенең гел елмаясы гына килеп торудан уңайсызланды. Бу аның гомерендә беренче кат үзенә атап тегелгән күлмәге иде, тик кайда сакларга соң моны - өйдә ярамый, я әнисе кунакка кияр, я сеңлесе кичке уенга киеп чыгып китәр. Бозау абзарына алып барып яшерер иде - сасы ис сеңәр.
- Айбикә инәй, күлмәгемне Яңа елга чаклы булса да сездә калдырып торсам, каршы килмәссеңме? Бу минем иң зур байлыгым, саклар җирем юк. - Аннан ояла-ояла кесәсеннән әбисе тиенләп җыеп биргән хәер акчаларын өстәлгә чыгарып салды. - Айбикә инәй, акчам да бер тәңкә генә шул, калганын кайчан, ничек түләргә дә белмим, тик түләрмен, инәй, - дип, уңайсызланып, башын аска иде. Никтер үзенең шул хәленнән елыйсы да килде. Тектерергә килгәнче ни уйладың дисә Айбикә инәй? Ят та үл шунда. Фатыйма бу уйлардан тагын да бөрешеп калгандай булды, кулларын уа-уа кызартып бетерде.
- Борчылма, бәбкәм, дөнья бүгенге көн белән бетмәгән бит әле, бәлки мин дә бервакыт синең ярдәмеңә мохтаҗ булырмын. Бүген мин сиңа, иртәгә син миңа дигәндәй, борчылма, бәбкәм, гел болай яшәмәссең әле. Алла ярдәменнән ташламасын, мине шушы Барыйкаемнан аермасын. Байлык, балам, бүген бар, иртәгә юк. Берни уйлама, рәхәтләнеп ки. Күлмәгеңне шунда сандыкта гына сакларбыз, кирәк чакта килеп алырсың. Анда кечкенә тукымаң артып та калды, бәлки бик матур гына яулык та чыгар әле, үзең белән алып китәрсең.
Фатыйма кайтыр юлга чыккач та үзалдына елмаюдан туктамады. Нинди татулар, картаеп бетсәләр дә, бер- берсенә иркәләп кенә эндәшәләр. Фатыйманың өйләрендә беркайчан да әтисе белән әнисенрң бер-берсенә иркәләп эндәшкәннәрен ишеткәне юк. Ә күлмәк нинди матур! Эх, Михманы килмәсә, ничек күрсәтер соң ул аңа? Күрсен иде ул аны шушы күлмәктән. Әгәр Ходай аларны кавыштыра калса, ул аңа «Михманым минем» дип кенә эндәшер, Айбикә инәй кебек, алдында өлтерәп торыр иде. Килерме икән соң аңа андый бәхет?
Яңа ел кичәсе дә килеп җитте, яшьләр дәртләнеп үзләре ясаган кәгазь чылбырлар белән чыршы бизәделәр, шау-гөр килеп тордылар. Кызлар солдатлар шаукымын үткәреп, үз авыл егетләренә игътибарларын юнәлттеләр, алары да купыраеп киттеләр. «Шулай ул, солдатлар килделәр дә киттеләр, ә без калдык, нишләрсез икән бездән башка», дип, борын чөйгән булдылар. Шулай да матур итеп киенгән, кызарып пешкән җиләктәй кызларны күргәч, бөтен үпкәләрен онытып, күзләрен ялтыратып, үзләренә кыз сайладылар. Егетләрнең күңелләре көр, әниләренең ачы бал мичкәсенә төшеп чыкканнар. Ачы бал инде ул олы бәйрәм оңгаеннан һәркемнең мич башында, җылыда тәпәне белән купыраеп утыра, әйтерсең, бөтен бәйрәмгә ул хуҗа, v )хтәм дә әнисенең мичкәсенә кереп чыккан, яшь әтәч кебек очына да калкына, кайсына кунарга белми. Үзе вакыт-вакыт ишеккә карап ала, көткән кешесе күренми. Гармунчы да, курайчылар да килеп җитте, яшьләр үзләре әзерләгән бәйрәм концертларын да башлап җибәрделәр, кечкенә клубка яше- карты килеп тулдылар.
Фатыйма кичке эшен бетерү белән Барый абзыйлар портына йөгерде. Айбикә инәй бәйрәмчә табын әзерләгән, Ьарый абзый да матур итеп ак буйлы күлмәк киеп алган. Фатыйма өйгә үзе белән кышкы салкын, шатлык, яшьлек алып керде. Айбикә инәй почмакта намазлыкта утыра иде. Фатыйма тын да алмый аның намаз укуын күзәтте. A i(бикә инәйнең намазы беткәнче берсе дә авыз ачып сүз Катмады. Фатыйма үз әбисенең намаз укыганын хәтерләми, Ходайга ышанса да, намазга утырганы юк, ул өйдә намаз укырлык та түгел шул. Айбикә инәй намазын укып бетерде до, намазлыгын җыеп алып куйгач кына, Фатыймага борылды.
Рәхмәт, бәбкәм, намазымны бүлдермәвеңә, алайса, кайберләре керә дә үзенекен сөйли дә сөйли, намазны бүлдерү олы гөнаһ, бәбкәм. Әйдә, уз, син эштән генә киләсеңдер әле, бар, мунча кереп чык, яңа күлмәкне чиста I онгә кияргә кирәк. Мунчабыз бик шәп безнең, бар, бәбкәм, менә сиңа сөлге.
Фатыйма эчтән генә уйлап куйды: «Балалары булса, нинди бәхетле бала булыр иде». Чынлап та, мондый яхшы мунча күргәне юк иде, бүген бәйрәм икәнне дә онытып, бик озак, тирләп юынып чыкты, тик бу озын калын чәчне генә киптерү үзе бер бәла. Фатыйма мунчадан чыккач, Айбикә инәй белән Барый абзый бәйрәм өстәле кырына утырдылар. Өй эченә искитмәле тәмле бәлеш исе таралган. Фатыйманың өстәлдәге кабарып пешкән күмәчләрне, нечкә генә итеп киселгән токмачларны беренче күрүе иде.
- Инәй, ничек болай нечкә итеп кистең бу токмачны?
- дип сорамыйча кала алмады.


- Безне, балам, әниләр шулай өйрәттеләр. Белмәгәнең булса, сора, бәбкәм, өйрәтермен, син инде кияүгә чыгасы кыз, күп нәрсәләр белергә кирәк, син оялып торма, кил, сора. Ходай безгә бала бирмәде шул, кызым булсамы, әллә ниләр өйрәтер идем. Менә Барыйкаем белән сөйләшәбез әле, син бигрәкләр дә сөйкемле бала, синең безгә килеп, болай утырып китүең без ялгыз картларга үзе бер бәйрәм. Әйдә, бәлеш ашыйк та син киенеп яшьләр арасына чыгып күрен.
Барый абзый да елмайды:
- Фатыйма, бүген үзеңне урлый күрмәсеннәр тагын, сак бул.
- Әхтәмме, - диде Фатыйма көлеп, - ул бит әйләнәм ди.
- Белә егет кая үрелергә. Мин дә ишеткән идем, нәсел үзгәртергә тырыша инде, хыялланырга берәүне дә тыеп булмый шул, әйдә, хыяллансын.
Фатыйманы Айбикә инәй үзе киендереште.
- Син, бәбкәм, чәчеңне менә болай үреп, баш тирәли кәрзин итеп ура, син бит җиткән кыз.
Шулай иттеләр дә. Айбикә инәй олы кеше булса да, зәвык белән киенүне бик яхшы аңлый, Фатыйманы утыртып, чәчләрен матурлады.
- Менә хәзер син чынлап та хан кызы. - Баш түбәсенә өеп үрелгән чәч аны тагын да озынрак итеп күрсәтә иде.
- Инәй, артык кыланчык димәсләрме соң?
- Кием кешене ничек кыланчык күрсәтсен инде, үзе кыланчык булмаса. Гәүдәм озын дип бөкрәймә, гәүдәңне төз, башыңны горур тот.
- Әйе, теләсә нинди кәтүк буе Әхтәмнәр үрелмәс ул чакта,
- дип куйды Барый абзый, - табылыр әле үз тиңең.
Фатыйма, Айбикә инәйләрдән чыкты да, коштай очына- очына үз өйләренә таба боз өстеннән генә йөгерде. Матур күлмәген күрсәтеп, әбисенә мактанасы килде, эш киемнәрен дә калдырып чыгасы бар. Тышта чатнама салкын, күк йөзе ул яратканча ап-аяз, күктә йолдызлар җемелди. Фатыйма Инзир ci 11 асы өстеннән салынган сукмактан яшь колындай уйнаклап, сикерә-сикерә йөгерде. Тирә-як ап-ак, ай яктысында анда- монда кар юрганы җемелди. Фатыйма кинәт шып туктап калды, «тулган ай күрсәң, теләкләр телә, ул синең теләгеңне үтәр», ди әбисе. Бүген аның бар нәрсәсе дә бар, тик Михманы ■ына юк. «Әй айкаем, - диде Инзир елгасының уртасында туктап, - кая минем Михманым, безне тагын бер генә тапкыр булса да очраштыр, айкаем, ишетәсеңме?» Фатыйма бит алмаларын салкын тешләвен тоеп, тагын торып йөгерде. Аның шатлыгы күкрәгенә сыймый иде, килер, килми калмас, язга чаклы түзәргә кирәк... Фатыйма өйгә кайтып кергәндә, обисе бала-чага белән утыра иде.
Дәү әни, - дип килеп кочаклап алды, — кара, мин сиңа нәрсә күрсәтәм. - Фатыйма өстендәге фуфайкасын, башындагы алама шәлен салып атты да өй уртасында әйләнә башлады.
- Тукта, тукта, балам, башымны әйләндерәсең, синме соң бу, Фатыйма бәбкәм? Каян алдың мондый матур күлмәкне, син бит гел шәһәр кызларына әйләнгәнсең, кем болай киендерде сине?
Айбикә инәй. Килешәме, дәү әни?
Шаклар катмалы, балам. Бар инде, клубка чыгып күрен, анаңнар күптән киттеләр, мәктәп балалары концерт куялар, ди.
Фатыйма клубта җыенның иң кызган вакытына килеп керде, уртада яшьләр пыр тузып бииләр, кул чабалар. Фатыйма эчкәрәк үтте дә өстендәге алама фуфайкасын өелеп я I кан киемнәр өстенә салып атты. Каршысына килеп баскан i )хтәм тел шартлаткач, үзе дә сизмәстән елмаеп җибәрде.
Фатыйма, Фатыйма, - диде үрелә биреп, - ай Аллам, бигрәкләр дә сылу булып килгәнсең, әйдә, бергә марш биергә чыгабыз.
Марш биюенә парлап тезелеп чыгып бастылар. Халык Фатыйманы күргәч, бермәлгә тынсыз калды: «Бәй, Садрый кызы Фатыйма түгелме соң бу? Бигрәк килештереп киенгән, и бу Әхтәмне күрче, кая үрелә». Фатыйма оялып чыгып чабарга да әзер иде, Айбикә инәйнең сүзен искә төшергәч, кабат аркасын турайтып басты. Нигә, ул кемнән ким, алар ипи ашап та үсми калганнар, минем монда ни гаебем бар? Әхтәм аяк очына баса-баса Фатыйма белән тиңләшергә п.фышты, тик кызның иңбашына да җитә алмады. Яшьләр п.шыр-тыпыр клуб идәнен төйделәр. Фатыйма әнисенең елмаеп карап утырганын күреп торды. Бөтен курыкканы - кеше алдында кычкырып, «кем күлмәге?» дип кенә сорамасын. Аңа үз өе ни дә, колхоз өе ни, үзен кайда да бер хис итә. Кулын болгап чакырганын күреп торды, ярый, бәласеннән башаяк, тизрәк чыгып сызарга кирәк дип, тиз генә өс киемнәрен кулына эләктерде дә чыгып чапты. Тышка чыккач, күкрәк тутырып һава сулады, беркайчан да болай рәхәт итеп биегәне юк иде әле. Артыннан кемнеңдер йөгергәнен ишетеп, борылып карады, өстенә дә киенмәгән Әхтәм Фатыйманы куып җитте.
- Фатыйма, ник болай тиз кайтып китәсең, тукта инде, минем сиңа әйтәсе сүзем бар.
- Әхтәм, беләм мин синең ни әйтәсеңне.
- Фатыйма, чык миңа кияүгә!
- Әхтәм, синең нәсел үзгәртәсең килә, ә минем менә бер дә ваклыйсым да, үзгәртәсем дә килми.
- Сиңа барыбер миннән башка беркем дә өйләнми, синең бу колга буеңа... Фатыйма дим, әйдә, бул миңа хатын.
Ал арны көтмәгәндә Маһинур куып җитте: «Апа кая чабасың, әни чакыра!»
- Әхтәм, менә, Маһинурга өйлән, яхшылап ашатсаң, ул миннән дә озын булачак.
Әхтәм бераз аптырап Маһинурга борылып карады.
- Бәләкәй бит әле ул.
- Ә син аны үзең үстереп ал, ашат, киендер, бер дигән нәсел бирәчәк, - диде дә Фатыйма, көлә-көлә борылып китеп барды.
Әхтәм белән Маһинур урам уртасында аптырашып басып калдылар. Фатыймага бүген буй җитешле түгел иде, Айбикә инәйнең тырышлыгы бушка китмәде. Фатыйма өйгә кереп эш киемнәрен генә алды да бозаулар абзарына, үзенең йомшак сәндерәсенә китте. Эре-эре адымнар белән тиз-тиз абзарга, Акбүресе янына ашыкты. Ишекне ачып килеп керүгә, мич алдында утырган ак киемле кешене күреп, тез буыннары бөгелеп, егылып китә язды, Акбүресе килеп аягына сарылмаса, ул бөтенләй беткән иде. Ак кеше урынынан торып, Фатыйманың каршысына килеп баскач та, Фатыйма ни кычкыра, ни тын ала алмыйча торды.
- Фатьма, - диде ул акрын гына, - бу мин, - дип баш селкеде.
- Михман, - диде Фатыйма акрын гына, - синме бу, әллә төш күрәмме?
Мин-мин, мин Фатьманы бик сагындым, - дигәнне аңлатып, йөрәге өстенә кулларын куйды.
Син безнеңчә сөйләшәсеңме - булмас, бу төш кенәдер?!
Юлай өйрәтә. - Михман Фатыйманы эчкә тартты. - Кил, мин чәй кайнаттым.
Бу нинди кием, ничек килдең?
Партизаннар киеме, чангы белән шуып килдем. - Ул аның кулларын учларына алып, күзләренә карады. - Фатьма, бәйрәм белән! - Фатыйманың кулларын ирененә китерде, йомшак иреннәр кулларга кагылу белән икесе дә тынсыз катып калдылар, икесен дә әйтеп бетергесез ләззәт утлары чорнап алды. Егет түзмәде, Фатыйманы киң кочагына алды, кайнар тыны белән аның яңагын өттереп, башын әйләндерде. Фатыйманың моның ише эштә тәҗрибәсе юк шул, тик ул да түзмәде, йомшак, җылы куллары белән аның яңагыннан сыйпады. Егет, авыр сулап, Фатыйманы тагын да ныграк күкрәгенә кысты.
Фатьма, мин үләм, сине сагынам!
Михман, мин дә үләм, сине сагынам, бүтән күрмәм дип куркам. - Фатыйманың бу сүзләре егеткә дә ошады, каршысында торган иреннәргә кагылмыйча түзә алмады, алар икесе дә беренче тапкыр үбешү тәмен татыдылар балдан баллы, шикәрдән дә татлы иде. Икесенең дә аяклары I о гмас хәлгә килде. Фатыйма бераз читкә тартылды, оялып башын борды.
Фатьма, син икенче, син бүген бик-бик матур, син матур күлмәк кигәнсең.
Михман, бу синең бүләк, - дип, Фатыйма ашыга-ашыга өстен салды. Башындагы яулыгын Михман үзе салдырды да бер адым читкә китеп басып, баштанаяк күздән кичерде.
Ай-вай минем Фатьма, - дип башын чайкады, аннан куен кесәсеннән бер төргәк чыгарып, Фатыйманың иңенә ииты. Бу бик матур яулык иде. Фатыйма шатлыктан нишләргә белмәде, бар хисләре күзенә чыкты, күзләрендә яшь ялтырады, үзе елмайган булды. Михман акрын гына йомшак иреннәре белән аның күзләреннән үпте, Фатыйма карышмады.
Фатьма, миңа китәргә кирәк, мин сине бик озак көттем, мин бит качып кына чыктым.
Тукта, чәй эч, тышта бик салкын бит, - дип, Фатыйма озгөләнә башлады.
- Юк, миңа кайтырга ерак, мин эчтем инде. Мин тагын килермен, Фатьма мине көтәрме?
- Әйе, Михман, мин көтәрмен, әйдә, озатам.
Алар төнге урамга бергә чыктылар. Кышкы салкын тынны куырып ала. Акбүре дә алар белән бергә йөгерде. Авыл башына чаклы алар бергә бардылар, аннан Михман туктап, кабат Фатыйманы кысып кочаклады, кабат кайнар иреннәр бер-берсен эзләп таптылар. Аерылу кыен иде, тик бүтән чара юк шул. Ак киемле юлчы ак кар даласында бик тиз күздән югалды, тик чаңгы шуган тавыш кына бик озак төнге тынлыкны кисеп барды. Алар аерылганда ай да каршы як тау битенә күчкән. Меңьяшәр Урал тау башындагы йөзьяшәр карагайлар башыннан яшь йөрәкләр аерылышканны күзәтә- күзәтә, акрын гына үз юлын дәвам итте.
- Әй, айкаем, мең яшә, рәхмәт үтенечемне үтәгәнең өчен. Сакла мәхәббәтемне, юлдан яздырма, кансыз җанвардан, усал кешеләрдән сакла. Әй, айкаем, мәхәббәтемнең юлларын яктырт!
Яңа ел кичәсе да үтеп китте, иртән халык әлпән-сүлпән эшкә килде. Фатыйманың бәхете ташып торганга, дәртләнеп, җырлый-җырлый эшләде. Маһинур сеңлесе дә май кояшыдай елмаеп килеп керде.
- Апа, сиңа яңалык алып килдем.
- Нинди яңалык, яхшымы начармы? - диде елмаеп.
- Мин кияүгә чыгам, - диде очынып.
- Кияүгә? Кемгә?
- Ник, кичә үзең Әхтәмгә бирдең бит.
- Мин шаярттым гына бит.
Маһинур бот чабып көләргә тотынды.
- Әй, апа, яхшы шаярттың, ә без ышандык та кушылып куйдык, - диде сеңлесе, битен каплап.
- Тукта, ничек инде кушылдык, әнидән сорамыйчамы? Туйсыз-нисез ярамыйдыр бит, туганым.
- Апа, нинди туй ди ул, эчәгеләр дә, теге үгез башы да бетте, ни белән туй ясамакчы буласың? Аннан, апа, туйдым ул өйдәге как сәкедә йоклап. Безгә Әхтәмнең әнисе түшәк салып, урын-җир әзерләп куйган иде. Иртән коймак белән чәй эчереп чыгарып җибәрде, бүген кич әниләрне чакырып алабыз, диде. Апа, әле дә син чыкмадың Әхтәмгә. Бәләкәй дип, ни, әллә ни бәләкәй дә түгел, сәкегә яткач, тигез без. Ә нинди көчле, белсәң, ул шундый итеп сыйпый, әллә ниләр эшлисе килә, үзем дә аңламыйм, шундый рәхәт, - дип,
чырык-чырык көлде, үзенең кызаруын тоеп, битен каплаган булды.
Ни сөйлисең, сеңелкәем? И Аллам, балалыктан да чыгып бетмәгәнсең бит әле, кушылдык дисең, анысын ничек аңларга инде?
Ничек-ничек, бер юрган астына кергәч, кушыласың инде шунда.
Маһинур, синең бит алмаш күлмәгең дә юк, нәрсә киеп и окладын?
- Апа, күлмәк дигәннән, теге матур күлмәкне каян алдың, ул сиңа шундый килешә, бөтен кешенең күзе шар булды. ( аттар агай «Фатыймага тиңнәр юк безнең авылда», дигән, v )ни әйтә, үзем дә танымый торам, ди.
Ишектән абына-сөртенә Әхтәм килеп керде.
- Маһинур, кайда югалдың, сине эзләп хәлем бетте, әйдә, бер җиргә барып киләбез, - дип, Маһинурның биленә төртте. Тегесе иркәләнеп көлеп куйды да ияреп чыгып чапты.
Исән кешегә гомер үтә тора, бик озакка сузылган кыш га үтеп бара, биек-биек кар өемнәре басыла, тыгызлана.
I ji галарда боз калыная, балыклар да боз өстенә чыгып, һава сулап ята, тик кире төшү юлын гына белмиләр. Кешеләр каз оялары белән боз өстендәге су боткасыннан балык җыялар. Көннәр акрынлап язга тарта. Язда бөтен өмет. Фатыйма да сабыр гына язны көтте. Михман бүтән килмәде. «Исән генә булсын, килер», дип үзен юатты. Урал тауларында кар эреп, I ау битләрен ялтыратып аска, тау итәгенең буеннан-буена урнашкан авыллар аркылы Инзир елгасына юл алды. Кар суларына меңләгән вак елгалар, чишмәләр кушылды; Инзир, ярларына сыймый, ургылып өскә калыкты, зур су ташкыны үз юлында бар нәрсәне үзе белән алып китте. Инзир буендагы халыкның шөгыле - агач әзерләү, су ташкыныннан файдаланып калу. Халык кышын Ассыга китеп, агач әзерли. Язгы ташкын вакытында шуларны бәйләп, Инзир елгасы буйлап Агыйделгә сал агызалар. Көчле ташкын вакытында ир читенә агачлар өелеп, юлны яба, шул чакта солдатлар ярдәмгә килә. Карап торган бердәнбер күперне алып китмәгәе дип, халыкның коты алынып тора. Язгы ташкынны карарга бөтен авыл җыела. Фатыйма да бөтен эшен ташлап, Инзир буена торып йөгерде. Инзир елгасының аръягында солдатлар тезелешеп басканнар, бу ягында авыл халкы. Фатыйма күзләре белән таныш гәүдәне эзләде, ерактан аерып булмый шул. Фатыйма читтәрәк, тау башындарак тора иде, шулчак бер солдат читкәрәк аерылып чыкты да кул болгарга тотынды. Фатыйманың күңеленә җылы керде, йөрәге әллә кайларга ашкынып тыпырчынырга тотынды. «Исән, исән!» дигән сөенеч бар җанын биләп алды.
Гөрләвекләр агып бетте, чокыр-чакырларда гына кар сулары җыелып калды, урыны-урыны белән умырзаялар калкып чыкты, бала-чагалар тапкан бер савытын күтәреп, каен суына каенлыкка чапты. Язның килүенә җәнлекләр генә түгел, кешеләр дә сөенде: хәзер инде җир-ана ачтан үтермәс, озакламый юасы, балтырганы калкып чыгар, әнә инде кычытканы чыга да башлаган - хәлсезләнеп кышны чыккан халыкка кычыткан ашлары бик тансык та, файдалы да. Фатыйма да, көннәр җылынуга, бозауларын алып чыгып көтәрдәй җирләр карап керергә дип, Акбүресен ияртеп, тау битләренә чыгып китте. Акбүресе инде үзенең хуҗабикәсен якларлык булып үсте, таныш булмаганнарны бик якын җибәрмәде, тешләрен генә ыржайтты. Хәзер Саттар агай да шүрли, бозау абзарына кереп кычкырына башладымы, Акбүре колакларын кысып сагаеп кала. Бүреләр алар үзен рәнҗеткәнне беркайчан да онытмыйлар, үчен алмый калмыйлар. Саттар агай аны теге вакытта олактырмавына хәзер үкенә дә инде.
Фатыйма яңа кардан арынган тау итәкләрендә йөрде, җир бик уянып бетмәгән шул әле, берәр атнадан бөтен җир йөзен сары-шәмәхә умырзаялар каплар, хәзер бөтен кеше шул җырны җырлый.
Умырзая калка, умырзая чыга,
Умырзая суза сабагын.
Фатыйма үзалдына уйлана-уйлана, дөньяның матурлыгына сокланып йөреп кайтты. Киткәндә куеп киткән консерв калае каен суы белән тулган иде, әбисен сыйлыйм әле, дип, чайпалдырмый сак кына тотып, өйләренә кайтып җитте. Соңгы араларда әбисе бик йончып тора. Урам тулы бала­чага, менә кемгә иркенлек. Фатыйманың барлык эреле- ваклы туганнары да ауный-тәгәри урамда уйный, тавыклар җырлый-җырлый йомырка сала, кәҗә-сарык кычкырган тавышлар ишетелә, ата каз каңгылдый, тирә-якка сөрән сала, чөнки ана каз хәл белергә чыккан. Фатыйма тирә-ягына хәйран калып карап торды. Якында гына тавыш ишетелде, караса, өй почмагында гына иске каз оясында иң кече сеңлесе бармагын имеп утыра. «И-и, бәләкәчем, кил әле үземә», дип, тупылдатып туйганчы сөйде дә кире урынына утыртты. Өйдә
обисе сәке почмагында йокымсырап ята иде.
Дәү әни, авыз итче каен суыннан, сихәт ал тәнеңә.
И-и, бәбкәм, онытмагансың икән минем каен суын яратканымны. Бигрәкләр дә яратам шул каен суын. Мин язны бигрәк тә шуның өчен көтеп алам бугай. Әйтерсең, бөтен дәвасы шунда. Ни хикмәт, шуны эчсәм, яшәреп- терелеп китәм, гомер буе шулай булды. Бабаң да яз җитсә, миңа каен суы ташый торган иде. - Әбисе ашыкмыйча, үзе белгән догасын укый-укый, бик тәмләп тамчысына чаклы каен суын эчеп куйды.
Мин ак каеннарны кисмәдем,
Каен суы эчмәдем.
Адәм балалары кебек
Рәхәт күреп үсмәдем, - дип җырлый торган иде әнием без каен суы алып кайтсак. Бәбкәм, синең кияүгә киткәнеңне күреп үләсем килә, шуңа күрә ничек тә сәрхүшләнми генә яшәргә иде шул әле. Син, балам, бәлки өйгә күчәрсең, Маһинур урыны бушады бит. Яз көне ирләр азгынлана, сак бул, балам.
Минем бит сакчым бар, Акбүре әле дә ишек төбендә көтеп утыра.
Ярый, балам, Ходай үзе сакласын, шулай да Ходай (. акланганны саклармын, дигән.
Ярый-ярый, дәү әни, сак булырмын. Кая, чәй куеп, чәй >чик әле.
Алар икәү бик тәмләп чәй эчтеләр. Фатыйма Айбикә инәйләрнең өен исенә төшерде, үз өй эчен күздән кичергәч, оя г булып китте. Өйдәге барлы-юклы әйберләрне кояшка • I ы гарып элде, тәрәзәләрне юып булса да, шушы шыксыз өйгә ямь бирергә маташты, идәндәге саламнарны алыштырып җәйде, кулына таныш киез килеп эләккәч, йөрәге тагын гыпырчынып куйды. Үзен оныттырмас нәрсәләр, күп булмаса да, җитәрлек шул. Фатыйма өйдәге эшләре бетергәч, җыенып, үз эшенә китте. Әнисе Маһинур сеңлесенә киткән иде, әле дә кайтмый калды. Фатыйма үзенең эш урынына килеп, кичкелеккә бозауларын эчерергә җыена башлады, бер чиләген тапмыйча, тегеләй дә, болай да каранды. Күзе сәндерәгә төште, чиләк сәндерәдә тора. Фатыйма аптырап чиләкне күтәргән иде, анда олы гына бер төргәкне күреп көрәге жу итте, ашыга-ашыга актара башлады.
Михман, Михманның гына эше булыр - ап-ак шакмаклы сөлгеләр, шакмаклы таш шикәр кисәге, ярты ипи. Йә Аллам, ничек шулай әллә кайда йөреп калды соң? Ул бит килгән булган, бергәләп чәй эчәрбез, дип уйлагандыр, ә ул менә әллә кайда йөреп, күрми дә калды. Фатыйманың хәтта елыйсы килде, «бәлки ерак китмәгәндер» дигән өмет белән урамга ташланды, тик ишек белән Саттар агайны бәреп екканын сизми дә калды.
— Фатыйма, үтерәсең бит, кая шулчаклы ишекне тибәсең, - диде үрмәләп тора-тора. - Хәтта тәмәкем чыгып очты, -дип, кабызган тәмәкесен эзләп алды. Эзләгәне кәҗә бәтие түгел, папирос иде. Фатыйма ялгышмаган, Михман булган монда. «Солдатлар кая?» дип кычкырып сораудан көчкә тыелып калды. Саттар агайның дулап китүеннән куркып, эргә буенарак елышты. Саттар агай бик кычкырыр иде дә, Фатыйма кырында җоннарын кабартып утырган бүресеннән шүрләде.
— Кеше төсле йөрергә өйрән, - диде, кычкырмаса да, бик каты гына итеп. Ишек алдына килеп туктаган арба тавышы коткарды. Арбада Маһинур сеңлесе белән Әхтәм утыралар иде. Алар икесе дә шаяра-көлә арбадан сикереп төштеләр. Маһинур апасын күреп, абзар эченә тартты, Әхтәм генә тышта, Саттар агай белән торып калды.
— Апа, апа, солдатлар килгән бит. Теге синең баһадирың да килгән.
— Кайда алар? - диде Фатыйма сабырсызланып.
— Күперне рәтлиләр. Апа, бигрәкләр дә сылу егет, башларыңны югалтырлык.
— Синең башыңны Әхтәм югалтмадымыни әле?
— И-и, апа, Әхтәм - Әхтәм инде ул, әни аны бала әтәч ди, ә теге бит бөркет, чагыштырып буламыни икесен?
— Алайса, ник чыктың әтәчкә?
— Ярый инде, апа, әтәч җирдә йөри, бөркет һавада оча, сиңа гына пар ул, ә миңа шул әтәч тә ярап торыр. Апа, кара әле, - диде, кигән камзулын ычкындырып. Яңа бүлтәеп килгән корсагын сыйпап, авызын ерды. - Әтәч әтәчлеген итте, - диде дә пырхылдап көлеп җибәрде. Маһинур үзенчә бик бәхетле иде. һавадан йолдызлар тотмый, әллә кайдагы бөркетне көтми, булган әтәченә дә риза булып көнкүреше. Ул да әнисе кебек итәк тутырып бала табар. Әхтәмнәр гаиләсе вак-төяк кенә булсалар да, эшкә, дөнья көтәргә теш- тырнаклары белән ябышып яталар.
Фатыйма икенче көнне көчкә көтеп алды, иртә торып эшләрен бетерде дә, матур күлмәген киеп, Акбүресен ияртеп, пныл арты буйлап кына күпергә таба атлады. Нишлисен әле \ л үче дә белми иде, күпердән ерак түгел бер калкулыкка менде, аннан күпер өсте уч төбедәй күренә. Солдатлар ктеләй-болай кайнаша, ахрысы, бүрәнәләр алыштыралар. Фатыйма тын да алмый аларны күзәтте, кирәкле кешесен иләп тапкач, үзенең елмаеп җибәрүен сизми дә калды. Лкбүре генә әле балалыктан чыгып бетмәгән, дөнья матур, i юлын иркен, дип, Фатыйма тирәли бөтерелә-бөтерелә чабып у йнады. Солдатлар да бу күренешне күреп алдылар, бөтенесе кул болгап, үзләренә чакыра башладылар. Араларыннан оер солдат аерылып чыкты да Фатыймага таба йөгерә башлады. Фатыйманың йөрәге шатлыктан сикереп чыга язды, бөтен кеше каршысында очрашасы килмәде, ерак түгел каенлыкка таба йөгерде, солдат та шул якка юлын борды. Алар көчкә тын алып, олы каен төбендә капма-каршы килеп очраштылар, икесенең дә йөзендә әйтеп бетергесез шатлык, сагыну кычкырып тора иде.
Фатьма, Фатьма, - диде Михман, еш-еш сулыш алып, мин сине шундый сагындым, мин сине... - дип, ничекләр игеп аңлатырга белмәде, аның шатлыгы бөтен тирә-якны ик гырта. Акбүре генә бик сагаеп ырлап куйды, хуҗабикәсенә и кын җибәрергә теләмәде. Фатыйма, иелеп, Акбүресенең муеныннан кочаклап алды.
Чү, алай ярамый, кил монда, Михман, кил, -- дип, үз мнына чакырды.
Фатыйма башта үзе үрелеп, Михманның кулыннан сыйпады, бүресенә аңлатырга тырышты. Алар бер-берсенә шундый якын килеп, терәлешеп утырдылар. Михманның ак нкалы солдат күлмәгенең изүләре ычкынган, чәчләре тирләп мa I п аена ябышкан - Фатыйма аннан күзен ала алмады, коче ташып торган бу чибәр баһадирны дөньяга тудырган анага мең-мең рәхмәтләр укыды. Аның күзләрендә соклану ка гыш ярату ярылып ята. «Кем бәхетенә тудың икән?» диде пышылдап, үрелеп, йомшак куллары белән аның маңгай I ирен сөртте. Егет ул кагылуга күзләрен йомды, Фатыйманың кулын учларына алып, ирененә тидерде, Фатыйма аңламаган имдә ниндидер сүзләр тезде, ул сүзләр арасында бәхетем, мәхәббәтем дигән сүзләр дә бар иде.
Фатьма, мин синсез яши алмыйм, мин бик-бик яратам сине.

Фатыйма йотардай булып аның һәр сулышын күзәтте, аның ачык изүеннән киң күкрәкләр еш-еш калыкты. Бар җаны-тәне белән күкрәп тора, кайнар сулышы килеп бәрелә дә яңакларын өтеп-өтеп ала. Фатыйма үзенең нишләгәнен дә белмичә, аның муенына сарылды, күкрәгенә башын салып, аның көчле йөрәк тибешен тыңлады, мәңге аерылмас иде шушы йөрәктән. Яшь йөрәкләр бер-берсен йөрәк тибешеннән дә аңладылар, икесе бер уйда, бер теләктә иде алар. Озын кышкы төннәрне шушы очрашу көнен көтеп, хыялларында күпме тапкырлар бер-берсен яраттылар, хыялларда уянган көчле хисләр йокыдан яздырдылар, менә хәзер очрашкач, мөмкин идеме соң бер-береңә кагылмаска, ул татлы иреннәрне суырып-суырып үпмәскә?!
Ах, яшьлек, йөгәнсез яшьлек... Фатыйма белән Михман иртәгә тагын шушында очрашырга сөйләшеп аерылыштылар. Фатыймага, әйтерсең, канат тактылар, атлап түгел, очып кына йөрде. Гашыйк кеше яңа аткан чәчкәне хәтерләтә. Фатыйма үзе шушы килгән язны хәтерләтте. Күзгә күренеп чәчкә атты: үзе серле, үзе сөйкемле, үзенең хәтта күзләре көлеп тора. Алар икесе тирә-якларында берни күрми, пар бөркетләрдәй бер-берсен яраттылар. Кыска гына очрашулар сусынны баса алмый шул, аерылышкач та башлары әйләнеп, үзалларына елмаеп тик йөриләр, тирә-якта беркемне күрми, ишетмиләр. Әйтерсең, бөтен галәмдә алар икәү, бөтен Урал таулары өстеннән икәү генә очалар.
Кояш, көчен жәлләми җирне җылытып, язны уятты, ә яз аңа бар рәхмәтен белдереп, дөньяны чәчкәгә күмде. Кояш үлеп язга гашыйк, жәлләми җылысын да, назлап сибә нурын, гөлләр уянып чәчкә ата, иртән уянып кояшка елмая. Гашыйктыр кояш яңа туган язга, алар да аерылыша бик кыска төнгә, ай калка алмашка, ул да бик сокланып җир тирәли әйләнә. Бәлки аның да өмете бардыр сылу язда, кая инде аңа кояшка тиңләшергә. Ашыгып кояш калка, бирмәс шул үзе уяткан язны беркемгә.