Karaborınnıñ Dustı

(hikäyä)
Ahmaklar


Sıyır digäneñ bik ahmak närsä bit ul, yahşılıknı belmi, añarga aşarga gına bulsın; korsak öçen kırık märtäbä ülärgä äzer. Yäş kötüçe Äydük alarga:

-Ahmaklar, sıbızgı borınnar, moşnaylar, üzegez öçen bit, avılga aklar kilsä, kızıl kamıt kiyäsegezne belmisezmeni, - dip söylänep mataşsa da, sıyırlar, avılga aklar kiläsen, kilgäç,

alarga uñaysız bulasın añlarga telämädelär. Urmandagı kigä­vennärgä tüzmi, avılga taba çaptılar. Äydük belän Karaborınnı — et malayın arıtıp beterdelär.

Karaborın tanımadı

Äydük, kötüne ber cirgäräk cıyıp, bäräñge peşerergä uyla­dı. Karaborın anıñ ut yagarga mataşuın başın borıp-borıp karap mataştı da kinät kolakların torgızıp örep cibärde. Äydüknen kolak yonnarı ürä tordı: «İnde aklar kilep citte», - dip uyladı. Tik Karaborın tanımadı, yalgıştı. Kilüçelär Ozın Hösäyen, Äydükneñ atası häm berniçä avıl yegetläre idelär. Alar ut yanına kilep utıruları belän süzgä başladı­lar.

Täbäy Camali ulı İbray:

Baylar sıylap-sırlap üzläreneñ hayvannarın alıp kalırlar. Böten bäla bezneñ öskä töşäçäk. Bolar bolşeviklar yaklı dip ut örüçelär dä küp bulır. Şulay şul, - dide Äydükneñ atası, İbraynıñ süzenä ku­şıldı.

Ozın Hösäyen başın salıp uylap tordı-tordı da:

- Bezgä hayvankaylarnı üz yanıbızga alıp baru häyerleräk bulır, anda alarnıñ sötlärennän dä faydalanıp bulır, - dide.

Ozın Hösäyenneñ süzenä barısı da kuşıldılar. Äydükneñ atası «yäşlär»neñ sıyırların kürsätep çıktı. Ä berazdan yeger­meläp sıyırnı kötüdän ayırırga mataşa başladılar.

Gaynü äbineñ käcäse

Aklar otryadı avılga, «maktaulı» ğaskärgä aşatır öçen kröstiyännärneñ soñgı sıyırların alırga kildelär. Gaynü äbi, avılnıñ ber oçınnan başlap yort sayın tuktıy-tuktıy:

- Allanıñ kahäre töşte, ehem-m-m, soñgı käcämne alırga kildelär, inde nişlärbez, maykuşlarım, ehem-m... - dip, yäş­lären ciñ oçına sörtä-sörtä söylänep kitte.

Käcäse, anıñ yuklıgınnan faydalanıp, küptän kızıgıp yörgän yäş käbestälärgä kunakka kitte.

Aklar cıyın cıyıp mataşmadılar. Starosta belän eşne be­terdelär. Kötüne ezläp, tirä-yakka çapkınnar çaptı.

Yahşı keşelär tügel ikän

Häyrulla agay uramda cıyılıp torgan ber törkem ak ofitser­larnı çittän genä karap tordı da üz eçennän genä:

- Yahşı keşelärgä ohşamıylar, - dip uyladı. Bu bolay gına yöri dip uylasınnar öçen, kulların artka kuygan bulıp, äkren genä yortına kitte. Ä annan, kötüne ezläp, urmanga çaptı.

Karaborın oşatmadı

Urmanda kötüne ezläp yörüçelär kübäyde. Tege yegerme sıyır­nı alıp kitkäç, Äydük tagın yalgız kaldı. Anı atasınıñ ayakla­rın tözätkän çakta ıştırları arasınnan yaltırap kilep çık­kan revolver gacäpländerde. Ul Karaborınga bu hakta:

- Ä beläseñ, Karaborın, minem äti komissar bulgan, - dip maktanıp kuydı.

Ä Karaborın anıñ süzen añlamadı. Ul, tagın da kolak yon­narın ürä torgızıp, örep cibärde. Bu yulı urmannan, karana-karana, Väli bay ulı Gabdulla kilep çıktı. Ul, Äydük yanına kilep tuktavı belän, tämäke törä başladı. Karaborın bu ku­naknı nigäder oşatmadı. Ul anıñ botınnan kabıp kararga uy­lasa da, soñınnan ul uyınnan kayttı. «Moña kemlekne kürsätäse ide dä, yarıy inde» dip kapmaska buldı. Gabdulla agaçlar arasına kerep yugaldı. Ä berazdan, Väli bay ulı Gabdulla belän ike atlı kilep, kötüne avılga alıp barırga kuştılar.

Et balası

Avılga citü belän, kötüne Väli baynıñ işegaldına yaptı­lar. Ä Äydükne öygä österäp alıp kerdelär. Öydä bişläp ofi­tser, Väli bay, starosta, tagın kemnärder çäyläp utıralar ide. Äydük kilep kerü belän, starosta:

- Äyt, kemnär sıyırların alıp kittelär, kayda alıp kit­telär? - dip soradı.

Äydük äytergä telämäde, añarga şulay kuşkannar ide. Ul:

- Belmim, — dide.

Starosta, anıñ ike kolagına yabışıp:

- Äyt, et balası! — dide.

Äydük cavap birmäde. Anı, et urınına kıynap, uramga taş­ladılar. Ul österälä-österälä öyenä kayttı. Karaborın anı koy­rıgın selkep şatlanıp karşı alsa da, soñınnan hucasınıñ gazaplanganın kürep, ber-ike şıñşıp aldı. Äydükneñ küñelen tabu öçen uñ ayagın kütärep, Äydükkä suzıp karadı. Alay da bul­magaç, Äydükneñ kulların yalıy başladı.

Ozın Hösäyen

Tön.

Ayı yuk tönneñ yoldızları bolıtlarga kümelgän dä, salamga batkan yortlar karañgıda kalgannar.

Äydük, Karaborınnı koçaklap, avıp kilä torgan yortları­nıñ ergälärenä utırdı. Başında çualıp yörgän uyları beräm-beräm butala başladı. Bügen anı kıynauçı avıl starostası, tege ofitserlar anıñ küz aldına kilep bastı. Annan soñ... ul uyların ikençe närsägä borırga uyladı. Niçekter üzen kıy­natuı oyat kebek toyıldı. Üze dä sizmi yodrıkların yomarla­dı.

Tik:

-Barıber bernärsä dä äytmädem, — dip yuandı.

Atası belän Ozın Hösäyenneñ bernärsä dä äytmäve öçen mak­tauları küz aldına kilde. Ul äkren genä yılmaydı. Ä soñınnan anıñ küz aldında Ozın Hösäyen yöri başladı.

Ul Ozın Hösäyenne berençe märtäbä urmanda oçratkan ide. Küptän inde bugay... Ul niçekter agaçlar arasınnan çıktı da alar yanına kilep utırdı. Şul vakıtta Karaborın äz genä anıñ botınnan eläktermägän ide. Alar atası belän ällä närsä söyläştelär. İkençe könne ul tagın şulay kilde. Bu kilüendä avıl hällären, avıldagı Äydüklär kebek yarlı keşelärneñ tor­mışların, könküreşlären soraştı bugay... Soñınnan... Äydükneñ atası belän alar närsägäder bik duslaşıp kittelär. Närsäder Äydüktän kaçıp ozak-ozak söyläşä başladılar. Äydükneñ «Hoday täqdire, Alla kuşkanga bez şulay» dip, böten keşe aldında bik yuaş bulıp yörgän atası üzgärä başladı... Nigäder uyçanlandı, usallana töşte... Ara-tirä kemnärneder sügä başladı. Soñınnan Äydük atasınıñ Ozın Hösäyen turında kürşe Gıymadiga söyläp torganın işette:

- Gacäp keşe inde ul Hösäyen. Köne-töne urmanda aç-yalangaç yörsä dä, üzeneñ eşen eşli. Bezneñ işelärgä dus keşe inde ul Hösäyen. Sin, Gıymadi, anıñ söylägän süzlären işetsäñ ide, menä

inde bezneñ kiräklärne äytä dä birä.

- Camali, ul üze kem soñ?

- ...Ul... Siña, Gıymadi, ışanam inde... Bez sineñ belän utız yıl kürşe bulıp tordık. Alay-bolay bernärsä dä bulmadı, üzara süz bulsın, ul kızıllardan beräü ikän... Kızıllar bezneñ avıllardan çigengän çaklarda, Ozın Hösäyenne avıllarda yäşeren eşlärgä kaldırgannar. Ul, mondagı bezneñ işe yarlılardan Kızıl gvardiyä oyıştırıp, aklarnıñ artına töşärgä tiyeşle ikän. Bezneñ urmannarnıñ berendä sugışka kiräkle törle äyberlär dä küp kaldırgannar, di...

İkençe könne kürşe Gıymadi da Ozın Hösäyen belän duslaş­tı. Şulay itep, avılda küp kenä yegetlär beräm-beräm Ozın Hösäyen belän duslaşa başladılar. Ozın Hösäyen kiçlärdä avıl­ga da kilep kitkäli başladı. Äydük belän dä bik duslaşıp kit­telär. Ul starostadan üzeneñ üçen Ozın Hösäyen belän ikäüläp alırga mömkin bulaçagın uyladı da:

-Şulay bit, Karaborın! - dip, Karaborınnı koçakladı.

Karaborın, üzeneñ rizalıgın belderep häm karañgıdan fay­dalanıp, Äydükneñ borının yalap aldı. Äydük anıñ borınına tökerde dä urınınnan torıp kerep kitte.

Alıp kittelär

Tön. Ayı yuk tönneñ.

Äydük, ällä kayda miç arasına kerep, bertuktausız cırlap utırgan çikertkägä eçe poşıp, anı ezläp mataştı. Taba alma­gaç, ber-ike kıçkırıp karadı, alay da bulmagaç, çikertkä kıç­kırgan cirgä üzeneñ çabataların ırgıttı. Çikertkä beraz tuk­tap torsa da, küp tä ütmi, tagın cırlıy başladı. Äydük inde ezläp mataşmadı. İdängä salam tüşägen cäyde dä yoklarga yattı. Äydük äle töş tä kürep ölgermägän ide, kinät uyanıp kitte. Anıñ baş oçında Ozın Hösäyen belän atası Camali toralar ide. Ul, Äydükneñ başınnan sıypap, närsä bulgannı soraştıra baş­ladı. Äydük yokı aralaş süzen kaydan başlarga belmi torgan­da, uramda Karaborın açı-açı örä başladı, häm täräzä aldın­da ike külägä kürende. Ozın Hösäyen baltırınnan närsäder aldı da äkren genä täräzä yanına kilep karıy başladı. Ä berazdan bik katı işek kaguı işetelde.

- Açıgız!

Cavap birüçe bulmadı. Ozın Hösäyen Camaliga, şıpırt kına: Äydä, sul yak täräzädän, - dide häm täräzä yanına aşıgıp kına kilde dä, ştıgın alga oçlap, täräzägä yakınayıp kilgän soldatka atıp cibärde. Üze, tiz genä täräzä ramın vatıp, uramga atıldı. Camali Äydükne koçaklap närsäder eşlärgä telägän ide.

İşek açılıp, işektän kul fonare totıp ber ofitser, dürt sol­dat kilep kerdelär dä, ofitser revolver totkası belän Camalinıñ başına sugıp cibärde. Camalinıñ başınnan kan yılgaları yözenä agıp töştelär. Usal soldatlar anı tirgi-tirgi bäyli başladılar. Äydük, nişlärgä belmi, küzlären zur itep açıp karap tordı-tordı da, tiz genä atasına taşlanıp, anı koçaklap kıçkırıp yılıy başladı:

- Äti, sine kaya iltälär, nigä kullarıñnı bäylädelär? - dide.

Ayakların koçakladı.

Camali:

- Yılama, ulım, bezne kızıllar kilep kotkarırlar, - dide.

Artık irek birmädelär, usal soldatlar Äydükne alıp idängä ırgıttılar da atasın alıp kittelär. Äydük cirgä kaplanıp üksi kaldı...

Kızıl yoldızlar

Böten kırlarnı tutırıp, ştıkların koyaşta yaltıratıp, kızıllar kilälär. Alarnıñ oçlı başlı büreklärendä kızıl yoldızlar yaltırıy. Alarnıñ at toyakları utlar çıgara. Alar Äydükneñ atasın kotkarırga kilälär. Äydükneñ kart atasın ak­lar alıp kitkänne belälärder alar...

Äydükkä alar menä häzer kilerlär dä anıñ atasın aklar ku­lınnan kotkarıp alırlar tösle toyıldı... Läkin anıñ küz aldı­na atasınıñ başınnan agıp töşkän kan yılgaları kilep töşü

belän, ul, kinät yokıdan uyangan kebek, üksüennän tuktadı da tiz genä Väli bay yortına taban çaptı...

Kelättän tavışlar

Äydük uram buylap yögerep barganda, anıñ artınnan kinät beräü yögerep kilä kebek toyıldı. Ul artına äylänep karagan ide, anıñ küzenä Karaborın çalındı. Karaborın başın tübän iyep, güyä Äydükneñ kaygısın belgän kebek, äkren genä atlap kilä ide.

Äydük Karaborınnı avılda üzeneñ berdänber dusı itep his itte. Şunıñ öçen dä anı ul koçaklap aldı. Karaborınnıñ inde ruhı kütärelde. Ul, koyrıgın yugarı kütärep, Äydüktän alda bara başladı. Äydük başta, atasın Väli baynıñ yortında kıynıy torgannardır dip uylap, Väli bay yortına taba kitte. Ul, Väli bay yortı aldında soldatlar kürü belän, yakın barırga kıyma­dı. Tuktap tıñlıy başladı. Väli bay yortında tavış, şau-şu işetelmägäç, närsä uylarga da belmäde. Yırak tügel ber yort yanın­da öç-dürt hatınnıñ mıştım gına söyläşep utıruların işet­te. Äkren genä alar yanına ütep, ber çatka söyälde dä tıñlıy baş­ladı. Süz Äydükneñ ataları turında bara ide. Läkin ul alar­nıñ süzennän atasınıñ kayda buluın ozak añlıy almadı. So­ñınnan ber hatın:

- Äy Hodayım, nişläterlär ikän üzlären, bik katı kıynagannar, ahrı, ıñgıraşu tavışları biregä qadär işetelä, — dide.

İkençe berse:

- Min, tavışların işetep, yakınrak barıp tıñlarga uyla­gan idem, kelät yanına sakçı kuygannar ikän. Bara başlagaç, kem ul, atam, dip äytte dä, buınnarım koyılıp kitte. Tiz genä borıldım da öygä kerep yäşerendem, — dip avır sulap kuydı.

Äydük atalarınıñ Väli bay kelätendä ikänleklären añlap aldı. Läkin nişlärgä?

Ul nişlärgä belmäde. Anıñ küz aldına Ozın Hösäyen kilep bastı. Ul, bälki, kaçkandır dip uyladı. Läkin kayda häzer ul?.. Äydükne dä, atasın da berdänber söyüçe Ozın Hösäyen kayda ul?.. Bälki, urmandadır?.. Ul tiz genä äylände dä urmanga taba çap­tı.

Tañ şäüläläre arasında

Tañ atıp kilä. Avıl tınıçsız yoklıy. Krästiyännär, koyaş çıgu belän, soñgı sıyırlarınnan ayırılasıların uylıylar da kire yakları belän äylänep yatalar. Tagın, tagın şulay itälär. Kurkınıç töşlär belän sataşalar.

Väli bay yortındagı kısık ut şäüläsennän başka avılda ber yaktılık ta kürenmi. Ofitserlar küptän inde yoklıylar. Tik ayakların çişenmi yatkan kayberäülär genä tönneñ karañgılıgı eçennän tüzemsezlek belän närsäder kötälär. Koyaş çıgarga yakın­lıy. Şäüläläre, könbagış çäçäkläreneñ telläre kebek, kük çi­tenä suzılalar.

Kelät yanına kuyılgan aklarnıñ sakçısı arı-bire avıl çi­tenä karangaladı da büränälär östenä utırdı.

Kinät yırak ta tügel mıltık atkan tavış havanı yañgıratıp cibärde. Tagın, tagın mıltık tavışları işetelde. Aklarnıñ polkovnigı eçke külmäklärennän, şineleneñ ber ciñen genä kiyep kelät yanına çabıp kilde dä sakçı soldatka aşıgıp kına kelätkä ut cibärergä kuştı.

Soldat, kesäsennän şırpısın çıgarıp, kelätkä söyäp kuy­gan kinder költälärenä ut törtte. Ut Väli baynıñ keläte yanın­da buş kerosin miçkäsenä küçte. Annan yugarı ürmäli başladı.

Kızıl ut şäüläse tañ şäülälärenä kuşıldı...

Yangan gäüdälär yanında

Kötelmägän mıltık tavışlarına uyangan krästiyännär närsä diyärgä belmädelär. Alarnıñ kübese kızıllar kilep bastı dip uyladı. Bala-çagalarnıñ uyangannarı miç astına kaçıp ölger­delär. Krästiyännär, mıltık tavışları basılgaç kına, yarık-yorıklardan uramga karıy başladılar. Anda üz yegetläreneñ mıltıklar totıp yörülären kürgäç kenä uramga çıktılar.

Kızıl otryadnıñ başında Ozın Hösäyen ide. Ul Väli bay­nıñ yortı aldında kulları, ayakları bäylängän Väli baydagı tege dürt ofitserdan häm yegermeläp soldattan närsäder soraşıp mataştı. Soñınnan böten halıknı iyärtep, yanıp, pıskıp yatkan kelät yanına kitte.

Kelät yanında, kara cirne tırnıy-tırnıy, keçkenä Äydük üksi ide. Anıñ yöze tuzanga batkan, külmäkläre özgälängän.

Ozın Hösäyen anı kütärep aldı da, şunda cıyılgan krästiyännärgä karap:

- Menä, keçkenä Äydükneñ atası, kötüçe Camali kart, häzer inde yanıp kölgä äverelep kilä. Anı ni öçen şulay utka yaktı­lar? Çönki Camali kart cirläre yarlı halık kulına küçkän böten baylarga, zur korsaklarga karşı köräşüçelärneñ berse ide... - dip, krästiyännärgä karap ozak söyläde. Soñınnan, sol­datlarga karap: - Menä bu soldatlarnıñ kübese aldanıp, kay­berläre aklar tarafınnan köçlänep ğaskärgä alıngan üz tugan­narıbız. Telilär ikän, häzer ük üzläre telägän cirgä kitä alalar. Kitärgä telämilär ikän, bezgä kuşılalar. Kulların çişe­gez! - dide.

Soldatlarnıñ kulların çiştelär. Aralarınnan beräü, alga çıgıp:

- Min sezneñ safıgızga, üz tugannarım yagına çıgam häm soñ­gı tamçı kanıma qadär köräşergä väğdä biräm, - dide.

Başkaları da şulay uk äyttelär. Ozın Hösäyen, ofitserlar­nı kürsätep:

-İnde bu zur korsaklar, bu altın pogonnar, ut eçendä yanıp yata torgan iptäşlärebez öçen hisap birergä tiyeşlär, alarnı häzer ük ut yanına tezep kuyıgız! - dide.

Väli bay, tezlänep, halıkka kulın suzdı,

- Cämäğat, yahşı keşelär, minem ni gönahım bar, namazım­nı kaldırmıym, nigä mine hälaq itäsez! - dip yalına başladı.

Läkin Ozın Hösäyen tagın üzeneñ süzen äytte:

- Häzer ük ut yanına tezep kuyıgız! - dide.

Yegetlär alarnı utka yakın ber cirgä tezep kuydılar. Ozın Hösäyen:

-Kemnär bolardan üç alırga teli?—diyügä, unbişläp krästiyän yegete çıgıp alarga karşı tezeldelär.

Koyaş inde küptän cir östenä karap toradır ide.

Kızıllar

Kızıllarnıñ aldıngı küzätçeläre ber tatar malayı belän zur gına kara borınlı etne totıp kiterdelär. Bu Äydük belän Karaborın ide. Ştabta tatarça belüçe bulmagaç, anıñ belän söyläşer öçen polktagı ber tatar komandirın ezläp taptılar.

Äydük avıllarında bulgan vakıyganı komandirga söyläp bi­rügä, Karaborınnıñ muyınındagı muyınsasın aldı da muyınsa eçenä tegelgän berniçä käğaz çıgardı. Monı Ozın Hösäyen cibärgän ide. Yazularnı polknıñ komissarı karap çıgu belän Äydükne ki­lep koçaklap aldı. Äydük nigäder tüzä almadı. Äkren genä yılap cibärde. Ul komissarnı da, tirä-yagın çornap algan komandirlarnı da üzeneñ iñ yakın keşeläre itep his itte. Ä kiçkä taba Äydük kiter­gän plannar buyınça kızıl ğaskärlär aklarga taba höcüm itä baş­ladılar. Häm aklarnı ike yaktan kısrıklap frontnı tözedelär...

Soñgı saubullaşu

- Huş, Karaborın, bez sineñ belän tagın tiz küreşmäbez inde. İbraynı yahşı tıñla, ul sineñ Äydügeñ bulır. Anı mine yaratkan kebek yarat, - dide dä Äydük Karaborınnı İbray kulına

bäyläp birde. Üzeneñ küzlärennän ike börtek küz yäşe agıp töşte. Karaborın da, Äydük belän bik ozakka ayırılasın sizgän kebek, cirgä yatıp aunıy başladı. Ayakları belän Äydükne koçaklagan kebek itärgä tırıştı. Äydük anı soñgı märtäbä koçaklap ba­şınnan sıypadı da, Ozın Hösäyen anı ike tägärmäçle arbaga utırttı. Atlar kuzgala başladı. Karaborın Äydükneñ arbaga utırıp kitäsen kürgäç, añarga taban tartıla başladı. İbray, Karaborınnı nikadär cibärmäskä teläsä dä, buldıra almadı. Karaborın anı österäp kitte. Läkin şunda karap toruçı İbraynıñ abzıysı, cepne üz kulına alıp, Karaborınnı cibär­mäde. Atlar yıraklaşkan sayın, Karaborın üzeneñ şıñşuın köçäytte. İñ soñınnan bärgälänä-bärgälänä ulıy başladı...

Karaborın anı häterlämäde

Sovet kırlarında tup yadräläre soñgı märtäbä yañgıradılar da, yıllar artınnan yıllar ütte. Kışlar artınnan kışlar kilde. Tabi­ğatneñ osta bakçaçısı koyaş üzeneñ kiñ kırlarıñda göllär üsterde.

Zäñgär aksıl bolıtlar här cäyne kiñ kırlarga yañgırlar ta­şıdılar. Tagın köz kilde. Tagın yafraklar sargaydı. Tagın sal­kın karlar kırlardan kırlarga oçtılar... Tagın karlar erede dä, çäçäklär uyandı. Çäçäklär här irtän koyaşka taban äyländelär. Alar kön buyı küzlären koyaştan almıy karap tordılar. Koyaş iñgändä anıñ belän saubullaşıp karañgıga kümelep kaldılar... Avıllar­da Gracdannar sugışı hakında ozak yıllar äkiyätlär söylädelär.

Koyaş iñep kilä ide. Tönäk avılınıñ koyaş batışı yagınnan berse bik ozın, berse bik keçkenä ike keşe kilep yort aldına tuktaldılar.

Yortnıñ ergäse yanına yatıp torgan Karaborın, bu kötelmägän şähär kiyemendäge kunaklarnı kurkıtırga teläp, urınınnan sikerep tordı, da arka yonnarın torgızıp, alarga taşlandı. Läkin, kötelmägändä, şähär kunaklarınıñ keçkenäse añarga:

- Karaborın! - dip endäşte.

Karaborın örüennän tuktadı. Añar bu tavış niçekter ta­nış ide. Ällä kayçan aña kemder şulay endäşäder ide. Kayçan­dır şuşındıy ber keşene ul bik yaratadır ide. Läkin ul inde üzeneñ Äydügen onıtkan ide.

Äydük, añarga yakınlaşıp, anıñ başınnan sıypadı. Äydükneñ ise dä añarga bik tanış ide. Ul nigäder bu keşegä örüe öçen oyaldı. Ul, cirgä yatıp, korsagı östendä Äydükkä ta­ban şuışıp kilä başladı. Ul da bulmadı, torıp çitkä çabıp kitte, kinät borıldı da Äydükne ayakları belän koçaklap aldı. Läkin ul anıñ bergä kuylar kötep yörgän dustı, iñ söyekle dustı Äydük ikänen isenä töşerä almadı... Ul Äydükne onıtkan ide. Bu, Äydük, anıñ öçen nindider onıtılgan, läkin kayçan­dır bik yakın bulgan ber keşese kebek kenä toyıldı.

Avıl şauladı. Avıl predsedatele, Ozın Hösäyen belän Äydük kilüne işetkäç, cıyın cıydırdı. Cıyında avıl halkı üzlären aklar kulınnan kotkaruçı Ozın Hösäyenne kürep şatlandı. Bäyräm ittelär.

Äydük üzeneñ iptäşlärenä frontlarda yörüen, häzerge va­kıtta pioner buluın, tizdän komsomolga küçäçägen häm kommu­na mäktäbendä ukuın beräm-beräm söyläp birde.

Tiñdäşläre anıñ batırlıgına gacäpländelär. Alarnı bigräk tä kızıl galstugı belän kiyemnäre kızıktırdı.

Äydük otryadı

Ozın Hösäyen belän Äydük, avılda berär atna torgaç, kire şähärgä kitärgä cıyına başladılar... İrtä belän ük avılnıñ Ozın Hösäyen otryadında katnaşkan yegetläre, avıl sovetı çlen­narı, alar belän soñgı märtäbä küreşergä kilep, saubullaşu mäclesen uzdırdılar... Komsomol yaçeykasınıñ sekretare Gıy­mad, berniçä komsomol belän kilep, avıl mäktäben «Hösäyen mäktäbe» dip atarga, avılda tözeläçäk pioner otryadın yäş kötüçe, revolyutsiyä batırı «Äydük otryadı» dip atarga karar bi­rülären belderde häm alarnı täbrik ittelär.

Karaborın şähärgä barmadı

Alar öydän kuzgalu belän, öyne sırıp algan avıl balaları, hatın-kızlar, krästiyännär hämmäse avılnı çıkkanga qadär ozata bardılar. Karaborın da Äydük yanına bardı. Läkin avılnı çı­gıp beraz baru belän, Karaborın tuktadı, äylänep avılga kara­dı. Äydük anı:

- Karaborın, bire kil! - dip küpme çakırsa da, Karaborın urınınnan kuzgalmadı. Cirgä yatıp, alarnıñ artınnan küzdän yugalgançı karap bardı. Äydük, artına äylänep karıy-karıy, haman Karaborınnı çakırdı. Läkin Karaborın anıñ artınnan şähärgä barası kilmäde.

Äydükneñ eze buyınça

Äydüklär küzdän yugalgaç, Karaborın närsäsender yugaltkan kebek his itte. Ällä niçek bu küzdän yugalgan keşese yakın kebek toyıldı. Minut ütkän sayın, anıñ yöräge tibä başladı...

- Kem ide soñ ul keçkenä söyekle kunak?

...Kiñ, zäñgär çäçäklär sibelgän urman buylarında kötülär yöri... Änä kemder yıraktan:

- Karaborın, Karaborın! - dip endäşä.

Çü!

Ul bit küptän, ällä kayçan üzeneñ kötü kötep yörüen, annan soñ... bik keçkenä, bik söykemle Äydükne isenä töşerä aldı. Bu küzdän yugalgan keşe Äydük bulmasın dip uyladı. Läkin Äydük ul bik keçkenä ide...

Annan soñ anıñ kiyemnäre dä mondıy tügel ide...

Ul, torıp, yulnı isnäde. Yuldan üzeneñ söyekle dustı Äydükneñ isen taptı. Annan soñ, yulnı isni-isni, Äydükneñ eze buyınça çabıp kitte.